پاکیزہ (فلم)
پاکیزہ | |
---|---|
فائل:Pakeezah.jpg | |
ہدایتکار | کمال امروہی |
بنان آلے | کمال امروہی |
لکھاری | کمال امروہی |
ستارے | مینا کماری راج کمار کیتکی تھگیل |
میوزک | غلام محمد نوشاد علی |
ادارت | ڈی این پائی |
تاریخ نمائش | ۴ فروری 1972[۱] |
ویلہ | ۱۲۶ منٹ |
دیس | بھارت |
بولی | اردو |
پاکیزہ (اردو: پاکیزہ; مطلب: پوتر، پاک) ۱۹۷۲ دی اک بھارتی فلم اے[۲] جسدے ہدایتکار کمال امروہی ہن اتے اس وچ مکھ کردار راج کمار اتے مینا کماری نے نبھائے۔ ایہہ فلم لکھنؤ دی اک طوائف دی کہانی اے، جسدا رول مینا کماری نے نبھایا۔ فلم پوری ہون دے تھوڑا چر بعد ہی مینا کماری دی موت ہو گئی سی۔[۲] فلم دا سنگیت غلام محمد اتے نوشاد نے دتا اے۔ ایہہ ۴ فروری ۱۹۷۲ نوں رلیز ہوئی۔
پاکیزہ ۱۹۷۲ دی بھارتی دی اردو بولی دی میوزیکل رومانٹک ڈرامہ فلم اے جسنوں کمال امراوہی نے لکھیا، ہدایات داں تے پروڈیوس کيتا۔ اس فلم وچ اشوک کمار ، مینا کماری ، تے راج کمار شامل نيں، تے ایہ لکھنؤ دی اک طوائف، صاحب جان تے کوٹھے توں بھاگنے دی اس دی کوششاں دے بارے وچ اے۔ ٹرین وچ سوندے ہوئے، صاحب جان نوں اک اجنبی توں اک نوٹ ملیا جس وچ اس دی خوبصورتی دی تعریف کيتی گئی سی۔ اپنی ٹوٹی ہوئی کشتی توں نکل کے، اوہ اک خیمے وچ پناہ لیندی اے تے اس دے مالک نوں پتا چلیا، سلیم نامی فاریسٹ رینجر نے خط لکھیا سی۔ صاحب جان تے سلیم صاحب نے شادی کرنے دا ارادہ کیا، جس دی بعد صاحب جان دے پیشہ ورانہ پس منظر توں تنازعات پیدا ہوئے۔
امراوہی، جس توں کماری دی شادی ہوئی سی، اپنی بیوی دے لئی اک فلم بنانا چاہندے سن ۔ اس نے کہانی دا تصور انہاں دی مشترکہ فلم دائرہ (۱۹۵۳) دی ریلیز دے بعد شروع کيتا۔ پاکیزہ ' پرنسپل فوٹوگرافی ، جس دا آغاز ۱۹۵۶ وچ جرمن سنیماٹوگرافر جوزف ورشنگ نے کیا، اسنوں بہت ساریاں رکاوٹاں دا سامنا کرنا پيا، خاص طور اُتے ۱۹۶۴ وچ جوڑے دی علیحدگی تے کماری دی شراب دی لت، جس دی وجہ توں اوہ اکثر سیٹاں اُتے پرفارم کرنے توں قاصر رہدیاں سن۔ کئی سالاں تک ملتوی ہونے دے بعد، فلم بندی ۱۹۶۹ وچ دوبارہ شروع ہوئی تے نومبر ۱۹۷۱ وچ ختم ہوئی۔ فلم دا ساؤنڈ ٹریک ، جو کہ ۱۹۷۰ دی دہائی دے سب توں زیادہ فروخت ہونے والے بالی ووڈ ساؤنڈ ٹریکس وچوں اک بن گیا، غلام محمد نے کمپوز کيتا تے نوشاد نے مکمل کیا، جس نے بیک گراؤنڈ اسکور وی کمپوز کيتا۔
پاکیزہ ، جو 12.5 ملین (US$۲۰۰,۰۰۰) توں 15 ملین (US$۲۴۰,۰۰۰) دے درمیان بجٹ اُتے بنائی گئی سی، دا پریمیئر ۴ فروری ۱۹۷۲ نوں ہويا تے اسنوں ناقدین دی طرف توں ملیا جلا ردعمل ملا، تے اس دی اسراف تے تاناں باناں اُتے تنقید کيتی گئی۔ ایہ سال دی سب توں زیادہ کمائی کرنے والی ہندوستانی فلم سی، جس نے ۵۰ ہفتےآں توں زیادہ تھیٹر اُتے چلنے دے بعد 60 ملین (US$۹۴۰,۰۰۰) جمع کیتے۔ تجارتی تجزیہ کاراں نے کہیا کہ اس دی مقبولیت اس دی رہائی دے اک ماہ بعد کماری دی موت دی وجہ توں ہوسکدی اے۔ کماری نوں بہترین اداکارہ دے فلم فیئر ایوارڈ دے لئی نامزد کیندا گیا سی تے بنگال فلم جرنلسٹس ایسوسی ایشن ایوارڈز وچ خصوصی ایوارڈ جِتیا سی۔ فلم نے بہترین فلم تے بہترین ہدایت کار (امراوہی) دے لئی نامزدگی وی حاصل کيتی، تے این بی کلکرنی نے فلم فیئر وچ بہترین آرٹ ڈائریکشن دے لئی ٹرافی جیندی۔
ایہ فلم اپنے طویل پروڈکشن وقت دے لئی مشہور اے تے اسنوں مسلم سماجی صنف دا سنگ میل سمجھیا جاندا اے۔ بھانويں فلم دی ابتدائی تنقیدی پذیرائی منفی سی، لیکن اس دی ریلیز دے کئی سالاں بعد اس وچ کافی بہتری آئی، جس نے اپنے پرتعیش، نفیس سیٹس تے ملبوست دے لئی وڈے پیمانے اُتے تعریف حاصل کيتی۔ پاکیزہ نوں کماری دی زندگی دے دوران ریلیز ہونے والی آخری فلم دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے۔ اس وچ اس دی کارکردگی نوں اس دے کیریئر دی بہترین کارکردگی وچوں اک قرار دتا گیا اے۔ پاکیزہ نوں اکثر ہندوستانی سنیما دے بہترین کم دی لسٹ وچ شامل کيتا جاندا رہیا اے، جس وچ ۲۰۰۷ وچ برطانوی فلم انسٹی ٹیوٹ دی طرف توں کرائے گئے اک سروے وی شامل اے۔
کہانی
[سودھو]پاکیزہ دی کہانی اک پاک-دل طوائف صاحب جان (مینا کماری) دی اے، جو نرگس (ایہہ کردار وی مینا کماری نے ہی نبھایا) اتے شہاب الدین (اشوک کمار) دی دھی اے۔ جدوں شہاب الدین دا پروار اک طوائف (نرگس) نوں اپناؤن توں انکار کر دندا اے تاں نرگس اک قبرستان وچ آ جاندی اے اتے اتھے ہی صاحب جان نوں جم دین توں بعد اوہدی موت ہو جاندی اے۔ صاحب جان اپنی ماسی، نواب جان دے نال دلی دے کوٹھے تے پلدی اے اتے مشہور طوائف بندی اے۔ ۱۷ سال بعد شہابدین نوں جدوں اس گل دی خبر ملدی اے تاں اوہ اپنی دھی نوں لین اسدے کوٹھے پجدا اے پر اسنوں اتھے کجھ نصیب نہیں ہندا۔ اک سفر دے دوران صاحب جان دی ملاقات سلیم (راج کمار) نال ہندی اے اتے سلیم دا اک خط صاحب جان دے خیالاں نوں اتے دے جاندے اے۔ سلیم اسنوں اپنے نال نکاح کرن لئی کہندا اے اتے صاحب جان نوں مولوی صاحب دے کول لے جاندا اے۔ نام پچھے جان اتے سلیم، صاحب جان دا نام پاکیزہ دسدا اے جو صاحب جان نوں اپنا ماضی یاد کرا دندا اے اتے اوہ، سلیم دی بدنامی نہ ہووے، سوچ کے ویاہ توں انکار کر دندی اے اتے کوٹھے اتے پرط آؤندی اے۔ سلیم اوڑک کسے ہور نال ویاہ کراؤن دا فیصلہ لیندا اے اتے صاحب جان نوں اپنا ویاہ اتے مجرا کرن لئی سدا دندا اے۔ صاحب جان جدوں مجرے لئی آؤندی اے تاں اوہ اس گل توں انجان ہندی اے کہ ایہہ اوہی حویلی اے جسدے دروازے توں کدے اسدی ماں نرگس نوں پھٹکار کے کڈھیا گیا سی۔ سلیم، شہاب الدین دا بھتیجا اے اتے صاحب جان نے اج اسدے پیار اتے پروار دے ساہمنے نچنا اے۔
گیت
[سودھو]پاکیزہ فلم اپنے گیتاں لئی وی یاد کیتی جاندی اے، جنہاں دا سنگیت غلام محمد نے دتا سی اتے اسدی موت دے بعد فلم دا پلے بیک سنگیت نوشاد نے تیار کیتا۔ پرمکھ گیت ہن: -
- "چلو دلدار چلو چاند کے پار چلو، ہم ہیں تییار چلو ۔.۔."
- "چلتے چلتے یوں ہی کوئی مل گیا تھا سرے راہ چلتے چلتے ۔.۔"
- "انھی لوگوں نے لے لینا دپٹہ میرا ۔.۔."
- "ٹھاڑے رہیو او بانکے یار رے۔.۔"
- " آج ہم اپنی دواؤں کا اثر دیکھینگے، تیرے نظر دیکھینگے، زخم جگر دیکھینگے۔.۔."
