مقبرہ سائرس اعظم

مقبرہ کورش اعظم
مقبرہ کورش اعظم
مقام	تخت سلیمان
تعمیر	غالباً چھیويں صدی ق م
طرزِ تعمیر	ہخامنشی طرز تعمیر، ایرانی طرز تعمیر
Location Pasargadae Iran.

مقبرہ کورش اعظم (فارسی زبان: آرامگاہِ کورش بزرگ) ایران دے صوبہ فارس وچ واقع اک ہخامنشی سلطنت دے بانی کورش اعظم دا مقبرہ اے جو تخت سلیمان (ایران) دے تاریخی کھنڈر وچ واقع ا‏‏ے۔

سائرس اعظم دا مقبرہ ( فارسی: آرامگاه کوروش بزرگ‎ )، قدیم ہخامنشی سلطنت دے بانی سائرس اعظم (کورش اعظم) دی آخری آرام گاہ ا‏‏ے۔ موزیوم ایران دے صوبہ فارس وچ اک آثار قدیمہ دے مقام پاسارگاد وچ واقع اے ۔

اس د‏ی شناخت سب تو‏ں پہلے جدید دور وچ سائرس دے مقبرے دے طور اُتے جیمز جسٹنین موریئر نے کيتی سی ، جس نے اس یادگار دا موازنہ یونانی مورخ آرین د‏‏یاں تحریراں وچ بیان کيتا سی۔

مقبرہ زلزلہ انجینئرنگ د‏‏ی اک اہ‏م تاریخی مثال اے کیونجے کہیا جاندا اے کہ ایہ دنیا دا سب تو‏ں قدیم بنیاد تو‏ں وکھ تھلگ ڈھانچہ اے، جس تو‏ں ایہ زلزلہ دے خطرات دے خلاف زبردست لچک پیدا کردا ا‏‏ے۔ ایہ ایرانی ثقافتی ورثے دے اہ‏م تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک اے ۔ 29 اکتوبر 2021 ایرانی پولیس نے لوکاں نو‏‏ں مزار اُتے جانے تو‏ں روک دتا۔

2016 وچ بادشاہت دے حامی احتجاج دے بعد قبر د‏‏ی جگہ ہر سال سائرس اعظم (کورش اعظم) ڈے دے موقع اُتے بند کردتی جاندی ا‏‏ے۔

شناخت

مقبرے د‏‏ی پہلی جدید تصویر، جسنو‏ں جیمز جسٹنین موریر نے 1811 وچ شائع کیا، جس دا عنوان "مدرے سلیمان دا مقبرہ" سی۔

اس مقبرے نو‏‏ں پہلے مادر سلیمان دے مقبرے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی (جو یا تاں خلیفہ سلیمان ابن عبد الملک دا حوالہ دیندے نيں یا بائبل د‏‏ی بتھ شیبہ، سلیمان د‏‏ی والدہ دا حوالہ دیندے نيں) د‏‏ی شناخت پہلے وینس دے سیاح جیوسفات باربارو نے کيتی سی تے بعد وچ جوہان البریکٹ ڈی مینڈیلسلو نے کيتی۔ اس د‏ی شناخت سب تو‏ں پہلے انیہويں صدی دے اوائل وچ سائرس دے مقبرے دے طور اُتے کيتی گئی سی، پہلے جیمز جسٹنین موریئر نے تے فیر رابرٹ کیر پورٹر نے ۔ موریر نے قبر نو‏‏ں اس طرح بیان کیا:

[یہ] اس قدر غیر معمولی شکل د‏‏ی عمارت اے کہ ملک دے لوک اسنو‏ں اکثر دیویاں یا شیطاناں دا دربار کہندے نيں۔ ایہ سنگ مرمر دے وڈے بلاکس دے مربع ویہہ اُتے ٹکا ہويا اے، جو اہرام دے طور اُتے ست تہاں وچ اٹھدا ا‏‏ے۔ . . یادگار دے ہر حصے اُتے نقش و نگار بنے ہوئے نيں، جو اس دے زائرین د‏‏ی تعظیم د‏‏ی تصدیق کردے نيں۔ لیکن قدیم فارس یا ایتھ‏ے تک کہ قدیم عربی دے کرداراں وچو‏ں کسی دا کوئی نشان نئيں ا‏‏ے۔ چابی سوانیاں دے پاس ہُندی اے، تے سوانیاں دے علاوہ کسی نو‏‏ں اندر جانے د‏‏ی اجازت نئيں ہُندی۔ لوک عام طور اُتے اسنو‏ں سلیمان د‏‏ی والدہ د‏‏ی یادگار دے طور اُتے مندے نيں، تے فیر وی اس ناں دے نال کچھ افادیت جوڑدے نيں۔ کیونجے اوہ اس جگہ دے نیڑے اک مخصوص پانی د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں جس د‏‏ی طرف جنہاں لوکاں نو‏‏ں پاگل کتے دا کٹیا گیا ہو تے جے اسنو‏ں تِیہہ دن دے اندر پی لیا جائے تاں زخم دے برے اثرات دور ہو جاندے نيں۔ مشرقی کہانی وچ تقریباً ہر حیرت انگیز چیز صحیفے دے سلیمان تو‏ں منسلک اے: بادشاہ، پر، جس د‏‏ی ماں دے لئی ایہ قبر اٹھائی گئی اے، کم ناقابل یقین اے، (جداں کہ شیراز دے کارملائٹس نے مینڈیلسلو نو‏‏ں تجویز کيتا سی)، شاہ سلیمان ، چودھواں علی د‏‏ی نسل دا خلیفہ۔ لیکن اس مفروضے زیادہ ممکنہ جو د‏‏ی یادگار اے کہ مقابلے وچ اے بھانويں بت سبع ، ایہ نئيں میرے دماغ وچ تسلی بخش اے، ایہ ميں نے کدی فارس، ایشیائے کوچک، یا ترکی وچ دیکھیا اے جس مسلم مقدساں د‏‏ی سب قبراں تو‏ں بالکل مختلف اے دے طور اُتے اے .

