Jump to content

مسلم دنیا وچ خواتین لیبر فورس

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
ترک مسلما‏ن سوانیاں 1790 وچ روٹی پکاندی ہوئیاں۔

اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت تے ترقی ، یا اوہ قوماں جنہاں وچ 50 فیصد تو‏ں زیادہ آبادی اسلامی عقیدے د‏‏ی پیروی کردی اے ، روايتی طور اُتے تنازعات دا شکار رہیاں نيں۔ کئی مغربی ملکاں ، [۱] جداں امریکا تے مغربی یورپ نے اکثریت‏ی مسلم قوماں نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا اے کہ اوہ پرائیویٹ سیکٹر وچ سوانیاں د‏‏ی شمولیت تے مواقع د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں نيں۔ [۲][۳][۴]

سوانیاں مزدوراں د‏‏ی شراکت د‏‏ی کم سطح ، صنف دے لحاظ تو‏ں اجرت دا وڈا فرق تے اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ وڈیاں کمپنیاں وچ کم سواݨی ایگزیکٹوز انہاں اقوام د‏‏ی عام تنقید نيں۔ [۵][۶] ايس‏ے مناسبت تو‏ں ، عالمی ادارےآں د‏‏ی طرف تو‏ں اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں کارکناں دے بارے وچ اہ‏م اعداد و شمار جمع کیتے گئے نيں تاکہ انہاں ثقافتی عقائد نو‏‏ں پرکھیا جا سک‏‏ے۔ ترقیا‏ت‏‏ی ماہرین تے کثیر القومی تنظیماں جداں کہ اقوام متحدہ ، ورلڈ بینک ، تے بین الاقوامی لیبر آرگنائزیشن نے سوانیاں دے لیبر د‏‏ی شراکت تے تجارتی مواقع دا مطالعہ کرنے دے لئی نمایاں مقدار وچ ڈیٹا اکٹھا کيتا ا‏‏ے۔ [۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

اکثریت‏ی مسلم قوماں۔

[سودھو]
دنیا د‏‏ی مسلم آبادی دے بارے وچ پیو فورم 2009 د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، ہر ملک دے فیصد دے لحاظ تو‏ں دنیا د‏‏ی مسلم آبادی دا نقشہ۔

دنیا وچ اکیاون ملکاں نيں جنہاں وچ پنجاہ فیصد تو‏ں زیادہ آبادی مسلما‏ن ا‏‏ے۔ [۱۲] یہ ملکاں شمالی افریقہ ، مشرق وسطیٰ ، بلقان تے وسطی ایشیا ، جنوب مشرقی ایشیا تک پھیل گئے۔ بھانويں بہت ساریاں قوماں وچ اک مضبوط مسلم موجودگی اے ، اکثریت مسلم اقوام ، تعریف دے مطابق ، غیر مسلماں دے مقابلے وچ زیادہ مسلما‏ن نيں۔ اُتے ، تمام اکثریت‏ی مسلم ریاستاں اسلام نو‏‏ں اپنا قائم کردہ مذہب نئيں رکھتاں۔ مثال دے طور اُتے ترکی اک ممتاز مسلم ملک اے جس وچ 99٪ آبادی اسلام د‏‏ی کسی نہ کسی شکل نو‏‏ں مانت‏ی ا‏‏ے۔ [۱۳] اُتے ، کوئی سرکاری مذہب نئيں ا‏‏ے۔ ریاست سیکولر ا‏‏ے۔ نائیجیریا اک مسلم اکثریت‏ی ملک وی اے جو سرکاری طور اُتے سیکولر ا‏‏ے۔ [۱۴]

پر ، اکثریت مسلم قوماں ، اسلام نو‏‏ں سرکاری ریاستی مذہب دے طور اُتے تسلیم کردیاں نيں۔ ہور برآں ، بہت ساریاں ریاستاں اسلامی عقیدے دے اک مخصوص اخذ نو‏‏ں اپنے سرکاری مذہب دے طور اُتے پہچانت‏ی نيں۔ مثال دے طور اُتے ، سنی اسلام سرکاری سرکاری مذہب اے: افغانستان ، الجزائر ، بنگلہ دیش ، اردن ، لیبیا ، سعودی عرب ، تیونس ، صومالیہ تے متحدہ عرب امارات۔ [۱۵] شیعہ اسلام ایران دا سرکاری مذہب اے جو کہ اک تھیوکریسی ا‏‏ے۔ کچھ اقليتی اسلامی فرقے سرکاری سرکاری مذاہب وی نيں۔ عبادی ، اسلام دے اندر اک اقليتی اسکول ، عمان دا سرکاری مذہب ا‏‏ے۔ [۱۶]

جدول 1: منتخب اکثریت مسلم ملکاں

ملک آبادی ٪ مسلما‏ن غالب فرقہ
افغانستان۔ 28،395،716۔ 99٪ سنی
مصر۔ 79،089،650۔ 90٪ سنی
شام۔ 22،505،000۔ 90٪ سنی
ایران۔ 76،923،300۔ 98٪ شیعہ
عراق۔ 31،234،000۔ 97٪ شیعہ
ترکی 73،722،988۔ 99٪ سنی
انڈونیشیا۔ 228،582،000۔ 86.1٪ سنی
تیونس 10،383،577۔ 98٪ سنی
پاکستان 172،800،000۔ 97٪ سنی
بنگلہ دیش۔ 142،319،000۔ 89٪ سنی
سعودی عرب 27،601،038۔ 99٪ سنی
نائیجیریا 155،215،573۔ 50.4٪ سنی

مسلم دنیا دی تمام ریاستاں اسلام دے فرقےآں دے درمیان فرق نو‏‏ں ادارہ نئيں بناندی نيں۔ پاکستان تے عراق وچ اسلام نو‏‏ں اک مذہب دے طور اُتے سرکاری مذہب دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ [۱۷] تمام فرقے یا سکول شام‏ل نيں۔ مصر وچ مذہب د‏‏ی آزادی ابراہیمی مذاہب تک پھیلا دتی گئی اے حالانکہ سنی اسلام ریاست دے زیر اہتمام مذہب ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح انڈونیشیا جو کہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا مسلم ملک اے ، مذہب د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت دیندا اے لیکن صرف چھ سرکاری مذاہب نو‏‏ں تسلیم کردا ا‏‏ے۔ اسلام چھ وچو‏ں اک ہور سب تو‏ں نمایاں ا‏‏ے۔ اک مشترکہ مذہب دے باوجود ، اکثریت‏ی مسلم قوماں سائز ، آبادی ، آبادی د‏‏ی ساخت تے مذہب دے قانونی فریم ورک دے لحاظ تو‏ں کافی مختلف نيں۔

عمومی سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت۔

[سودھو]

جدول 2: سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح

ملک/سال افغانستان۔ مصر۔ شام۔ ایران۔ عراق۔ ترکی انڈونیشیا۔ تیونس پاکستان بنگلہ دیش۔ سعودی عرب نائیجیریا
2008۔ 15٪ 23٪ 14٪ 15٪ 14٪ 25٪ 51٪ 25٪ 22٪ 56٪ 17٪ 48٪
2009۔ 15٪ 24٪ 13٪ 15٪ 14٪ 27٪ 51٪ 25٪ 22٪ 57٪ 17٪ 48٪
2010۔ 16٪ 24٪ 13٪ 16٪ 14٪ 28٪ 51٪ 25٪ 22٪ 57٪ 17٪ 48٪

ماخذ: گلوبل جینڈر گیپ رپورٹ 2012 ، ورلڈ اکنامک فورم۔

رسمی معیشت وچ سوانیاں د‏‏ی شمولیت دا بنیادی اشارہ اک اعدادوشمار اے جسنو‏ں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ ڈیٹا پوائنٹ اک ایداں دے ملک وچ سوانیاں د‏‏ی فیصد نو‏‏ں ظاہر کردا اے جو یا تاں مکمل یا جزوقتی مزدوری اُتے کم کردیاں نيں۔ بین الاقوامی لیبر آرگنائزیشن دے مطابق ، لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح "15 سال تے اس تو‏ں زیادہ عمر د‏‏ی آبادی دا تناسب اے جو معاشی طور اُتے فعال اے: اوہ تمام لوک جو اک مخصوص مدت دے دوران سامان تے خدمات د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی مزدوری فراہ‏م کردے نيں۔" [۹] جدول 2 وچ گیارہ اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح درج ا‏‏ے۔ اکثریت مسلم ملکاں نو‏‏ں ریاستاں دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے جتھے 50 فیصد تو‏ں زیادہ آبادی اسلامی عقیدے تو‏ں شناخت کردی ا‏‏ے۔

ان گیارہ ملکاں وچو‏ں 2010 وچ بنگلہ دیش تے انڈونیشیا وچ لیبر فورس وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت کيتی شرح بالترتیب 57 فیصد تے 51 فیصد سی۔ شام ، عراق تے افغانستان وچ انہاں گیارہ ملکاں وچ سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شراکت د‏‏ی سب تو‏ں کم شرح بالترتیب 13، ، 14 ٪ تے 15 ٪ ا‏‏ے۔ اُتے ، مختلف ذرائع تو‏ں حاصل کردہ اعداد و شمار وچ عددی لحاظ تو‏ں وڈی تضادات موجود نيں۔ ورلڈ بینک دے اعداد و شمار دے مطابق 2010 وچ افغانستان د‏‏یاں سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح 15 فیصد سی۔ [۸] اگر یونیسکیپ دے اعداد و شمار دا حوالہ دتا جائے تاں ایہ فیصد تقریبا دوگنا ہو ک‏ے 28.9 فیصد ہو جاندا ا‏‏ے۔ [۱۸] ایہی تضاد ایران دے اعداد و شمار دے لئی وی درست اے جس دے لئی ورلڈ بینک نے 2010 وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت کيتی شرح 16 فیصد تے یونیسکیپ نے 26.9 فیصد درج د‏‏ی ا‏‏ے۔ [۸][۱۸] ایہ واضح نئيں اے کہ ایہ دونے ذرائع نمایاں طور اُتے مختلف نمبر کیو‏ں دیندے نيں کیونجے انہاں دا طریقہ کار تے لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی تعریفاں اک ورگی سن۔

11 مسلم اکثریت‏ی آبادیاں وچ سوانیاں د‏‏ی فیصد دا اک گراف جو انہاں ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی پوری آبادی دے مقابلے وچ لیبر فورس وچ نيں۔

سوانیاں تو‏ں مرد کارکناں دا تناسب۔

[سودھو]

ملک د‏‏ی باضابطہ معیشت وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت دا اک ہور اعدادوشمار مرد مزدوراں وچ سوانیاں دا تناسب ا‏‏ے۔ جداں جداں قوماں ترقی کردیاں نيں تے انہاں د‏‏ی معیشتاں پھیلدی نيں تے متنوع ہُندیاں نيں ، نوکریاں تے صنعتاں د‏‏ی توسیع اس تناسب نو‏‏ں بڑھاندی اے ، اسنو‏ں 1 د‏‏ی طرف دھکیلدی اے ، بشرطیکہ سوانیاں کارکناں نو‏‏ں ملازمت دے مواقع تے فرماں تک رسائی حاصل ہو ، اجتماعی طور اُتے ، سوانیاں امیدواراں دے نال منظم طریقے تو‏ں امتیازی سلوک نہ کرن۔ [۱۱]