- "موسم ہے عاشقانہ۔.۔"
خاکہ
[سودھو]نرگس لکھنؤ دے مسلم کوارٹر وچ مقیم اک طوائف (مغنیہ) اے۔ اوہ شہاب الدین نال شادی کرنے دا خواب دیکھدی اے، جس توں اوہ پیار کردی اے، لیکن اس دے خاندان دے سرپرست حکیم صاب انہاں دے رشتے دی سختی توں مخالفت کردے نيں کیونجے اوہ اپنے معزز خاندان وچ بہو کے طور اُتے طوائف دا استقبال کرنا ناقابل قبول سمجھدے نيں۔ اداس، نرگس بھج کر قریبی قبرستان (قبرستان) چلی گئی تے اوتھے رہندی اے، مرنے توں پہلے اس نے اک بیٹی نوں جنم دتا۔ بستر مرگ اُتے نرگس نے شہاب الدین نوں اک خط لکھیا جس وچ انہاں توں اپنی نوزائیدہ بیٹی دے لئی آنے نوں کہیا۔ نرگس دی بہن نواب جان زیورات خرید رہیاں نيں جدوں اسنوں نرگس دی ملکیت وچ اک ٹکڑا ملا۔ اوہ سنار توں اس دی اصلیت پوچھدی اے تے اسنوں قبرستان دی طرف لے جایا جاندا اے۔ اسنوں نرگس دی لاش تے اس دی بیٹی ملدی اے، جسنوں اوہ اپنے کوٹھے (کوٹھے) وچ واپس لے جاندی اے۔
کئی سال بعد جدوں نرگس دا سامان فروخت ہونے لگدا اے تاں اک شخص نرگس دا خط لبھدا اے تے اسنوں شہاب الدین تک پہنچیا دیندا اے۔ شہاب الدین نرگس دی ہن بالغ بیٹی صاحب جان دے ٹھکانے دا پتہ لگاندا اے تے اسنوں نواب جان دے کوٹھے اُتے بطور مغنیہ کم کردے ہوئے پایا۔ پر، نواب جان نئيں چاہندا کہ اوہ صاحب جان نوں لے جائے، تے اپنی بھانجی نوں لے کے دوسرے شہر بھج گیا۔ ٹرین وچ سفر کردے ہوئے اک نوجوان صاحب جان دے ڈبے وچ داخل ہويا تے اسنوں سوندا ہويا دیکھ کے۔ اس دی خوبصورتی توں متاثر ہو کے اوہ اسنوں اک نوٹ چھڈ دیندا اے۔ اپنی منزل اُتے پہنچنے دے بعد صاحب جان بیدار ہُندے نيں تے نوٹ تلاش کردے نيں۔ اوہ اسنوں پڑھدی اے تے اجنبی نال پیار محسوس کردی اے۔
نواب نامی کوٹھے دا سرپرست صاحب جان دا مالک بننا چاہندا اے تے اسنوں اک رات دے لئی اپنی کشتی وچ لے جاندا اے۔ اُتے کشتی اُتے ہاتھیاں دا حملہ ہُندا اے تے صاحب جان ٹوٹی ہوئی کشتی وچ تیزی توں بہندے ہوئے دریا توں بہہ جاندے نيں۔ اسنوں اک فارسٹ رینجر سلیم دے ندی دے کنارے خیمے وچ لے جایا جاندا اے۔ صاحب جان سلیم دی ڈائری پڑھدی نيں تے اسنوں پتہ چلدا اے کہ ایہ اوہی سی جس نے اسنوں ٹرین وچ اک نوٹ چھڈیا سی۔ صاحب جان نے آخرکار اجنبی نال ملاقات کر لئی لیکن اسنوں اپنی اصل شناخت دسنے توں بچنے دے لئی بھولنے دی بیماری دا بہانہ بنیا۔ غروب آفتاب توں پہلے، نواب جان صاحب جان نوں لبھدے نيں تے اسنوں واپس کوٹھے اُتے لے جاندے نيں۔ صاحب جان سلیم دے بارے وچ سوچدے رہندے نيں تے کوٹھے توں بھج جاندے نيں۔ احساس کیتے بغیر، اوہ ریلوے دے نال دوڑدی اے تے اپنا غرارا (کپڑے) اوتھے پھنس جاندی اے۔ نیڑے آنے والی ٹرین نوں دیکھ کے صاحب جان گھبرا گئے، ٹھوکرن کھاواں تے بے ہوش ہو گئے۔ ٹرین اس دے جسم اُتے بھاگنے توں پہلے رک جاندی اے تے لوک اس دی مدد دے لئی آندے نيں۔ انہاں وچوں اک سلیم اے، جو اسنوں اپنے گھر لے جاندا اے۔
سلیم تے صاحب جان پرامن زندگی گزارنے دے لئی فرار ہونے دا ارادہ رکھدے نيں لیکن طوائف دے طور اُتے اس دا پیشہ اسنوں اس منصوبے اُتے پانی وچ ڈال دیندا اے۔ جدوں سلیم اسنوں اس نال شادی دے لیےراضی کردا اے، تاں اس نے انکار کر دتا تے کوٹھے وچ واپس آنے دا فیصلہ کيتا۔ سلیم، جو دل شکستہ اے، بالآخر اپنے خاندان دے کہنے اُتے کسی تے نال شادی کرنے دا فیصلہ کردا اے تے صاحب جان نوں اپنی شادی وچ مجرا کرنے دی دعوت دیندا اے۔ تقریب دے دوران، نواب جان نے شہاب الدین نوں پہچان لیا تے اسنوں حالات دی ستم ظریفی دیکھنے دے لئی بلايا۔ اس دی اپنی بیٹی ناچ رہی اے تے اپنے خاندان دی تفریح کر رہی اے۔ شہاب الدین دے والد نواب جان نوں خاموش کرنے دے لئی اسنوں گولی مارنے دی کوشش کردے نيں لیکن اس دے بجائے اسنوں بچانے دی کوشش کردے ہوئے شہاب الدین نوں مار ڈالدے نيں۔ اپنی دم توڑدی سانس دے نال، شہاب الدین سلیم توں صاحب جان نال شادی کرنے نوں کہندا اے۔ سلیم دی ڈولی تمام روایات دی خلاف ورزی کردی اے تے شہاب الدین دی خواہش پوری کردے ہوئے صاحب جان دے کوٹھے اُتے پہنچ جاندی اے۔
کردار
[سودھو]کاسٹ تھلے لکھے اے: [۳]
- اشوک کمار بطور شہاب الدین
- مینا کماری بطور نرگس/صاحب جان
- راج کمار بطور سلیم احمد خان
- وینا بطور نواب جان
- نادرہ بطور گوہر جان
- ڈی دے سپرو بطور حکیم صاب
- کمال کپور بطور نواب ظفر علی خان
- وجے لکشمی بطور رشیدان
پیداوار
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: Production of Pakeezah
فلم ساز کمال امراوہی تے اداکارہ مینا کماری دی شادی ۱۹۵۲ وچ ہوئی، [۵] تے انہاں دے تعلقات اُتے مبنی فلم دائرہ (۱۹۵۳) بنائی۔ [۴] بھانويں اسنوں ناقدین توں مثبت رائے ملی، [۷] فلم نے باکس آفس اُتے کم کارکردگی دکھادی دائرہ ' تجارتی ناکامی نے امراوہی نوں اپنے کیریئر دے بارے وچ غیر محفوظ محسوس کیا، [8] [۵] تے اوہ اک ایسی فلم بنانا چاہندے سن جو انہاں نوں اک فلمساز دے طور اُتے قائم کرے تے کماری نوں خراج تحسین پیش کرے، [۱۰] تے اس دے لئی انہاں دی محبت دی عکاسی کرے۔ [۶] امراوہی نے ۱۹۵۰ دی دہائی دے وسط وچ اک نوچ لڑکی دی کہانی نوں تصور کرنا شروع کيتا [۳] مئی یا جولائی ۱۹۵۶ وچ شروع ہويا، [۱۳] امراوہی نے مہابلیشور وچ اسکرین پلے لکھیا۔ [۷] اس وقت، اک جداں موضوعات والی کئی فلماں وچ بے ہودہ مناظر سن ۔ پاکیزہ ایسا نئيں کرنا چاہندے سن، اس نے اسکرین پلے نوں ہور "حقیقت پسندانہ [اور] غیر مہذب" بنایا۔ [۶] امراوہی نے اسنوں حتمی شکل دیندے وقت کماری نوں ذہن وچ رکھیا سی، تے اوہ اسنوں فلم دے ڈائیلاگ پڑھ کر سنایا کردے سن تے انہاں دی رائے پُچھدے سن ۔ [۶] 1958 وچ انہاں نے اختر الایمان تے مدھوسودن توں اسکرین پلے نوں وسعت دینے نوں کہیا۔ [۸]
چارج ہو رہیا اے صرف 1 (۱.۶¢ US) , [۳] کماری نے نرگس تے اس دی بیٹی صاحب جان دے کردار ادا کیتے، جو فلم دے مرکزی کردار سن ۔ [۱۸] اوہ کاسٹیوم ڈیزائنر دے طور اُتے وی شامل سن تے کاسٹنگ وچ مدد کردیاں سن۔ [۳] چونکہ ایہ فلم انہاں دی اہلیہ دے لئی وقف سی، [۶] امراوہی نے فلم دی کہانی نوں مکمل طور اُتے اپنے کرداراں اُتے مرکوز کيتا۔ [۹] 1958 وچ ، امراوہی نے کہیا کہ اوہ سلیم دا کردار ادا کرن گے کیونجے انہاں نوں اس کردار دے لئی کوئی موزاں اداکار نئيں مل سکا، [۲۱] حالانکہ انہاں نے اس خیال نوں ترک کر دتا کیونجے انہاں نوں اک ہی وقت وچ اداکاری تے ہدایت کاری وچ مشکل پیش آندی سی۔ [۹] اشوک کمار نوں ۱۹۵۸ وچ اس کردار دے لئی کاسٹ کیندا گیا سی [۱۰] لیکن فلم بندی دے کئی دناں دے بعد ایہ منصوبہ ترک کر دتا گیا سی، [۲۴] تے جدوں فلم بندی دوبارہ شروع کيتی گئی تاں انھاں شہاب الدین دا کردار ملا۔ [۱۱] متعدد اداکاراں اُتے غور کرنے دے بعد، راج کمار سلیم دے کردار دے لئی حتمی انتخاب بن گئے۔ پاکیزہ انہاں دا امراوہی دے نال ہسپتال دے سیٹ ڈرامہ دل اپنا تے پریت پرائی (۱۹۶۰) دے بعد دوسرا تعاون سی۔ [۲۶] انہاں نے ۱۹۶۸ وچ کاسٹ وچ شمولیت اختیار کيتی [۱۲] لیکن اس دا اعلان اک سال بعد کیندا گیا۔ [۳]