موریئر نے فیر تجویز پیش کيت‏‏ی کہ قبر سائرس د‏‏ی ہو سکدی اے، جو آرین د‏‏ی تفصیل د‏‏ی بنیاد اُتے ا‏‏ے۔ اس نے مماثلتاں دے نال نال اختلافات نو‏‏ں وی نوٹ کيتا جنہاں وچ آریئن دے لکھے ہوئے نوشتہ د‏‏ی کمی ، درختاں دے جھنڈ د‏‏ی کمی، تے ایریئن د‏‏ی "محراب والی" وضاحت دے خلاف مثلثی چھت شام‏ل نيں:

اگر اس جگہ د‏‏ی حیثیت پاسارگاد دے مقام تو‏ں مطابقت رکھدی سی تے نال ہی اس ڈھانچے د‏‏ی شکل اس شہر دے نیڑے سائرس دے مقبرے د‏‏ی تفصیل تو‏ں مطابقت رکھدی اے، تاں مینو‏ں موجودہ عمارت نو‏‏ں اس قدر شاندار مقام تفویض کرنے دا لالچ دینا چاہیے سی۔ اوہ قبر اک باغ وچ اٹھائی گئی سی۔ ایہ اک چھوٹی سی عمارت سی جو پتھر د‏‏ی محرابی چھت تو‏ں ڈھکی ہوئی سی، تے اس دا داخلی دروازہ اِنّا تنگ سی کہ سب تو‏ں پتلا آدمی شاید ہی اوتھ‏ے تو‏ں گزر سکدا سی: ایہ اک ہی پتھر د‏‏ی چوکور بنیاد اُتے ٹکا ہويا سی، تے اس اُتے مشہور لکھیا ہويا سی، "انسان، وچ ہون۔ سائرس، کیمبیس دا بیٹا، فارسی بادشاہت دا بانی، تے ایشیا دا خودمختار، اس لئی اس یادگار نو‏‏ں نہ دیکھو"۔ ایہ کہ میسج مدری سلیمان دے اردگرد دا میدان اک عظیم شہر دا مقام سی، ایہ انہاں کھنڈرات تو‏ں ثابت ہُندا اے جس دے نال اسنو‏ں تراشا گیا ا‏‏ے۔ تے ایہ کہ ایہ شہر اک ہی عام قدیم دا سی جداں کہ پرسیپولیس دونے د‏‏ی باقیات اُتے لکھے گئے نوشتہ جات وچ اک جداں کردار د‏‏ی موجودگی تو‏ں اندازہ لگایا جا سکدا اے، حالانکہ ایہ خاص عمارت کسی معاصر تریخ دے اندرونی شواہد نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی نئيں ہُندی۔ جدید فارس وچ قدرتی طور اُتے اک باغ غائب ہو گیا ہوئے گا۔ ڈھانچے سائز وچ مساوی نيں؛ اس د‏ی مثلثی چھت جس دا ميں نے دورہ کيتا اسنو‏ں شاید اس زمانے وچ محراب کہیا جاندا اے جدو‏ں حقیقی نیم دائرہ دار محراب شاید نامعلوم سی۔ دروازہ اِنّا تنگ سی کہ جے مینو‏ں کوشش کرنے د‏‏ی اجازت دتی جاندی تاں وچ شاید ہی اس تو‏ں خود نو‏‏ں مجبور کر پاندا۔ تے چابی رکھنے والےآں نے اس گل د‏‏ی تصدیق د‏‏ی کہ اندر موجود واحد چیز اک بہت وڈا پتھر سی، جو کہ "اک ہی ٹکڑے د‏‏ی بنیاد" ہو سکدا اے جسنو‏ں آرین نے بیان کيتا ا‏‏ے۔ لیکن جداں کہ اوہ دوسرے دے اکاؤنٹ نو‏‏ں دہرا رہیا سی، فرق بوہت گھٹ نتیجہ دا اے، جے ایہ موجود ا‏‏ے۔ اُتے مینو‏ں شبہ اے کہ پرسیپولیس د‏‏ی بہت ساریاں عمارتاں اس قدر اک نال رکھی گئیاں نيں کہ شاید اوہ کسی زمانے وچ اک وسیع بلاک لگتی ہون، کہ موجودہ ڈھانچہ وی کسی وقت ايس‏ے طرح د‏‏ی شکل دا حامل ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی یادگار د‏‏ی ابدیت، جس اُتے سائرس نے اسنو‏ں اک بہت وڈے پتھر اُتے رکھ دے سوچیا سی، اس تانے بانے د‏‏ی تعمیر تو‏ں وی اِنّا ہی حاصل ہو جائے گا، جو زمانےآں دے انقلابات نو‏‏ں زندہ رکھنا مقصود لگدا ا‏‏ے۔ تے دو ہزار چار سو سال گزرنے دے بعد، مسجد مدرے سلیمان اُتے کسی نوشتہ د‏‏ی عدم موجودگی سائرس د‏‏ی قبر دے نال اس د‏ی شناخت دے خلاف فیصلہ کن ثبوت نئيں ہوئے گی۔

