نادر شاہ دا ہندستان اُتے حملہ
جدوں دلی دے تخت اتے محمد شاہ رنگیلا بیٹھیا تدّ دلی حکومت دی پھڑ صوبےآں دی حکومت اتے ہور وی ڑیلی پیندی چلی گئی۔ محمد شاہ اک "عیاش"، "کمزور"، "شرابی پرورتی" دا انسان سی۔ اسدے اس سبھاء نوں ویکھکے جتھے پنجاب وچ سکھاں نے، راجپوتانا وچ راجپوتاں نے اتے دکھن بھارت وچ مراٹھیاں نے اپنی حالت نوں بہت مضبوط کر لیا۔ اتھے ہی ایران دے بادشاہ نادر شاہ نے وی ہندوستان نوں فتح کرن لئی حملہ کر دتا۔
نادر شاہ دا حملہ
[سودھو]ایران اتے افغانستان دا بادشاہ نادرشاہ بہت طاقت مان پر لوبھی مزاج دا انسان سی۔ سن 1730 عیسوی وچ اسنے ابدالی قبیلے نوں ہار کرکے کابل اتے قندھار اتے قابو کر لیا اتے سن 1736 تک مکمل افغانستان نوں اپنے اختیار وچ کر لیا۔ جدوں اسنوں کمزور اتے عیاش دلی دے بادشاہ دے بارے وچ پتہ چلیا تاں اسنے ساری گلاں نوں جانن لئی اپنا اک سفیر دلی بھیجیا۔ پر محمد شاہ رنگیلا نے حکومت دے نشے وچ اسدے نال کوئی بہتر سبھاء نہیں کیتا۔
=زکریا خان دی بن لڑے ہار
[سودھو]نتیجے دے طور تے اسنے جنوری، 1739 نوں بھارت اتے حملہ کر دتا۔ رستے وچ اسنوں پنجاب صوبہ دے گورنر زکریا خان نوں آ دبوچیا۔ اسنے بناں سامنا کیتے ہی ہار قبول کر لئی۔ اصل وچ اسنوں سکھاں دے گوریلا لڑائیاں نے کھوکھلا کر دتا سی۔ زکریا خان نے 20 لکھ روپئے نذرانہ بھینٹ کرکے نادر شاہ نال صلاح کر لئی۔ اس اتے نادر شاہ نے خوش ہوکے زکریا خان نوں پھیر اپنے سامراج ولوں گورنر تعینات کر دتا۔ لاہور نگر ولوں نادر شاہ اپنی فوج لے کے دلی دے ول ودھیا، پر اسدا سامنا کرنال وچ مغل فوج نال ہو گیا۔ مغل فوج دی گنتی اس ویلے لگبھگ 75000 سی۔
مغل فوج دی ہار
[سودھو]عیاشی دا جیون جین والے مغل فوجیاں دے من وچ نہ تاں منوبل ہی سی، نہ ہی کوئی بہتر سکیم سی، اسلئی اوہ بہت جلدی ہی ہار ہو گئے اتے اوہناں دے ہزاراں فوجی مارے گئے۔ اس پرکار اوہ فتح دے ڈھنکے وجاؤندا ہویا کرنال، تھانیشور، پانیپت اتے سونیپت وچ لٹمار کرن لگا۔ محمد شاہ رنگیلا نے اپنے ولوں نظام نوں نادرشاہ ولوں صلح کرن لئی بھیجیا۔ نادرشاہ نے اپنے کیمپ وچ اک مسودا تیار کروایا اتے اس اتے دوناں پکھاں وچ رضا مندی ہو گئی، جسدے مطابق دلی سرکار نوں 50 لکھ روپئے ترنت نادرشاہ نوں دینے سن اتے اسدے بعد ایرانی فوج نوں واپس لاہور پرتن اتے 10 لکھ روپئے اتے اسدے بعد 10 لکھ روپئے کابل پہنچن اتے ادا کرنے ہونگے۔
جدوں محمد شاہ واپس پرط گیا تاں نادر شاہ نوں سیادت خان نے بھڑکا دتا اتے کیہا 50 لکھ دا ہرجانہ تو بہت چھوٹی جئی رقم اے۔ جیکر اوہ دلی اتے حملہ کردا تاں اسنوں 20 کروڑ دی رقم ہتھ لگنی سی۔ ایہہ وچار سنکے نادر شاہ لوبھ وچ آ گیا، اسنے پہلاں ولوں کیتی گئی صلاح نوں ٹھکراندے ہوئے بادشاہ دے سفیر دے ساہمنے نویں شرطاں رکھ دتیا۔ اس نویں شرطاں دے مطابق 20 کروڑ دی رقم اتے 20 ہزار فوجی ایرانی فوج دی مدد لئی منگے۔