پرنسپل فوٹوگرافی دا آغاز جرمن سینماٹوگرافر جوزف ورشنگ نے ۱۶ جولائی ۱۹۵۶ نوں کيتا۔ [۲۹] پاکیزہ نے سنیما اسکوپ دا استعمال کيتا۔ [۳] کماری دی سفارش پر، امراوہی نے فلم نوں بلیک اینڈ وائٹ وچ بنانے دا اپنا منصوبہ بدل دتا، تے ۱۹۵۸ وچ ، اس نے اسنوں ایسٹ مین کلر دے نال مکمل طور اُتے رنگین بنانا شروع کيتا۔ [۳۱] فلم بندی وقفے وقفے توں اگے ودھدی رہی، جس دا زیادہ تر اثر ۱۹۵۰ دی دہائی وچ کماری دے اسٹارڈم توں ہويا۔ [۳۲] ۱۹۶۴ دے اوائل تک، فلم، خاص طور اُتے سیٹس اُتے 4 ملین (US$۶۳,۰۰۰) خرچ ہو چکے سن ۔ [۳۳] ايسے سال، امراوہی تے کماری نے ذاتی اختلافات دی وجہ توں [۳۴] علیحدگی اختیار کرلئی لیکن حقیقت وچ کدی طلاق نئيں ہوئی۔ [۴] 1969 وچ کماری نے ایسا کرنے اُتے رضامندی ظاہر کیتی، [۶] تے فلم بندی ۱۶ مارچ نوں دوبارہ شروع کيتی گئی۔ [۷] امراوہی نے پریس نوں کماری دی واپسی دا مشاہدہ کرنے دی دعوت دتی تے اس اُتے اک دستاویزی فلم بنائی۔ [۶] فلم بندی نومبر ۱۹۷۱ وچ مکمل ہوئی، تے اک ماہ بعد مکمل ہونے والی ترمیم ڈی این پائی نے کيتی۔ [۶] اک ۳۵٬۰۰۰ فٹ (۱۱٬۰۰۰ میٹر) توں ریل، اس نے ۱۴٬۰۰۰ فٹ (۴٬۳۰۰ میٹر) نوں برقرار رکھیا [۱۳] پس منظر دا اسکور نوشاد نے ترتیب دتا سی تے اسنوں کرسی لارڈ نے ترتیب دتا سی۔ [۱۴]
غلام محمد نے پاکیزہ نوں ساؤنڈ ٹریک بنایا، [۴۱] سوائے الاپ (ٹائٹل سانگ) دی ترتیب کے، جسنوں نوشاد نے خود بنایا سی۔ [۴۲] امراوہی، کیفی اعظمی ، مجروح سلطان پوری ، تے کیف بھوپالی نے بطور گیت نگار خدمات انجام دتیاں۔ [۴۳] محمد دا کوئی کامیاب کیریئر نئيں سی، صرف امراوہی نے مرزا غالب (۱۹۵۴) وچ انہاں دا کم دیکھنے دے بعد جدوں انہاں نوں فلم دے گانے کمپوز کرنے دے لئی مقرر کیندا گیا۔ ریکارڈنگ دسمبر ۱۹۵۵ وچ شروع ہوئی لیکن اس وچ خلل پيا جدوں محمد نوں دل دا دورہ پيا، [۹] لیکن انہاں نے ايسے سال ساؤنڈ ٹریک ختم کيتا۔ [۴۵] ۱۹۶۰ دی دہائی نے بالی ووڈ فلماں وچ راک اینڈ رول دی صنف دے عروج نوں نشان زد کيتا۔ [۶] 1963 وچ محمد دی موت دے بعد، تقسیم کاراں نے امراوہی دی جگہ اک ہور تجارتی کمپوزر نوں تجویز کيتا لیکن امراوہی نے محمد دے کم نوں برقرار رکھنے اُتے اصرار کردے ہوئے ایسا کرنے توں انکار کر دتا۔ [۳] الاپ تے بیک گراؤنڈ اسکور دے لئی موسیقی جو غیر مرتب رہی، تے جدوں پروڈکشن دوبارہ شروع ہويا، امراوہی نے دوناں نوں ختم کرنے دے لئی نوشاد دا انتخاب کيتا کیونجے تقسیم کار اپنی سفارش اُتے قائم رہے۔ [۱۵]
اجراء
[سودھو]مہتا تے مصنف بنی روبن نے نوٹ کيتا کہ پاکیزہ نے ریلیز توں پہلے کافی توقعات پیدا کيتياں [۴۸] لیکن دیپ تے دیسائی نے کہیا کہ طویل پروڈکشن وقت دی وجہ توں فلم دے تھیٹر وچ ریلیز ہونے تک ایہ توقع کم ہو گئی۔ [49] [۱۶] جنوری ۱۹۷۲ نوں The Illustrated Weekly of India نے کمال امراوہی وچ اک مضمون شائع کيتا جس وچ کہیا گیا کہ انہاں نوں شک اے کہ کماری تقریباً ۴۰ سال دی عمر وچ اچھی کارکردگی پیش کر سکدیاں نيں۔ "اس دے لئی محبت وچ پڑنا منع سی - ایہ اک گناہ سی جس دے بارے وچ اسنوں دسیا گیا سی۔ 'اک ناچ لڑکی دوسرےآں نوں خوش کرنے دے لئی پیدا ہُندی اے۔ ایہ اس دی قسمت اے .' اس نے بغیر روح دے جسم دی طرح جینے توں ہزار موت مرنے نوں ترجیح دتی۔ تے فیر وی جدوں اس دی بے چین روح اس ودھدی ہوئی خواہش نوں دبا نئيں سکی، 'محبت کرنا تے پیار کرنا'، تاں اس نے کمال امراوہی دی پاکیزہ دے طور اُتے جنم لیا۔" [۱۷] ناقدین دے لئی پاکیزہ دا اک جائزہ رکھیا گیا؛ دیسائی نے دسیا کہ امراوہی افسردہ سی کیونجے فلم نے تعریف توں زیادہ تنقید دا نشانہ بنایا جس دی وجہ توں اوہ اس رات نشے وچ گھر چلے گئے [۳] ۔
امراوہی نے اصل وچ فلم دی ریلیز نوں 1971 [۵] دے لئی مقرر کيتا سی لیکن [[پاک بھارت جنگ ۱۹۷۱ء|ہندوستان-پاکستان جنگ]] دی وجہ توں اسنوں ملتوی کر دتا گیا سی۔ [۱۵] پاکیزہ دا پریمیئر ۴ فروری ۱۹۷۲ نوں مراٹھا مندر ، بمبئی وچ ہويا۔ [۵۵] کماری نے امراوہی، اس دے بیٹے تاجدار، تے راج کمار دے نال افتتاحی تقریب وچ شرکت کيتی۔ [۱۸] موسیقار محمد ظہور خیام نے فلم نوں "انمول" قرار دتا۔ [۱۹] باکس آفس انڈیا دے اک اندازے دے مطابق، ایہ سال دی سب توں زیادہ کمانے والی فلم سی، جس 60 ملین (US$۹۴۰,۰۰۰) کمائے۔ [۲۰] منٹ نے تخمینہ لگایا کہ اس دا خالص منافع 30 ملین (US$۴۷۰,۰۰۰) اے۔ [۲۱] پاکیزہ نے ابتدائی طور اُتے باکس آفس اُتے اوسط درجے دی واپسی دی [۵۹] لیکن فلم سلیپر ہٹ بن گئی [۶۰] تے ۵۰ ہفتےآں تک چلی، [۲۲] جس وچوں ۳۳ وچ اسنوں مکمل طور اُتے بک کیندا گیا سی۔ [۶] فلمی مبصرین نے اک ماہ بعد کماری دی موت اُتے سامعین دی ہمدردی نوں انہاں حوصلہ افزائی دا سہرا دتا۔ [۶۳] نے کہیا کہ اس دی ریلیز دے دو ہفتے بعد، تجارتی تجزیہ کاراں نے فلم نوں تجارتی کامیابی قرار دتا تے ریلیز توں پہلے دے اشتہارات نوں اس دی کامیابی دا باعث بنیا۔ [۲۳]
۱۹۷۳ دے آخر وچ ، پاکیزہ امرتسر ٹی وی سینٹر اُتے نشر ہونے والی پہلی فلم بن گئی، [۲۴] اک ٹیلی ویژن چینل جو ستمبر ۱۹۷۳ وچ امرتسر ، ہندوستان وچ لاہور ، پاکستان وچ نشریات دے لئی قائم کیندا گیا۔ [۲۵] فلم نوں غیر متوقع طور اُتے پاکستانی ناظرین دی طرف توں پرجوش ردعمل ملیا تے ہندوستان دے دوسرے حصےآں توں لوک اسنوں دیکھنے لاہور گئے۔ دیسائی دے مطابق، فلم دی نمائش دے لئی ٹریفک چوراہاں اُتے وڈی اسکرین والے ٹیلی ویژن دا استعمال کردے ہوئے عوامی انتظامات کیتے گئے سن ۔ [۳] نتیجتاً، امرتسر ٹی وی نے ايسے طرح دے موضوعات دی ہور فلماں نشر کرنا شروع کر دتیاں۔ پاکیزہ دے ٹیلی ویژن دی کامیابی دی وجہ توں، اس دن بوہت گھٹ لوکاں نے سنیما گھراں دا دورہ کیا، جس دی وجہ توں مالکان، جنہاں نوں مالیاتی ناکامی دا سامنا کرنا پيا، فلم دی نشریات اُتے پابندی دا مطالبہ کيتا۔ [۲۵] تب توں پاکیزہ اکثر ٹیلی ویژن اُتے نشر ہُندی رہی اے۔ [۱۴] 2005 وچ ، تاجدار نے اک سٹارڈسٹ انٹرویو لینے والے نوں دسیا کہ اگلے ۵۰ سالاں دے لئی اس دے حقوق فروخت ہو چکے نيں۔ [۱۰]
تنقیدی رد عمل
[سودھو]ابتدائی