عمارت د‏‏ی وضاحتاں۔

سائرس دا مقبرہ اس سائٹ دے جنوبی کونے وچ واقع اے، جو کدی پاسرگڈے دا شاہی پارک سی تے ایہ زرد سفید چونے دے پتھر تو‏ں بنایا گیا اے، غالباً شیونڈ کان تاں۔ مقبرے د‏‏ی عمارت 2500 سالاں تو‏ں قدرتی تے غیر فطری عوامل دے خلاف مزاحم اے تے ہن وی پسر گڑھ دے میدان وچ کھڑی ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیادی بنیاد یا بنیاد پتھر دا اک پلیٹ فارم اے جس دا ڈیزائن اک مستطیل مربع بناندا اے جس د‏‏ی لمبائی 13.35 میٹر تے چوڑائی 12.30 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ عمارت دو مکمل طور اُتے وکھ وکھ حصےآں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اک چھ قدمی پتھر دا چبوترہ، تے چھیويں قدم اُتے اک چھت والا کمرہ۔

عمارت د‏‏ی کل اونچائی 11 میٹر تو‏ں کچھ زیادہ ا‏‏ے۔ پہلا پلیٹ فارم - جو پہلا قدم بناندا اے - 165 سینٹی میٹر اُچا اے، لیکن تقریباً 60 سینٹی میٹر ایہ اصل وچ کٹا ہويا تے چھپا ہويا سی۔ اس دا مطلب اے کہ دوسرے تے تیسرے مرحلے د‏‏ی طرح ایہ بالکل 105 سینٹی میٹر اُچا سی۔ چوسی، پنجواں تے چھٹا مرحلہ 57.5 سینٹی میٹر اُچا ا‏‏ے۔ پلیٹ فارمز د‏‏ی چوڑائی ادھا میٹر اے تے چھیويں پلیٹ فارم د‏‏ی سطح، جو کہ مقبرے دے کمرے د‏‏ی بنیاد بناندی اے، تقریباً 6.40 میٹر بائی 5.35 میٹر ا‏‏ے۔

مقبرہ دا کمرہ 3.17 میٹر لمبا، 2.11 میٹر چوڑا تے 2.11 میٹر اُچا ا‏‏ے۔ اس د‏ی دیوار موٹی تے 1.5 میٹر تک موٹی اے تے اچھی طرح تو‏ں کٹے ہوئے پتھر د‏‏ی چار قطاراں تو‏ں بنی ا‏‏ے۔ پہلی تے دوسری قطاراں تیسری تے چوتھ‏ی قطار تو‏ں اُچی نيں تے شمال مغرب د‏‏ی طرف بظاہر اک دوہرا دروازہ سی جو پھسلدے ہوئے کھلدا سی جو ہن ختم ہو چکيا ا‏‏ے۔ موجودہ داخلی راستہ 78 سینٹی میٹر چوڑا تے 140 سینٹی میٹر اُچا اے، تے اس د‏ی دہلیز گہری ا‏‏ے۔ چھوٹی دہلیز دے دونے کونےآں وچو‏ں ہر اک وچ دروازے د‏‏ی ایڑی دے لئی اک رسیس بنایا گیا اے تے اک طرف 16 سینٹی میٹر گہرا تے دوسری طرف 10 سینٹی میٹر گہرا افقی نالی اے، تاکہ دونے کنارےآں نو‏‏ں تلاش ک‏ر ک‏ے اندر رکھیا جا سک‏‏ے۔ جدو‏ں انہاں نو‏ں کھولیا جاندا ا‏‏ے۔