دلی وچ نادرشاہ دے ناں دا خطبہ
[سودھو]جدوں پھیر محمد شاہ نادر شاہ ولوں ملن آیا تاں اسنوں اسدے وزیراں سمیت قیدی بنا لیا گیا۔ جویں ہی ایہہ اطلاع دلی پہنچی، اتھے بچے ہوئے باقی شاہی امیر اتے اہلکار دلی چھڈکے بھجے گئے۔ اس پرکار محمد شاہ نوں بدلدی ہوئے حالات ولوں لاچاری وچ سمجھوتا کرنا ہی پیا۔ دلی پہنچ کے اسنے نادرشاہ دا شاندار استقبال کیتا اتے اسدے اگے اپنی ساری دولت رکھ دتی، 10 مارچ تک سبھ کشلمنگل وکھائی دے رہا سی پر عید والے دن شاہی مسجد وچ نادرشاہ دے نام دا خطبہ پڑھیا گیا۔
دلی وچ قتل عام
[سودھو]دلی سرکار نادرشاہ ولوں انی زیادہ بھیبھیت ہو گئی سی کہ اسنے وپاریاں نوں حکم دتا کہ نادر شاہ دے فوجیاں نوں بہتر ملّ اتے کھادیانّ مہیا کروائے جان۔ اس حکم ولوں دلی نواسی بہت ویاکل سن۔ خاص طور اُتے اوہ وپاری بہت دکھی سن، جو اناج دا دھندھا کردے سن۔ انھاننوں اناج دی گھٹ در ملن دے کارن بھاری نقصان چکنا پے رہا سی۔ ایرانی فوجیاں ولوں اس گل اتے توں–توں ، میں–میں وچ بھاری لڑائی ہو گئی۔ اس جھگڑے وچ بہت سارے ایرینی فوجی مارے گئے۔ اس وچ کرودھ وچ کسے نے افواہ پھیلا دتی کہ نادر شاہ وی ماریا جا چکیا اے۔
جدوں ایہہ گھٹنا نادر شاہ نوں پتہ ہوئی تاں اسنے کرودھ دے مارے سنہری مسجد وچ بیٹھے–بیٹھے ہی حکم دے دتے کہ سارے دلی واسیاں دی قتل کر د۔ اس پرکار نادر دی فوج دلی دی جنتا دا قتل کرن وچ جٹّ گئی۔ لگبھگ 20 ہزار لوک موت دے گھاٹ اتار دتے گئے، دلی دے بازار اتے گلیاں شواں ولوں بھر گئیاں۔ بادشاہ محمدشاہ رنگیلا انا رکتپات ویکھکے نادرشاہ دے قدماں وچ ڈگّ پیا اتے دعا کرن لگا کہ خدا دے واسطے قتل عام بند کرواؤ، تدّ کتے جاکے نادر دا کرودھ شانت ہویا اتے اسنے کھونکھرابا بند کرن دا حکم دتا۔ تدّ تک دلی دی بہت سی عمارتاں اگّ دی بھینٹ ہو چکیاں سن۔
بادشاہ نے اپنے سارے امیراں، منتریاں اتے دھناڈئے آدمیاں ولوں کیہا کہ اوہ اپنی ساری جائداد نادر نوں خوش کرن لئی اسنوں بھینٹ کر دین کیونکہ ماحول پھیر اکو جیہا ہو گیا اے۔ اس پرکار کروڑاں روپئے نقد، ہیرے جواہرات، تختے تاؤس اتے کوہینور ہیرا وی نادر شاہ نے اپنے کبجے وچ کر لیا۔ جدوں نادرشاہ نے دلی سرکار نوں کنگال کر دتا تاں اسنے محمد شاہ دے نال اک خاص صلاح دے دوران سدھو ندی دے اتر پچھم دے کھیتر اپنے سامراج وچ ملاؤن دے دستاویزاں اتے ہستاکھر کروا لئے۔
جغرافیائی تبدیلی
