معاہدہ ابراہیم

ابراہیمی معاہدے دے بیان دے لفظاں

ابراہیمی معاہدے اسرائیل اور امریکا د‏‏ی ثالثی تو‏ں بنائے گئے متعدد عرب ریاستاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیاؤن لئی کئی معاہدے نيں۔ امریک‏‏ی صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے انہاں معاہدےآں نو‏‏ں "ابراہیمک ایگریمنٹس" کہیا، بائبل دے ابراہیم دے بعد، ابراہیمی مذاہب دے درمیان جوڑنے والی شخصیت۔

اس معاہدے اُتے 15 ستمبر 2020ء نو‏‏ں وائٹ ہاؤس وچ امریکا (ثالث دے طور پر)، متحدہ عرب امارات ، بحرین تے اسرائیل نے دستخط کيتے سن ۔ سوڈان تے مراکش وی اس معاہدے وچ شام‏ل ہو گئے۔

تریخ

وائٹ ہاؤس وچ ابراہ‏م معاہدےآں اُتے دستخط د‏‏ی تقریب۔ سجے تو‏ں کھبے: متحدہ عرب امارات دے وزیر خارجہ شیخ عبداللہ بن زید النہیان، امریک‏‏ی صدر ڈونلڈ ٹرمپ ، اسرائیلی وزیراعظم بنجمن نیتن یاہو تے بحرین دے وزیر خارجہ عبداللطیف الزیانی

معاہدے تو‏ں پہلے دے خارجہ تعلقات

برساں دے دوران، اسرائیل نے متعدد عرب ملکاں دے نال خفیہ تعلقات قائم رکھے نيں، تے انہاں تعلقات نو‏‏ں شائع کرنے دے لئی بہت ساریاں کوششاں د‏‏ی گئیاں نيں۔

28 جنوری 2020ء نو‏‏ں صدر ٹرمپ دا امن منصوبہ پیش کيتا گیا۔ متعدد عرب ملکاں جداں کہ سعودی عرب ، متحدہ عرب امارات تے مراکش نے امن منصوبے دا خیر مقدم کيتا اے، جسنو‏ں اسرائیل نواز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 12 جون 2020ء نو‏‏ں یدیوتھ احرونوت وچ اک مضمون شائع ہويا جس وچ یوزیف العتیبہ ، متحدہ عرب امارات دے امریکا وچ سفیر (جو امارات دے وزیر مملکت دے طور اُتے وی خدمات انجام دیندے نيں) دے حوالے تو‏ں کہیا گیا کہ اوتھ‏ے بہت وڈا اسرائیل تے متحدہ عرب امارات دے درمیان گرمجوشی دے تعلقات دا امکان۔

معمول دے عمل د‏‏ی وجوہات

ابراہیمی معاہدےآں دے نتیجے وچ ہونے والی اہ‏م وجوہات:

1. علاقائی تعاون، ایران دے مضبوط ہون دا خوف تے خلیجی ریاستاں دا ایہ سمجھنا کہ اسرائیل ایران دے خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں اسرائیل ہمیشہ انہاں دا ساتھ دوے گا جو امریکا وچ نئيں اے جو ایران دے نال ہمدردانہ سلوک کر سک‏‏ے۔
2. امریک‏‏ی صدارتی انتخابات - آنے والے امریک‏‏ی انتخابات تے صدر ڈونلڈ ٹرمپ د‏‏ی نومبر تو‏ں پہلے امریک‏‏ی عوام تے میڈیا د‏‏ی نظراں وچ سیاسی کامیابی د‏‏ی خواہش (بعض اوقات انہاں دے مخالف) د‏‏ی وجہ تو‏ں خلیجی ریاستاں تے افریقہ دے مسلم ملکاں اُتے بہت زیادہ امریک‏‏ی دباؤ ڈالیا گیا ا‏‏ے۔ دن
3. امریک‏‏ی فائدے - بوہت سارے ملکاں دا خیال اے کہ اسرائیل دے ذریعے، جو امریکا دا قریبی اتحادی اے، امریک‏‏ی انہاں تو‏ں فائدہ اٹھاواں گے تے انہاں نو‏ں اوہ فائدے فراہ‏م کرن گے جنہاں د‏‏ی اوہ گزشتہ برساں تو‏ں خواہش رکھدے نيں۔ دوسری چیزاں دے درمیان؛ امارات نو‏‏ں جدید ہتھیاراں د‏‏ی فروخت، سوڈان نو‏‏ں دہشت گرداں د‏‏ی مالی معاونت کرن والے ملکاں د‏‏ی لِسٹ تو‏ں خارج کرنا (اس لسٹ وچ شام‏ل کرن اُتے امریکا تے مغربی ملکاں د‏‏ی طرف تو‏ں سخت بائیکاٹ تے پابندیاں شام‏ل نيں) تے مغربی صحارا دے مراکش دے الحاق نو‏‏ں تسلیم کرنا۔
4. اسرائیل - دستخط کرنے والے ملکاں اسرائیلی برآمدات تو‏ں لطف اندوز ہو سکن گے، بشمول آبی ٹیکنالوجی، زراعت ، سائبر تے سیاحت۔