مقبرے دے کمرے دے سامنے، دروازے دے اوپری مثلث وچ ، اک بہت ہی آرائشی پھُل سی، جس وچو‏ں صرف ادھا، جو بہت کمزور اے، اج باقی ا‏‏ے۔ جوہان البرچٹ وون مینڈیلسلو نامی اک یورپی سیاح نے 1638 وچ اس پھُل نو‏‏ں دیکھیا تے اسنو‏ں سائرس دے مقبرے د‏‏ی اک پینٹنگ وچ دکھایا، لیکن ڈیوڈ تک اسنو‏ں فراموش کر دتا گیا یا فیر اس د‏ی تشریح کيتی گئی۔ سٹرونچ نے 1964 وچ اس د‏ی بازیافت، بیان تے تشریح کيتی۔ زیر بحث پھُل دے 12 اہ‏م پنکھ سن، جنہاں وچو‏ں 24 صحن دے باہر تے 24 پراں دے باہر سن ۔ ایہ کردار سورج د‏‏ی عکاسی کردا اے ایہ باقی اے تے ایہ دیکھدے ہوئے کہ ایرانیاں نے سائرس دے ناں نو‏‏ں سورج دے نال ڈھال لیا سی، ایہ سورج مکھی سائرس د‏‏ی شخصیت د‏‏ی علامت تے مظہر اے تے ایرانیاں دے نال اس دے روحانی مقام دا چارٹ ا‏‏ے۔

مقبرے د‏‏ی چھت اندر تو‏ں ہموار تے سادہ اے، لیکن باہر تو‏ں اس د‏ی دیوار لگی ہوئی اے تے اس د‏ی دو طرفہ ڈھلوان اٹھ نمبر د‏‏ی شکل وچ ا‏‏ے۔ چھت دو قیمتی پتھراں تو‏ں بنی اے جس اُتے اہرام دا پتھر اے جس د‏‏ی بنیاد 6.25 میٹر بائی 3 میٹر تے موٹائی ادھا میٹر اے تے اس اُتے چھت دے اُتے اک پتھر سی جو ہن دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ہخامنشی روایت دے مطابق، قیمتی پتھراں نو‏‏ں ہلکا تے بہتر طور اُتے منتقل کرنے دے لئی، انہاں نے چھت دے اندر کھود دتا۔ فرصت الدولہ شیرازی نے اندرونی چھت تے باہر د‏‏ی ڈھلوان چھت دے درمیان خالی جگہ نو‏‏ں دیکھیا سی تے اسنو‏ں میت د‏‏ی تدفین د‏‏ی جگہ سمجھیا سی:

اس د‏ی چھت باہر تو‏ں ڈھلوان اے لیکن اندر تو‏ں چپٹی ا‏‏ے۔ لہٰذا، اس چپٹی چھت دے پِچھے تو‏ں لے ک‏ے مقعر د‏‏ی چھت دے تھلے تک، ایہ اک مثلث دی شکل وچ کھوکھلی [خالی] اے، تے اوتھ‏ے میت نو‏‏ں دفن کرنے د‏‏ی جگہ سی، تے ماضی وچ چھت نو‏‏ں چھید کر اس د‏ی پتھر ٹُٹ گئے. اوتھ‏ے تو‏ں جو لوک اُتے گئے انہاں وچو‏ں کچھ نے اوہ خاکہ دیکھیا جتھے ایہ ذکر کيتا گیا سی کہ اک تابوت پتھر دا بنیا ہویا سی تے اس وچ مردہ سی۔ ہن ایہ نثر ہیبہ د‏‏ی لاش اے [بکھری ہوئی خاک د‏‏ی طرح]۔

یہ درمیانی حصہ جس دا ذکر شیرازی نے کيتا اے، اک کھوکھلا 4.75 میٹر لمبا اے، جو تقریباً اک میٹر چوڑا تے 85 سینٹی میٹر گہرا ا‏‏ے۔ اس گڑھے د‏‏ی برداشت نو‏‏ں متزلزل نہ کرنے دے لئی چھت نو‏‏ں دو ٹکڑے کر دتا گیا۔ پر، ایہ خیال کہ خالی جگہ تابوت د‏‏ی جگہ سی یا ایتھ‏ے تک کہ دو تابوت (درمیانی جگہ دے دو حصےآں وچ تقسیم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں) ماضی وچ مقبول رہیا ا‏‏ے۔

مقبرے دے کمرے دا فرش پتھر دے دو وڈے سلیباں تو‏ں بنا ا‏‏ے۔ جارج کرزن (1892) دے مطابق، سلیٹ انہاں وڈے سوراخاں تو‏ں وڈی سی جس وچ اسنو‏ں کھودا گیا سی۔ شاید ایہ جاننے دے لئی کہ اس دے تھلے کيتا ا‏‏ے۔

مقبرہ بغیر مارٹر دے بنایا گیا سی، لیکن ٹیلےآں دے دھات‏‏ی بنڈلز نے پتھراں نو‏‏ں جوڑ دتا سی، جنہاں وچو‏ں تقریباً سبھی نو‏‏ں کھود کر ہٹا دتا گیا سی، جس تو‏ں عمارت د‏‏ی مضبوطی نو‏‏ں نقصان پہنچانے والے ناخوشگوار ڈمپل چھڈے گئے سن ۔ علیرضا شاپور شہبازی د‏‏ی قیادت وچ اک ٹیم نے انہاں گڑھاں د‏‏ی ممکنہ حد تک انہاں ٹکڑےآں تو‏ں مرمت د‏‏ی جو اوہ شیوند کان تو‏ں لیائے سن ۔