[سودھو]اس دے پریمیئر پر، پاکیزہ ' پلاٹ نوں ہندوستانی انگریزی بولی دے پریس [۴۹] توں ناگوار جائزے ملے لیکن مہتا دے مطابق، اردو مبصرین نے تاریخی تے حساس، متحرک پرفارمنس دی تعریف کردے ہوئے زیادہ جوش و خروش دا مظاہرہ کيتا۔ ٹائمز آف انڈیا نے پاکیزہ اُتے سخت تنقید دی تے اسنوں " عالیشان فضلہ" قرار دتا۔ [۶] تھیٹ میگزین نے طوائف دی کہانی نوں ۱۹۷۰ دی دہائی دے لئی غیر متعلقہ قرار دتا لیکن تکنیکی پہلوآں دی تعریف کيتی، بشمول کلر سینماٹوگرافی تے امراوہی دی فلم نوں اِنّے لمبے عرصے تک پروڈیوس کرنے دی لگن۔ [۲۶] مصنف نے فلم دے ڈائیلاگ وچ بوہت سارے استعارے وی استعمال کیتے نيں، خاص طور اُتے اک منظر جس وچ صاحب جان نے ٹرین وچ پائے جانے والے خط دے بارے وچ اک اکیلا لفظ اے، تے اسنوں حد توں زیادہ فلسفیانہ تے غیر فطری سمجھیا۔ [۲۶] فلم فیئر دے لئی لکھدے ہوئے، ایس جے بناجی نے فلم نوں اک ستارہ دی درجہ بندی دی، جو اشاعت دے معیار دے لئی "بہت ناقص" دی نشاندہی کردی اے، تے فلم دے بیانیے اُتے تنقید کی: [۲۷]
مصیبت ایہ اے کہ کمال امراوہی فیصلہ نئيں کر پا رہے کہ اوہ کس راستے اُتے جانا چاہندے نيں۔ اس دی شروعات اک جوڑے دے بھاگنے دے نال ہُندی اے، لیکن باقی دے لئی کہانی دا واحد نکتہ ایہ اے کہ اس نے موٹر کاراں نوں سڑک دے مناظر توں دور رکھیا اے ! اوہ فنٹاسی تے حقیقت پسندی دے درمیان منڈلاندا رہندا اے تے اکثر باہر دی دنیا زیادہ دلچسپ لگتی اے — اک لنگھدی ہوئی ٹرین دے اوہ شاٹس، مثال دے طور پر، ہیروئین دے خیالات اس آدمی دے بارے وچ دسنے دے لئی جو اوہ کدی نئيں ملی تھی ... کسی نوں وی یقین نئيں آندا کہ ہیروئین طوائف دا کردار ادا کر رہی اے یا کنواری—ایتھے تک کہ ہیروئین وی نئيں۔
نرمل کمار گھوش نے امردا بازار پتریکا دے لئی پاکیزہ دا مثبت انداز وچ جائزہ لیندے ہوئے کہیا کہ اس وقت دے ناقدین دے درمیان مقبول عقیدہ ایہ سی کہ فلم دی "شاندار سنیما دی روانی وچ لپٹی ہوئی ڈرامائی یقین دی بہت زیادہ دولت اس دے بنیادی طور اُتے سست اے "۔ [۳] اس دا خیال سی کہ اس دی سست روی فلم نوں "اس دے مرکز دے نال کامل دھن وچ ، اس دی جلد بازی دی خوشبو دی دنیا، گویا اک اداس تے میٹھے خواب دے لحاظ توں اے جو اپنے ہی دھیمے جادو نوں باندھدا اے جدوں کہ وقت دی بیرونی دنیا ٹک ٹک کردی رہندی اے "۔ [۳] نے پیشین گوئی دی کہ ایہ "سانحے دی عظیم بلندیاں دی گواہی ہوئے گی کہ مینا دی صلاحیت دی اک بے مثال اداکارہ-ٹریجڈین بے موت تک پہنچنے دے لئی چڑھ سکدی اے "۔ [۳] مسلم سبھیاچار نوں فروغ دینے دے لئی فلم دی تعریف کردے ہوئے، مہتا نے کماری دی کارکردگی نوں "جینیئس نئيں" دے طور اُتے دیکھیا تے تبصرہ کيتا۔ "جب اوہ ناچ رہی سی، وچ زیادہ ہوس نوں ترجیح دیندا۔ جدوں اوہ چنچل سی، وچ زیادہ فضول گل نوں ترجیح دیندا۔ جدوں کہ اوہ مختصراً خوش سی، وچ زیادہ خوشی نوں ترجیح دیندا۔ جدوں اوہ مستعفی ہو جاندیاں تاں وچ زیادہ تقدیر پسندی نوں ترجیح دیندا۔" [۶]
ہم عصر
[سودھو]پاکیزہ نوں تنقیدی پذیرائی وچ نمایاں بہتری آئی اے جس وچ زیادہ تر تعریف کماری دی کارکردگی دی اے۔ [۲۸] ہم عصر نقاداں نے فلم نوں "آئیکونک" [۳] اک کلاسک، [۱۵] تے اک شاندار نظم قرار دتا اے۔ [۷۶] ۱۹۸۸ دی کتاب "ون ہنڈریڈ انڈین فیچر فلمز: این اینوٹیٹڈ فلموگرافی" وچ انیل سریواستو تے شمپا بنرجی نے لکھیا کہ فلم نے "انحطاط دا اک کھویا ہويا دور، تے اعلیٰ درجے دے درباریاں دی دنیا نوں دوبارہ تخلیق کيتا جو اپنے طور اُتے فنکار سن ۔ "، اس دے نال "اک ناقابل یقین رومانس جو عقلی یا آرام دہ فریم ورک وچ شامل نئيں ہو سکدا"۔ [۲۹] 1999 وچ دی گارڈین دے ڈیرک میلکم نے اسنوں شاعری، فنتاسی تے پرانی یاداں دا مرکب قرار دیندے ہوئے تبصرہ کيتا۔ "اگر پلاٹ دے بارے وچ کوئی خاص گل نئيں اے، تاں جس طرح توں اسنوں پورا کيتا جاندا اے اوہ اکثر حیران کن ہُندا اے۔ امروہی ... اسکرین نوں نہ صرف کچھ حیرت انگیز رنگین فوٹوگرافی دے نال بلکہ اک گھمدے ہوئے رومانٹک ازم دے نال سیر کردا اے جو کسی نہ کسی طرح کدی وی ہنسنے والی گلاں وچ شامل نئيں ہُندا اے۔" [۳۰] میلکم نے دی گارڈین دے لئی اپنی کتاب "اے سینچری آف فلمز: ڈیریک میلکم دی پرسنل" وچ شامل کيتا اے۔ بہترین" (2000) [۳۱]
دنیش راہیجا نے ۲۰۰۲ وچ فلم دے شاندار پروڈکشن ڈیزائن دی تعریف کردے ہوئے کہیا؛ "اس دی شان اکھاں نوں بھر دیندی اے، حواسنوں ہلا دیندی اے۔ تے ایہ بالآخر فلم دے مرکز وچ دل دی دھڑکن نوں ظاہر کردا اے۔" [۱۹] اس نے تبصرہ کيتا کماری دی "کم بیانی دی کارکردگی تے بے دریغ آنسوواں توں چمکتی ہوئی نم اکھاں اک ہپنوٹک اثر رکھدی نيں"، کہندے نيں کہ راج کمار دی موجودگی انہاں دے کردار دی "پسند ثابت قدمی" دی وجہ توں محسوس ہُندی اے۔ [۱۹] 2005 وچ ، برطانوی ماہر تعلیم ریچل ڈیوائر نے کاسٹ تے کوریوگرافی وچ جمالیات پیش کرنے دے لئی پاکیزہ دی تعریف کيتی، تے کہیا کہ "منظراں دی وضاحت تے خاص طور اُتے لباس، اک خاص پرانی یاداں توں منسلک اے جو درباری سبھیاچار دے زوال تے غائب ہونے توں پیدا ہُندی اے "۔ . اس نے کماری دے کردار نوں اک "عمدہ طور اُتے رومانوی شخصیت قرار دتا: اک خوبصورت لیکن المناک عورت، جو اس محبت دے لئی اپنا غم ظاہر کردی اے جس توں اوہ آنسوؤں، شاعری تے رقص وچ انکاری اے "۔ [۳۲]
۲۰۰۸ وچ دی ہندو دے لئی لکھدے ہوئے، انجنا راجن نے ۲۱ واں صدی وچ پاکیزہ دا جائزہ لینے نوں "گودھولی دی دنیا وچ قدم رکھنے توں تشبیہ دتی جدوں کہ ہندوستان جدیدیت دے حوالے توں وی روايتی سی۔ جدوں مہذب معاشرے دے لئی شائستگی تے دانشمندی نوں ظاہری شکل و صورت دی طرح اہم سمجھیا جاندا سی۔ تے جدوں کمرشل ہندی سنیما نے معاشرے نوں اپنی خامیاں دی نشاندہی کرنے دے لئی چہرے اُتے نظر پائی، فیر وی اس نے بیان نوں اک اداس مٹھاس، اک دلکش خوبصورتی توں لیس کيتا۔ " [۳۳] 2012 وچ پاکستانی اخبار ڈان دے اک جائزے وچ رضا علی سعید نے پایا۔ "اوور دتی ٹاپ" ہونے دا پلاٹ اے لیکن کہیا کہ اس دی مدد بصریاں نال ہُندی اے: "صحافیاں دے پہننے والے ملبوست دے چمکدار رنگاں توں لے کے خوبصورت سیٹ پیس تک جو طوائف دی دنیا نوں زندہ کر دیندے نيں، ایہ فلم اے حواس دے لئی خوشی" [۳۴] [۳۴] انہاں نے ہور کہیا کہ ایہ مکالمہ "شروع توں آخر تک اک طویل شاعری دی تلاوت دی طرح" اے، تے ایہ کہ فلم کماری دی اے۔ بطور "پرجوش، پرجوش ہندوستانی میلو ڈرامہ" [۳۵]
تعریفاں
[سودھو]پاکیزہ نے ۲۰ واں فلم فیئر ایوارڈز وچ کلکرنی دے لئی بہترین آرٹ ڈائریکشن جِتیا، [۹] تے اسنوں بہترین فلم ، بہترین ہدایت کار (امراوہی)، بہترین اداکارہ (کماری)، بہترین میوزک ڈائریکٹر (محمد)، تے بہترین سنیماٹوگرافر (وائرچنگ) دے زمرے وچ وی نامزد کیندا گیا۔ . تقریب متنازعہ تھی؛ [۳۶] بی ایمان دے جوڑی شنکر-جائی کشن سے محمد دے ایوارڈ توں محروم ہونے دے بعد تنقید ہوئی۔ [۶] احتجاج دے طور پر، پران ، بی ایمان دے لئی بہترین معاون اداکار دے فاتح ، نے اپنی ٹرافی واپس کر دتی [۳] تے کہیا کہ محمد دا نقصان ہندوستان دی موسیقی دی صنعت دے لئی "اک توہین" اے۔ [۸۷] اُتے فلم فیئر نے اپنے فیصلے دا دفاع کردے ہوئے کہیا کہ انہاں دے قوانین دے مطابق مرن مگراں ایوارڈز دی اجازت نئيں اے۔ [۱۵] [89] کا ' ۱۹۶۳ وچ ہويا سی۔ [۳۷]
