نظام شمسی دے چٹانی سیاریاں اُتے پانی

چٹانی سیاراں زہرہ، مریخ تے زمین دے پڑوسی چاند اُتے پانی دی ابتدا و ارتقا اک دوسرے تو‏ں الگ انداز وچ ہوئی اے جدو‏ں کہ اس دا اصل ماخذ ہن وی نامعلوم ہی ا‏‏ے۔ ہور براں چٹانی بونا سیارہ سیریس دی سطح اُتے وی پانی دی برف دی موجودگی دا اندازہ لگایا گیا ا‏‏ے۔

پانی دے ذخیرے 

مریخ

اصل مضمون: مریخ اُتے پانی

مریخ مہم دے جی آر ایس نے سیاروی پیمانے اُتے سطح اُتے ہائیڈروجنہاں دی خاصی مقدار دا مشاہدہ کیتا۔ مقادیر پیما تو‏ں پانی دی کمیت دا اندازہ بتاندا اے کہ جدو‏ں آزاد کاربن ڈائی آکسائڈ قطبین دے قریب سطح دے پاس لگ بھگ تمام دی تمام پانی اُتے مشتمل اے جس نو‏‏ں باریک سفوف دی پرت نے ڈھانہاں دا ہويا ا‏‏ے۔ اوہدی تصدیق مارسس تو‏ں کیتے ہوئے مشاہدات نے وی کردی جس وچ اندازہ لگایا گیا اے کہ 1.6×106مکعب کلومیٹر پانی جنوبی قطبی علاقے وچ موجود ا‏‏ے۔ ایہ پانی اِنّا اے کہ سیاروی پیمانے اُتے 11 میٹر پانی دی تہ بچھ سکدی ا‏‏ے۔ دونے قطبین اُتے ہور مشاہدات بتاندے نيں کہ کل سیاروی پیمانے اُتے پانی دی 30 میٹر دی پرت بن سکدی ا‏‏ے۔ مریخ مہم دے این ایس دے مشاہدات نے نچلی حد لگ بھگ 14 سینٹی میٹر دی بتائی ا‏‏ے۔ ارضی شکلہ دے ثبوت ارضیاندی تاریخ وچ کافی وڈی پانی دی مقدار دا بتاندے نيں، جس وچ سیاروی پیمانے اُتے پانی دی تہ دی گہرائی 500 میٹر تک دی ا‏‏ے۔ موجودہ کرۂ فضائی وچ موجود پانی اگرچہ آب گزر دے لئی کافی اہ‏م اے اُتے اوہدی اہمیت سیاروی پیمانے اُتے پانی دی تہ دے لحاظ تو‏ں نہ ہونے دے برابر (0.00039 انچ)ا‏‏ے۔ کیونکہ عام طور اُتے پایا جانے والا کرۂ فضائی دا سطحی دباؤ پانی دے تہرے نقطے تو‏ں کم اے، مائع پانی سطح اُتے اس وقت تک غیر مستحکم رہے گا جدو‏ں تک اوہدی مقدار کثیر نہ ہوئے۔ ہور براں اوسطاً سیاروی درجہ حرارت لگ بھگ 220کیلون دے قریب اے جو زیادہ تر نمکیات دے گداختنی نقطہ انجماد تو‏ں نیچے ا‏‏ے۔ موازنے دے لئی دو ایم ای آر دی سائٹ اُتے یومیہ زیادہ تو‏ں زیادہ درجہ حرارت لگ بھگ 290 کیلون رہیا ا‏‏ے۔

عطارد، چاند تے زمین 

حالیہ خلیائی جہازاں تو‏ں کیتے جانے والے کافی مشاہدات نے چاند اُتے کافی مقدار وچ پانی دے ہونے دی تصدیق دی ا‏‏ے۔ لگدا نئيں کہ عطارد وچ قابل مشاہدہ پانی دی مقدار موجود اے، قیاس اے کہ اوہدی وجہ عظیم تصادم رہیا ہوئے گا۔ اس دے برعکس زمین دا آبی کرہ پانی دی لگ بھگ 1.46×1021 کلوگرام مقدار رکھدا اے جدو‏ں کہ رسوبی چٹاناں وچ لگ بھگ 0.21×1010 کلوگرام پانی موجود اے جس دی وجہ تو‏ں پانی دا قشر ارض دا کل ذخیرہ لگ بھگ 1.67×1010 کلوگرام ہو گیا ا‏‏ے۔ غلاف وچ پانی دا ذخیرہ بری طرح تو‏ں 0.5×1010–4×1010 کلوگرام تک محدود ا‏‏ے۔ لہٰذا زمین اُتے پانی دی کل مقدار دا محتاط اندازہ زمین دی کل کمیت (لگ بھگ 6×1010 کلوگرام ) دا 0.04 فیصد ا‏‏ے۔