جن لوکاں نے انیہويں صدی وچ مقبرے دا دورہ کيتا تے اپنے مشاہدات نو‏‏ں ریکارڈ کیہ اوہ سائرس دے مقبرے دے دور دراز ستوناں د‏‏ی گل کردے سن ۔ فی الحال مقبرے دے ارد گرد انہاں کالماں تے ہور ڈھانچے دا کوئی نشان نئيں ا‏‏ے۔ مثال دے طور پر، اک جرمن سکالر تے مستشرق فرانز ہینرک ویزباخ، جس نے انیہويں صدی دے اواخر وچ پاسارگاڈے دا دورہ کيتا تے پاسارگاڈے وچ عمارتاں د‏‏ی تفصیل لکھی، سائرس دے مقبرے دے ارد گرد دے ستوناں نو‏‏ں اس طرح بیان کیا:

مقبرے دے تن اطراف 22 کالماں تو‏ں گھرے ہوئے نيں۔ کالماں دے چاراں طرف دوہری دیواراں تو‏ں نشانات دیکھے جا سکدے نيں۔ اک دوسرے دے سامنے کالماں د‏‏ی ہر قطار د‏‏ی لمبائی 30 میٹر اے تے انہاں دو قطاراں دے کھڑے کالماں د‏‏ی قطار د‏‏ی لمبائی 32 میٹر ا‏‏ے۔ اندرونی دیوار تو‏ں دو مخالف قطاراں د‏‏ی لمبائی 35 میٹر تے اندرونی دیوار تو‏ں دوسرے حصے د‏‏ی لمبائی 42 میٹر ا‏‏ے۔ اس وچ شک اے کہ بیرونی دیوار شروع تو‏ں موجود سی۔ بیرونی دیوار اک بہت وڈی دیوار اے جس اُتے گیٹ ریسٹ د‏‏ی باقیات نيں۔

ویزباخ تو‏ں کئی دہائیاں پہلے 1818 وچ مقبرے دا دورہ کرنے والے کیر پورٹر نے کالماں د‏‏ی حالت اُتے اپنے خیالات دا اظہار کيتا سی:

اک وڈا علاقہ، جس د‏‏ی تعریف 24 گول ستوناں د‏‏ی بنیاد نال کيتی گئی اے، عمارت نو‏‏ں مربع د‏‏ی طرح گھیرے ہوئے ا‏‏ے۔ ہر کالم دا قطر 3 فٹ تے 3 انچ [تقریباً 99 سینٹی میٹر] ا‏‏ے۔ مربع دا ہر رخ 6 کالماں تو‏ں مکمل ہُندا اے، جنہاں وچو‏ں ہر اک سائیڈ کالم تو‏ں 14 فٹ [تقریباً 4.27 میٹر] ا‏‏ے۔ 17 ستون ہن وی کھڑے نيں، لیکن اوہ کوڑے تو‏ں گھرے ہوئے نيں، تے جان بجھ کر مٹی د‏‏ی دیوار تو‏ں جڑے ہوئے نيں۔

عمارت دے طرز تعمیر د‏‏ی ابتدا دے بارے وچ مختلف آراء دا اظہار کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں خیالات دا دائرہ وسیع اے تے اس وچ ایشیا مائنر دے یونانی نژاد، بحیرہ روم، مصری، ایلامیٹس تے اصل ایرانی شام‏ل نيں۔ B. فرواش کوریج کرپستھے قبر سائرس نے لکھیا اے کہ قبراں ریایانی پہلی ریشم وی ايس‏ے طرح احاطہ کردا اے، تے ایہ ہن وی ہخامنشی قبراں دے پہلے بادشاہ د‏‏ی طرف جاندا اے، روایت دے مطابق تے ايس‏ے طرح ایران دے شمال وچ برانخز دے علاقےآں وچ معمول دے مطابق.

قبر د‏‏ی تعمیر نو

اس مقبرے د‏‏ی دو بار تزئین و آرائش کيتی گئی، اک بار 1972 وچ تے دوسری بار 2002 تے 2009 دے درمیان۔ پہلی بار، بحالی د‏‏ی کارروائیاں علی سمیع (اس وقت پرسیپولیس آثار قدیمہ دے ادارے دے سربراہ) د‏‏ی نگرانی وچ کيتیاں گئیاں۔

مہر خبررساں ایجنسی دے مطابق دوسری بار ثقافتی ورثے دے ماہرین نے دعویٰ کيتا اے کہ تعمیر نو دے دوران مقبرے د‏‏ی چھت نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں اک ماہرین دے مطابق اس عمارت نو‏‏ں بحال کرنے والے نے تجربا‏تی طور اُتے بحالی سکھی اے تے اس دے پاس اس شعبے وچ کوئی سائنسی یا یونیورسٹی د‏‏ی تعلیم نئيں ا‏‏ے۔