ایوارڈ | تریخ | قسم | وصول کنندہ تے نامزد افراد | نتیجہ | Ref(s) |
---|---|---|---|---|---|
۳۶واں سالانہ BFJA ایوارڈز | ۱۹۷۳ | بہترین ہندوستانی فلماں (چوتھی) | Won | [۳۸] | |
بہترین سنیماٹوگرافر (رنگ؛ ہندی) | {{Won | ||||
بہترین آرٹ ڈائریکٹر (ہندی) | {{Won | ||||
بہترین پلے بیک سنگر (سواݨی؛ ہندی) | {{Won | ||||
بہترین آڈیوگرافر (ہندی) | {{Won | ||||
خصوصی ایوارڈ | {{Won | ||||
20 واں فلم فیئر ایوارڈز | ۲۱ اپریل ۱۹۷۳ | بہترین فلم | {{Nom | [۹۲] | |
بہترین ڈائریکٹر | {{Nom | ||||
بہترین اداکارہ | {{Nom | ||||
بہترین میوزک ڈائریکٹر | {{Nom | ||||
بہترین سنیماٹوگرافر | {{Nom | ||||
بہترین آرٹ ڈائریکشن | {{Won | ||||
پہلا شما-سشما فلم ایوارڈ | ۱۱ مارچ ۱۹۷۳ | بہترین اداکارہ | {{Won | [۳۷] | |
بہترین میوزک ڈائریکٹر | {{Won |
تجزیہ
[سودھو]پاکیزہ عصمت فروشی دے بارے وچ سوال اٹھاندی اے [۳۹] تے اس دا تعلق مسلم سوشل توں اے، جو کہ بالی ووڈ دی اک فلمی صنف اے جو لکھنؤ، لاہور تے دہلی دے معمول دے ماحول وچ مسلم سبھیاچار نوں تلاش کردی اے جو ۱۹۳۰ دی دہائی وچ مقبول ہوئی۔ [۹۵] اس صنف دیاں فلماں عام طور اُتے نواب خاندان دے افراد دی رومانوی کہانیاں دی پیروی کردیاں نيں۔ پاکیزہ ' داستان وچ ، نرگس تے صاحب جان لکھنؤ وچ مقیم طوائف (مغنیہ ) دے طور اُتے موجود نيں جو بالترتیب نواب خانداناں دے افراد شہاب الدین تے سلیم نال محبت کردے نيں۔ [۹۶] مسلم سبھیاچار دے ہور پہلو، جداں رقص تے ملبوست، پلاٹ دے لئی بہت ضروری نيں۔ [۳] اکیڈمک سمترا ایس چکرورتی دے مطابق، پاکیزہ اک ایسی فلم اے جس وچ "اعلیٰ ڈرامہ تے تماشے دا امتزاج مسلم سبھیاچار تے اردو ، جو زیادہ تر ہندوستانی مسلماناں دے ذریعہ استعمال کيتا جاندا اے، دی خوبیاں دی خوب صورتی دے نال" اے۔ [۴۰]
فلم دا مرکزی کردار صاحب جان اے، تے شہاب الدین تے سلیم صرف ثانوی کرداراں وچ نظر آندے نيں، جو اس قسم دی کہانی دے لئی غیر معمولی اے۔ [۹۹] پاکیزہ معاشرے دی طرف توں جسم فروشی نوں مسترد کرنے دی پیروی کردی اے۔ [۴۱] فلم دے آغاز وچ ، شہاب الدین نرگس دے نال اپنے گھر پہنچدا اے، جس توں اوہ شادی کرنے دی تیاری کر رہیا اے لیکن اس دے والد نرگس نوں مسترد کردے ہوئے چلاندے ہوئے کہندے نيں، "وہ میری بہو نئيں اے۔ اوہ تواڈا گناہ اے۔" [۴۲] فلم دا مقصد اسلامی روایات نوں وی گرفت وچ لینا اے ؛ آخر وچ ، صاحب جان نوں شہاب الدین نے نرگس دی بیٹی ہونے دا انکشاف کیا، جسنوں اس دے خاندان نے مسترد کر دتا۔ سلیم وی خاندان دا حصہ اے، شہاب الدین دے بھائی دا بیٹا اے۔ صاحب جان تے سلیم بعد وچ شادی کر لیندے نيں، جس دی درخواست اس دے والد نے اپنی موت توں پہلے کيتی۔ ایہ اک مسلم شادی دے لئی معمول دی گل اے — پھُپھی زاد بھائیاں دے درمیان شادی نوں اک مثالی جوڑی دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے۔ [۴۱]
پاکیزہ وچ جنسیت نوں غیر روايتی انداز وچ پیش کیندا گیا اے جو زیادہ تر ہندوستانی سنیما وچ پایا جاندا اے۔ [۴۲] جنسی مناظر توں گریز کيتا جاندا اے تے اس دے بجائے، ہور ہندوستانی جسم فروشی توں متعلق فلماں دی طرح، رومانوی طرز اُتے زور دینے دے لئی رقص دا استعمال کيتا جاندا اے۔ فلمی تجزیہ کاراں نے سلیم تے صاحب جان دے انکاؤنٹر دے سین نوں فلم دا سب توں شہوانی، شہوت انگیز منظر قرار دتا اے۔ [۳۰] سلیم تے صاحب جان اپنے اپنے ریلوے دے سفر وچ اس وقت ملدے نيں جدوں صاحب جان سو رہے ہُندے نيں تے سلیم اس دے ڈبے وچ داخل ہُندے نيں تے انہاں دے قدماں نوں دیکھ کے حیران ہُندے نيں، [۴۲] اوتھے اک نوٹ رکھ دے کہندے نيں، " آپ دے پااں دیکھے، بہت حسین نيں۔ انھی زمین اُتے مت اتریگے... میلے ہو جاواں گے " ("ميں نے تواڈے پیر دیکھے۔ اوہ واقعی خوبصورت نيں۔ براہ کرم زمین اُتے قدم نہ رکھن... انہاں نوں گندا کرنے توں گریز کرن")۔ [۴۳] دی ٹیلی گراف دی سلگنا بسواس دے مطابق، ۲۰۲۰ وچ لکھنا، خط نوں ۲۱واں صدی وچ فٹ فیٹشزم دے طور اُتے مسترد کيتا جا سکدا اے [۴۴] ۔
امراوہی دے ذریعے کیتے گئے وائس اوور پاکیزہ وچ اک اہم کردار ادا کردے نيں، جسنوں کئی فلمی تجزیہ کاراں نے انہاں دا بہترین کم قرار دتا۔ فلم دے ابتدائی منٹاں وچ ، وائس اوور دا استعمال نرگس نوں اک "دلکش آواز" دے نال اک درباری دے طور اُتے شناخت کرنے دے لئی کيتا جاندا اے تے جس دی گھنٹیاں بجنے توں "ہر طرف اک سنسنی پیدا ہُندی اے "، تے ایہ کردار نواب جان دی چھوٹی بہن اے۔ بعد وچ فلم وچ ، وائس اوور اک ایداں دے شخص دی وضاحت کردا اے جو نرگس نوں اس دے کوٹھے توں ہٹانا چاہندا اے، جسنوں "یہ جہنم" کہیا جاندا اے، تے کالے لباس وچ ملبوس شہاب الدین فیر دروازے کھولتا اے۔ [۴۲] پوری فلم وچ صوتی نقش استعمال کیتے گئے نيں۔ مثال دے طور پر، ٹرین دی سیٹی صاحب جان دے کوٹھے توں فرار ہونے دی امیداں دی نمائندگی کردی اے تے الاپ اس دی اداسی نوں ظاہر کردی اے۔ کماری دی ذاتی زندگی وچ جدوجہد دی نمائندگی کرنے دے لئی متعدد علامتاں جداں کہ پراں دا پراں والا پرندہ تے صاحب جان دے کوٹھے وچ سپ دا استعمال کيتا جاندا اے۔ [۱۹]
روایات
[سودھو]اثر و رسوخ
[سودھو]پاکیزہ نے سبھیاچار دا درجہ حاصل کيتا تے بالی ووڈ وچ خاص طور اُتے مسلم سبھیاچار دی عکاسی دے لئی اک سنگ میل بن گیا۔ [۱۰۷] فلم نوں امراوہی دے بہترین کماں وچوں اک سمجھیا جاندا اے جس دے نال نال محل (۱۹۴۹) تے دائرہ (۱۹۵۳)، [۳] تے کماری دے لئی انہاں دی یادگار سی۔ [۱۰۹] پاکیزہ نے امراوہی دی امیج نوں اک ممتاز ہدایت کار دے طور اُتے قائم کيتا۔ [۳] دے مطابق، امراوہی نے "مایوسی تے انسانی خواہشات دے جوش و خروش توں لپٹی ہوئی اک کہانی اس قدر چالاکی توں بیان کيتی اے کہ آپ تصوراتی، تقریباً غیر حقیقی ماحول وچ بصری حدت دے چکر وچ پھنس گئے نيں۔ تے خواہش دی تکمیل دے رومانویت دے ذریعے۔" [۱۹] [۲۳] نے کہیا کہ فلم دی کامیابی نے بوہت سارے پروڈیوسراں تے اداکاراں نوں اس دے نال تعاون کرنے دی خواہش دا اظہار کرنے اُتے اکسایا۔ رضیہ سلطان ، جو اسی نام کی دہلی دی سواݨی سلطان دے بارے وچ اے [۱۱۲] اس وقت ایہ سب توں مہنگی ہندوستانی فلم سی، [۴۵] لیکن سامعین نوں اپنی طرف متوجہ کرنے وچ ناکام رہی [۱۱۴] تے اس دا آخری کم بن گیا [۴۶] ۔