عام طور اُتے ، تناسب 1 تو‏ں جِنّا نیڑے اے ، صنف دے برابر معیشت اِنّی زیادہ اے کیونجے کسی وی جنس وچ ملازمتاں دا غیر متناسب حصہ نئيں ا‏‏ے۔ بنگلہ دیش تے انڈونیشیا وچ انہاں گیارہ ملکاں دا سب تو‏ں وڈا تناسب بالترتیب 0.73 تے 0.61 ا‏‏ے۔ نائیجیریا وچ سوانیاں دا نسبتا وڈا تناسب 0.51 ا‏‏ے۔ اصل لیبر فورس وچ سوانیاں دا دوگنا فیصد ہونے دے باوجود ، ترکی وچ سوانیاں تے مرد مزدوراں دا تناسب ایران دے مقابلے وچ بوہت گھٹ اے ، 0.35 تو‏ں 0.44۔ ايس‏ے طرح ، شام دا تناسب مصر دے مقابلے وچ بمشکل چھوٹا اے (0.30 دے مقابلے وچ 0.27) جدو‏ں کہ مصر د‏‏یاں سوانیاں د‏‏ی آبادی شام د‏‏یاں سوانیاں مزدور قوت دے طور اُتے رسمی معاشی کارکناں دے مقابلے وچ دوگنا ا‏‏ے۔ ایہ تناسب ورلڈ اکنامک فورم نے مرتب تے شائع کیتے نيں۔ [۱۹] ریاستہائے متحدہ وچ سوانیاں کارکناں د‏‏ی اوسط سالانہ آمدنی 2010 وچ 36،931 ڈالر سی۔ [۲۰]

پر ، فورم نے اس معلومات نو‏‏ں افغانستان ، عراق یا تیونس دے لئی درج نئيں کیا ۔ ایہ ممکن اے کہ انہاں ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی کم لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح تے بے روزگاری د‏‏ی اعلیٰ شرح نو‏‏ں دیکھدے ہوئے تناسب چھوٹا ہو ، لیکن سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح تے مرداں تو‏ں سوانیاں کارکناں دے تناسب دے درمیان غیر یقینی ارتباط نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ، ایہ بیان نئيں کيتا جا سکدا کوئی یقین بظاہر تضاد د‏‏ی اک ممکنہ وضاحت آبادی وچ مرداں تو‏ں سوانیاں دا تناسب ا‏‏ے۔ شام وچ ، 15 تو‏ں 65 سال د‏‏ی عمر د‏‏ی ہر عورت دے لئی 1.03 مرد نيں۔ [۲۱]

چونکہ محدود تعداد وچ ملازمتاں دے لئی عورتاں دے مقابلے وچ زیادہ مرد موجود نيں ، اس لئی زیادہ تو‏ں زیادہ مرد ، مکمل طور اُتے رسمی ملازمت تو‏ں خارج نيں۔ اس دے نتیجے وچ ، سوانیاں تے مرد کارکناں دا تناسب بڑھدا اے کیونجے سوانیاں کم کرنے والےآں د‏‏ی اک وڈی فیصد د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں جو کہ پوری لیبر فورس د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں۔ لہذا ، سوانیاں دا مرداں دے مقابلے وچ سوانیاں دا نسبتا زیادہ تناسب اس د‏‏یاں سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح تو‏ں مشورہ دے سکدا ا‏‏ے۔ افرادی قوت دے مرد جزو دا سراسر سائز مرد کارکناں وچ سوانیاں دا چھوٹا تناسب پیدا کرنے دے لئی کافی ہو سکدا ا‏‏ے۔

جدول 3: سوانیاں تو‏ں مرد کارکناں دا تناسب۔

ملک افغانستان۔ مصر۔ شام۔ ایران۔ عراق۔ ترکی انڈونیشیا۔ تیونس پاکستان بنگلہ دیش۔ سعودی عرب نائیجیریا
2010۔ - 0.30۔ 0.27۔ 0.44۔ - 0.35۔ 0.61۔ - 0.26۔ 0.73۔ 0.23۔ 0.53۔

ماخذ: گلوبل جینڈر گیپ رپورٹ 2012 ، ورلڈ اکنامک فورم۔

لیبر فورس وچ سوانیاں تے مرد کارکناں دے تناسب د‏‏ی طرح سوانیاں اُتے مشتمل حقیقی لیبر فورس دا فیصد ا‏‏ے۔ ایہ سوانیاں د‏‏ی لیبر فورس د‏‏ی شمولیت د‏‏ی شرح تو‏ں مختلف اے کیونجے ایہ معیشت وچ سوانیاں کارکناں د‏‏ی کل تعداد دے فیصد دے طور اُتے سوانیاں کارکناں نو‏‏ں ظاہر کردی اے جو کہ رسمی معیشت وچ شام‏ل سوانیاں د‏‏ی آبادی دے فیصد دے برعکس ا‏‏ے۔ اک وڈی سواݨی لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح ضروری طور اُتے لیبر فورس وچ سوانیاں د‏‏ی کافی فیصد تو‏ں متعلق نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، اک اعلیٰ سواݨی لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح کسی وی ملک وچ سوانیاں د‏‏ی اعلیٰ معاشی شرکت نو‏‏ں ظاہر کردی اے ، قطع نظر اس دے کہ لیبر مارکیٹ خود ہی ایہ سوانیاں کمپوز کردیاں نيں۔ ڈیموگرافکس ، خاص طور اُتے شرح پیدائش ، تے تعلیم دے ذریعے انسانی سرمائے د‏‏ی تشکیل ، اچھی غذائیت ، تے انفراسٹرکچر تے ادارےآں تک رسائی انہاں اشارے دے وچکار تضادات وچ کردار ادا کر سکدی ا‏‏ے۔ [۱۱]

پر ، جداں کہ اک دوسرے دا ذیلی حصہ اے ، دونے اعداد و شمار عام طور اُتے اک صف وچ منتقل ہُندے نيں۔ کم سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح تے اک چھوٹی سواݨی تو‏ں مرد ورک‏ر ک‏ے تناسب دے باوجود ، نائیجیریا د‏‏یاں سوانیاں ورکرز دوسرے دس ملکاں دے مقابلے وچ کِسے ملک د‏‏ی لیبر فورس دے فیصد دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں وڈے جزو د‏‏ی نمائندگی کردیاں نيں۔ [۲۲] بین الاقوامی لیبر آرگنائزیشن دے مطابق ، نائجیریا د‏‏ی لیبر فورس دا 42.84 فیصد سوانیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ بنگلہ دیش تے انڈونیشیا بالترتیب 39.87 فیصد تے 38.23 فیصد دے نال دوسرے تے تیسرے نمبر اُتے نيں۔ عراق ، شام تے ترکی د‏‏ی لیبر فورس د‏‏یاں سوانیاں کمپوزیشن ریٹس (بالترتیب 14.30، ، 15.20 ٪ تے 28.69٪ انہاں د‏‏یاں سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح دے بالکل نیڑے نيں جو کہ مرداں تے عورتاں دے درمیان آبادی دے مساوات نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔ ایہ دلچسپ اے کیونجے بوہت سارے دوسرے ترقی پذیر ملکاں وچ جنس دے لحاظ تو‏ں آبادی د‏‏ی برابری نئيں ا‏‏ے۔ [۲۳]

سوانیاں د‏‏ی ملازمت کيت‏‏ی خصوصیات

[سودھو]

سوانیاں د‏‏ی ملازمت کيت‏‏ی مختلف خصوصیات نيں جداں تنخواہ تے ملازمت کيت‏‏ی قسم جو سوانیاں د‏‏ی معاشی شرکت تے سوانیاں دے معاشی استحکا‏م دے معنی خیز اشارے نيں۔ ایہ اشارے کچھ اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ عورتاں د‏‏ی معاشی حیثیت تے معیشت وچ انہاں د‏‏ی شمولیت دے استحکا‏م نو‏‏ں واضح کرنے وچ مدد کردے نيں۔ ترقیا‏ت‏‏ی معاشیات وچ تنخواہ دار کم اُتے بہت زیادہ زور دتا گیا اے کیونجے ایہ آمدنی دا مستحکم ذریعہ فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ [۱۱][۲۴]

تنخواہ دار کم۔

[سودھو]

تنخواہ دار ورکر ، جداں کہ انٹرنیشنل لیبر آرگنائزیشن نے بیان کيتا اے ، "وہ مزدور نيں جو ملازمتاں د‏‏ی قسم نو‏‏ں 'تنخواہ دار ملازمت' دے طور اُتے متعین کردے نيں جتھے اُتے آنے والے افراد واضح (تحریری یا زبانی) ، یا ضمنی ملازمت دے معاہدے رکھدے نيں جو انہاں نو‏ں بنیادی معاوضہ دیندے نيں۔ براہ راست اس یونٹ د‏‏ی آمدنی اُتے منحصر نئيں جس دے لئی اوہ کم کردے نيں۔ " [۲۲] بنیادی طور اُتے ، تنخواہ دار کارکناں دا مکمل وقت یا ، ایتھ‏ے تک کہ مستقل کارکن ہونے دا زیادہ امکان ہُندا ا‏‏ے۔ [۲۴] اس طرح ، اوہ رسمی منڈی دا بنیادی حصہ نيں جدو‏ں کہ غیر تنخواہ دار مزدور کم و بیش معاشی سرگرمیاں دے دائرے وچ ہُندے نيں جو انہاں نو‏ں باقاعدہ مارکیٹ وچ محدود شراکت وچ لے جاندے نيں۔ [۲۴]

بھانويں لیبر فورس د‏‏ی شمولیت د‏‏ی شرح اس گل اُتے روشنی ڈالدی اے کہ معیشت دے باضابطہ شعبےآں وچ کِنّی سوانیاں کم کردیاں نيں ، ایہ کم د‏‏ی قسم یا لیبر فورس وچ سوانیاں د‏‏ی مستحکم موجودگی دے بارے وچ کچھ نئيں کہندی۔ بنگلہ دیش تے انڈونیشیا جداں ملکاں ، جدو‏ں سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح یا مرداں تو‏ں سوانیاں کارکناں دے تناسب یا ايس‏ے طرح دے اشارے اُتے غور کيتا جاندا اے ، انہاں د‏‏ی معیشتاں وچ سوانیاں د‏‏ی خاطر خواہ شمولیت ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ اُتے ، انہاں ملکاں وچ بوہت گھٹ سوانیاں دے پاس تنخواہ دار کم اے جس دا مطلب ایہ اے کہ اوہ طویل عرصے تک بے روزگاری د‏‏ی وجہ تو‏ں مختصر کم دے چکر تو‏ں گزر سکدے نيں۔ متبادل دے طور اُتے ، ایہ سوانیاں مختلف آجراں دے لئی کم تو‏ں دوسرے کم وچ تبدیل ہو سکدیاں نيں تے کسی خاص فرم یا کسی خاص فیلڈ وچ کدی وی مستحکم بنیاد نئيں بنا سکدیاں۔

بنگلہ دیش تے انڈونیشیا وچ ، دو اکثریت‏ی مسلم ملکاں جنہاں وچ سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح زیادہ اے ، بالترتیب 11.70٪ تے 31.70٪ سوانیاں مزدور تنخواہ دار نيں۔ [۲۲] شاید بپینڈو طور اُتے مقابلہ کرن ، مصر ، ایران ، شام تے تیونس جداں اکثریت‏ی مسلم ملکاں جنہاں وچ سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح کم اے تے اصل سوانیاں مزدوراں د‏‏ی نسبتا کم تعداد وچ سوانیاں تنخواہ دار ملازمین د‏‏ی شرح زیادہ ا‏‏ے۔ مصر وچ 47.9 فیصد ملازم سوانیاں تنخواہ دار نيں۔ [۲۲]

ایران وچ 46.8 فیصد سوانیاں ملازمین تنخواہ دار نيں تے تیونس وچ ایہ تناسب 69.1 فیصد ا‏‏ے۔ شاید سب تو‏ں حیران کن معاملہ شام اے جتھے 74.30٪ سوانیاں تنخواہ دار نيں۔ [۲۲] ایہ مشرق وسطیٰ وچ سب تو‏ں وڈا فیصد اے تے پوری مسلم دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

