پنجابی پہناوا

پنجابی پہناوا پنجاب دے لوکاں دے اپنے پنجابی رواج دے مطابق کپڑے لیڑے، جُتیاں، کُھسے پہنݨ تے ہار سنگھار کرن نوں کہیا جاندا اے۔

محمد لطیف انوسار پنجاب دے پہناوے بارے اپنی کتاب ‘پنجاب دی تریخ` وچ لکھدے نیں، “پرانے ہندو سوتی کپڑا پاؤندے ہن۔ سوتی قمیضاں گوڈیاں تک لمیاں ہندیاں سن۔ قمیض دے اپر اک پٹکہ ہندا سی۔ جہڑا کھبے موڈھے اپر تے سجے موڈھے دے ہیٹھ کرکے بنیا جاندا ہے۔ سریر دے اک پاسے موڈھے اتے چادر سٹّ کے چلیا جاندا سی۔ ایہہ چادر گوڈیاں تکّ لمکدی رہندی سی۔ سارے جنے دھوتی پہندے سن۔ مرداں دیاں لمیاں داڑھیاں ہندیاں سن، جنہاں نوں اوہ لال شبج، پیلیاں جاں نیلیاں رنگ لیندے سن۔ تیویاں کپڑیاں نال سجیاں ہندیاں۔ اوہ تنگ پوشاک نہیں سن پاؤندیاں۔"

لاہور وچ پنجابی لباس، 1890 د‏‏ی دہائی وچ

حصہ سلسلہ
پنجاب د‏‏ی سبھیاچار
پنجاب دتی تریخ
Folklore زبان لہجے خطۂ پنجاب لوک قوم پرستی
موضوعات
سنیما ملبوست پکوان لوک رقص تہوار ادب میڈیا موسیقی لوک کبڈی ٹیلی ویژن
باب پنجاب

قدیم زمانے وچ پنجاب دے باشندے سوندی کپئے پہنا کردے سن ۔ مرد و عورت دونے دے کردے گھٹناں تک ہُندے تے اُتے تو‏ں اک رومال اس طرح ڈالا جاندا کہ اس دا اک سرا کبھے شانے دے اُتے تے دوسرا سجے ہتھ د‏‏ی بغل دے تھلے ہُندا۔ ہور اس دے اُتے اک وڈی چادر کسی اک شانے اُتے لٹکا لیندے جو گھٹناں تک چلی جاندی۔ تے تھلے دھوندی پہننے دا چلن سی جو مرد و عورت دونے وچ یکساں رائج سی ۔ جدید پنجابی لباس وچ گوکہ لباس د‏ی اس قدیم وضع نو‏‏ں برقرار رکھیا گیا اے لیکن مرور زمانہ د‏‏ی وجہ تو‏ں لباس د‏ی بعض نويں شکلاں وی رائج ہو چکيا‏‏ں نيں۔

انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل تک پنجاب وچ سوندی کپڑےآں د‏‏ی صنعت خوب ترقی اُتے سی، اس وقت ہوشیارپور، گرداسپور، پشاو‏ر، لاہور، ملتان، امرتسر، لدھیانہ، جھنگ، شاہ پور، جالندھر، دہلی، گرپنڈ، روہتک، کرنال، ریواڑی تے پانی پت وغیرہ وچ دبیز سوندی کپئے مثلاً لنگی، کھیس، دتاہی، چادر، کردے پاجامے، پردے، سوسی، تہبند، دری، پٹکا وغیرہ خوب تیار ہُندے سن ۔ سوندی کپڑےآں د‏‏ی صنعت نے پنجابی ملبوست وچ نويں نويں طرز دے لباس متعارف کرائے، جدید تراش خراش دے ایہ لباس پنجابیاں د‏‏ی رہتل تے انہاں د‏‏ی خوش ذوقی د‏‏ی علامت بن گئے۔ پنجابی تہوار تے مقامی تقریبات دے موقع اُتے مختلف قسماں دے لباس زیب تن کیتے جاندے۔

مختلف روايتی ملبوست دے نال مخصوص طرز دے زیورات پہننے دا رواج وی عام سی ۔

پنجاب وچ انیکاں نسلاں دے لوک رہندے ہن، اسے لئی ایہناں دے پہراوے وچّ ونّ سونتا ہے۔ سکولاں دے بچے کالجیئیٹ، گلی، پالی، سادھو، فقیر، نہنگ سنگھ، نامدھاریئے، کرم کانڈی پاندھے، ملوئی، مجھیل تے دوابیاں دے پہناوے وچ وکھرتا ہے۔ اس وکھرتا دے باو جود وی پہراوے دے کجھ اجیہے انش سانجھے ہن۔ جنہاں دی ورتوں سارے پنجابی کردے ہن۔ ایہناں دا سنبندھ کتے ذات یا دھرم نال نہیں ہندا۔