[سودھو]اس پرکار سندھ، بلوچستان اتے سرحدی علاقے ہندستان توں کٹ کے رہِ گئے۔ پہلی مئی، 1739 عیسوی نوں نادرشاہ پنج مہینے دلی وچ رہن دے بعد اپنے وطن پرتن لئی چل پیا۔ اوہناں دناں گرمی ودھن لگی سی۔ نادرشاہ چاہندا سی کہ اوہ جلدی ولوں جلدی ساری دولت دے نال سرکھات واپس اپنے دیس پہنچ جاوے۔ جدوں ایہناں سارے حالات دے موضوع وچ سکھاں نوں پتہ ہویا تاں اوہ امرتسر صاحب وچ اکٹھے ہوئے اتے انھاننے آپس وچ پرامرش کیتا کہ پیسہ تاں سارے لوٹیرے لے جاندے ہن، اسدی تاں کوئی گل نہیں، گل تاں سوابھمان دی اے، اوہ لوٹیرا نادرشاہ ساڈے دیش دی عزت یعنی ساڈی بہو–بیٹیاں نوں بھیڑ بکریاں دی طرحاں افغانستان لے جا رہا اے۔
سکھاں دے نادر شاہ تے حملے
[سودھو]ایہہ گل سندے ہی سارے جواناں دا خون کھولن لگا اتے ساریاں نے ترنت سہں لئی کہ اسیں نادر دے چنگل ولوں اپنی قربانی دیکے ایہناں عورتاں نوں ضرور ہی چھڑواوانگے۔ دل خالصے دے ہیرو نواب کپور سنگھ نے گرمتا گرو آشئے مطابق تجویز پیش کیتی جو سارے سرداراں نے جیکاراں دی گونج وچ پارت کر دتا۔ اس اتے نادر نوں سبق سکھان دیاں سکیماں بنائیاں جان لگیاں۔ لاہور توں دلی تک دی شاہی سڑک ایرانی فوج نے برباد کر دتی سی۔ ات: انھاننے پرتدے سماں گرمی ولوں بچن لئی پربتاں دی تلہٹی ولوں اکھنور–سیالکوٹ دا رستہ چنیا۔ دلی ولوں جھناں دریا دے کنڈے تک کسے نے وی نادر دی فوج دے ول اکھ وی چکّ کے نہیں ویکھیا۔
جدوں نادر جھناں دریا پار کرن لگا تاں اس وچ ہڑ آئی ہوئی سی، اکسمات فوج دے ندی پار کردے سماں پلّ ٹٹ گیا، جسدے نال نادر دے دو ہزار فوجی ندی وچ ڈبّ کے مر گئے۔ جس کارن نادر نے ندی کشتییاں ولوں ہولی–ہولی پار کرن دی سکیم بنائی۔ اس سبھ حالات دا منافع چکدے ہوئے سکھاں نے اپنی بنائی ہوئی سکیم مطابق ہلاّ بول دتا۔ اس ویلے نادرشاہ دی فوج دو بھجیا وچ ونڈ چکی سی۔ کجھ ندی پار کر چکے سن اتے کجھ ہولی–ہولی ندی پار کرن دی کوشش کر رہے سن۔
ایہی اپیکت سماں سی۔ جدوں نادرشاہ دے لٹّ دے مال نوں لوٹیا جا سکدا سی۔ سکھاں نوں نادر دے پورے قافلے دی ٹھیک–ٹھیک جانکاری حاصل ہو چکی سی۔ ات: انھاننے اپنی ازمائی ہوئی چال ولوں کم شروع کر دتا۔ پہلاں اوہناں دا اک دل نادر دے قافلے اتے ٹٹ پیندا جدوں اوہ سکھاں دے مقابلے لئی آؤندے تاں سکھ بھاجّ جاندے، ویری اوہناں دا پچھا کردا، جدوں ویری اوہناں دے کھیتر وچ پہنچ جاندا تاں اوہ اکسمات واپس پرط کے پھیر حملہ کر دندے اتے ویری نوں اتھے ہی الجھائے رکھدے، نال ہی ویری نوں جھانسے وچ لیاکے گھیر لیندے اتے اتھے ہی ڈھیر کر دندے۔
دوجے پاسے ویری دے قافلے اتے دوجا سکھاں کا دل حملہ کر دندا، اتھے ولوں لڑاکے فوجی تاں پہلاں والے سکھاں دے دل دا پچھا کرن گئے ہوئے ہندے، جس کارن اس سکھاں دے دل نو، قافلے نوں لٹن وچ کوئی پریشانی دا سامنا نہیں کرنا پیندا۔ خالی ستھان پاکے سکھاں دا دوجا دل اپنے ہدف وچ پوری طرحاں کامیاب ہو جاندا۔ اس پرکار سکھاں نے نادر شاہ دی لٹی ہوئی جائداد وچوں بہت وڈی دھنراشِ لٹّ لئی اتے دور جنگلاں وچ لکا دتی اتے غریباں اتے ضرورت منداں وچ ونڈ دتی۔ سکھاں دی سفلتا نوں ویکھدے ہوئے کئی مقامی لوٹرے وی سکھاں دے نال مل گئے، جسدے نال سکھاں دی طاقت ودھدی ہی چلی گئی۔
