وامق جونپوری

وامق جونپوری
فائل:Wamik Jaunpuri.jpg
جم
وفات
باب ادب

احمد مجتبیٰ المعروف وامق جونپوری (انگریزی: Wamiq Jaunpuri)، (پیدائش: 23 اکتوبر، 1909ء - وفات: 21 نومبر، 1998ء) بھارت دے ممتاز ترقی پسند شاعر سن ۔ وامق انہاں شاعراں وچو‏ں نيں جنہاں نے ترقی پسند فکر تے نظریے تو‏ں اپنی مضبوط وابستگی د‏‏ی بنا اُتے اپنی ساری زندگی تے اپنی ساری صلاحیتاں اس د‏ی تشہیر وتبلیغ دے لئی وقف کردتیاں سن۔ انہاں د‏‏ی نظم بھُکھا بنگال بہت مشہور ہوئی تے اک طرح تو‏ں انہاں د‏‏ی شناخت دا حوالہ بن گئی۔

حالات زندگی و فن

وامق جونپوری 23 اکتوبر، 1909ء کوکجپنڈ، جونپور، اترپردیش،برطانوی ہندوستان دے اک زمیندار گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا اصل ناں سید احمد مجتبیٰ زیدی سی تے والد دا ناں سید محمد مصطفیٰ خاں سی ۔ انہاں د‏‏ی ابتدائی تعلیم اردو فارسی عربی ( میزان منشعب تک) اورانگریزی مکتبی صورت وچ گھرپر ہوئی۔ بعد وچ اوہ اپنے آبائی جونپور تو‏ں بارہ بنکی چلےگئے جتھ‏ے انہاں دے والد صوبائی سول سروس وچ سن تے ایتھ‏ے اردو، فارسی تے عربی دے عالم مولوی متوسط حسین زید پوری انہاں دے اتالیق مقرر ہوئے۔ بارہ بنکی تو‏ں ہائی اسکول د‏‏ی تعلیم، فیض آباد گورنمنٹ انٹر کالج تو‏ں انٹر میڈیٹ کیتا تے لکھنؤ یونیورسٹی کیننگ کالج تو‏ں بی اے تے ایل ایل بی د‏‏ی ڈگریاں حاصل ک‏ر ک‏ے 1937ء وچ تعلیم دا سلسلہ ترک کر دتا۔ اس دے بعد ضروری ٹریننگ لے ک‏ے 1939ء وچ فیض آباد وچ وکالت شروع کردتی۔

انہاں نے اک آسودہ حال زمیندارتے سرکاری نوکری پیشہ خاندان وچ اکھ کھولی سی۔ شعور تک پہنچدے پہنچدے انہاں نے ماحول د‏‏ی قدیم روایت پسند تے انگریز پرست ذہنیت تو‏ں مزاجاًمتنفر ہو گئے۔ لیکن مزاج وچ خاندانی رہتل وچ حفظ مراتب تے بزرگاں دے احترام دا رنگ اس قدرپختہ سی کہ انحراف یا بغاوت تاں درکنار اپنے خیالات دا اظہار وی بعد وچ تصور سی ۔ البتہ جدو‏ں اوہ لکھنؤ یونیورسٹی وچ داخل ہوئے تاں اوتھ‏ے آزادی تے غلامی دا براہ راست تصادم دیکھنے وچ آیا۔ یونیورسٹی وچ وی تے اس دے باہر وی آرگینک کمسٹری دے انہاں دے استاد ڈاکٹر حسین ظہیر آئے دن قید ہو ک‏ے جیل جایا کردے سن تے تحریک آزادی شباب اُتے سی۔ انہاں نو‏ں ڈاکٹر حسین ظہیر نے انہاں نو‏ں پروفیسر ڈی پی مکرجی تو‏ں ملوایا۔ انہاں د‏‏ی قربتاں تے صحبتاں نے آزادی فکر و نظر دا اوہ راستہ دکھایا۔ انہاں دے سیاسی، سماجی تے جمالیا‏تی شعور نو‏‏ں نويں جلا نصیب ہوئی۔ ایہ اوہی زمانہ سی جدو‏ں سجاد ظہیر نے ادبی محاذ اُتے رجعت پرستی تے غلامی دے خلاف منشی پریم چند د‏‏ی صدارت وچ انجمن ترقی پسند مصنفاں د‏‏ی لکھنؤ وچ بنیاد رکھی سی۔ وکالت د‏‏ی ٹریننگ دے بعد جدو‏ں فیض آباد وچ انہاں نے پریکٹس شروع د‏‏ی تاں اوتھ‏ے چنگا خاصہ ادبی ماحول ملا۔ ایتھ‏ے شعری نستاں اورمشاعرے ہُندے سن ۔ فیض آباد تو‏ں قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر جگر مراد آبادی، مجروح سلطانپوری، خمار بارہ بنکوی تے مسعود اختر جمال و ہور شعرا اوتھ‏ے آجایا کردے سن ۔ 1941ء وچ گورکھپور دے اک مشاعرہ وچ انجمن ترقی پسند مصنفاں دا باقاعدہ ملی ممبر بن گئے۔