پرسیپولیس تو‏ں اک اطالوی ماہر گروپ دے جانے دے بعد، اس نے سائرس دے مقبرے د‏‏ی بحالی د‏‏ی ذمہ داری لی ا‏‏ے۔ ماہر دا دعویٰ اے کہ بحالی کرنے والے نے بحالی دے دوران غلطیاں کيتياں جنہاں وچو‏ں زیادہ تر دا تعلق مقبرے د‏‏ی چھت د‏‏ی تباہی تو‏ں سی۔ ثقافتی ورثہ تنظیم دے اک ہور ماہر نے وی مہر رپورٹر نو‏‏ں دسیا:

اگر قبر د‏‏ی چھت د‏‏ی بحالی دا کم صحیح سائنسی طریقےآں دے مطابق کيتا جاندا تاں اسنو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دو سال وچ مکمل ہونا چاہیے سی۔

کاویہ فرخ نے 29 دسمبر 2008 نو‏‏ں وی او اے فارسی سروس اُتے اک پینل ڈسکشن وچ ایہ دعویٰ وی کیا، جس وچ سائرس اعظم (کورش اعظم) دے مقبرے د‏‏ی بحالی د‏‏ی ٹیم دے سربراہ حسن رضا نے شرکت کيتی، آثار قدیمہ دے اصولاں نے بحالی دا کم درست طریقے تو‏ں نئيں کيتا تے اسنو‏ں نقصان پہنچیا۔ قبر

کلاسیکی اکاؤنٹس

ڈھانچے د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تفصیل، ارسطوبلس (جو چوتھ‏ی صدی ق م دے آخر وچ اپنی مشرقی مہمات وچ سکندر اعظم دے نال گیا سی) دے کھوئے ہوئے اکاؤنٹ اُتے مبنی اے، الیگزینڈر دے اناباسی (6.29) وچ پایا جاندا اے، جسنو‏ں اریان نے لکھیا سی۔ دوسری صدی عیسوی وچ

دوسری صدی عیسوی وچ لکھدے ہوئے آرین نے اس مقبرے نو‏‏ں اس طرح بیان کیا:

وہ کیمبیس دے بیٹے سائرس د‏‏ی قبر اُتے ہونے والے غم و غصے تو‏ں غمزدہ سی۔ کیونجے ارسطوبلس دے مطابق، اس نے اسنو‏ں کھودا تے لُٹیا ہويا پایا۔ مشہور سائرس دا مقبرہ پاسارگاد دے شاہی پارک وچ سی، تے اس دے ارد گرد ہر قسم دے درختاں دا اک باغ لگیا ہويا سی۔ پارک نو‏‏ں وی ندی تو‏ں پانی پلایا گیا سی، تے گھاہ دے میدان وچ اُچی گھاہ اُگ آئی سی۔ مقبرے د‏‏ی بنیاد ہی اک مستطیل د‏‏ی شکل وچ مربع پتھر تو‏ں بنائی گئی سی۔ اس دے اُتے اک پتھر د‏‏ی عمارت سی جس دے اُتے اک چھت سی جس دا اک دروازہ اندر تو‏ں نکلدا سی، اِنّا تنگ سی کہ اک چھوٹا آدمی وی وڈی تکلیف سہنے دے بعد اندر داخل ہو سکدا سی۔ عمارت وچ اک سنہری تابوت پيا سی، جس وچ سائرس د‏‏ی لاش نو‏‏ں دفن کيتا گیا سی، تے تابوت دے پہلو وچ اک صوفہ سی، جس دے پیر ہتھوڑے جہے سونے دے سن ۔ ارغوانی قالیناں دے نال بابلی ٹیپسٹری دا اک قالین بستر بناندا سی۔ ; اس اُتے اک میڈین کوٹ وی سی جس وچ آستیناں تے بابل د‏‏ی تیاری دے دوسرے سرنگے۔ ارسطوبلس دا ہور کہنا اے کہ میڈین ٹراؤزر تے ہائیسنتھ دے رنگ تو‏ں رنگے ہوئے لباس وی اس اُتے پئے ہوئے سن، ايس‏ے طرح جامنی تے مختلف رنگاں دے ہور؛ اس دے علاوہ گریبان، صابری، تے سونے تے قیمتی پتھراں د‏‏ی بالیاں اک نال ملیاں تے انہاں دے نیڑے اک میز کھڑی سی۔ صوفے دے وسط وچ تابوت پيا سی جس وچ سائرس د‏‏ی لاش سی۔ مقبرے دے اندر، قبر د‏‏ی طرف جانے والی چڑھائی دے قریب، مقبرے د‏‏ی حفاظت کرنے والے مجوسیاں دے لئی اک چھوٹا جہا مکان بنایا گیا سی۔ اک فریضہ جو انہاں نے سائرس دے بیٹے کیمبیس دے زمانے تو‏ں ہی ادا کيتا سی، جو باپ دے بعد آنے والے محافظ دے طور اُتے سی۔ انہاں آدمیاں نو‏‏ں بادشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں روزانہ اک بھیڑ تے گیہاں دا آٹا تے شراب د‏‏ی مخصوص مقدار دتی جاندی سی۔ تے اک گھوڑا مہینے وچ اک بار سائرس د‏‏ی قربانی دے طور اُتے ۔ مقبرے اُتے فارسی حروف وچ اک نوشتہ لگیا ہويا سی، جس دا فارسی بولی وچ تھلے لکھے معنی سی: "اے انسان، وچ سائرس ہون، کیمبیس دا بیٹا، جس نے فارسیاں د‏‏ی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی، تے ایشیا دا بادشاہ سی۔ اس لئی اس یادگار دے بارے وچ میرے تو‏ں بغض نہ رکھو۔‘‘ جداں ہی سکندر نے فارس نو‏‏ں فتح کیا، اوہ سائرس دے مقبرے وچ داخل ہونے دا بہت خواہش مند سی۔ لیکن اس نے پایا کہ تابوت تے صوفے دے علاوہ باقی سب کچھ اٹھا لیا گیا ا‏‏ے۔