نادر شاہ دے لمبے قافلے دے دوناں ول سکھ تھوڑھی دوری بناکے چل رہے سن، جویں ہی انھاننوں کتے قافلے دی کمزوری دا پتہ چلدا، اس ویلے اوہ اپنی مقررہ ڈھنگ مطابق کم کر دندے۔ اس تجربہ وچ جسا سنگھ آہلووالیا نوں اوہ ساری تیویں عورتاں چھڑوان دا کارجبھار سپرد کیتا گیا سی، جو بلپوروک نادرشاہ دی فوج نے اوہناں دے پرواراں ولوں کھوہ لئیا سن، اس سبھ اتی سندر عورتاں نوں اسنے اپنی رنپالیسی ولوں سپھلتاپوروک چھڑوا کے وکھایا۔ ایہناں عورتاں دی گنتی 2200 سی۔ ایہناں عورتاں دے نال بلاتکار، ظلم اتے درووہار کیتے گئے سن۔
عورتاں ولوں پربھو دا اتے جسا سنگھ دا دھنواد کیتا گیا۔ ایہناں ساری عورتاں نوں اوہناں دے گھراں نوں واپس بھیجن دا پروگرام بنایا جو کپور سنگھ جی نے اپنی دیکھبھال وچ شروع کروایا۔ نادرشاہ ولوں لوٹے ہوئے گہنے اتے روپئے ایہناں سطریاں وچ داج دے روپ وچ ونڈ دتے گئے اتے اک پیؤ دے روپ وچ سردار کپور سنگھ جی نے انھاننوں وداعی دتی اتے اوہناں دے ویر–جنگجو سنگھ بھراواں نوں اوہناں دے گھر سرکھات پہنچان دا حکم دتا۔
پر کجھ عورتاں واپس جانا نہیں چاہندی سن، کیونکہ انھاننوں ڈر سی کہ ہن انھاننوں اوہناں دے ماں پیؤ اتے سہرے–گھر والے قبول نہیں کرنگے۔ ایہناں عورتاں دا ڈر بہتر ہی سی، ساری عورتاں نوں واپس قبول نہیں کیتا گیا۔ اوہناں دے سہرے–گھر اتے ماں پیؤ وغیرہ دا کہنا سی کہ ایہہ ہن ناپاک ہو گئیاں ہن، کیونکہ ایہناں نے ستیتو کھوہ دتا اے، اسلئی اسیں ایہناں نوں قبول نہیں کر سکدے۔ اجیہے وچ ایہناں عورتاں نے پرط کے نواب کپور سنگھ ولوں آگرہ کیتا کہ اوہ انھاننوں پنتھ دی سیوا وچ رکھ لین اتے اپنے یودھاواں ولوں اوہناں دا ویاہ رچا دیو، کیونکہ اسیں اوہناں دی سیوا وچ رہنا پسند کرانگیاں۔ جنہاں نے اپنی جان ہتھیلی اتے رکھکے سانوں دشٹاں دے چنگل ولوں آزاد کروایا اے۔
اس پرکار اس وپتیدور وچ سکھ لوک پیڑت طبقہ لئی مسیاے بنکے ابھرے، جسدے نال عامَ لوگ دی نظر وچ سنگھ دیوروپ ہوکے ظاہر ہوئے۔ اس فتح ولوں جتھے سکھاں نے نادر دی فوج دے داند کھٹے کیتے، اتھے ہی اوہناں دا اپنا منوبل بہت ودھ گیا۔ پر کمزور لاہور دی مغل سرکار پھر ولوں انھاننوں اپنے لئی ابھردا ہویا خطرہ سمجھن لگی۔ نادرشاہ دی لٹّ دے مال نوں سکھاں نے پھیر لٹّ لیا تاں اوہناں دی معاشی حالت بہت سدرڑ ہو گئی۔ نال ہی انھاننوں بہت وڈی مقدار وچ رن سامان ہتھ لگی۔
کئی ساہسی جواناں نے سکھاں دی بہادری دے قصے سنکے اپنے سوابھمان دی رکھیا ہیتُ سکھ بنن دا من بنا لیا اتے اوہ سکھ جتھے دی کھوج وچ نکل پئے۔ اس پرکار سکھاں نوں نویں بھرتی بہت ہی سہج وچ ملن لگی اتے اوہناں دی گنتی لگاتار ودھن لگی۔ نادرشاہ نوں گرو سی کہ اوہ اس ویلے دا مہان وجیتا اے پر اسدی فوج دے قافلے نوں جدوں رستے بھر سکھاں نے وار–وار چھاپامار لڑائی ولوں لوٹیا تاں اوہ بے بس ہوکے ایہہ سبھ ویکھدا رہِ گیا اتے کجھ نہیں کر سکیا۔ اس پرکار اسدی آکڑ چکناچور ہو گئی۔