ناقدین نے کماری دی کارکردگی نوں اس دے کیریئر دی بہترین اداکاری دے طور اُتے سراہا اے، [۴۷] اس دا ہنس گانا، [۴۷] تے اک ایسا گانا جس نے اسنوں ہندی سنیما دی "سدا بہار ہیروئن" بنا دتا۔ [۴۸] پاکیزہ انہاں دی زندگی دے دوران انہاں دی آخری ریلیز سی، [۷] تے گمدی دے کنارے ، جس وچ اوہ اک طوائف دے طور اُتے وی کم کردیاں نيں، انہاں دی موت دے بعد ریلیز ہوئی سی۔ [۴۹] گمدی دے کنارے دے پروموشنل پوسٹرز اُتے اس اُتے زور دتا گیا، [۷] جو تجارتی طور اُتے ناکام رہیا۔ [۵۰] اسکالر تیجسوینی گنتی نے کہیا کہ بھانويں انہاں نے صاحب بی بی تے غلام (۱۹۶۲) وچ اک المناک اداکار دے طور اُتے اپنی شخصیت بنائی، لیکن ایہ تصویر پاکیزہ وچ انہاں دی اداکاری دے نال ختم ہوئی۔ [۵۱] بقول نقاد نخت کاظمی ; "یہ اتفاقی نئيں سی کہ مینا کماری نے کمال امراوہی دی پاکیزہ وچ کنواری نوچ لڑکی دے کردار نوں مکمل کيتا۔ " [۵۲] 2010 وچ ، فلم فیئر نے کماری دے کم نوں بالی ووڈ دی "۸۰ آئیکونک پرفارمنسز" دی لسٹ وچ شامل کیا، حساس پرفارمنس دینے دی انہاں دی کوششاں نوں سراہندے ہوئے تے نوٹ کرنا؛ "وہ اک ایسی زندگی دی خواہش کردی اے جسنوں اوہ جانتی اے کہ اس دے پاس نئيں اے تے اس وچ مینا کماری دا ہنر پنہاں اے۔ اوہ سانوں سونے دے پنجرے وچ گانے والے پرندے دی روح دی جھلک دکھاندی اے۔" [۵۳]
پاکیزہ نوں اس دے غیر معمولی طور اُتے طویل پروڈکشن دے وقت دے لئی جانیا جاندا اے، [۱۲۴] تے ناقدین نے اسنوں مسلم سماجی دی بہترین مثال دے طور اُتے بیان کيتا اے، [۲۸] اک ایسی صنف جو ۱۹۷۰ دی دہائی وچ بالی ووڈ وچ سیکولر موضوعات دے عروج دے نال زوال پذیر ہوئی۔ [۵۴] اس دے نفیس، شاہانہ ملبوست تے سیٹس نوں متاثر کن سمجھیا جاندا اے۔ ابو جانی- سندیپ کھوسلہ دی انارکلی دا ڈیزائن، بال گاؤن دا ہندوستانی ورژن، پاکیزہ وچ کماری دے ملبوست توں متاثر سی۔ ایہ انہاں دے پہلے فیشن شو وچ [۵۵] وچ دکھایا گیا سی۔ نفیس شخصیت اردو بولی دی باریکیوں دے استعمال توں کئی گنیاودھ گئی، دھندلے انداز دے لئی پرانی یاداں دی ہويا، بہتر شاعری تے موسیقی، تے شاندار ملبوست تے زیورات"۔ [۲۸] کاسٹیوم ڈیزائنر منیش ملہوترا ، جنہاں نے ۱۹۷۲ وچ پاکیزہ ' پریمیئر دیکھیا سی، [۵۶] نے کہیا کہ فلم دا لباس تے سیٹ ڈیزائن انہاں دے پسندیدہ نيں۔ [۵۷]
اثرات
[سودھو]پاکیزہ نوں بہترین فلماں دی کئی فہرستاں وچ شامل کیندا گیا اے۔ [۵۸] 1992 وچ پیٹر وولن نے عالمی سنیما دی دس بہترین فلماں دی لسٹ وچ پاکیزہ نوں پنجويں نمبر اُتے رکھیا۔ [۵۹] 2005 وچ ، ریچل ڈوئیر نے اس فلم نوں اپنی کتاب ۱۰۰ بالی ووڈ فلمز دے لئی منتخب کیا، [۳۲] تے ٹائمز آف انڈیا دی رچنا کنور نے اسنوں اپنی ۲۰۰۵ دی "۲۵ بالی ووڈ فلماں نوں ضرور دیکھو" دی لسٹ وچ شامل کيتا۔ [۶۰] 2007 وچ ، ایہ برطانوی فلم انسٹی ٹیوٹ دے دس عظیم ترین ہندوستانی فلماں دے یوزر پول وچ شائع ہويا۔ [۶۱] آئیووا یونیورسٹی دے امریکن انڈولوجسٹ فلپ لوٹگینڈورف ، جنہاں نے ۲۰۱۴ وچ "دس انڈین پاپولر فلماں دی لسٹ مرتب کيتی جو کہ یاد نئيں کيتی جا سکدیاں نيں" نے پاکیزہ نوں تیسرے نمبر اُتے رکھیا۔ [۶۲] 2016 وچ ، فلم فیئر توں دیویش شرما نے اسنوں اپنی "Seven Muslim Socials You Must Watch" دی لسٹ وچ شامل کيتا۔ [۶۳] اخبار منٹ نے پاکیزہ نوں اگلے سال "ہندوستانی سنیما دی ۷۰ مشہور فلماں" دی لسٹ وچ منتخب کيتا۔ [۶۴] ایہ فلم ۲۰۱۸ دی کتاب 100 Essential Indian Films وچ شائع ہوئی، جسنوں روہت K. داس گپتا تے سنگیتا دتا نے مرتب کيتا۔ [۶۵] 2020 وچ ، انڈین ایکسپریس ' شیخ ایاز نے پاکیزہ نوں "۱۹۷۰ دی دہائی دی تعریف کرنے والی ہندی کلاسک" وچ شامل کيتا۔ [۶۶] عید الفطر ۲۰۲۱ پر، بالی ووڈ ہنگامہ دے سبھاش دے جھا نے اسنوں اپنی چھٹیاں دے لئی ضروری گھڑیاں دی لسٹ وچ شامل کيتا۔ [۶۷]
اردو بولی دا مکالمہ " آپ ک پیر دیکھدے نيں، بہت حسین نيں۔ انھین زمین اُتے مت اتریگا ... میلے ہو جاواں گے " ("ميں نے آپ دے پیر دیکھے۔ اوہ واقعی خوبصورت نيں۔ براہ کرم زمین اُتے قدم نہ رکھیں ... انہاں نوں گندا ہونے توں بچایا کرن") نے سامعین وچ مقبولیت حاصل کيتی؛ [۶۸] انڈیا ٹوڈے تے فلم فیئر نے اسنوں "بالی ووڈ فلماں دے ۳۰ بہترین مکالمےآں" (2006) [۶۹] تے "۲۰ سب توں مشہور بالی ووڈ دی فہرستاں وچ جگہ دتی۔ بالترتیب ڈائیلاگ " [۷۰] [۷۱] [۷۲] ۔ کسی تے دی ضرورت نئيں اے۔" [۷۳] 2018 وچ اوپن دے لئی لکھدے ہوئے، ڈوائر نے کہیا کہ پاکیزہ دے نال دیوار (۱۹۷۵)، شعلے (۱۹۷۵)، تے بمل رائے تے گرو دت دیاں فلماں "کسی قسم دا 'عالمی سنیما' تشکیل دے سکدیاں نيں۔ ، جتھے انہاں دی مخصوص خصوصیات دے باوجود جداں میلو ڈرامہ دا استعمال تے خاص طور اُتے خاندان دے ارد گرد جذبات وچ وادھا، اک پرکشش بیانیہ، ستارے، اک مخصوص غلط منظر ، عام طور اُتے گلیمر، شاندار مکالمے تے تمام اہم گانےآں وچوں اک، انہاں دی تعریف کيتی جا سکدی اے۔ ايسے طرح دی تنقیدی تے جمالیاتی اصطلاحات" [۷۴]
پاکیزہ اپنی ریلیز دے بعد کئی دہائیاں تک سب توں زیادہ زیر بحث بھارتی فلماں وچوں اک رہی، [۱۰] تے اس دے بارے وچ بہت ساریاں کتاباں، انہاں دے ابواب تے مضامین وی لکھے گئے نيں۔ ۱۹۷۲ دی سوانح عمری مینا کماری وچ ، جو ۲۰۱۳ وچ مینا کماری: دتی کلاسک بائیوگرافی دے عنوان توں دوبارہ شائع ہوئی، مہتا نے فلم دی تیاری تے ریلیز دا جائزہ لینے دے لئی اپنا پنجواں باب وقف کیا، اس دے بعد انہاں دا تبصرہ۔ [۶] دیسائی نے کتاب Pakeezah: An Ode to a Bygone World (2013) لکھی جس وچ پروڈکشن، ریلیز تے موضوعاتی تجزیہ اُتے اک اندرونی نظر فراہم کيتی گئی۔ کتاب نے ناقدین دی طرف توں مثبت جائزے حاصل کیتے، جنہاں نے اس دی تحریر [۷۵] تے وسیع تبصرہ دی تعریف کيتی۔ [۷۶] سوانح نگار راجو بھارتن دا نوشادنامہ ، جو ايسے سال ریلیز ہويا، اس وچ فلم دی موسیقی دی ساخت تے پس منظر دے اسکور دے بارے وچ اک باب وی شامل اے۔ پاکیزہ انہاں دس فلماں وچوں اک اے جنہاں دی پروڈکشن تے ریلیز [۱۵] نے اپنی کتاب Ten Classics (2020) وچ کیہ اے۔ [۹] 2021 وچ ، میڈیا نے اطلاع دتی کہ نیشنل فلم آرکائیو آف انڈیا نے ۱۸ منٹ دی فلم فوٹیج حاصل کيتی اے جس وچ اک چھوٹی کماری تے مختلف کوریوگرافی دے نال "انھن لوگون نی" دے اصل، بلیک اینڈ وائٹ ورژن دا اک سلسلہ شامل اے۔ [۷۷]
ہور
[سودھو]- سب توں طویل پروڈکشن ٹائم والی فلماں دی لسٹ
حوالے
[سودھو]- ↑ M.A. Khan (28 مارچ 2008). «Remembering Meena Kumari». تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۲.۰ ۲.۱ «Pakeezah». StaticMass.net. جنوری 6، 2012. بایگانیشده از اصلی در 2012-05-30. دریافتشده در نومبر 10، 2012. تاریخ وارد شده در
|accessdate=،|date=
را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در|publisher=
وجود دارد (کمک) - ↑ ۳.۰۰ ۳.۰۱ ۳.۰۲ ۳.۰۳ ۳.۰۴ ۳.۰۵ ۳.۰۶ ۳.۰۷ ۳.۰۸ ۳.۰۹ ۳.۱۰ ۳.۱۱ ۳.۱۲ ۳.۱۳ ۳.۱۴ ۳.۱۵ ۳.۱۶ Desai 2013.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ N. 2014, In the name.