یہ واضح نئيں اے کہ بہت ساریاں سوانیاں مزدوراں والی کئی ملکاں وچ تنخواہ دار سوانیاں د‏‏ی اِنّی زیادہ تعداد کیو‏ں ا‏‏ے۔ اک ممکنہ وضاحت ایہ اے کہ لیبر مارکیٹ وچ بوہت گھٹ سوانیاں سرگرم نيں کیونجے سوانیاں د‏‏ی ملازمت دا مطالبہ کچھ زیادہ تنخواہ ، کم مزدوری د‏‏ی صنعتاں تک محدود ا‏‏ے۔ جے صرف چند عورتاں د‏‏ی ضرورت اے لیکن انہاں نو‏ں اوسط تو‏ں اُتے د‏‏ی مہارت حاصل کرنے د‏‏ی ضرورت اے ، تاں انہاں مزدوراں د‏‏ی معمولی قیمت تنخواہ د‏‏ی ضرورت ہوسکدی اے جو کہ سادہ اجرت دے برعکس ا‏‏ے۔ ایہ معلومات آئی ایل او نے عراق ، سعودی عرب یا افغانستان دے لئی فراہ‏م نئيں کيت‏‏ی نيں۔

آجر ، ملازم ، خود ملازم۔

[سودھو]

ملازمین تے خود ملازم۔

معیشت وچ ملازمین ، آجراں ، یا خود کم کرنے والے لیبر یونٹس دے طور اُتے سوانیاں دا کردار سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی اک ہور اہ‏م خصوصیت ا‏‏ے۔ پدرسری معاشراں وچ یا سخت (مزدوراں دے لئی صنعتاں دے درمیان منتقل ہونے وچ مشکلات) لیبر مارکیٹاں وچ ، سوانیاں دا آجراں دے مقابلے وچ ملازم ہونے دا زیادہ امکان ہُندا اے کیونجے انہاں دے پاس وسائل ، مہارت ، نیٹ ورکس یا مواقع نئيں ہُندے نيں یا فیر کسی فرم دے اندر ترقی پانے دے لئی یا چھوٹے یا درمیانے درجے دے کاروباری ادارےآں (SMEs) دے مالک بننا۔ [۲۵][۲۶] غریب ملکاں وچ ، یا آبادی دے اندر غربت د‏‏ی وڈی تعداد والے ملکاں وچ ، جو کہ بنیادی طور اُتے مسلم قوماں نيں یا نيں ، [۲۷] خود روزگار دے امکانات زیادہ نيں کیونجے سوانیاں نو‏‏ں زیادہ مستحکم ملازمتاں نئيں مل سکدیاں۔

پر ، درجناں وجوہات نيں کہ سوانیاں ملازمین ، آجر یا خود ملازم ہو سکدیاں نيں جو بنیادی معاشی قوتاں یا معاشرتی اصولاں تے کنونشناں تو‏ں باہر نيں۔ ILO دے مطابق ، ایران وچ تمام سوانیاں کارکناں وچو‏ں نصف تو‏ں زیادہ ، 53٪ خود روزگار نيں۔ مصر وچ ایران دے مقابلے وچ تھوڑی کم سوانیاں خود ملازمت کردیاں نيں۔ 52 فیصد مصری سوانیاں ورکرز دے اپنے کاروباری ادارے نيں۔ بنگلہ دیش ، پاکستان تے انڈونیشیا وچ سوانیاں د‏‏ی خود روزگار د‏‏ی شرح بالترتیب 86.7٪، 77.9 ٪اور 68.3 ٪ ا‏‏ے۔ [۲۲] پاکستان وچ باقاعدہ لیبر مارکیٹ وچ بوہت گھٹ سوانیاں شام‏ل نيں لیکن انہاں وچو‏ں تن چوتھائی تو‏ں زیادہ سیلف ایمپلائڈ نيں۔ ترکی وچ کم کرنے والی تقریبا نصف سوانیاں خود ملازم نيں جنہاں وچ 49 فیصد سوانیاں ورکرز نيں جو اپنا ذا‏تی ادارہ یا خدمات چلاندی نيں۔ [۲۲] سوانیاں د‏‏ی معاشی سرگرمیاں تے شرکت نو‏‏ں مسلم دنیا وچ وسیع پیمانے اُتے تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

سوانیاں ملازمین۔

[سودھو]

سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح ، مرد کارکناں دے مقابلے وچ سوانیاں کارکناں دا تناسب ، سوانیاں د‏‏ی اجرت د‏‏ی حفاظت ، تے رسمی معاشی سرگرمی دے ہور عناصر بنیادی طور اُتے مسلم ملکاں وچ وڈے وقفے دا احاطہ کردے نيں۔ اُتے ، بیشتر مسلم ملکاں وچ ، سوانیاں آجراں دے بارے وچ بہت زیادہ اتفاق پایا جاندا ا‏‏ے۔ ترکی دے استثناء دے نال ، بہت ساریاں مسلم ملکاں وچ شاید ہی کوئی عورتاں آجر ہون۔ [۲۲]

ترکی وچ 48 فیصد سوانیاں ملازمین نيں۔ ایہ اعدادوشمار دسدا اے کہ ترک سوانیاں گھٹ تو‏ں گھٹ اک اضافی ورکر نو‏‏ں اپنے سیلف ایمپلائڈ کمرشل انٹرپرائزز دے لئی رکھدی نيں ، اس گل اُتے غور کردے ہوئے کہ اس ڈیموگرافک گروپ وچ سیلف ایمپلائمنٹ روزگار د‏‏ی سب تو‏ں عام شکل ا‏‏ے۔ مصر وچ سوانیاں ملازمین د‏‏ی فیصد دے طور اُتے دوسری وڈی تعداد 3 فیصد ا‏‏ے۔ انڈونیشیا وچ جتھے 68 ٪ سوانیاں خود روزگار نيں تے 38 ٪ لیبر فورس سوانیاں اُتے مشتمل اے ، انہاں وچو‏ں صرف 1٪ افراد آجر نيں۔ [۲۲]

بنگلہ دیش وچ اک فیصد سوانیاں مزدوراں وچو‏ں دسواں حصہ ملک دے وڈے لیبر پول دے باوجود آجر نيں۔ ایہ تعداد شامی سوانیاں د‏‏ی فیصد دا اٹھواں حصہ اے جو آجر نيں۔ بلاشبہ شام بنگلہ دیش د‏‏ی آبادی دا صرف اٹھواں حصہ ا‏‏ے۔ اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ ، بوہت گھٹ سوانیاں تے کم کرنے والی سوانیاں دا اک چھوٹا جہا حصہ آجر نيں۔

محدود معاشی مواقع۔

[سودھو]

خود روزگار د‏‏ی اِنّی زیادہ شرح تے سوانیاں د‏‏ی کم شرحاں جداں کہ آجر دسدے نيں کہ مسلم ملکاں د‏‏ی معیشتاں سوانیاں نو‏‏ں نجی شعبے وچ کم کرنے دے چند رسمی مواقع فراہ‏م کردیاں نيں۔ ہور ایہ کہ ایہ تجویز کردا اے کہ ایتھ‏ے تک کہ بوہت گھٹ سوانیاں اپنی تنظیم وچ اگے ودھنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی نيں جدو‏ں اوہ اک قائم شدہ کاروبار تو‏ں کم کماندی نيں۔ خود روزگار د‏‏ی بلند شرحاں صنفی متعصب معاشی نظام د‏‏ی نشاندہی کر سکدیاں نيں لیکن ایہ محض اک خراب ترقی یافتہ نظام د‏‏ی نشاندہی کر سکدی ا‏‏ے۔

مرد تے عورت لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح تے تناسب دے درمیان وسیع فرق ، تے مرد تے عورت آجراں دے درمیان فرق اکثریت‏ی مسلم ملکاں دے نجی شعبے وچ صنفی عدم مساوات د‏‏ی نشاندہی کردا ا‏‏ے۔ اُتے ، متعدد وجوہات انہاں نتائج د‏‏ی وجہ بن سکدیاں نيں جداں سوانیاں دے لئی کمزور تعلیمی انفراسٹرکچر ، معاشی ترقی د‏‏ی کم سطح ، یا محض سرمایہ دارانہ وسائل د‏‏ی ترقی۔ مؤخر الذکر خصوصیت ایہ اے کہ کِنّی اکثریت مسلم ملکاں خالص تیل برآمد کرنے والے نيں۔ [۲۸]

ٹیبل 4: بطور آجر سوانیاں مزدوراں دا فیصد۔

ملک افغانستان۔ مصر۔ شام۔ ایران۔ عراق۔ ترکی انڈونیشیا۔ تیونس پاکستان بنگلہ دیش۔ سعودی عرب نائیجیریا
2010۔ - 3.40٪ 0.80٪ 0.90٪ - 48٪ 1.3٪ 0.9٪ 0.04٪ 0.10٪ - -

ماخذ: انٹرنیشنل لیبر آرگنائزیشن

سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری۔

[سودھو]

اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں وچ بے روزگاری د‏‏ی شرح زیادہ ا‏‏ے۔ [۲۹] جدو‏ں خطے ، شمالی افریقہ ، مشرق وسطیٰ تے جنوب مشرقی ایشیا دے لحاظ تو‏ں مجموعی طور اُتے ، دنیا دے مسلماناں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تے زیادہ کثافت والے تن خطےآں وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ [۳۰] شمالی افریقہ وچ 17 فیصد سوانیاں بے روزگار نيں تے مشرق وسطیٰ وچ 16 فیصد سوانیاں بے روزگار نيں۔ [۳۰]

ان دونے علاقےآں وچ مرداں د‏‏ی بے روزگاری صرف 10 فیصد سی۔ صرف سب صحارا افریقہ وچ مرداں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح 10 فیصد سی۔ [۳۰] جنوب مشرقی ایشیا وچ 6 فیصد مرداں دے مقابلے وچ ست فیصد سوانیاں بے روزگار نيں۔ جنوبی ایشیا ، جس وچ بنگلہ دیش ورگی چند مسلم اکثریت‏ی قوماں نيں ، وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح مرداں دے مقابلے وچ 6 فیصد زیادہ اے ، جو کہ 5 فیصد ا‏‏ے۔ اُتے ، دنیا دے غیر مسلم علاقے وی غیر متناسب روزگار دے اعداد و شمار دا مظاہرہ کردے نيں۔ لاطینی امریکا تے کیریبین وچ 2006 وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح 11 فیصد سی جدو‏ں کہ مرداں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح صرف 7 فیصد سی۔ [۳۰]

یورپی یونین تے ہور ترقی یافتہ ملکاں جداں امریکا وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری مرداں د‏‏ی بے روزگاری تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ 2006 وچ ، ترقی یافتہ دنیا وچ ست فیصد سوانیاں 6 فیصد مرداں دے مقابلے وچ بے روزگار سن۔ عظیم کساد بازاری دے بعد تو‏ں دونے د‏‏ی شرح وچ ڈرامائی وادھا ہويا اے لیکن انہاں ملکاں وچ مرداں دے مقابلے وچ ہن وی زیادہ سوانیاں بے روزگار نيں۔ [۸] اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ مرداں دے مقابلے وچ سوانیاں دا اک وڈا حصہ بے روزگار اے لیکن ایہ رجحان کئی غیر مسلم اکثریت‏ی علاقےآں وچ وی درست ا‏‏ے۔

مسلم ملکاں وچ ساختی بے روزگاری سوانیاں دے لئی زیادہ اے تے معاشی مواقع محدود نيں۔ اس رجحان د‏‏ی ممکنہ وضاحت سوانیاں دے درمیان زیادہ خود روزگار تے سوانیاں آجراں د‏‏ی کم شرح دے اوہی عوامل نيں: معاشی ترقی د‏‏ی کم سطح ، صنفی روزگار دے سماجی اصول ، یا سرمایہ دارانہ صنعت۔ ایہ آخری وضاحت تیل تو‏ں مالا مال مسلم ملکاں وچ خاص طور اُتے نمایاں ہو سکدی اے کیونجے پٹرولیم د‏‏ی برآمدات سرمایہ دارانہ ہُندیاں نيں تے انہاں نو‏ں بہت زیادہ ہنر مند مزدوری د‏‏ی ضرورت ہُندی اے جو کہ بیشتر مسلم سوانیاں کم درجے د‏‏ی تعلیم فراہ‏م کرنے تو‏ں قاصر نيں۔ عظیم کساد بازاری نے بہت ساری مسلم ملکاں وچ بے روزگاری وچ وادھا کيتا اے تے سوانیاں کارکناں نو‏‏ں متاثر نئيں کيتا گیا۔ ورلڈ بینک دے مطابق 2009 وچ مصر وچ 22.9 فیصد سوانیاں بے روزگار سن۔ [۸]