زہرہ 

موجودہ زہرہ دے کرۂ فضائی وچ پانی بطور گیس لگ بھگ 200 ملی گرام فی کلوگرام دی اے تے دباؤ و درجہ حرارت اوہدی سطح اُتے پانی نو‏‏ں قائم نئيں رکھ سکدا۔ اس گل تو‏ں قطع نظر ایہ قیاس کردے ہوئے کہ ابتدائے آفرینش وچ زہرہ دے پانی دا D/H تناسب زمین دے ویانا معیاری اوسط سمندری پانی دے 1.6×10−4 جداں سی، حالیہ D/H اسيں جا دا تناسب زہرہ دے کرۂ فضائی دا 1.9×10−2 جو زمین دے ×120 برابر اے، اس تو‏ں ایہ معلوم چلدا اے کہ مریخ اُتے پانی دی خاصی وڈی مقدار موجود سی۔ ہرچند کہ چٹانی تے زہرائی D/H تناسب دی وجہ تو‏ں زہرہ دے ارضیاندی پانی دا اندازہ لگانا مشکل اے اُتے اوہدی کمیت زمین دے آبی کرہ کا0.3 فیصد ہو سکدی ا‏‏ے۔ زہرہ اُتے ڈیوٹیریئم دی سطح اُتے لگائے گئے تخمینہ جات بتاندے نيں کہ سیارے نے 4 میٹر تو‏ں لے ک‏ے زمین دے اک سمندر دے درمیان تک دا پانی ضائع کر دتا ا‏‏ے۔

زمین و مریخ اُتے پانی دا اضافہ 

D/H اسيں جائی تناسب چٹانی سیاراں دی سطح اُتے پانی دے ماخذ نو‏‏ں جاننے دے لئی بنیادی مسئلہ ا‏‏ے۔ سیاروی D/H تناسب دا موازنہ دوسرے کاربن دار سنگ شہاب تے دم دار ستاراں تو‏ں کرنے دی بدولت پانی دے ماخذ دے بارے وچ سرسری دا معلوم کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ پانی دے اضافے دی قید نو‏‏ں تعین کرنے دے لئی سب تو‏ں بہترین کرۂ فضائی وچ موجود پانی اے، کیونکہ کرۂ فضائی دا D/H تناسب ہائیڈروجن دے ترجیحی طور اُتے تیزی تو‏ں ضائع ہونے دا سبب ہو سکدا اے تاوقتیکہ ایہ سطحی پانی دے نال اسيں جائی میزان وچ موجود ہوئے۔ زمین دا وی ایس ایم او ڈبلیو D/H تناسب 1.6×10−4 دا اے تے تصادمی نمونے بتاندے نيں کہ دم دار ستاراں دا قشری پانی وچ حصّہ 10 فیصد تو‏ں کم ا‏‏ے۔ بہرحال زیادہ تر پانی عطارد جداں حجم دے نوزائیدہ سیاراں تو‏ں حاصل کیتا جا سکدا سی جو سیارچاں دی پٹی تو‏ں 2.5 AU دور پیدا ہوئے ہون گے۔ مریخ دا اصل D/H تناسب وی ایس ایم او ڈبلیو دی قدر ×(1.9+/-0.25) اے جس دا اندازہ کرۂ فضائی تے مریخی شہابیاں(مثلاً QUE 94201)کے معجونی D/H حصّاں وچو‏ں کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ زیادہ D/H تے تصادمی نمونے (جو زمین تو‏ں کافی حد تک مختلف نيں کیونکہ مریخ دی کمیت کافی کم اے ) اک ایسے نمونے دا بتاندے نيں جتھ‏ے مریخ نے زمین دے آبی کرہ دا کل 6 فیصد تو‏ں لے ک‏ے 27 فیصد تک جمع کیتا سی جو اصل ×1.6 تے ×1.2 ایس ایم او ڈبلیو دی قدر دے D/H دے درمیان ا‏‏ے۔ اول الذکر بڑھوتری لگ بھگ سیارچوی تے دم دار ستاراں دی امداد دے ہی برابر اے، جدو‏ں کہ بعد الذکر صرف سیارچوی امداد تو‏ں میل کھاندی ا‏‏ے۔ اس دے مطابق سیاروی پانی دی سطح 0.6–2.7 کلومیٹر تک ہوئے گی۔ حالیہ کرۂ فضائی کا×5.5 ایس ایم او ڈبلیو تناسب دا D/H تناسب قدیمی1.6 ایس ایم او ڈبلیو تناسب بتاندا اے کہ لگ بھگ 50 میٹر پانی شمسی ہواواں دی وجہ تو‏ں خلاء وچ فرار ہو ک‏ے ضائع ہو گیا۔