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ [[#CITEREFDeep۱۹۹۸|Deep ۱۹۹۸]].
- ↑ ۶.۰۰ ۶.۰۱ ۶.۰۲ ۶.۰۳ ۶.۰۴ ۶.۰۵ ۶.۰۶ ۶.۰۷ ۶.۰۸ ۶.۰۹ ۶.۱۰ ۶.۱۱ ۶.۱۲ Mehta 2013.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ Deep 1998.
- ↑ Gardish 2000.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ ۹.۳ ۹.۴ Padhye 2020.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ Stardust 2005, Pakeezah.
- ↑ Valicha 1996.
- ↑ Amrohi & Farook 2017, The truth behind Pakeezah.
- ↑ Bhattacharya 2008, Beautiful loser.
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Vijayakar 2012, One of a kind.
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ ۱۵.۲ ۱۵.۳ ۱۵.۴ Bharatan 2013.
- ↑ [[#CITEREFMehta۲۰۱۳|Mehta ۲۰۱۳]].
- ↑ Karanjia 1972, Kamal Amrohi's Pakeezah.
- ↑ Bhattacharya 2020, This week.
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ ۱۹.۳ ۱۹.۴ Raheja 2002, Meena Kumari's swansong.
- ↑ Box Office India, 1972 releases.
- ↑ Jha 2017, Ten long-delayed Bollywood.
- ↑ Bhaumik 1996, A song for the asking.
- ↑ ۲۳.۰ ۲۳.۱ Abbasi 2018.
- ↑ Malik 1974, Indo-Pak TV olympics.
- ↑ ۲۵.۰ ۲۵.۱ Mullick 1976, Doordarshan programmes.
- ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ Thought 1972, An oversold theme.
- ↑ Banaji 1972, No sale!.
- ↑ ۲۸.۰ ۲۸.۱ ۲۸.۲ Gulzar, Nihalani & Chatterjee 2003.
- ↑ Banerjee & Srivastava 1988.
- ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Malcolm 1999, Kamal Amrohi.
- ↑ [[#CITEREFMalcolm۲۰۰۰|Malcolm ۲۰۰۰]].
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ Dwyer 2005.
- ↑ Rajan 2008, Pakeezah 1972.
- ↑ ۳۴.۰ ۳۴.۱ Sayeed 2012, Weekly classics.
- ↑ McDonagh 2017, Pakeezah.
- ↑ Filmfare 2002, From year to eternity.
- ↑ ۳۷.۰ ۳۷.۱ Reuben 2005.
- ↑ BFJAAwards.com, 1973.
- ↑ Bhasin 2019, 'Tawaifs' of Awadh.
- ↑ Chakravarthy 2011.
- ↑ ۴۱.۰ ۴۱.۱ Arora 2002, Courtesan and cinema.
- ↑ ۴۲.۰ ۴۲.۱ ۴۲.۲ ۴۲.۳ Ahmed 2015.
- ↑ Ayaz 2012, Celebrating 40 years.
- ↑ Biswas 2020, An ode to passion.
- ↑ Sethi & Kapoor 1983, An epic disaster.
- ↑ Bhatia 2013, Kamal Amrohi.
- ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ Raheja 2002, The queen of sorrow.
- ↑ Purkayastha 2017, Meena Kumari.
- ↑ Jha 2021, Did you know.
- ↑ Somaaya 2003.
- ↑ Ganti 2004.
- ↑ Kazmi 1998.
- ↑ Filmfare 2010, 80 iconic performances.
- ↑ Jain 2008, Muslim ethos in Indian.
- ↑ Dutt 2013, Indian fashion's greatest.
- ↑ Malhotra 2009, A picture of perfection.
- ↑ Rathod 2017, 'Alia Bhatt is the most.
- ↑ Chivukula 2002, Bollywood film?.
- ↑ Wollen 2011, How the directors.
- ↑ Kanwar 2005, 25 must see.
- ↑ British Film Institute 2007, User poll.
- ↑ Lutgendorf 2014, Just getting started?.
- ↑ Mint 2017, 70 iconic films.
- ↑ Dasgupta & Datta 2018.
- ↑ Ayaz 2020, Hindi classics that defined.
- ↑ Jha 2021, 5 films that you.
- ↑ Gupta 2011, King of dialogue.
- ↑ India Today 2006, Talking the walk.
- ↑ Sharma 2014, I am not scared.
- ↑ Fernandes 2015, 20 most famous.
- ↑ Singh 2013, People think I.
- ↑ Jha 2021, We already have.
- ↑ Dwyer 2018, My Indian hall.
- ↑ Bhaduri 2014, An ode to a bygone.
- ↑ Pillai 2015, Chalte chalte....
- ↑ Pandit 2021, NFAI discovers footage.
ذرائع
[سودھو]کتاباں
[سودھو]Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
- Abbasi, Yasir (18 December 2018). Yeh Un Dinoñ Ki Baat Hai: Urdu Memoirs of Cinema Legends. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-93-87471-05-4.
- Ahmed, Omar (7 April 2015). Studying Indian Cinema. Columbia University Press. ISBN 978-09-93238-49-9.
- (1988) One Hundred Indian Feature Films: An Annotated Filmography. Routledge. ISBN 978-1-135-84098-3.
- Bharatan, Raju (1995). Lata Mangeshkar: A Biography. UBS Publishers' Distributors. ISBN 978-81-74760-23-4.
- Bharatan, Raju (2013). Naushadnama: The Life and Music of Naushad. New Delhi, India: Hay House. ISBN 978-93-81431-93-1.
- Chakravarthy, Sumita S. (18 May 2011). National Identity in Indian Popular Cinema, 1947–1987. University of Texas Press. ISBN 978-02-92789-85-2.
- (15 December 2018) 100 Essential Indian Films. Rowman & Littlefield. ISBN 978-14-42277-99-1.
- Deep, Mohan (1998). Simply Scandalous: Meena Kumari. Mumbai, India: Image Books. OCLC 606456998.
- Desai, Meghnad (30 September 2013). Pakeezah: An Ode to a Bygone World. HarperCollins. ISBN 978-93-50293-69-0.
- Dwyer, Rachel (2005). 100 Bollywood Films. London, United Kingdom: British Film Institute. ISBN 1-84457-099-1.
- Ganti, Tejaswini (26 August 2004). Bollywood: A Guidebook to Popular Hindi Cinema. Routledge. ISBN 978-0-415-28854-5.
- (26 February 2003) Encyclopaedia of Hindi Cinema. Encyclopædia Britannica, Inc.. ISBN 978-81-7991-066-5.
- Jain, Madhu (25 February 2016). Narratives of Indian Cinema. Primus Books. ISBN 978-81-90891-84-4.
- Kazmi, Nikhat (1998). The Dream Merchants of Bollywood. UBS Publishers' Distributors. ISBN 978-81-74761-81-1.
- Malcolm, Derek (2000). A Century of Films: Derek Malcolm's Personal Best. I. B. Tauris. ISBN 978-18-60646-45-4.
- Mehta, Vinod (10 July 2013). Meena Kumari: The Classic Biography. HarperCollins. ISBN 978-93-50296-27-1.