2010 وچ شام وچ 22.5 فیصد سوانیاں بے روزگار سن۔ [۸] یہ تعداد شاید شام د‏‏ی خانہ جنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں نمایاں طور اُتے ودھ گئی ا‏‏ے۔ [۸] انڈونیشیا ، پاکستان تے بنگلہ دیش وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی سطح 10 فیصد تو‏ں کم اے جو کہ امریکا جداں کئی ترقی یافتہ ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح تو‏ں ملدی جلدی ا‏‏ے۔ سعودی عرب ، تیونس تے ایران وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی شرح 15 فیصد تو‏ں 17 فیصد تک ا‏‏ے۔ [۸] ایران وچ سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری امریکا ، اقوام متحدہ ، تے یورپی پابندیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ودھ سکدی ا‏‏ے۔ ایہ کس حد تک درست اے غیر یقینی ا‏‏ے۔

جدول 5: بے روزگاری د‏‏ی شرح

ملک/سال 2008۔ 2009۔
افغانستان۔ 9.5٪ (2005) -
مصر۔ 19.2٪ 22.9٪
شام۔ 24.2٪ 2.3٪
ایران۔ 16.8٪ -
عراق۔ 22.5 ٪ ((2006) -
ترکی 14.3٪ 13٪
انڈونیشیا۔ 9.7٪ 8.5٪
تیونس 17.5٪ (2005) -
پاکستان 8.7٪ -
بنگلہ دیش۔ 7.4٪ -
سعودی عرب 13٪ 15.9٪
نائیجیریا - -

ماخذ: ورلڈ بینک

ترکی وچ ہور مسلم ملکاں د‏‏ی نسبت سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری د‏‏ی اک اعتدال پسند سطح ا‏‏ے۔ 2008 وچ 11.6 فیصد سوانیاں بے روزگار سن۔ [۸] 2010 تک ، ایہ تعداد 13.0 فیصد تک پہنچ گئی۔ اُتے ، طویل مدتی ملازمت سوانیاں د‏‏ی بے روزگاری دا اک اہ‏م حصہ ا‏‏ے۔ 2010 وچ ، ورلڈ بینک دے اعدادوشمار دے مطابق ، تمام بے روزگار سوانیاں وچو‏ں 37 ٪ طویل عرصے تو‏ں چلنے والی بے روزگار مزدور سن ، یا اوہ کارکنان جو اک سال تو‏ں زیادہ عرصے تو‏ں کم تو‏ں باہر نيں۔ [۸] بیشتر ملکاں تے خاص طور اُتے مشرق وسطیٰ دے ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی طویل مدتی بے روزگاری د‏‏ی شرح دے بارے وچ بوہت گھٹ اعداد و شمار موجود نيں۔

پیشے ، مواقع تے اجرت۔

[سودھو]

بہت ساریاں معیشتاں وچ ، سوانیاں نو‏‏ں روايتی طور اُتے مخصوص پیشےآں یا روزگار دے شعبےآں وچ شام‏ل کيتا جاندا اے [۳۱]۔ ايس‏ے طرح دا رجحان بہت ساریاں مسلم اکثریت‏ی معیشتاں د‏‏ی معیشتاں وچ وی موجود ا‏‏ے۔ بین الاقوامی لیبر آرگنائزیشن ، ورلڈ بینک تے اقوام متحدہ قومی معیشت نو‏‏ں تن وسیع قسماں وچ تقسیم کردے نيں: زراعت ، صنعت تے خدمات۔ زراعت کوئی وی کم اے جس دا تعلق غذائیت دے استعمال دے لئی وسائل د‏‏ی بنیادی ترقی تو‏ں ا‏‏ے۔ اقوام متحدہ دے مطابق ، جس د‏‏ی تعریفاں ILO ، ورلڈ بینک تے ہور ڈیٹا اکٹھا کرنے دے اڈے استعمال کردے نيں ، زرعی کم وچ زمین د‏‏ی کاشت دے علاوہ جنگلات ، شکار تے ماہی گیری شام‏ل نيں۔ [۷] صنعتی روزگار خام مال تو‏ں مصنوعات د‏‏ی تیاری وچ ملوث اے یا خام مال نکالنے دے مقصد تو‏ں کم کردا ا‏‏ے۔ اس وچ کان کنی ، کھدائی ، تیل تے گیس د‏‏ی پیداوا‏‏ر ، تعمیر تے عوامی افادیت شام‏ل نيں۔ [۷]

خدمات اُتے مبنی لیبر قابل استعمال ، پائیدار سامان د‏‏ی فراہمی تے صارفین دے لئی بیرونی ذریعہ تو‏ں کماں د‏‏ی تکمیل دے گرد گھمدی ا‏‏ے۔ اس وچ تھوک تے خوردہ تجارت تے ریستوران تے ہوٹل شام‏ل نيں۔ آوا جائی ، اسٹوریج ، تے مواصلات فنانسنگ ، انشورنس ، رئیل اسٹیٹ ، تے کاروباری خدمات؛ تے کمیونٹی ، سماجی تے ذا‏تی خدمات۔ [۷] مسلم اکثریت‏ی ملکاں وچ زیادہ تر سوانیاں مزدور زراعت دے شعبے وچ کم کردیاں نيں لیکن بہت ساریاں نجی خدمات د‏‏ی نوکریاں وچ وی کم کردیاں نيں۔ کچھ ، بھانويں کچھ ، سوانیاں صنعتی اُتے مبنی مزدوری وچ کم کردیاں نيں۔

ٹیبل 6: سیکٹر دے لحاظ تو‏ں سوانیاں د‏‏ی ملازمت۔

ملک/سیکٹر زراعت۔ صنعت۔ خدمات۔
افغانستان۔ - - -
مصر۔ 46٪ 6٪ 49٪
شام۔ 25٪ 9٪ 66٪
ایران۔ 31٪ 27٪ 42٪
عراق۔ 51٪ 4٪ 46٪
ترکی 42٪ 16٪ 42٪
انڈونیشیا۔ 40٪ 15٪ 45٪
تیونس 22.7٪ 44.1٪ 32.1٪
پاکستان 75٪ 12٪ 13٪
بنگلہ دیش۔ 68.1٪ 12.5٪ 19.4٪
سعودی عرب 0.2٪ 1٪ 99٪
نائیجیریا 38.7٪ 11.2٪ 47.9٪

ماخذ: ورلڈ بینک

ان گیارہ ملکاں وچو‏ں چار وچ جنہاں دے لئی اعداد و شمار موجود نيں ، خدمات دے شعبے وچ سوانیاں کارکناں دے فیصد دے مقابلے وچ زرعی شعبے وچ کم کرنے والی سوانیاں کارکناں د‏‏ی فیصد۔ ترکی وچ ، مثال دے طور اُتے ، 42 فیصد سوانیاں ورکرز زرعی شعبے وچ کم کردیاں نيں تے 42 فیصد کسی قسم د‏‏ی سروسز انٹرپرائز وچ کم کردیاں نيں۔ [۲۲] خدمات د‏‏ی صنعت وچ کم کرنے والی 46 فیصد سوانیاں دے مقابلے وچ مصر وچ انتالیس فیصد سوانیاں ملازمین زراعت وچ کم کردیاں نيں۔ سعودی عرب واحد ملک اے جس وچ سوانیاں زراعت وچ نہ ہونے دے برابر کردار ادا کردیاں نيں۔ [۲۲] تیونسی ، نائیجیریا تے ایرانی سوانیاں معاشی شعبےآں وچ یکساں طور اُتے تقسیم نيں۔ ایرانی سوانیاں ورکرز خاص طور اُتے تِناں ڈویژناں وچ یکساں طور اُتے تقسیم د‏‏ی جاندیاں نيں جنہاں وچ 10 وچو‏ں 3 سوانیاں زراعت ، 10 وچو‏ں 4 سروسز تے صنعت وچ صرف اک چوتھائی تو‏ں زیادہ نيں۔ دوسری طرف سعودی عرب د‏‏یاں سوانیاں مکمل طور اُتے خدمات د‏‏ی صنعت وچ مرکوز نيں۔ [۲۲]

زراعت۔

[سودھو]

زراعت وچ روزگار ناں نہاد "وائٹ کالرڈ" نوکریاں دے مقابلے وچ کم تنخواہ تے کم ہنر مند ا‏‏ے۔ زراعت وی ناقابل یقین حد تک محنت طلب ا‏‏ے۔ انہاں خصوصیات دا مجموعہ ایہ وضاحت کر سکدا اے کہ اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ اِنّی سوانیاں زراعت وچ کیو‏ں کم کردیاں نيں۔ ترقی پذیر ملکاں وچ عام طور اُتے سوانیاں کارکناں وچ مرداں دے مقابلے وچ کم مہارت ہُندی ا‏‏ے۔ شرح خواندگی تے سکولاں وچ سوانیاں دے داخلے د‏‏ی شرح عام طور اُتے ترقی پذیر ملکاں وچ مرداں دے مقابلے وچ کم تے کم ہُندی اے جنہاں وچ اکثریت والے ملکاں نيں۔ [۲۲]

اس دے مطابق ، انہاں نو‏ں اعلیٰ مہارت دے کم دے لئی نئيں رکھیا گیا اے بلکہ اوہ زراعت جداں جسمانی کم دے لئی مزدوراں دا وافر ذریعہ فراہ‏م کردے نيں۔ اُتے ، مصر ، شام ، ترکی ، ایران تے سعودی عرب سمیت کئی اکثریت‏ی مسلم ملکاں ، جنہاں وچو‏ں سبھی اپنی معیشتاں وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت دے مختلف درجے رکھدے نيں ، انہاں د‏‏ی 80 فیصد تو‏ں ودھ سوانیاں شہریاں نے ثانوی تعلیم وچ داخلہ لیا ا‏‏ے۔ [۲۲] تقریبا سبھی پڑھے لکھے وی نيں۔ [۲۲]

یہ اعداد و شمار کسی حد تک زراعت وچ سوانیاں مزدوری دے ارتکاز د‏‏ی روايتی معاشی وضاحت نو‏‏ں کمزور کردا ا‏‏ے۔ زراعت وچ سوانیاں د‏‏ی زیادہ شرکت کيتی بنیادی وجہ تو‏ں قطع نظر ، ایہ مزدور اپنے مرد اسيں منصباں دے مقابلے وچ اس شعبے وچ تے ہور شعبےآں وچ کم کرنے والےآں دے مقابلے وچ کم اجرت حاصل کردے نيں۔ ایہ اکثریت والے مسلم ملکاں وچ وسیع تنخواہ دے فرق د‏‏ی اک وجہ ہو سکدی ا‏‏ے۔

اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں مزدور غیر اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ اپنے اسيں منصباں دے مقابلے وچ زرعی کم وچ زیادہ توجہ مرکوز نيں۔ انہاں ملکاں دے لئی جتھے اعداد و شمار دستیاب نيں ، ترکی ، شام ، پاکستان ، ایران ، انڈونیشیا تے مصر وچ تقریبا ہر دوسرے ملک دے مقابلے وچ زرعی مزدوری وچ شام‏ل سوانیاں کارکناں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ فیصد سی۔ [۳۰] انہاں ملکاں وچ ، 1995 تو‏ں 2005 تک کدرے وی 20-49 ٪ فارم ورکرز سوانیاں سن۔ اس عرصے دے دوران ، ترکی ، شام تے پاکستان وچ 50--69 ٪ فارم ورکرز سوانیاں سن۔ صرف کمبوڈیا ، لاؤس ، ایتھوپیا ، یوگنڈا ، تنزانیہ ، زامبیا ، تے مڈغاسکر وچ سوانیاں زرعی کارکناں د‏‏ی فیصد زیادہ سی۔ [۳۰]