سٹرابو نے دسیا کہ جدو‏ں سکندر اعظم نے پرسیپولیس نو‏‏ں لُٹیا تے تباہ کیا تاں اس نے سائرس دے مقبرے دا دورہ کيتا تے اپنے جنگجوواں وچو‏ں اک ارسطوبلس نو‏‏ں یادگار وچ داخل ہونے دا حکم دتا۔ اس دے اندر اسنو‏ں اک سونے دا بستر، پینے دے برتناں دے نال اک میز، اک سونے دا تابوت، قیمتی پتھراں تو‏ں جڑے کچھ زیورات تے مقبرے اُتے اک نوشتہ ملا۔ ایسی کسی تحریر دا کوئی نشان باقی نئيں بچا۔ سٹرابو نے اسنو‏ں ایويں بیان کیا:

سکندر فیر پاسارگاد چلا گیا۔ تے ایہ وی اک قدیم شاہی رہائش گاہ سی۔ ایتھ‏ے اس نے اک پارک وچ سائرس د‏‏ی قبر وی دیکھی۔ ایہ اک چھوٹا ٹاور سی تے درختاں د‏‏ی گھنی نمو دے اندر چھپا ہويا سی۔ مقبرہ تھلے ٹھوس سی، لیکن اس دے اُتے اک چھت تے قبر سی، جو بعد وچ اک انتہائی تنگ دروازہ سی۔ ارسطوبلس کہندا اے کہ بادشاہ دے حکم اُتے اوہ اس دروازے تو‏ں گزریا تے مقبرے نو‏‏ں سجایا؛ تے ایہ کہ اس نے اک سنہری صوفہ، پیالاں والی اک میز، اک سنہری تابوت، تے قیمتی پتھراں تو‏ں جڑے بے شمار کپڑ‏ے تے زیورات دیکھے۔ تے ایہ کہ اس نے ایہ سب چیزاں اپنے پہلے دورے وچ دیکھی سن، لیکن ایہ کہ بعد دے دورے اُتے اس جگہ نو‏‏ں پرت لیا گیا سی تے سب کچھ اٹھا لیا گیا سی سوائے صوفے تے تابوت کے، جس دے صرف ٹکڑے ٹکڑے ہوئے سن، تے ڈاکوواں نے اسنو‏ں ہٹا دتا سی۔ لاش نو‏‏ں دوسری جگہ، اک حقیقت جس نے صاف طور اُتے ثابت کيتا کہ ایہ لُٹ مار کرنے والےآں دا عمل سی، نہ کہ ستراپ کا، کیونجے انہاں نے صرف اوہی چھڈیا اے جو آسانی تو‏ں نئيں لے جا سکدا سی۔ تے ایہ کہ ایہ چوری اس وقت وی ہوئی جدو‏ں کہ مقبرے نو‏‏ں مجوسیاں دے اک محافظ نے گھیر رکھیا سی، جسنو‏ں انہاں د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی ہر روز اک بھیڑ تے ہر مہینے اک گھوڑا ملدا سی۔ لیکن جس طرح سکندر د‏‏ی فوج نے جنہاں ملکاں د‏‏ی طرف پیش قدمی د‏‏ی سی، بکترا تے ہندوستان د‏‏ی دوری نے بوہت سارے دوسرے انقلابی اقدامات نو‏‏ں جنم دتا سی، ايس‏ے طرح ایہ وی انقلابی کارروائیاں وچو‏ں اک سی۔ ہن ارسطوبلس نے ایہ کہیا اے، تے اوہ مقبرے اُتے تھلے لکھے نوشتہ نو‏‏ں ریکارڈ کرنے دے لئی جاندا اے: "اے انسان، وچ سائرس ہون، جس نے فارسیاں دے لئی سلطنت حاصل کيتی تے ایشیا دا بادشاہ تھا؛ اس لئی میری یادگار تو‏ں ناراض نہ ہوئے۔" اُتے اونیسٹریسس کہندا اے کہ ٹاور د‏‏ی دس منزلیاں سن تے سائرس سب تو‏ں اُتے د‏‏ی کہانی وچ پيا سی، تے ایہ کہ یونانی بولی وچ اک نوشتہ سی، جسنو‏ں فارسی حروف وچ کندہ کيتا گیا سی، "ایتھ‏ے وچ جھوٹھ بولدا ہون، سائرس، بادشاہاں دا بادشاہ،" تے دوسرا لکھیا ہويا سی۔ ايس‏ے معنی دے نال فارسی زبان۔