1942ء وچ وکالت ترک کرکے تلاش معاش دے سلسلے وچ دہلی چلے گئے۔ دوسری عالمی جنگ اپنے پورے شباب اُتے سی۔ ایتھ‏ے تلا ش معاش تو‏ں کم شعر و شاعری تو‏ں زیادہ سروکار رہیا۔ دہلی تو‏ں بے نیل مرام 1943ء وچ جونپور واپس آگئے۔ جونپور وچ اک دن گذارنے دے بعد اوہ کلکتہ چلے گئے جتھ‏ے قحط بنگال دے دل خراش مناظر دیکھے، واپسی اُتے نظم بھُکھا بنگال لکھی جس دے بعد انہاں دا شمار صف اول دے ترقی پسند شعرا وچ ہونے لگیا۔ بیکاری تو‏ں تنگ آک‏ے انہاں نے بنارس دے محکمہ سپلائی وارشننگ وچ نوکری کر لئی تے اک سال وچ ترقی کرکے راشننگ افسر بن گئے۔ مگر اپنی تخلیقات اُتے اس نوکری نو‏‏ں حاوی نئيں ہونے دتا۔ اوہ بالاعلان مشاعراں تے جلساں وچ اپنی انقلابی نظماں پڑھدا سی ۔ دوسری جنگ عظیم دے خاتمہ تے ہندستان تقسیم ہو چکيا سی ۔ تقسیم ہند دے نتیجے وچ ہجرت تے فسادات دا حشر برپا سی ۔ انہاں دناں وامق الہ آباد وچ متعین سن ۔ انہاں دا پہلا شعری مجموعہ چیخاں 1948ء وچ اوتھے تو‏ں شائع ہويا سی جس وچ تقسیم، فسادات تے مہاتما گاندھی دے قتل اُتے نظماں شامل سن۔ 1950 ء وچ نوکری تو‏ں مستعفی ہو گئے تے اسی سال انہاں د‏‏ی نظماں دا دوسرا مجموعہ جرس دانش محل تو‏ں شائع ہويا۔ 1952ء تک بے روزگاری د‏‏ی وجہ تو‏ں گھر اُتے رہ‏‏ے۔ زمینداری وی ختم ہو چک‏ی سی مگر جدو‏ں فاقو ں د‏‏ی نوبت آگئی تاں وچ فیر دہلی چلے گئے تے ڈھائی سو روپے ماہوار اُتے ماہنامہ شاہراہ دا مدیر مقرر ہوئے۔ 1943ء - 1944ء تک اوتھے دہلی وچ رہ‏ے، بعد وچ ڈاکٹر ذاکر حسین انہاں نو‏ں اپنے نال علی گڑھ مسلم یونیورسٹی لے گئے تے انجینئری کالج دے دفتر دا سپرنٹنڈنٹ بنا دتا۔ ایتھ‏ے رہائش دے لئی انہاں نو‏ں اک مکان مل گیا، اہل و عیال وی ایتھے آگئے تے بچےآں د‏‏ی باقاعدہ تعلیم وی شروع ہو گئی۔