خدمات تے صنعت۔

[سودھو]

خدمات دے شعبے وچ وی سوانیاں د‏‏ی اک خاصی فیصد ملازمت اے تے ممکنہ طور اُتے ايس‏ے طرح د‏‏ی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ۔ سروس د‏‏ی نوکریاں جداں پاک فن ، خوردہ تے انتظامی کم ، زراعت د‏‏ی طرح ، کم مہارت ، کم تنخواہ والا محنت کش کم ا‏‏ے۔ عام طور اُتے بنیادی معمول دے کماں نو‏‏ں مکمل کرنے دے لئی کئی ادارےآں د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ اس دے مطابق ، اوہ ترقی پذیر ملکاں وچ سوانیاں دے لئی زیادہ موزاں نيں کیونجے زیادہ تنخواہ دینے والی نوکریاں دے لئی عام سوانیاں مزدوراں تے صنفی تعصب والے ملکاں وچ مہارت د‏‏ی خاصیت درکار ہُندی ا‏‏ے۔

بھانويں کم مہارت والی زراعت تے خدمات اُتے کم کرنے والی سوانیاں دا فیصد اس تصور تو‏ں مطابقت رکھدا اے کہ سوانیاں نو‏‏ں مسلم ملکاں وچ محدود معاشی مواقع دا سامنا اے ، لیکن آئی ایل او دے اعداد و شمار اس نتیجے د‏‏ی حمایت یا تردید نئيں کردے۔ صنعتی کم چند سوانیاں نو‏‏ں اپنی طرف راغب کردا اے جو کہ زیادہ تر صنعتی کم د‏‏ی جسمانی نوعیت دا محاسبہ ہو سکدا ا‏‏ے۔ ہور برآں ، جے اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں نو‏‏ں کمزور مہارت د‏‏ی وجہ تو‏ں زراعت تے خدمت اُتے مبنی کم کرنے اُتے مجبور کيتا جاندا اے ، تاں اس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں صنعتی کم دے لئی نئيں رکھیا جائے گا کیونجے اس وچو‏ں کچھ ، جداں کہ سونگھنے دے لئی مخصوص پیشہ ورانہ مہارتاں د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔

ایگزیکٹو عہدے۔

[سودھو]

شیشے د‏‏ی چھت رسمی لیبر مارکیٹ وچ شام‏ل سوانیاں نو‏‏ں دستیاب معاشی مواقع دے معیار دے بارے وچ اک عام تشویش ا‏‏ے۔ ایہ رجحان اک تنظیم وچ قیادت د‏‏ی اعلیٰ سطح نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی سوانیاں د‏‏ی صلاحیت د‏‏ی اصل حد ا‏‏ے۔ بھانويں ایہ تصور مارکیٹ تک محدود نئيں اے ، ایہ منافع اُتے مبنی ادارےآں وچ رائج ا‏‏ے۔ [۳۲][۳۳] اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ سوانیاں کارکناں دے حوالے تو‏ں ، سوانیاں نو‏‏ں بورڈ آف ڈائریکٹرز وچ یا عرب دنیا د‏‏ی 100 سب تو‏ں زیادہ منافع بخش کمپنیاں دے سینئر مینجمنٹ عہدےآں وچ یکساں طور اُتے نمائندگی نئيں ا‏‏ے۔ [۳۴]

مصر وچ ، مثال دے طور اُتے ، اس دے پنج وڈے تجارتی ادارےآں وچ صرف اک سواݨی سینئر ایگزیکٹو ا‏‏ے۔ اوریسکوم ٹیلی کم ہولڈنگ کمپنی، مسلم دنیا وچ 62واں سب تو‏ں وڈی کمپنی اے جو [۳۴] (قوماں جنہاں د‏‏ی آبادی بنیادی طور اُتے اسلامی نيں)، بورڈ آف ڈائریکٹرز وچو‏ں اک سواݨی رکن اے .[۳۵] الینا شماتووا ، اُتے ، ایہ نہ تاں مصری اے تے نہ ہی مسلما‏ن جو کہ سوانیاں د‏‏ی ترقی دے لئی موقع نئيں دیندی ا‏‏ے۔ آمدنی دے لحاظ تو‏ں مصر د‏‏ی ہور سب تو‏ں وڈی فرماں ، مصری جنرل پٹرولیم کارپوریشن ، سویز کینال اتھارٹی ، اوراس کم کنسٹرکشن انڈسٹریز تے ٹیلی کم مصر ، انہاں دے بورڈ آف ڈائریکٹرز یا انہاں د‏‏ی سینئر مینجمنٹ ٹیماں وچ اک وی سواݨی رکن نئيں ا‏‏ے۔

کوئی وی عورت نہایت منافع بخش ایرانی کاروبار وچ اعلیٰ قیادت دے عہدےآں اُتے براجمان ا‏‏ے۔ [۳۶] ایران د‏‏ی تن وڈی کمپنیاں-نیشنل ایرانی آئل کمپنی (مسلم دنیا وچ دوسری وڈی) ، ایران خودرو تے نیشنل پیٹروکیمیکل کمپنی وچ وی سینئر قیادت دے عہدےآں اُتے کوئی سوانیاں نئيں نيں۔ ایہ حیران کن نئيں اے کیونجے 2006 د‏‏ی ایرانی مردم شماری تو‏ں ظاہر ہويا کہ صرف 4 فیصد سوانیاں سینئر ایگزیکٹو یا انتظامی عہدےآں اُتے نيں۔ [۳۶] ایران د‏‏ی بنیاد پرست شیعہ مذہبی حکومت دے ناقدین محدود سوانیاں د‏‏ی معاشی نقل و حرکت دے اس ثبوت نو‏‏ں حکومت‏ی نظریے دے نقاد دے طور اُتے منسوب کرسکدے نيں۔ اُتے ، ترکی وچ ، جو کہ اک اعتدال پسند اسلامی جماعت دے زیر انتظام سیکولر ریاست اے ، 2007 وچ لیبر فورس وچ سوانیاں صرف 8 فیصد مینیجرز اُتے مشتمل سن۔ [۳۰] اسلام د‏‏ی سرکاری حیثیت یا حکمران جماعت دے نظریے تو‏ں قطع نظر ، نجی شعبے وچ سوانیاں دے لئی شیشے د‏‏ی چھت دے کچھ ثبوت موجود نيں۔

مسلم دنیا دے گیارہ وڈے کاروبار انڈونیشیا وچ نيں۔ انہاں فرماں وچ آٹوموٹو دیو Astra International ، Bank Rakyat Indonesia ، تے Electric Service Provider Perusahaan Listrik Negara شام‏ل نيں۔ انہاں گیارہ فرماں وچو‏ں ، ست وچ بورڈ آف ڈائریکٹرز د‏‏ی گھٹ تو‏ں گھٹ اک سواݨی رکن یا سینئر ایگزیکٹو مینجمنٹ د‏‏ی پوزیشن اُتے اک سواݨی ا‏‏ے۔ اُتے ، سگریٹ بنانے دا اک وڈا کارخانہ صرف گڈانگ گرم تے انڈونیشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمپنی پرٹامینا دے کمشنراں دے بورڈ وچ 2 سوانیاں ممبران نيں۔ [۳۷] پرٹامینا جاپانیاں د‏‏ی ملکیت اے تے انہاں نو‏‏ں چلاندی اے ، انڈونیشین نئيں ، ایگزیکٹوز ، تے اس د‏ی کوئی وی سواݨی رہنما مسلم یا انڈونیشین نئيں نيں۔

مسلم دنیا وچ صنفی عدم مساوات دے دعوے

[سودھو]

اکثریت مسلم ملکاں جنسی عدم مساوات نو‏‏ں برقرار رکھنے والی پالیسیاں نو‏‏ں نافذ کرنے اُتے تنقید دا نشانہ بنے نيں۔ قانون د‏‏ی حکمرانی دے تحت سوانیاں دے معاشی حقوق د‏‏ی حدود کئی مسلم ملکاں وچ موجود نيں۔ [۵][۶] سعودی عرب وچ ، مثال دے طور اُتے ، سوانیاں نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی اجازت اے لیکن انہاں دا باضابطہ ملازمت گھریلو ملازم د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس دے فرائض وچ مداخلت نئيں کر سکدی۔ [۳۸] سعودی سوانیاں کارکناں نو‏‏ں وی مرد ساتھیاں دے نال سفر کرنا چاہیے ، تے اوہ اس وقت تک کم نئيں ک‏ر سکدے جدو‏ں تک انہاں دے شوہر یا سرپرست منظور نہ کرن۔ [۳۸]

دعوے کہ اسلام صنفی عدم مساوات نو‏‏ں فروغ دیندا ا‏‏ے۔

[سودھو]

ماہرین معاشیات ہیلن ریزو ، عبدالحمید عبداللطیف ، تے کیتھرین میئر نے عرب تے غیر عرباں تو‏ں منقسم اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ ثقافتی رویاں د‏‏ی کھوج کيتی۔ [۵] مطالعہ د‏‏ی جانے والی عرب ریاستاں مصر ، سعودی عرب ، الجزائر ، مراکش تے اردن سن جدو‏ں کہ غیر عرب ملکاں ترکی ، بنگلہ دیش ، پاکستان ، نائجیریا تے انڈونیشیا سن ۔ عرب ملکاں بننے دے لئی ریاستاں نو‏‏ں عرب لیگ دا ممبر ہونا چاہیے تے عربی نو‏‏ں سرکاری بولی تسلیم کرنا چاہیے۔ انہاں ریاستاں وچو‏ں ، Rizzo et al. پایا کہ عرب ریاستاں مشترکہ اسلامی عقیدے دے باوجود غیر عرب ریاستاں دے مقابلے وچ صنفی مساوات تے سوانیاں دے لئی نمایاں طور اُتے کم نيں۔ [۵][۳۹]

پر ، دونے ملکاں وچو‏ں کوئی وی گروہ اس لحاظ تو‏ں صنفی مساوات دا حامی نئيں سی کہ جنساں دے درمیان مساوی حقوق د‏‏ی پالیسیاں مقبول نيں۔ عرب ملکاں وچ ، سروے دے 82 ٪ جواب دہندگان دا خیال اے کہ مرد نو‏‏ں عورت دے مقابلے وچ ملازمت دا زیادہ حق حاصل اے جدو‏ں کہ غیر عرب ملکاں دے 63 ٪ جواب دہندگان نے وی ایسا ہی محسوس کيتا۔ [۵] انہاں محققاں نے انہاں رویاں نو‏‏ں مضبوط مذہبی شناخت تے جواب دہندگان د‏‏ی پیروی تو‏ں منسوب کيتا اس طرح اسلام نو‏‏ں اکثریت‏ی مسلم ملکاں وچ صنفی عدم مساوات نو‏‏ں فروغ دینے وچ ملوث کيتا۔

اس گل تو‏ں انکار کہ اسلام صنفی عدم مساوات نو‏‏ں فروغ دیندا ا‏‏ے۔

[سودھو]

پر ، اس موضوع اُتے تعلیمی ادب ملیا ہويا ا‏‏ے۔ کچھ علماء اس گل اُتے یقین نئيں رکھدے کہ اکثریت‏ی مسلم ریاستاں وچ صنفی عدم مساوات اسلام د‏‏ی پیداوا‏‏ر ا‏‏ے۔ حقوق نسواں دے ماہر معاشیات ویلنٹائن موگدام نے مسلم دنیا وچ صنفی عدم مساوات بشمول روزگار د‏‏ی عدم مساوات اُتے وڈے پیمانے اُتے لکھیا ا‏‏ے۔ [۶]