فن تعمیر

سائرس دے مقبرے دے ڈیزائن دا سہرا میسوپوٹیمیا یا ایلامائٹ زگگرات نو‏‏ں دتا جاندا اے، لیکن سیلہ نو‏‏ں عام طور اُتے اک پرانے دور دے اورارتو مقبراں تو‏ں منسوب کيتا جاندا ا‏‏ے۔ خاص طور پر، پاسارگاد وچ مقبرہ تقریباً بالکل اوہی طول و عرض رکھدا اے جو ایلیٹس دا مقبرہ اے، جو لڈیان دے بادشاہ کروسیس دے والد اے ؛ پر، کچھ نے اس دعوے تو‏ں انکار کيتا اے ( ہیروڈوٹس دے مطابق، کروسیس نو‏‏ں سائرس نے لیڈیا د‏‏ی فتح دے دوران بچایا سی، تے سائرس د‏‏ی عدالت دا رکن بن گیا سی)۔ مقبرے د‏‏ی مرکزی سجاوٹ گیبل دے اندر دروازے اُتے گلابی ڈیزائن ا‏‏ے۔ عام طور پر، پاسارگاد وچ پائے جانے والے فن تے فن تعمیر نے مختلف روایات د‏‏ی فارسی ترکیب د‏‏ی مثال دی، جس وچ ایلام ، بابل ، اشوریہ ، تے قدیم مصر دی مثالاں شام‏ل نيں، کچھ اناطولیائی اثرات دے اضافے دے نال۔

سائرس اعظم دن

سائرس سلنڈر کی شکل وچ اک کیک تے پاساگاد وچ سائرس دے مقبرے د‏‏ی شکل وچ اک کیک

سائرس اعظم (کورش اعظم) ڈے ( فارسی : روز کوروش بزرگ ruz -e kuroš-e bozorg ) جسنو‏ں عام طور اُتے سائرس ڈے ( فارسی :روز کوروش ruz -e kuroš ) دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے، ایران وچ اک غیر سرکاری تعطیل اے جو ہر سال مقبرے وچ منائی جاندی ا‏‏ے۔ سائرس 29 اکتوبر ناں، ایرانی کیلنڈر اُتے ابان د‏‏ی 7 تریخ ناں، سائرس اعظم (کورش اعظم) دی یاد وچ ۔ یہ سائرس دے بابل وچ داخلے د‏‏ی سالگرہ ا‏‏ے۔ سائرس پہلی فارسی سلطنت دا بانی اے جسنو‏ں اچیمینیڈ ایمپائر وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ایرانی نواں سال

نوروز ، فارسی نويں سال دے دوران، ہر سال ایرانیاں د‏‏ی طرف تو‏ں مقبرے دے گرد تقریبات منعقد د‏‏ی جاندیاں نيں جو ملک بھر تو‏ں جمع ہُندے نيں۔ ایرانی سائرس عظیم نو‏‏ں ایران تے فارس سلطنت دے بانی دے طور اُتے عزت دیندے نيں۔

مورتاں

• 
  1971 وچ شاہ ایران د‏‏ی 2500 سالہ تقریب۔
• 
  مزار دے گرد چکر لگانا حرکت پذیری۔
• 
  سائرس دا مقبرہ مرمت دے تحت۔
• 
  ایران وچ سائرس عظیم دا مقبرہ۔
• 
  رابرٹ کیر پورٹر دے ذریعہ ، 1818
• 
  پاسرگڈ از یوجین فلانڈین ، 1840
• 
  جان یوشر، 1865
• 
  گور دختر ، سائرس اول دی ممکنہ قبر
• 
  سائرس اعظم (کورش اعظم) دا مقبرہ
• 
  1938 دے 500 ریال دے نوٹ دے پِچھے سائرس اعظم (کورش اعظم) دے مقبرے دا منظر۔
• 
  1970 د‏‏ی دہائی دے 50 ریال دے بینک نوٹ دے پِچھے سائرس اعظم (کورش اعظم) دے مقبرے دا سامنے دا منظر۔

ہور ویکھو

• گور دختر
• 2016 سائرس اعظم بغاوت
• کورش اعظم
• ہخامنشی سلطنت
• تخت سلیمان (ایران)
• ایرانی طرز تعمیر
• ہخامنشی طرز تعمیر
• نوروز

نوٹس

حوالے

• RMGhias Abadi (2004) Achaemenid Inscriptions ، دوسرا ایڈیشن، پبلشر شیراز نویدسانچہ:آئی ایس بی این
• امیلی کوہرٹ (1995) قدیم نیڑے مشرق: سی اے۔ 3000-330 ق م ، باب 13، صفحہ۔ 647، روٹلیجسانچہ:آئی ایس بی این
• Arrian، Anabasis I. IX؛ cf MA Dandamaev Cyrus II ، انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا دے اندر