مرو دی تریخ
میرو دی تریخ ق م دی اے۔ مرو آریائیاں دے قدیم شہراں وچوں اک ہور ایران دے ثقافتی مراکز وچوں اک رہیا اے۔ دارا اول وچ بیستون دے کتبہ وچ مرو نوں مَرگَوش کہیا اے تے بعد اس دا ناں مغرب . لیکن قدیم جغرافیہ وچ اسنوں مَرْگیانا کہیا تے اس دا وکھ توں تذکرہ کيتا۔ مرگیان یا مرو نوں اشکانباں (پارتھیاں) دے ابع سرزمین سمجھیا جاندا سی۔
مرو ساسانیاں دے دور وچ آباد سی تے جداں کہ تریخ وچ درج اے ،آخری ساسانی بادشاہ ، یزدگرد سوم ، نہاوند جنگ (21 ہجری / 642 ء) دی شکست دے بعد رے ، اصفہان ، کرمان ، بلخ تے فیر مرو گیا تے شاہ چن تے خاقان ترک مدد دے لئی کہیا۔ لیکن جدوں مرو دے مرزبان ماہوی سوری نوں اس دی حالت دا علم ہويا تاں اس نے اس دے قیمتی کپڑے دے لالچ وچ یزدگرد نوں مار ڈالیا۔( 31 ھق۔ / 651 ء)۔
اس دے بعد توں ، ایران دی مشرقی سرزمین ، اک دے بعد اَگڑ پِچھڑ ، مرو وی ، مسلمان حملہ آوراں دے قبضے وچ چلا گیا ، تے ایرانی خانداناں نے اک دے بعد اک خطے اُتے حکمرانی کيتی اے ، تے اس دی اہمیت برقرار رکھی۔
مرو شہرخراسان دے چار قدیم شہراں وچوں اک سی ، جو کدی اس صوبے دا راجگڑھ تھا۔خراسان دے ہور تن شہر نیشابور ، بلخ تے ہرات سن ۔ اک طرف خوارزم تے ماوراء النہر توں قربت دی وجہ توں مرو تے دوسری طرف فوجی تے تجارتی مخصوص صورتحال دے لحاظ توں اسنوں فرنز تے نیشا پور توں مربوط کیا، جدوں تک ساسانی دور وچ عرباں دا غلبہ رہیا ایتھے تک کہ خراسان وچ مامون دا راجگڑھ شہر سی۔۔ طاہریاں نے خراسان دا مرکز نیشابور وچ منتقل کردتا۔
سامانیاں نے راجگڑھ نوں بلخ تے بخارا منتقل کردتا ، لیکن سلجوق دے دور حکومت وچ ، ان دے دہانے توں ملحق مرو شہر شہر سلجوق دی عظیم سلطنت دا مرکز بن گیا۔ سلطان سنجر دے دور وچ ، مروخ خراسان دا راجگڑھ سی تے ایران دا اک مشہور شہر سی۔ اس دے لوکاں دی آباد کاری تے وقار اس قدر سی کہ اس دے زمیندار تے کسان ، دولت دے لحاظ توں ، پونچھ دے آس پاس دے حکمراناں تے بادشاہاں دے نال مل جاندے سن ، تے خرازم دے جرجانیهٔ دی طرح ، فضل دے لوک وی اوتھے جمع ہوکے اپنے اسکولاں وچ علم سیکھنے وچ گزاردے سن تے اوتھے دی لائبریریاں۔ ایہ شہر 550 ہجری۔ ق۔ وچ اس وچ دس وڈی پبلک لائبریریاں سن ، جنہاں وچوں اک وچ بارہ ہزار جلداں دیاں کتاباں سن۔ مرو دے لوک ایرانی سن تے انہاں دی بولی فارسی سی۔
یاقوت ، جو ايسے وقت مرو اُتے منگولاں دے حملے دے وقت سن ، لکھدے نيں کہ ميں نے مرو نوں 616 وچ چھڈیا جدوں کہ ایہ نیکی دی اعلیٰ سطح اُتے سی۔ ایہ شہر منگولاں دے حملے وچ مکمل طور اُتے تباہ ہوگیا سی ، ایہ دسدے ہوئے کہ سلطان محمد خوارزمشاہ دے فرار دے بعد ، مرو دے سابق حکمران مجیر الملک نے منگولاں دے خلاف مرو دا دفاع کيتا تے شیخ الاسلام مرو تے قاضی سرخس نوں ہلاک کردتا ، جو نیڑے سن ۔ ہتھیار سُٹن دے لئی ، تے شہر دا محاصرہ کيتا۔ مروہ نے پنج دن مزاحمت دی ، لیکن آخر کار اس نے چنگیز دے بیٹے ٹولی دے سامنے ہتھیار ڈال دتے ، تے اس نے شہر دے تمام لوکاں نوں شہر توں باہر جانے دا حکم دتا ، تے اوہ خود اک سنہری کرسی اُتے بیٹھیا ، تے خوارزمشاہی دے رہنماواں نوں اس دا سر قلم کرنے دا حکم دتا ، تے لوکاں نوں فوجاں وچ ونڈ دتا ، تے منگولاں نے انہاں نے اک مرد ، اک عورت تے اک بچے نوں مار ڈالیا ، تے اس دے بعد مروے نوں اگ لگیا دتی تے توربت سنجر نوں جلایا تے تدفین دے لالچ وچ قبراں کھوداں ، اس واقعے وچ ، ست لکھ افراد سن ماریا گیا تے اوتھے دے باشندےآں وچوں کوئی وی باقی نہ رہیا (618 ھ) ق). ایہ واضح اے کہ اس تباہی تے ماریو دے قتل و غارت گری دے بعد ، اسنوں اپنی سابقہ خوشحالی تے شان نئيں مل سکی ، خاص طور اُتے اس خوشحالی دے نال جو ہرات کو تیموری تے صفویڈ ادوار دے دوران ملی سی۔
مرو دی جنگ 889 ش ھ (916 ھ) وچ شیبک خان ازبک (شیبانی خاندان دے بانی یا ازبک) دے زیرقیادت ازبک فوج تے ایران دی قزلباش فوج دے درمیان شاہ اسماعیل اول (صفوی سلطنت دے بانی) دے درمیان ہوئی۔ ) اس لڑائی وچ ، جو مرو دے نیڑے ہوئی ، ازبک فوج نوں شکست ہوئی تے شیبک خان ماریا گیا۔ اس جنگ دے بعد ، ایران دی سرحداں شمال مشرق توں دریائے جیہون تک پہنچ گئياں تے خراسان ازبکاں توں آزاد ہو گئے۔
صفوی ، افشاری تے قاجار ادوار دے دوران ، وقتا فوقتا باغیاں نے ، خاص طور اُتے ازبک تے خیوا خانداناں نے مارو اُتے حملہ کيتا ، جداں کہ ميں نے 1276 ھ وچ کیہ سی۔ ق۔ خرازم دا گورنر ، محمد امین خان ، ماریو دی سرحد اُتے آیا تے خراسان اُتے حملہ کيتا ، تے فریڈون مرزا فرمان فرمہ نے اسنوں سارخس وچ شکست دتی تے اسنوں مار ڈالیا تے اپنا سر تہران بھجوا دتا۔ چونکہ تہران وچ انہاں دی آمد دا دن عید دے دن دے نال ہی سی ، اس لئی انہاں نے عام سلام دے دوران ناصرالدین شاہ نوں اس فتح دی خوشخبری سنائی۔
مرو جنگ (عہد قاجار)[سودھو]
لیکن ترکماناں تے آس پاس دے حکمراناں دا حملہ معمول بن چکيا سی ۔اس موقع اُتے ، ناصرالدین شاہ نے 1276 ھ دے آخر وچ ۔ ق۔ حشمت الدولہ حمزہ مرزا ، مرزا گوام الدولہ اشتیانی دے ہمراہ ، تقریبا 40،000 فوج دے نال مارچ کيتا۔ اُتے ، ہشمت الدولہ تے قبیل الدولہ دے وچکار لاپرواہی تے اختلافات دی وجہ توں ، فوج نوں ترکمان نے شکست دتی سی ، تے انہاں وچوں تقریبا دوتہائی مارے گئے سن یا انہاں اُتے قبضہ کرلیا گیا سی۔ تے سیہون تے یہہون دی وادیاں نے حملہ کرنا شروع کردتا سی۔ ایرانی شہریت دے تحت علاقےآں ، جنہاں وچ 1270 وچ خیوا تے تاشقند ، سمرقند تے بخارا 1281 تے 1285 وچ شامل نيں ، تے ارل اترک تے ترکمان صحارا دی وادی دے نیڑے انہاں علاقےآں نوں فتح کرکے تے 1298 ہجری وچ ۔ ق۔ گوگٹائپ وچ ، ترکمناں نے اس ٹکڑے نوں مکمل طور اُتے ختم کردتا ، تے آخر کار محرم 1299 ھ وچ ۔ ق۔ ایران تے روس دی حکومتاں دے وچکار موجودہ بارڈر لائن اک معاہدے دے ذریعہ قائم کيتی گئی سی۔
متعلقہ مضامین[سودھو]
حوالے[سودھو]
- انگریزی ویکیپیڈیا اندراج میرو ہسٹری سیکشن
- قدیم ایران ، پیرنیا ، جلد 2 ، صفحہ 2188 تے 2651
- غفاریفارڈ ، عباسغولی ، صفوی ایرا دے دوران ایران وچ سیاسی ، معاشرتی ، معاشی تے ثقافتی ترقی دی تریخ ، سامت آرگنائزیشن ، 2002۔ (ص: 73-86)
- احد اشراقی دی تصنیف وچ جج احمد منشی قومی ، تریخ کا خلاصہ (2 جلداں ، شیخ صفی توں شاہ عباس اول دے آغاز تک سفوی تریخ)