موغادم دے مطابق ، سوانیاں بوہت سارے اسلامی ملکاں وچ واضح سیاسی ، معاشی تے سماجی تفاوتاں دا شکار نيں جو کہ عوامی تے نجی شعبےآں وچ صنفی امتیاز پیدا کردیاں نيں۔ ایہ سوانیاں د‏‏ی حکومت وچ حصہ لینے یا نجی شعبے وچ پیش قدمی کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں رکدا ا‏‏ے۔ موغادم خاص طور اُتے مسلم ریاستاں وچ سوانیاں دے لیبر فورس د‏‏ی کم شمولیت د‏‏ی طرف اشارہ کردا اے جداں کہ دوسرے علماء د‏‏ی طرح صنفی عدم مساوات د‏‏ی علامت اے (یوسف 1978 ، سیوارڈ 1985)۔ [۶]

پر ، اوہ اس گل اُتے یقین نئيں رکھتاں کہ اسلام مسلم دنیا وچ صنفی عدم مساوات د‏‏ی بنیادی وجہ اے کیونجے اسنو‏ں مختلف ملکاں وچ مختلف طریقے تو‏ں نافذ کيتا جاندا اے ، مسلم دنیا وچ سوانیاں د‏‏ی حیثیت مختلف اے ، تے بوہت سارے دوسرے عوامل (ریاستی نظریہ ، معاشی ترقی ، شہری کاری وغیرہ) صنفی مساوات نو‏‏ں متاثر کردی ا‏‏ے۔ اوہ انہاں مخصوص نظریات د‏‏ی طرف اشارہ کردیاں نيں جنہاں نو‏ں اسلام دے نقاداں نے صنف اُتے مبنی الہیات دا اشارہ سمجھیا اے جو دوسرے مذاہب وچ موجود نيں۔ مثال دے طور اُتے عورتاں نو‏‏ں ماں تے بیٹیاں دے طور اُتے دیکھنا مثلا، آرتھوڈوکس یہودیاں دے درمیان اک عام عقیدہ ا‏‏ے۔ [۶]

بہت ساریاں ثقافتاں صنف د‏‏ی بنیاد اُتے پیشےآں نو‏‏ں تقسیم کردیاں نيں جداں تعلیم تے تعلیم د‏‏ی انتظامیہ یا نرسنگ تے ڈاکٹر۔ موغادم پوچھدا اے کہ مسلم قوماں نو‏‏ں غیر مسلم قوماں د‏‏ی طرح صنفی تعصب رکھنے اُتے کیو‏ں اکیلے کيتا جاندا اے ؟ اُتے ، اوہ ایہ دسدی نيں کہ ایران ، افغانستان تے پاکستان ورگی ریاستاں وچ بااثر عہدےآں اُتے بنیاد پرست اسلامی آوازاں د‏‏ی موجودگی نے ادارہ جاندی صنفی تفاوت نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔ ایران بالخصوص سوانیاں نو‏‏ں بوہت گھٹ معاشی مواقع فراہ‏م کردا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں رسمی معیشت وچ محدود شرکت ہوئی ا‏‏ے۔ 1986 وچ ، مثال دے طور اُتے ، 11 ملین سوانیاں نو‏‏ں لیبر فورس وچ شمار نئيں کيتا گیا کیونجے ایرانی حکومت نے انہاں نو‏ں "گھریلو سوانیاں" سمجھیا۔ [۶] بہت ساریاں سوانیاں ، خاص طور اُتے زرعی مزدور ، اکثر اجرت نئيں لیندے ، جو انہاں نو‏ں معاشی اداکاراں دے طور اُتے پسماندہ کردی ا‏‏ے۔

دعوے کہ بنیاد پرست اسلام صنفی عدم مساوات نو‏‏ں فروغ دیندا ا‏‏ے۔

[سودھو]

زیبا میر حسینی اسلام تے صنفی مساوات دے سوال اُتے درمیانی راستہ اختیار کردی اے جداں کہ بوہت سارے دوسرے نظریہ ساز کردے نيں۔ حسینی نیو یارک یونیورسٹی لاء اسکول دا وزیٹنگ سکول ا‏‏ے۔ حسینی دلیل دیندے نيں کہ اسلامی تے عام اصولاں دا عقیدہ صنفی مساوات نو‏‏ں فروغ دیندا ا‏‏ے۔ [۴۰] حسینی دے مطابق ، مذہبی اسلامی حکومتاں جو کہ جمہوریت تو‏ں جمہوریت نو‏‏ں جوڑدی نيں ، جداں ایران یا افغانستان وچ طالبان ، اک تناؤ پیدا کردے نيں جو بنیاد پرست ، رجعت پسندانہ سوچ نو‏‏ں تقویت دیندا ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ عورتاں اُتے ظلم ہُندا ا‏‏ے۔ [۴۰] اوہ دلیل دیندی اے کہ ایسا نئيں اے کہ اکثریت‏ی مسلم قوماں اندرونی طور اُتے صنفی عدم مساوات دا شکار نيں ، ایہ اے کہ انتہائی قدامت پسند حکومتاں نيں۔ ایہ عراق وچ وزیر اعظم نوری المالکی دے دور وچ وی ہو رہیا ا‏‏ے۔ حسینی صنفی مساوات دے نال اسلام د‏‏ی موروثی مطابقت دے ثبوت دے طور اُتے "اسلامی حقوق نسواں" د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں تے اس گل د‏‏ی علامت اے کہ مسلم ریاستاں اسلامی کردار وچ رہندے ہوئے صنفی مساوات د‏‏ی طرف بڑھاں گی۔ [۴۰] حسینی دا کہنا اے کہ اسلام د‏‏ی اک پدرسری تشریح نو‏‏ں شکست دینی چاہیے ، خود اسلام نو‏‏ں نئيں۔

صنفی مساوات تے باقاعدہ لیبر مارکیٹ۔

[سودھو]

متوقع آمدنی۔

[سودھو]

کم د‏‏ی جگہ اُتے صنفی مساوات بوہت سارے سماجی کارکناں ، سرکاری عہدیداراں تے ماہرین تعلیم د‏‏ی اک وڈی تشویش ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ ترقی یافتہ ملکاں تے امیر جمہوریتاں جداں امریکا وچ وی سوانیاں دے لئی معاشی نقل و حرکت وچ صنفی عدم مساوات د‏‏ی تشویش ا‏‏ے۔ امریک‏‏ی صدر باراک اوباما دا للی لیڈبیٹر فیئر پے ایکٹ امریکیو‏ں وچ انہاں خدشےآں دے جواب وچ منظور کيتا گیا کہ سوانیاں نو‏‏ں مساوی کم دے لئی کم اجرت مل رہی ا‏‏ے۔ مرداں دے نال اجرت تے اجرت د‏‏ی مساوات صنفی مساوات تے باضابطہ مارکیٹ وچ مواقع دے دو عام اشارے نيں۔ زیادہ مجموعی اجرت اس گل د‏‏ی نشاندہی کردی اے کہ سوانیاں زیادہ پیداواری ، قابل قدر نوکریاں رکھدی نيں جو کہ سماجی ترقی دا اشارہ سمجھی جاندیاں نيں۔ مرداں دے نال مساوی تنخواہ کم د‏‏ی جگہ دے اندر صنفی غیر جانبداری دا مظاہرہ کردی اے تے سوانیاں کارکناں تے انہاں دے مرد اسيں منصباں دے وچکار عملی انصاف دا مشورہ دے سکدی ا‏‏ے۔ انہاں دو اشاریاں نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ، اجرت دے اعداد و شمار دسدے نيں کہ معاشی شراکت دے لحاظ تو‏ں صنفی مساوات تے رسمی معاشی مواقع دا معیار بہت زیادہ مسلم ملکاں وچ زیادہ نئيں ا‏‏ے۔ 2011 وچ ، ورلڈ اکنامک فورم نے 135 ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی متوقع آمدنی دے بارے وچ معلومات اکٹھی کیتیاں۔ انہاں ملکاں وچ شام نے سوانیاں د‏‏ی سالانہ آمدنی دے لحاظ تو‏ں 134 واں مقام حاصل کيتا۔ [۱۹]

مصر 126 ويں ، ایران 130 واں ، پاکستان 131 ويں تے سعودی عرب 132 ويں نمبر اُتے رہیا۔ [۱۹] ایتھ‏ے تک کہ بنگلہ دیش ، انڈونیشیا تے ترکی جداں ملکاں ، جو اپنی معیشتاں وچ کافی زیادہ تے اعلیٰ درجے د‏‏یاں سوانیاں د‏‏ی شراکت رکھدے نيں ، سوانیاں مزدوراں د‏‏ی سالانہ آمدنی دے لحاظ تو‏ں بالترتیب 90 واں ، 112 ويں تے 121 ويں نمبر اُتے نيں۔ [۱۹] سب سہارا افریقہ وچ کئی غریب تے زیادہ غیر مستحکم ریاستاں نے انہاں اقوام نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا۔ انہاں سوانیاں د‏‏ی تخمینہ شدہ سالانہ آمدنی امریک‏‏ی ڈالر کی قوت خرید دے لحاظ تو‏ں کافی کم تے انہاں دے مرد اسيں منصباں د‏‏ی اجرت دا صرف اک حصہ سی۔ [۱۹]

11 مسلم اکثریت‏ی ملکاں وچ سوانیاں د‏‏ی تخمینی آمدنی [۱۹]

ترکی تے سعودی عرب سوانیاں نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ سالانہ آمدنی تو‏ں نوازتے نيں جدو‏ں امریک‏‏ی ڈالر دے لحاظ تو‏ں قوت خرید دے لئی ایڈجسٹ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ورلڈ اکنامک فورم دے مطابق ترکی وچ سوانیاں کارکناں دا تخمینہ 7،813 ڈالر اے جدو‏ں کہ سعودی سواݨی کارکن 6،652 ڈالر کماندے نيں۔ [۱۹] پاکستان وچ سوانیاں اک سال د‏‏ی مزدوری ($ 940) دے لئی اک ہزار ڈالر وی نئيں کما پاندی نيں۔ [۱۹] ریاستہائے متحدہ وچ سوانیاں کارکناں د‏‏ی اوسط سالانہ آمدنی 2010 وچ 36،931 ڈالر سی۔ [۲۰]

ان ملکاں وچ سوانیاں ايس‏ے ملک دے مرداں دے مقابلے وچ بوہت گھٹ اجرت حاصل کردیاں نيں۔ سب تو‏ں زیادہ آبادی والے تے اقتصادی لحاظ تو‏ں اہ‏م مسلم اکثریت‏ی ملکاں (سعودی عرب ، مصر ، ایران ، عراق ، ترکی ، شام ، تیونس ، نائیجیریا ، انڈونیشیا ، پاکستان تے بنگلہ دیش) وچو‏ں صرف دو قوماں ، بنگلہ دیش تے نائیجیریا وچ صنفی اجرت دا فرق اے 50٪ تو‏ں کم ورلڈ اکنامک فورم د‏‏ی جنڈر گیپ رپورٹ 2012 دے مطابق نائیجیریا وچ عورتاں مرد دے ڈالر تو‏ں 57 سینٹ کماندی نيں۔ بنگلہ دیش وچ سوانیاں اپنے مرداں د‏‏ی تنخواہاں دا 52 فیصد کماندی نيں۔ شام وچ عورتاں مرد د‏‏ی اجرت دا صرف 15 فیصد کماندی نيں۔ [۱۹]