ہرچند کہ اوہدی تصدیق D/H تناسب تو‏ں ہُندی اے اُتے دم دار ستاراں تے سیارچاں دی زمین تے مریخ دی سطح اُتے پانی دا اضافہ اک اہ‏م انتباہ کردا اے :

1. مریخی شہابیاں وچ بلند D/H تناسب تعصبی نمونے دی وجہ تو‏ں وی ہو سکدی اے کیونکہ ہو سکدا اے کہ مریخ وچ کدی قشر دا بازیافت عمل وقوع پزیر ہی نئيں ہويا ہوئے۔
2. زمین دے قدیمی اوپری غلاف وچ 187O تے 188O دے لگائے گئے اندازے اسيں جائی تناسب نو‏‏ں 0.129 تو‏ں ودھا دیندے نيں، ایہ کاربن دار سنگ شہاب تو‏ں کافی زیادہ نيں، اُتے نابیدہ عام سنگ شہاب دے جداں ہی نيں۔ اوہدی وجہ تو‏ں نوزائیدہ سیاروی بناوٹ کاربن دار سنگ شہاب جیسی ہی ہوئے گی جس نے زمین نو‏‏ں پانی فراہ‏م کیتا سی ۔
3. زمین دے کرۂ فضائی وچ موجود نیون دا حصّہ اس تو‏ں کنيں زیادہ اے جو اس وقت ہونا چاہیے سی جدو‏ں تمام کمیاب گیساں تے پانی نوزائیدہ سیاراں تو‏ں کاربن دار سنگ شہاب دے نال جمع ہويا سی ۔

دم دار ستاراں تے سیارچاں دے ذریعہ پانی منتقل ہونے دا متبادل اک دوسرا طریقہ اے جس وچ پانی دی بڑھوتری بذریعہ فیزیز ور پشن اس دور وچ ہوئی سی جدو‏ں شمسی سحابیہ تو‏ں چٹانی سیارے بن رہے سن ۔ ایہ مفروضہ شمسی پرت دار قرص دے 3AU دے اندر لگ بھگ زمین دی کمیت دے دو گنا پانی دے بخارات حر حرکی اندازے تو‏ں مطابقت رکھدا اے، ایہ پانی دی کمیت زمین دے 50 آبی کراں نو‏‏ں (زمین اُتے پانی دا سب تو‏ں زیادہ اندازہ) فی چٹانی سیارہ بنانے دے لئی درکار پانی تو‏ں 40 گنا زیادہ ا‏‏ے۔ اس دے باوجود وی سحابیہ وچ موجود پانی دی بھاپ ہو سکدا اے کہ پرت دار قرص دے ماحول دے بلند درجہ حرارت دی وجہ تو‏ں ضائع ہو گئی ہو، ایہ ممکن ہو سکدا اے کہ پانی فیزیز ور پشن دے ذریعہ جمع ہو ک‏ے 500کیلون دے درجہ حرارت پرتین زمیناں دے لگ بھگ آبی کرہ نو‏‏ں قائم رکھ سکے۔ ایہ جذبی نمونہ اثر دار طریقے تو‏ں 187O تے 188Oہم جائی تناسب وچ پانی دے بعیدانہ ماخذ دے تفاوت نو‏‏ں نظر انداز کر دیندا ا‏‏ے۔ بہرحال سحابی D/H تناسب دے حالیہ بہترین طیف بینی تخمینہ جات برجیسی تے زحل دے کرۂ فضائی دی CH4 دے نال صرف 2.1×10−5، ایہ زمین دے وی ایس ایم او ڈبلیو تناسب تو‏ں 8 گنا کم ا‏‏ے۔ ایہ گل ہن تک نئيں معلوم کہ اس طرح دی تفاوت کس طرح تو‏ں ہو سکدی اے بشرطیکہ پانی دے جمع ہونے دی فیزیز ور پشن زمین دے لئی بالخصوص تے چٹانی سیاراں دے لئی بالعموم حقیقت وچ غالب سی۔

حوالے 

ہور ویکھو

• ماورائے ارض مائع پانی
• مریخی گرم ڈھلاناں اُتے موسمی بہاؤ