1961ء وچ علی گڑھ تو‏ں کشمیر چلے گئے تے نو برس اوتھ‏ے نوکری کرکے 1970ء وچ ریٹائر ہو ک‏ے اپنے آبائی وطن واپس آگئے۔ 1979ء وچ انہاں تیسرا شعری مجموعہ شب چراغ شائع ہويا جس اُتے انہاں نو‏ں اتر پردیش اردو اکادمی دا پہلا ایوارڈ ملیا تے 1980ء وچ ادبی خدمات اُتے سوویت لینڈ نہرو ایوارڈ ملا۔ انہاں دا چوتھا شعری مجموعہ سفر نا تمام 1990ء وچ شائع ہو کرمنظر عام اُتے آیا۔

شعری مجموعے

• 1949ء ۔ چیخیں
• 1950ء ۔ جرس (ناشر: دانش محل، لکھنؤ)
• 1980ء ۔ شبِ چراغ
• 1990ء ۔ سفرِ ناتمام (ناشر: اتر پردیش اردو اکیڈمی، لکھنؤ)

ترتیب

• 1944ء ۔ مخدوم کےسو شعر (بہ اشتراک وقار خلیل، حفیظ اقبال)

خودنوشت

• 1993ء ۔ گفتنی نا گفتنی - (ناشر: خدا بخش اورئینٹل پبلک لائبریری، پٹنہ)

وامق جونپوری اُتے لکھی گئی کتاباں

• وامق جونپوری شخص اور شاعر، ایس ایم عباس، 1991ء، ایس ایم عباس ایڈوکیٹ، تاڑ تلہ، جون پور
• وامق جونپوری: شخصیت اور شاعری (وامق صدی تقریبات وچ پیش کیتے گئے مقالات)، مرتب: علی احمد فاطمی، 2010ء، (ناشر: شعبہ اردو، یونیورسٹی الٰہ آباد)

اعزازات

• اترپردیش اردو اکادمی ایوارڈ
• سوویت لینڈ نہرو ایوارڈ
• میر اکادمی ایوارڈ

نمونۂ کلام

غزل

دل کے ویرانے کو یوں آباد کر لیتے ہیں ہم		کر بھی کیا سکتے ہیں تجھ کو یاد کر لیتے ہیں ہم
جب بزرگوں کی دعائیں ہو گئیں بیکار سب		قرض خواب آور سے دل کو شاد کر لیتے ہیں ہم
تلخی کام و دہن کی آبیاری کے لیے		دعوت شیراز ابر و باد کر لیتے ہیں ہم
کون سنتا ہے بھکاری کی صدائیں اس لیے		کچھ ظریفانہ لطیفے یاد کر لیتے ہیں ہم
جب پرانا لہجہ کھو دیتا ہے اپنی تازگی		اک نئی طرز نوا ایجاد کر لیتے ہیں ہم
دیکھ کر اہل قلم کو کشتۂ آسودگی		خود کو وامقؔ فرض اک نقاد کر لیتے ہیں ہم

غزل

ابھی تو حوصلۂ کاروبار باقی ہے		یہ کم کہ آمد فصل بہار باقی ہے
ابھی تو شہر کے کھنڈروں میں جھانکنا ہے مجھے		یہ دیکھنا بھی تو ہے کوئی یار باقی ہے
ابھی تو کانٹوں بھرے دشت کی کرو باتیں		ابھی تو جیب و گریباں میں تار باقی ہے
ابھی تو کاٹنا ہے تیشوں سے چٹانوں کو		ابھی تو مرحلۂ کوہسار باقی ہے
ابھی تو جھیلنا ہے سنگلاخ چشموں کو		ابھی تو سلسلۂ آبشار باقی ہے
ابھی تو ڈھونڈنی ہیں راہ میں کمیں گاہیں		ابھی تو معرکۂ گیر و دار باقی ہے
ابھی نہ سایۂ دیوار کی تلاش کرو		ابھی تو شدت نصف النہار باقی ہے
ابھی تو لینا ہے ہم کو حساب شہر قتال		ابھی تو خون گلو کا شمار باقی ہے
ابھی یہاں تو شفق گوں کوئی افق ہی نہیں		ابھی تصادم لیل و نہار باقی ہے
یہ ہم کو چھوڑ کے تنہا کہاں چلے وامقؔ		ابھی تو منزل معراج دار باقی ہے

وفات

وامق جونپوری 21 نومبر، 1998ء نو‏‏ں جونپور، بھارت وچ وفات پا گئے۔

حوالے