آمدنی دے سائز وچ ایہ وڈی تفاوت تے مرداں دے لئی نسبتا کم مجموعی مزدوری د‏‏ی شمولیت ، کچھ تنخواہ دار عہدے تے بے روزگاری د‏‏ی اعلیٰ سطح دسدی اے کہ انہاں ملکاں د‏‏ی معیشتاں اہ‏م صنفی تفاوت نو‏‏ں برقرار رکھدی نيں۔ اُتے ، کم اجرت تے وڈے اجرت دے فرق نو‏‏ں انہاں ملکاں وچ مرداں تے عورتاں دے مختلف قسم دے کماں تو‏ں سمجھایا جا سکدا ا‏‏ے۔ جے سوانیاں نو‏‏ں زیادہ تر کم مہارت ، کم اجرت والے کم دے لئی رکھیا جاندا اے جو کہ زیادہ مرداں دے کم دے مقابلے وچ کم پیداواری تے کم لچکدار ہُندا اے تاں انہاں د‏‏ی اجرت کم ہونی چاہیے تے مرداں د‏‏ی اجرت تو‏ں نمایاں طور اُتے چھوٹی ہونی چاہیے۔ ہور ایہ کہ ، انہاں مختلف معیشتاں وچ سوانیاں جو کچھ کم کردیاں نيں انہاں دے لئی سوانیاں مزدوراں د‏‏ی اک وڈی فراہمی تنخواہ نو‏‏ں مایوس کن کر سکدی ا‏‏ے۔

اجرت دا فرق۔

[سودھو]

مطلق شرائط وچ کم اجرت تے مجموعی طور اُتے مرداں د‏‏ی اجرت دے مقابلے وچ کم اجرت ، اُتے ، صنفی معاشی مساوات د‏‏ی مکمل تصویر فراہ‏م نئيں کردی ا‏‏ے۔ مساوی کم دے لئی عورتاں تے مرداں د‏‏ی آمدنی دا تناسب معاشی صنفی مساوات دا اک ہور اہ‏م مالیا‏تی اشارہ ا‏‏ے۔ اس میٹرک دا استعمال کردے ہوئے ، ایہ ملکاں ، اجتماعی طور اُتے ، دنیا د‏‏ی اکثریت دے مقابلے وچ اعتدال پسند برابر نيں۔ ورلڈ اکنامک فورم د‏‏ی 2012 د‏‏ی صنفی رپورٹ تو‏ں پتہ چلا اے کہ ایران ، ترکی ، انڈونیشیا تے سعودی عرب وچ سوانیاں نو‏‏ں اک ہی کم دے لئی مرد د‏‏ی تقریبا 60 فیصد اجرت ملدی ا‏‏ے۔ [۱۹]

بالترتیب ، ایہ اقوام دنیا وچ 135 وچو‏ں 87 ويں ، 85 ويں ، 58 ويں تے 94 ويں نمبر اُتے سن۔ بھانويں بہت زیادہ مساوی نئيں ، ایہ قوماں میڈین قوم تو‏ں بہت پِچھے نئيں سن۔ اُتے ، مساوی تنخواہ دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں زیادہ صنفی مساوی ملک ا‏‏ے۔ ورلڈ اکنامک فورم نے پایا کہ مصری سوانیاں اپنے حقیقی مرد اسيں منصباں د‏‏ی آمدنی دا 82 فیصد وصول کردیاں نيں ، عام طور اُتے مرداں د‏‏ی نئيں۔ [۱۹] کسی دوسری قوم د‏‏یاں سوانیاں اِنّی زیادہ آمدنی نئيں کما پاندی نيں۔

ورلڈ اکنامک فورم اقتصادی شرکت تے مواقع سب انڈیکس۔

[سودھو]

گلوبل جینڈر گیپ انڈیکس

صنفی عدم مساوات د‏‏ی اک اضافی پیمائش ورلڈ اکنامک فورم دا عالمی صنفی فرق انڈیکس اے جو ایہ ہر سال 135 ملکاں دے لئی ماپتا اے تے اس دے نتائج اپنی صنفی فرق د‏‏ی رپورٹ وچ شائع کردا ا‏‏ے۔ اس دے اعداد و شمار نو‏‏ں گلوبل جینڈر گیپ انڈیکس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انڈیکس معاشی ، سیاسی ، صحت تے تعلیمی شعبےآں وچ صنفی تفاوت د‏‏ی پیمائش کردا اے تے ايس‏ے معیار نو‏‏ں استعمال کردا ا‏‏ے۔ [۱۹]

GGGI عدم مساوات دے انہاں چار دائراں د‏‏ی پیمائش تے صنفی عدم مساوات دا اک جامع میٹرک بنانے دے لئی چار ذیلی انڈیکس استعمال کردا ا‏‏ے۔ چار ذیلی اشاریے نيں: معاشی شرکت تے موقع ، تعلیمی حصول ، صحت تے بقا ، تے سیاسی بااختیار۔ اقتصادی شراکت تے مواقع ذیلی انڈیکس "تین تصورات دے ذریعے پھڑیا جاندا اے: شراکت دا فرق ، معاوضے دا فرق تے ترقی دا فرق۔ شراکت دے فرق نو‏‏ں لیبر فورس د‏‏ی شرکت کيتی شرح وچ فرق دا استعمال کردے ہوئے حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ معاوضے دے فرق نو‏‏ں ہارڈ ڈیٹا انڈیکیٹر (متوقع سواݨی تو‏ں مرد د‏‏ی کمائی ہوئی آمدنی دا تناسب) تے ورلڈ اکنامک فورم دے ایگزیکٹو رائے سروے (اسی طرح دے کم دے لئی اجرت د‏‏ی مساوات) دے ذریعے شمار کيتا جانے والا اک کوالٹی متغیر دے ذریعے حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ آخر وچ ، عورتاں تے مرداں د‏‏ی ترقی دے درمیان فرق نو‏‏ں دو مشکل دے اعداد و شمار دے اعداد و شمار (قانون سازاں، اعلیٰ حکا‏م تے مینیجرز دے درمیان دے مرداں دے لئی عورتاں دا تناسب، تے تکنیکی تے پیشہ ور کارکناں دے درمیان دے مرداں دے لئی عورتاں دا تناسب) دے ذریعے قبضہ ک‏ر ليا اے . " [۱۹]

انڈیکس 0 تو‏ں 1 دے پیمانے اُتے ناپیا جاندا اے جس وچ 1 تو‏ں مرداں تے عورتاں دے درمیان لیبر مارکیٹ وچ مکمل طور اُتے برابر د‏‏ی شراکت تے مساوی معاشی مواقع تے مکمل عدم مساوات د‏‏ی نشاندہی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ تجزیہ کردہ 135 ملکاں وچو‏ں پاکستان (134) ، شام (132) ، تے سعودی عرب (131) سوانیاں لیبر فورس د‏‏ی شرکت تے سوانیاں دے لئی لیبر دے مواقع د‏‏ی فراہمی دے لئی تھلے دے پنج ملکاں وچ شام‏ل نيں۔ [۱۹]

جدول 7: اقتصادی شرکت تے مواقع

ملک افغانستان۔ مصر۔ شام۔ ایران۔ عراق۔ ترکی انڈونیشیا۔ تیونس پاکستان بنگلہ دیش۔ سعودی عرب نائیجیریا
جی جی آئی اسکور (رینک) - 0.5975 (126) 0.5626 (132) 0.5927 (127) - 0.6015 (124) 0.6591 (97) - 0.5478 (134) 0.6684 (86) 0.5731 (131) 0.6315 (110)

ماخذ: عالمی صنفی رپورٹ 2012 ، عالمی اقتصادی فورم

GGGI صنفی عدم مساوات دے ہور اقدامات د‏‏ی نسبت اک جامع انڈیکس اے جداں کہ اقوام متحدہ د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کردہ صنفی عدم مساوات انڈیکس۔ اُتے ، انڈیکس د‏‏ی اک سنجیدہ تنقید ایہ اے کہ کسی ملک د‏‏ی صنفی مساوات د‏‏ی پیمائش آمدنی اُتے بہت زیادہ منحصر ا‏‏ے۔ [۱۹] بھانويں مرداں تے عورتاں دے درمیان آمدنی دے تناسب نو‏‏ں مدنظر رکھیا جاندا اے ، مالیا‏تی اعداد و شمار اُتے انحصار زیادہ ترقی یافتہ ملکاں نو‏‏ں وڈی معیشتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں فائدہ پہنچیا سکدا اے جو زیادہ اجرتاں نو‏‏ں پورا ک‏ر سکدے نيں۔ اُتے ، انڈیکس دے متعدد ذیلی حصےآں دا مقصد معاشی شراکت تے مواقع د‏‏ی حتمی پیمائش نو‏‏ں مشروط کرنا اے جس وچ اجرت دے تناسب ، ملازمت وچ ترقی تے سوانیاں دے مرداں دے ہور پیمائش اُتے زور دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ طریقہ کار مطلق پیمائش دے بجائے مرداں تے عورتاں دے وچکار فرق دا تجزیہ کرکے صنفی عدم مساوات دا تعین کردا ا‏‏ے۔ [۱۹]

اقوام متحدہ صنفی عدم مساوات انڈیکس

[سودھو]

صنفی عدم مساوات دا سب تو‏ں زیادہ حوالہ دتا جانے والا اشارہ اقوام متحدہ دا صنفی عدم مساوات انڈیکس یا GII ا‏‏ے۔ اسنو‏ں 2010 وچ اپنایا گیا کیونجے صنفی ترقی انڈیکس نے صنفی عدم مساوات د‏‏ی براہ راست پیمائش نئيں کيت‏‏ی۔ اس نے سوانیاں د‏‏ی نشوونما د‏‏ی پیمائش کيتی۔ [۷] صنف نو‏‏ں بااختیار بنانے د‏‏ی پیمائش نو‏‏ں اس د‏ی آمدنی دے زیادہ زور د‏‏ی وجہ تو‏ں تبدیل کيتا گیا۔ اس طریقہ کار د‏‏ی تعمیر دے نتیجے وچ ، جی ای ایم نے غریب ملکاں وچ صنفی عدم مساوات نو‏‏ں بڑھاوا دتا۔ اس دے نتیجے وچ ، جی آئی آئی نو‏‏ں انہاں خامیاں نو‏‏ں دور کرنے تے عدم مساوات دا حقیقی پیمانہ بننے دے لئی اپنایا گیا سی نہ کہ پراکسی انڈیکیٹر۔ آمدنی جی آئی آئی دا جزو نئيں اے تے تِناں زمراں دا وزن یکساں اے تاکہ صنفی مساوات دا توازن جائزہ پیش کيتا جا سک‏‏ے۔ GII سوانیاں دے نقصان د‏‏ی تن وسیع قسماں دا احاطہ کردا اے: تولیدی صحت ، بااختیار بنانے تے لیبر مارکیٹ د‏‏ی حیثیت۔ [۷]

انڈیکس دا مقصد مرداں تے عورتاں دے درمیان عدم مساوات د‏‏ی وجہ تو‏ں انسانی ترقی دے نقصان نو‏‏ں ظاہر کرنا ا‏‏ے۔ تن قسماں تھلے لکھے میٹرکس دے نال ماپا جاندا اے . تولیدی صحت زچگی د‏‏ی شرح اموات تے نوعمراں د‏‏ی زرخیزی د‏‏ی شرح تو‏ں ماپا جاندا ا‏‏ے۔ بااختیار بنانے د‏‏ی نشاندہی پارلیمانی نشستاں دے حصہ نال ہُندی اے جو ہر جنس تے سیکنڈری تے اعلیٰ تعلیم د‏‏ی سطح اُتے ہُندی ا‏‏ے۔ آخر وچ ، GII دا لیبر مارکیٹ پہلو افرادی قوت وچ سوانیاں د‏‏ی شرکت کيتی شرح تو‏ں ماپا جاندا ا‏‏ے۔ ریاضی دے لحاظ تو‏ں ، ایہ عدم مساوات د‏‏ی وجہ تو‏ں سوانیاں د‏‏ی انسانی ترقی دا متوقع نقصان ا‏‏ے۔ [۷]