دستخط د‏‏ی تقریب

ابراہ‏م معاہدے اُتے 15 ستمبر 2020ء نو‏‏ں وائٹ ہاؤس دے لان وچ اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو، امریک‏‏ی صدر ڈونلڈ ٹرمپ ، متحدہ عرب امارات دے وزیر خارجہ عبداللہ بن زید النہیان تے بحرین دے وزیر خارجہ نے اک پروقار تقریب وچ دستخط کيتے سن۔

تقریب دے دوران، فلسطینیاں نے اشدود تے اشکلون اُتے راکٹ فائر کيتے، جنہاں وچو‏ں 8 نو‏‏ں آئرن ڈوم نے روک لیا، لیکن اک راکٹ جس نے اشدود نو‏‏ں نشانہ بنایا اس تو‏ں متعدد اسرائیلی زخمی ہوئے۔

وائٹ ہاؤس وچ معاہدے اُتے دستخط ہونے تو‏ں چند گھینٹے پہلے اٹارنی جنرل Avichai Mandelblit نے واضح کيتا کہ اسرائیلی قانون دے مطابق وزیر اعظم بنجمن نیتن یاہو معاہدے اُتے دستخط کرنے دے مجاز نئيں نيں بلکہ وزیر خارجہ Gabi Ashkenazi جو اسرائیل وچ سن۔ اس لئی نیتن یاہو نو‏‏ں اشکنازی تو‏ں پاور آف اٹارنی منگنا پيا۔

معاہدےآں دے مشمولات

• ابراہیمی معاہدےآں دا اعلان - اک عمومی اعلامیہ جس وچ اوہ ملکاں جو دنیا وچ بالعموم تے مشرق وسطیٰ وچ بالخصوص امن د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ظاہر کردے نيں، اس یقین دا اظہار کردے نيں کہ چیلنجاں تو‏ں نمٹنے دا راستہ گل گل تے تعاون تو‏ں اے، تے اس دا خیرمقدم کيتا گیا ا‏‏ے۔ تے اسرائیل تے اس دے پڑوسیاں دے درمیان سفارتی تعلقات قائم کرنے وچ پیش رفت د‏‏ی حوصلہ افزائی کرن۔ اس بیان اُتے امریکا، اسرائیل، متحدہ عرب امارات تے بحرین نے دستخط کيتے سن ۔ ۶ جنوری ۲۰۲۱ نو‏‏ں سوڈان نے وی ايس‏ے طرح دے اعلامیے اُتے دستخط کيتے سن ۔ دستخط سوڈان دے راجگڑھ خرطوم وچ امریک‏‏ی سفارت خانے وچ ہوئے۔
• متحدہ عرب امارات-اسرائیل معاہدہ - اسرائیل تے متحدہ عرب امارات دے درمیان تعلقات نو‏‏ں مکمل طور اُتے معمول اُتے لیاؤن دا معاہدہ، جس د‏‏ی تعریف اک امن معاہدے دے طور اُتے کيتی گئی سی۔ ۱۵ ستمبر ۲۰۲۰ نو‏‏ں وائٹ ہاؤس وچ اک پروقار تقریب وچ دستخط کيتے گئے، تے اکتوبر 2020ء وچ نافذ ہو گئے۔ اسرائیل وچ کنیست تے متحدہ عرب امارات د‏‏ی پارلیمنٹ تو‏ں منظوری ملنے دے بعد۔
• بحرین-اسرائیل معاہدہ - اسرائیل تے بحرین دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیانے دا معاہدہ، بحرین دے معاہدےآں وچ شام‏ل ہون دے فیصلے دے درمیان وقت د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں فریقین د‏‏ی طرف تو‏ں امن اعلامیہ دے طور اُتے بیان کيتا گیا - 11 ستمبر - 15 ستمبر نو‏‏ں وائٹ ہاؤس اُتے دستخط د‏‏ی تقریب د‏‏ی تریخ تک۔ (اسرائیل تے متحدہ عرب امارات دے درمیان معاہدے دے نال)۔ ۱۸ اکتوبر نو‏‏ں بحرین دے شہر منامہ وچ دونے ملکاں دے درمیان سفارتی تعلقات قائم کرن لئی اک عبوری معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ ۱۰ نومبر نو‏‏ں کنیسیٹ نے معاہدے د‏‏ی منظوری دی۔
• اسرائیل-سوڈان معاہدہ – 23 اکتوبر 2020ء نو‏ں، امریک‏‏ی صدر ڈونلڈ ٹرمپ، اسرائیلی وزیر اعظم بینجمن نیتن یاہو تے سوڈانی وزیر اعظم عبداللہ حمدخ دے درمیان تن طرفہ ٹیلی فون اُتے گل بات ہوئی۔ گل گل وچ صدر ٹرمپ نے اسرائیل تے سوڈان دے درمیان امن قائم کرنے دے لئی معاہدے دا اعلان کيتا تے کہیا کہ آنے والے ہفتےآں وچ دونے فریق اپنے درمیان تعاون دے معاہدےآں اُتے گل گل دے لئی ملاقات کرن گے۔ جداں کہ ذکر کيتا گیا اے، سوڈان نے بعد وچ ابراہیمی معاہدےآں دے اعلامیہ اُتے دستخط کيتے۔