جدوں اوہ لاہور اپڑیا تاں اسنے مقامی گورنر زکریا خان ولوں پچھیا کہ لمبے–لمبے کیساں والے ایہہ لوک کون ہن، جنہاں نوں میرا ڈر ہی نہیں سی اتے ایہہ لوک کتھے رہندے ہن ؟ ایہناں دے بارے وچ مینوں پوری جانکاری د تاکہ میں ایہناں نوں ہمیشہ لئی ختم کر سکاں۔ جواب وچ جکریا خان نے بہت دکھی من ولوں کیہا– حجور ! ایہہ سکھ لوک ہن، جو گھوڑیاں دی پٹھّ اتے ہی رہندے ہن، ایہناں دا پکا کوئی ٹھکانہ نہیں اے۔ اسیں ایہناں نوں کئی وار ختم کرن دا تجربہ چلایا، پر اسیں لوک ناکام ہی رہے۔
اسیں جنہاں ایہناں نوں کچلیا، ایہہ لوک اونی ہی رفتار ولوں ودھدے ہی گئے اتے زیادہ طاقتور بنکے ابھرے ہن۔ زکریا خان دا ایہہ جواب سنکے نادرشاہ نے کیہا– ایہہ کویں ممکن اے کہ جنہاں دا گھربار نہیں، حکومت نے جنہاں نوں باغی اعلان بشر باغی اعلان کیتا ہووے، اوہ لوک کس پرکار پھل–پھل سکدے ہن ؟ مینوں ایہناں دے موضوع وچ پھلار ولوں دسو۔ پھر جکریا خان نے اسنوں سمجھاندے ہوئے کیہا– ایہہ ہندو مسلماناں ولوں وکھ کسم دا جیون جین والے لوک ہن۔
ایہناں دا مرشد گرو بہت وڈا پیغمبر کہاندا اے، جو ایہناں نوں کجھ نیارے نظریات ولوں جینا سکھا گیا اے۔ ایہہ لوک بہت سوابھمانی ہن، کسے دی پرتنترتا قبول نہیں کردے۔ ایہناں دی ویشبھموضوع ہے– سر اتے پگڑی، گلے وچ کرتا، تیڑ کندھے اتے بغل وچ تلوار اتے ہور شستر ہندا اے۔ ایہناں دے کول اک گھوڑا، اک کمبل اتے اک پوٹلی جس وچ کجھ ہور ضرورت دیاں وستواں ہندیاں ہن۔ ایہہ لوک کندمول خاکے سنتشٹ رہندے ہن۔ ایہہ اوکھے حالات وچ رہن دے نپن ہن۔ ایہہ بناں آرام کیتے اک ہی دن وچ سینکڑیاں کوہ سفر کر سکدے ہن۔
ایہہ بتپرست مورتی اپاسک نہیں ہن، ایہہ اپنے مرشد دا کلمہ گرو دی بانی ہر سماں پڑھدے رہندے ہن۔ کسے نقصان–منافعے دا وچار نہیں کردے، سارے کم اپنے گرو دے ہدف نوں سنمکھ رکھکے انھاننوں سمرپت ہوکے کردے ہن۔ ایہہ آپس وچ ونڈ کے کھاندے ہن اتے بناں بھیدبھاو مظلوماں کمزور طبقہ اتے غریباں دی مدد کردے ہن۔ اسلئی جنتا وی ایہناں دا پکھ لیندی اے، ستادھریاں دا نہیں۔ اصل وچ ایہہ فقیراں دا ٹولا سی، پر ایہناں دے دسویں مرشد نے ایہناں نوں سوابھمان ولوں جینا سکھا دتا اے، اسلئی ایہہ ہر سماں لڑن–مرن لئی ططپر رہندے ہن۔
اپروکت جانکاریاں نوں حاصل کرکے نادرشاہ بہت حیرانی جنک ہو گیا اتے بہت وچار کرکے بولیا–– جیکر تہاڈی گلاں وچ سچائی اے تاں اوہ دن دور نہیں، جدوں ایہہ لوک اس ملک دیش دے مالک بننگے، اسلئی توسی سترک ہو جاؤ، تہاڈی ستا نوں ہمیشہ خطرہ ہی خطرہ اے۔