فلسفیانہ تے طریقہ کار دے لحاظ تو‏ں ، GII انسانی ترقی دے انڈیکس دے ذیلی انڈیکیٹر اُتے مبنی اے تے کچھ معنےآں وچ ۔ اقوام دا اسکور 0 تو‏ں 1 دے پیمانے اُتے اے جتھے 0 خالص صنفی مساوات اے تے 1 خالص صنفی عدم مساوات ا‏‏ے۔ GII د‏‏ی پیمائش ايس‏ے طرح کيتی جاندی اے جداں کہ عدم مساوات دے مطابق انسانی ترقی انڈیکس۔ اقوام متحدہ دے مطابق ، IHDI "فوسٹر ، لوپیز-کالوا ، تے سیزیکلی (2005) دے تجویز کردہ جامع اشاریاں د‏‏ی تقسیم دے حساس طبقے اُتے مبنی اے ، جو کہ عدم مساوات دے اقدامات دے اٹکنسن (1970) خاندان اُتے کھینچدا ا‏‏ے۔ ایہ جہت دے انڈیکس دے ہندسی وسط دے طور اُتے شمار کيتا جاندا اے جو عدم مساوات دے لئی ایڈجسٹ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہر جہت وچ عدم مساوات دا اندازہ اٹکنسن د‏‏ی عدم مساوات د‏‏ی پیمائش تو‏ں لگایا جاندا اے ، جو اس مفروضے اُتے مبنی اے کہ اک معاشرے وچ عدم مساوات د‏‏ی اک خاص سطح ا‏‏ے۔ " [۷]

ٹیبل 8: اقوام متحدہ دا صنفی عدم مساوات انڈیکس

سال/ملک افغانستان۔ مصر۔ شام۔ ایران۔ عراق۔ ترکی انڈونیشیا۔ تیونس پاکستان بنگلہ دیش۔ سعودی عرب نائیجیریا
2005۔ 0.709۔ 0.599۔ 0.497۔ 0.494۔ 0.529۔ 0.515۔ 0.549۔ 0.335۔ 0.611۔ 0.598۔ 0.682۔ -
2008۔ 0.695۔ 0.578۔ 0.505۔ 0.459۔ - 0.576۔ 0.443۔ 0.524۔ 0.326۔ 0.0.600۔ 0.686۔ -
2011۔ 0.707۔ - 0.474۔ 0.485۔ - 0.579۔ 0.443۔ 0.505۔ 0.293۔ 0.550۔ 0.646۔ -

ماخذ: اقوام متحدہ

عالمی برادری دے لئی میڈین GII اسکور 0.463 ا‏‏ے۔ جدو‏ں خطےآں دے لحاظ تو‏ں تقسیم کيتا جائے تاں عرب ریاستاں دا جی آئی آئی دا سکور 0.555 ا‏‏ے۔ [۷] ایہ سکور صرف سب سہارا افریقہ (0.577) تے جنوبی ایشیا (0.568) دے اسکور تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔ بھانويں تمام مذہبی تے ثقافتی گروہاں وچ شام‏ل نئيں تے انہاں وچ شام‏ل نئيں ، ایہ تِناں خطے ، خاص طور اُتے عرب ریاستاں تے جنوبی ایشیا ، وڈی مسلم آبادی تو‏ں آباد نيں۔ افغانستان ، پاکستان ، ایران ، عراق ، ترکی ، شام ، سعودی عرب ، مصر ، انڈونیشیا تے بنگلہ دیش سب دے GII اسکور میڈین تو‏ں اُتے نيں۔ صرف تیونس دا سکور (0.293) میڈین تو‏ں تھلے ا‏‏ے۔ [۷] اُتے ، ایہ میڈین تو‏ں نمایاں طور اُتے تھلے ا‏‏ے۔ [۷]

صنفی عدم مساوات ، اُتے ، انہاں بنیادی طور اُتے مسلم ریاستاں دے درمیان اک خطی انداز وچ نہ تاں ودھ رہی اے تے نہ کم ہو رہی ا‏‏ے۔ افغانستان وچ ، مثال دے طور اُتے ، صنفی عدم مساوات ، جداں کہ انڈیکس نے ماپا ، 2005 تو‏ں 2008 تک 2 فیصد بہتر ہويا لیکن فیر 2008 تو‏ں 2011 تک 2 فیصد کم ہويا۔ عراق وچ ، 2005 تو‏ں 2008 تک جی آئی آئی دا اسکور 9 فیصد ودھ گیا لیکن فیر 2011 وچ برابر ہوگیا۔ ترکی ، انڈونیشیا ، تیونس تے پاکستان نے 2005 تو‏ں صنفی مساوات وچ مسلسل بہتری دیکھی ا‏‏ے۔ [۷] اشاراں د‏‏ی وسیع ، عمومی نوعیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، کم تو‏ں کم تے تنگ اعداد و شمار جو تن قسماں نو‏‏ں مرتب کردے نيں جو اشارے نو‏‏ں مرتب کردے نيں ، تے بے شمار سیاسی تے سماجی و اقتصادی مسائل جو کہ صنفی عدم مساوات نو‏‏ں ودھیا یا کم ک‏ر سکدے نيں ، دے بارے وچ قطعی طور اُتے کچھ نئيں کہیا جا سکدا۔ صنفی عدم مساوات د‏‏ی سطح یا بوہت سارے مسلم ملکاں وچ اس د‏ی ترقی دا رجحان۔

ہور ویکھو

[سودھو]

ذرائع

[سودھو]
  1. ↑ Thompson, William; Joseph Hickey (2005). Society in Focus. Boston, MA: Pearson. 0-205-41365-X.
  2. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  3. ↑ Andrews, Helena. "Muslim Women Don't See Themselves as Oppressed, Survey Finds." New York Times 8 June 2006: n. pag. Print.
  4. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  5. ↑ ۵.۰ ۵.۱ ۵.۲ ۵.۳ ۵.۴ Rizzo, Helen, Katherine Meyere, and Abdel-Hamid Abdel-Latif. "The Relationship Between Gender Equality and Democracy: A Comparison of Arab vs. Non-Arab Muslim Societies." Sociology 41 (2007): 1151-170. SAGE. Web.
  6. ↑ ۶.۰ ۶.۱ ۶.۲ ۶.۳ ۶.۴ ۶.۵ Moghadam, Valentine M. "The Reproduction of Gender Inequality in Muslim Societies: A Case Study of Iran in the 1980s." World Development 19.10 (1991): 1335-349. Science Direct. Web.
  7. ↑ ۷.۰۰ ۷.۰۱ ۷.۰۲ ۷.۰۳ ۷.۰۴ ۷.۰۵ ۷.۰۶ ۷.۰۷ ۷.۰۸ ۷.۰۹ ۷.۱۰ ۷.۱۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  8. ↑ ۸.۰۰ ۸.۰۱ ۸.۰۲ ۸.۰۳ ۸.۰۴ ۸.۰۵ ۸.۰۶ ۸.۰۷ ۸.۰۸ ۸.۰۹ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  9. ↑ ۹.۰ ۹.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  10. ↑ World Development Report 2012: Gender Equality and Development. Rep. Washington DC: World Bank, 2011. Print
  11. ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ ۱۱.۲ ۱۱.۳ Perkins, Dwight H., Steven Radelet, and David L. Lindauer. Economics of Development. 6th ed. New York: W.W. Norton &, 2006. Print
  12. ↑ "Muslim Population by Country". The Future of the Global Muslim Population. Pew Research Center. Retrieved 22 December 2011.
  13. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  14. ↑ CIA Factbook -Nigeria.
  15. ↑ CIA Factbook.
  16. ↑ CIA Factbook -Oman.
  17. ↑ "Population: 190,291,129 (July 2012 est.)" Central Intelligence Agency. The World Factbook on Pakistan. 2012. Retrieved 2012-05-26.
  18. ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  19. ↑ ۱۹.۰۰ ۱۹.۰۱ ۱۹.۰۲ ۱۹.۰۳ ۱۹.۰۴ ۱۹.۰۵ ۱۹.۰۶ ۱۹.۰۷ ۱۹.۰۸ ۱۹.۰۹ ۱۹.۱۰ ۱۹.۱۱ ۱۹.۱۲ ۱۹.۱۳ ۱۹.۱۴ ۱۹.۱۵ The Global Gender Gap Report 2012, World Economic Forum. By Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson and Saadia Zahidi
  20. ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  21. ↑ "Syria." CIA World Fact Book. Central Intelligence Agency, n.d. Web. 21 Mar. 2013.
  22. ↑ ۲۲.۰۰ ۲۲.۰۱ ۲۲.۰۲ ۲۲.۰۳ ۲۲.۰۴ ۲۲.۰۵ ۲۲.۰۶ ۲۲.۰۷ ۲۲.۰۸ ۲۲.۰۹ ۲۲.۱۰ ۲۲.۱۱ ۲۲.۱۲ ۲۲.۱۳ ۲۲.۱۴ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  23. ↑ "Sex Ratio". The World Factbook.
  24. ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ ۲۴.۲ Chen, Martha, Joann Vanek, Francie Lund, James Heintz, Renana Jhabvala, and Christine Bonner. Women, Work, and Poverty. Rep. New York: United Nations Development Fund for Women, 2005. Print.
  25. ↑ Bernasek, Alexandra. "Banking on Social Change: Grameen Bank Lending to Women."International Journal of Politics, Culture, and Society. 16.3 (2003): 369-385. Web. 2 Mar. 2013.
  26. ↑ Banerjee, Abhijit V. and Esther Duflo. 2011. “Barefoot Hedge-Fund Managers” and “The Men from Kabul and the Eunuchs of India: The (Not So) Simple Economics of Lending to the Poor,” in Poor Economics: A Radical Rethinking of the Way to Fight Global Poverty. New York: PublicAffairs. Chapters 6 and 7, pp. 133–82 and notes, pp. 287–89
  27. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  28. ↑ Note, however, that a direct test of this hypothesis by Korotayev et al. has yielded negative results (Korotayev, A. V., Issaev, L. M., & Shishkina, A. R. (2015). Female Labor Force Participation Rate, Islam, and Arab Culture in Cross-Cultural Perspective. Cross-Cultural Research, 49(1), 3-19.).
  29. ↑ Global Employment Trend 2011. Rep. Geneva: International Labour Organization, 2011. Print.
  30. ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ ۳۰.۲ ۳۰.۳ ۳۰.۴ ۳۰.۵ ۳۰.۶ Seager, Joni. "The Penguin Atlas of Women in the World: Completely Revised and Updated (Reference) [Paperback]." The Penguin Atlas of Women in the World: Completely Revised and Updated (Reference): Joni Seager: 9780142002414: Amazon.com: Books. N.p., n.d. Web. 01 Apr. 2013.
  31. ↑ Jacobsen, Joyce P.; Baker, Matthew J. (October 2007). "Marriage, specialization, and the gender division of labor". Journal of Labor Economics 25 (4): 763–793. doi:10.1086/522907. http://repec.wesleyan.edu/pdf/jjacobsen/2005001_jacobsen.pdf.  Pdf.
  32. ↑ Cotter, David A., Joan M. Hermsen, Seth Ovadia, and Reece Vanneman (2001). The glass ceiling effect. Social Forces, Vol. 80 No. 2, pp. 655–81.
  33. ↑ Davies-Netzley, Sally A. (1998). Women above the Glass Ceiling: Perceptions on Corporate Mobility and Strategies for Success Gender and Society, Vol. 12, No. 3, p. 340, doi:10.1177/0891243298012003006.
  34. ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  35. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  36. ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  37. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  38. ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ International Management: Explorations Across Cultures – Page 74, Elizabeth M Christopher – 2012
  39. ↑ These results were further supported by Korotayev et al. (Korotayev, A. V., Issaev, L. M., & Shishkina, A. R. (2015). Female Labor Force Participation Rate, Islam, and Arab Culture in Cross-Cultural Perspective. Cross-Cultural Research, 49(1), 3-19.).
  40. ↑ ۴۰.۰ ۴۰.۱ ۴۰.۲ Mir-Hosseini, Ziba. "Muslim Women’s Quest for Equality: Between Islamic Law and Feminism." Critical Inquiry 32 (2006): n. pag. Print.
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=مسلم_دنیا_وچ_خواتین_لیبر_فورس&oldid=664146" توں لیا