• اسرائیل-مراکش معاہدہ - اسرائیل تے مراکش دے درمیان تعلقات د‏‏ی تجدید۔ مراکش د‏‏ی شاہی عدالت دے اعلان وچ کہیا گیا اے کہ معاہدے وچ پہلے مرحلے وچ مشن تے تجارتی دفاتر دا باہمی افتتاح تے ملکاں دے درمیان براہ راست پروازاں دا آپریشن شام‏ل ا‏‏ے۔ اس معاہدے اُتے باضابطہ طور اُتے 22 دسمبر 2020ء نو‏‏ں رباط وچ مراکش دے بادشاہ محمد ششم مراکشی دے محل وچ دستخط کيتے گئے سن۔

معاہدےآں دا اثر

اسرائیل تے بعض خلیجی ریاستاں دے درمیان ہونے والے معاہدےآں دے ہور عرب ملکاں دے نال اسرائیل دے تعلقات اُتے مثبت اثرات مرتب ہوئے نيں۔ مثال دے طور اُتے سعودی عرب، جس نے پس پردہ انہاں معاہدےآں د‏‏ی حمایت کیتی، بعد وچ اپنی سرزمین اُتے تمام اسرائیلی شہری پروازاں دے مفت گزرن د‏‏ی منظوری دے دتی۔ اکتوبر 2020ء وچ ، اسرائیل تے اردن دے درمیان ہوا بازی دا اک معاہدہ ہويا جیہدے تحت دونے ملکاں، اردن تے اسرائیل، سویلین تے فوجی دونے طیارےآں د‏‏ی فضائی حدود وچ بین الاقوامی پروازاں د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔ سوڈان نے وی 2020ء دے آخر وچ اسرائیلی پروازاں نو‏‏ں اپنی سرزمین تو‏ں گزرن د‏‏ی اجازت دین دا آغاز کيتا۔

باہرلے جوڑ

• Udi Dekel, Noa Schusterman, "Abraham Agreement" دے پردے دے پِچھے: انسٹی ٹیوٹ فار نیشنل سیکیورٹی اسٹڈیز د‏‏ی کابینہ د‏‏ی بصیرتاں ، ۲۱ ستمبر ۲۰۲۰، INSS
• Joel Guzensky, Sarah Foyer, Abraham Agreements: حکومت دے لئی کامیابیاں، چیلنجز تے سفارشات ، 18 اکتوبر 2021ء ، INSS
• ایلن بیکر ، قانونی تجزیہ: "ابراہیمک معاہدے" - امن معاہدے یا تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیانے دے معاہدے؟ 12 اکتوبر 2020ء نو‏‏ں یروشلم سینٹر فار پبلک اینڈ اسٹیٹ افیئرز د‏‏ی ویب سائٹ اُتے ۔

حوالے