- Mukherjee, Ram Kamal (10 October 2017). Hema Malini: Beyond the Dream Girl. HarperCollins, 292. ISBN 978-93-52773-22-0.
- Padhye, Anita (15 July 2020). Ten Classics. Manjul Publishing House Pvt. Ltd.. ISBN 978-93-89647-82-2.
- (1998) Encyclopaedia of Indian Cinema. British Film Institute and Oxford University Press. ISBN 0-19-563579-5.
- Reuben, Bunny (2005). ...and Pran: A Biography. HarperCollins and Living Media. ISBN 978-81-72234-66-9.
- Somaaya, Bhawana (12 February 2003). The Story So Far. Indian Express Group. ISBN 978-81-223-1016-0.
- Valicha, Kishore (1996). Dadamoni: The Authorized Biography of Ashok Kumar. Viking Press. ISBN 978-06-70872-71-8.
رسالے
[سودھو]- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
- سانچہ:Cite magazine
اخبارات
[سودھو]Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
- "70 iconic films of Indian cinema". Mint. 18 August 2017. https://www.livemint.com/Consumer/bQ0uThQTjybnvoYe13twlJ/70-iconic-films-of-Indian-cinema.html.
- Ayaz, Shaikh (27 May 2020). "Hindi classics that defined the 1970s". The Indian Express. https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/1970s-bollywood-amitabh-bachchan-rishi-kapoor-dharmendra-shabana-azmi-vinod-khanna-shatrughan-sinha-salim-javed-4955704/.
- Bhaduri, Abhijiit (4 July 2014). "Pakeezah – An ode to a bygone era". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/blogs/just-like-that/pakeezah-an-ode-to-a-bygone-era/?source=app&frmapp=yes.
- Bhasin, Shivani (24 August 2019). "'Tawaifs' of Awadh: The first women of Hindi cinema". The Hindu. https://www.thehindu.com/society/history-and-culture/tawaifs-of-awadh-the-first-women-of-hindi-cinema/article29233983.ece.
- Bhatia, Sidharth (4 May 2013). "Kamal Amrohi". Mint. https://www.livemint.com/Leisure/RzayBUl2pB14xFcYp2svoN/Kamal-Amrohi.html.
- Bhattacharya, Roshmila (31 March 2008). "Beautiful loser: remembering Meena Kumari". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/entertainment/beautiful-loser-remembering-meena-kumari/story-CWyD08Df7yvpjbfBV1TeiN.html.
- Bhattacharya, Roshmila (2 April 2020). "This week, that year: On Meena Kumari's 48th death anniversary, Tajdar Amrohi talks about his filmmaker-father's ode to her, the cult-classic Pakeezah". Mumbai Mirror. https://mumbaimirror.indiatimes.com/entertainment/bollywood/this-week-that-year-on-meena-kumaris-48th-death-anniversary-tajdar-amrohi-talks-about-his-filmmaker-fathers-ode-to-her-the-cult-classic-pakeezah/articleshow/74939530.cms.
- Biswas, Sulagana (28 February 2020). "Pakeezah: An ode to passion". The Telegraph. https://www.telegraphindia.com/entertainment/bollywood/pakeezah-an-ode-to-passion/cid/1749464.
- Dutt, Yashica (4 August 2013). "Indian fashion's greatest hits". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/brunch/indian-fashion-s-greatest-hits/story-EvKhsaYo2LArj6uBioFqsM.html.
- Gupta, Ranjan Das (23 October 2011). "King of dialogue delivery". The Hindu. https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/king-of-dialogue-delivery/article2563531.ece.
- Jha, Lata (11 July 2017). "Ten long-delayed Bollywood projects". Mint. https://www.livemint.com/Consumer/1yYVW8UsfsMYC1o2lWvKiM/Ten-longdelayed-Bollywood-projects.html.
- Kanwar, Rachna (3 October 2005). "25 must see Bollywood movies". The Times of India. https://web.archive.org/web/20100810033143/http://movies.indiatimes.com/Special-Features/25-Must-See-Bollywood-Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-13.cms. Retrieved on ۸ مارچ ۲۰۲۲.
- Malcolm, Derek (5 August 1999). "Kamal Amrohi: Pakeezah". The Guardian. https://www.theguardian.com/film/1999/aug/05/1.
- Malhotra, Manish (7 March 2009). "Pakeezah: A picture of perfection". The Economic Times. https://economictimes.indiatimes.com/business-of-bollywood/pakeezah-a-picture-of-perfection/articleshow/4237157.cms.
- Pandit, Shiladitya (5 April 2021). "NFAI discovers footage detailing Pakeezah journey". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/nfai-discovers-footage-detailing-pakeezah-journey/articleshow/81902913.cms?from=mdr.
- Purkayastha, Debasree (1 August 2017). "Meena Kumari, the tragedy queen". The Hindu. https://www.thehindu.com/entertainment/movies/meena-kumari-the-tragedy-queen/article19401502.ece/photo/3/.
- Rajan, Anjana (6 December 2008). "Pakeezah 1972". The Hindu. https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/enspPakeezah-1972/article15395099.ece.
- S., Gowri (24 July 2019). "A glimpse into cinematographer Josef Wirsching's work for Indian cinema". The Hindu. https://www.thehindu.com/entertainment/art/german-cinematographer-josef-wirschings-works-at-lalit-kala-akademi/article28698563.ece.
- Sayeed, Raza Ali (13 April 2012). "Weekly classics: Pakeezah". Dawn. https://www.dawn.com/news/710207/weekly-classics-pakeezah.
- Sethi, Sunil; Kapoor, Coomi (15 October 1983). "Razia Sultan: An epic disaster". India Today. https://www.indiatoday.in/magazine/society-the-arts/films/story/19831015-kamal-amrohi-dream-film-razia-sultan-bombs-at-the-box-office-771082-2013-07-17.
- Singh, Harmeet (27 October 2013). "People think I make mad, sad films, but my films are about love: Sanjay Leela Bhansali". The Indian Express. http://archive.indianexpress.com/news/people-think-i-make-mad-sad-films-but-my-films-are-about-love-sanjay-leela-bhansali/1187676/0.
- Vijayakar, Rajiv (9 March 2012). "Pakeezah: One of a kind". The Indian Express. http://archive.indianexpress.com/news/pakeezah-one-of-a-kind/921240/0.
ویب سائٹس
[سودھو]- «1973 – 36th Annual BFJA Awards». BFJAAwards.com. بایگانیشده از اصلی در ۹ جنوری ۲۰۱۰. دریافتشده در ۷ جنوری ۲۰۲۲.
- Ayaz، Shaikh (۵ مارچ ۲۰۱۲). «Celebrating 40 years of Pakeezah». Rediff.com. بایگانیشده از اصلی در ۲۶ جنوری ۲۰۲۱. دریافتشده در ۶ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - «Box office 1972». Box Office India. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ ستمبر ۲۰۱۲. دریافتشده در ۶ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Chivukula، Som (۹ اگست ۲۰۰۲). «Bollywood film? What is that?». Rediff.com. بایگانیشده از اصلی در ۵ نومبر ۲۰۲۱. دریافتشده در ۲۱ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Jain، Pankaj (۴ اکتوبر ۲۰۰۸). «Muslim ethos in Indian cinema». Pankaj Jain. بایگانیشده از اصلی در ۱۳ اگست ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۱ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Jha، Subhash K. (۱۳ مئی ۲۰۲۱). «5 films that you must see for Eid». Bollywood Hungama. بایگانیشده از اصلی در ۱۰ جنوری ۲۰۲۲. دریافتشده در ۱۰ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Jha، Subhash K. (۲ اگست ۲۰۲۱). «Did you know this about Meena Kumari?». Rediff.com. بایگانیشده از اصلی در ۸ اگست ۲۰۲۱. دریافتشده در ۶ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Jha، Subhash K. (۹ ستمبر ۲۰۲۱). «"We already have a Paakeezah, don't need another one," says Sanjay Leela Bhansali on Heera Mandi». Bollywood Hungama. دریافتشده در ۲۱ جنوری ۲۰۲۱.
- Lutgendorf، Philip (۹ جولائی ۲۰۱۴). «Just getting started? A list of some recommended films...». uiowa.edu. University of Iowa. بایگانیشده از اصلی در ۲۶ فروری ۲۰۲۱. دریافتشده در ۲۰ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Raheja، Dinesh (۳۰ مارچ ۲۰۰۲). «Meena Kumari: The queen of sorrow». Rediff.com. بایگانیشده از اصلی در ۲۷ فروری ۲۰۲۱. دریافتشده در ۶ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - Raheja، Dinesh (۲۵ اپریل ۲۰۰۲). «Pakeezah: Meena Kumari's swansong». Rediff.com. بایگانیشده از اصلی در ۱۷ اکتوبر ۲۰۲۱. دریافتشده در ۶ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - «User poll: Indian top 10». British Film Institute. ۲۰۰۷. بایگانیشده از اصلی در ۱۵ مئی ۲۰۱۱. دریافتشده در ۲۰ جنوری ۲۰۲۲.
- Wollen، Peter (۳ اگست ۲۰۱۱). «How the directors and critics voted». British Film Institute. بایگانیشده از اصلی در ۱۰ جنوری ۲۰۲۲. دریافتشده در ۱۰ جنوری ۲۰۲۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک)
بیرونی روابط
[سودھو]- پاکیزہ آئی ایم ڈی بی اُتے
زمرہ:اردو زبان کی فلمیں زمرہ:بھارتی رومانوی ڈراما فلمیں زمرہ:بھارتی فلمیں زمرہ:ہندی زبان کی فلمیں زمرہ:ممبئی میں عکس بند فلمیں زمرہ:لکھنؤ میں ہونے والے واقعات پر فلمیں زمرہ:برطانوی راج میں ہونے والے واقعات پر فلمیں زمرہ:بیسویں صدی میں ہونے والے واقعات پر فلمیں زمرہ:۱۹۷۰ء کی دہائی کی ہندی فلمیں زمرہ:۱۹۷۲ء کی فلمیں زمرہ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم پر مشتمل صفحات