پنجابی پہناوا ویدک دور توں شروع ہو کے کئی پڑائ لنگھ کے اس روپ وچ آیا ہے۔ اس پہناوے وچ مسلماناں، باہرلے حملہ آوراں، کرمچاریاں دے پہناویاں دا پربھاو ہے۔ سکھاں دا وی پربھاو ہے۔ ایہناں پربھاواں نال پنجابی پہراوے دے کجھ سانجھے پہراویاں نوں بیان کیتا جاندا ہے۔

پگّ

پاکستانی پنجاب دی شِملے آلی پگ

پنجاب دے مرداں دے پہناوے دی خاصیت پگڑی ہے۔ پنجابی پہناوے دی پگڑی مسلمانی پہراوے توں آیا ہے۔ اس اتے سکھاں دا وی پربھاو ہے۔ ایوں پنجابی پہراوے وچ انوکھا مٹکا تے سہج سواد آیا ہے۔ اک اگھے اکھان انوسار آدمی اپنی “گپھتر، رفتار تے دستار" توں پورن بھانت پچھانیا جاندا ہے۔ پر دستار سبھ توں ودھیرے آدمی اگھاڑن وچ سہائی ہندی ہے، تدے اک مٹیار کہندی ہے:

“کھٹن گیا کھٹّ کے لیاندے پاوے

تیرے گھر کی وسنا تینوں پگّ بنھنی نہ آوے"

اتھے دستار جاں پگڑی دا سادھارن ارتھ نہیں، سگوں پگ یا پگڑی شبد وشال ارتھاں وچ ورتیا گیا ہے۔ انجھ دستار نوں عینی مہتتا دینی وی شاید ایہو سدھ کردا ہے کہ آدمی نے پہلاں سر ڈھکنا ہی آرنبھیا ہونا ہے تے پگڑی توں ہی اسدیاں چجّ آچار رچیاں پرگٹ ہو سکدیاں ہن۔ پگڑی عجت دا پرتیک وی ہے، جویں پگّ نوں داغ نہ لائیں۔

• 

  پاکستانی پنجاب دی شِملے آلی پگ

سٹھان

خطہ پنجاب وچ سٹھان دا استعمال درحقیقت دور قدیم دے سواستھن دا احیا ا‏‏ے۔ سواستھن لباس زیراں دے طور اُتے مستعمل سی جسنو‏ں اک قسم دا تہبند کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔ موریا حکمراناں (322–185 ق م)، پہلی تے تیسری صدی عیسوی دے درمیان کشن سلطنت دے دور حکومت وچ شمالی ہند دے حاکم طبقاں، چوتھ‏ی تے چھیويں صدی عیسوی دے درمیان گپتا حکومت دے دور حکومت تے ستويں صدی عیسوی وچ شہنشاہ ہرش دے دور حکومت وچ اس دے پہننے دا چلن سی ۔

پنجابی سٹھان سواستھن ہی د‏‏ی اک قسم اے جسنو‏ں دو طریقے تو‏ں پہنا جاندا اے، ٹخناں دے اُتے ڈھیلا تے ٹخناں دے پاس تنگ یا گھٹناں تک تنگ تے ٹخناں تک ڈھیلا۔ سٹھان مرد و عورت دونے دا مشترکہ لباس اے تے پنجابی سٹھان لباس وچ اس دا استعمال خاصی اہمیت دا حامل اے، عورتاں اسنو‏ں کردی یا کردے دے نال پہندی نيں۔ ہور سٹھان پنجابی گھاگرا لباس دا اک حصہ سمجھیا جاندا اے تے چوغہ وغیرہ وی اسی د‏‏ی اک قسم ا‏‏ے۔

• 

  ریاست بہاولپور دے نواب محمد بہاول خان عباسی پنجم بہادر (1883–1907) سٹھان زیب تن کیتے ہوئے

• 

  گپتا سلطنت دے دور اقتدار وچ قدیم سواستھن تے وربن لباس جو پنجابی ستھان لباس د‏ی بنیاد اے

• 

  برطانوی پنجاب فوج وچ تنگ تے ڈھیلے پنجابی سٹھان پہنے ہوئے افراد 1895ء

• 

  چست پنجابی سٹھان پہنے ہوئے، 1896ء

• 

  1893ء، گھٹناں تو‏ں تنگ سٹھان پہنے ہوئے کچھ افراد

• 

  برطانوی پنجاب فوج دے کے افراد پنجابی چوڑی دار سٹھان پہنے ہوئے 1895ء پنجاب ہلز

چُنی

پرانیاں سوانیاں سر تے دپٹہ جاں چنی دی ورتوں کردیاں سن۔ چنی لین دا کوئی اک سٹائل نہیں ہے۔ پینڈو عورتاں چنی سر اتے رکھدیاں ہن بھاوَ سر کجکے رکھدیاں ہن۔ پر پڑھیاں لکھیاں مٹیاراں اتے شہرنا صرف گل وچّ پاؤن لئی ہی چنی لیندیاں ہن۔ دوپٹا (دو پٹے نوں جوڑ کے بنایا ہویا تِن گز لمبا تے ڈیڈھ گز چوڑا) یا پھلکاری تے بریک ململ دا دوپٹا جوڑیا ہویا ہندا ہے۔ جویں:

“بکل مارو کھیس دی ووہٹی آئی لاڑے دے میچ دی

چنی رنگدے للاریا میری آلسی دے پھلّ ورگی"

کُڑتا

کڑتے دے حوالے 11ویں صدی توں ملدے ہن۔ کڑتے دی ورتوں چھاتی اتے ڈھڈّ نوں ڈھکن لئی کیتی جاندی ہے۔ بٹناں دی تھاں تنیاں لگیاں ہندیاں سن۔ پراتن پنجابی ایہہ کڑتا گوڈیاں تکّ پہندے سن۔ پر اج کلّ ایہہ پینٹاں تکّ ہی ہندا ہے۔ کڑتے دے بٹن کئی وار سونے چاندی دے لگوا لئے جاندے ہن۔

پنجاب دیاں عورتاں کڑتی پہندیاں ہن۔ اوہ اچی کڑتی ای پہندیاں سن کیونکہ اوہ اس نال گھگرے دی ورتوں کردیاں سن۔ پر اج کل زیادہ پنجابناں شلوار قمیض ہی پہندیاں ہن۔ انگریزاں دے پربھاو نال زین تے جیکٹ پاؤندیاں ہن۔

کردا تے بالخصوص دونے چاک کیتے ہوئے پنجابی کرتاں دا سراغ گیارہواں صدی عیسوی نال ملدا ا‏‏ے۔ نسوانی کرتاکا شمالی ہند دے علاقےآں وچ پہنا جاندا ا‏‏ے۔ کرتاکا اک چھوٹا کردا ہُندا سی جس وچ دونے طرف شاناں تو‏ں نصف بدن تک ڈھلکتی ہوئی آستیناں ہويا کردیاں سن تے دونے جانب چاک ہويا کردا سی ۔ ایہ کرتاکا ہو بہو موجودہ پنجابی کردے د‏‏ی طرح سی، موجودہ کرتاں وچ وی دونے جانب چاک ہُندے نيں، ایہ کردا پنجابی مرد و عورتاں دا خاص لباس ا‏‏ے۔ موجودہ کرتاں وچ جامہ تے پنجابی انگرکھیا د‏‏ی شباہت وی ملد‏ی ا‏‏ے۔ کرتاں نو‏‏ں عموماً شلوار، سٹھان، تہبند، لنگی، دھوندی، پنجابی گھاگرا تے جینز دے نال پہنا جاندا ا‏‏ے۔

• 

  مردانہ کردا

• 

  دھوندی کردا

• 

  نیلے کردے وچ اک شخص

• 

  کردا

ملتانی کردا

ملتانی کرتاں اُتے ملتان (پنجاب، پاکستان) دے ڈیزائناں دا کروشیا کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مقامی اجرک د‏‏ی نقاشیاں وی استعمال کیت‏‏ی جاندیاں نيں۔

• 

  سرائیکی اجرک

پنجابی پھلکاری کردا

پھلکاری کرتاں اُتے پنجاب د‏‏ی نقاشیاں د‏‏ی کشیدہ کاری کيتی جاندی ا‏‏ے۔

• 

  پٹیالہ پھلکاری

پنجابی باندھنی کردا

پنجاب دے صحرائے چولستان وچ باندھنی بنھ کر رنگنے دا رواج بہت عام اے، باندھنی طرز وی کرتاں اُتے استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

• 

  چولستان د‏‏ی خاتون دا باندھنی لباس (پنجاب، پاکستان)

مکتسری کردا

پنجاب دا روايتی کردا کشادہ تے گھٹناں تک لمبا ہُندا اے تے اسنو‏ں سیدھا چاک کیتا جاندا ا‏‏ے۔ دور حاضر وچ مکتسری کرتاں دا خوب چلن ہو گیا اے، اس کردے د‏‏ی ابتدا اصلاً سری مکتسر صاحب تو‏ں ہوئی سی۔ جدید پنجابی کردا اپنی خوش نمائی، خوبصورتی تے موزونی وچ خاصا معروف تے نوجوان سیاست داناں وچ خوب رائج ا‏‏ے۔

• 

  مرداں دا کڑتا

• 

  دھوتی کڑتا

• 

  نیلے کڑتے وچّ اک آدمی

• 

  کڑتا

• 

  پنجابی کُڑتا تے دھوتی

عورتاں دا پہناوا

پرانیاں عورتاں کڑتا، چوڑیاں آلی ستھن، قمیض ستھن عام پہندیاں سن۔ گھگرا ویاہیاں ہوئیاں سوانیاں دی عزت دی علامت سی۔ ہر ویاہی عورت نوں سہری ساری عمر گھروں باہر جان سمیں گھگرا پاؤنا ضروری سی۔ پرانے سمیں وچ بھاویں کواریاں کڑیاں نکیاں نکیاں گھگریاں پاؤندیاں سن۔ وڈیاں سوانیاں کالے صوف دا گھگرا بہت چا نال پاؤندیاں سن۔ جے گھگرا نہ ملے تاں گاؤندیاں سن:

“لمبڑدارا، بڑے سردارا

کاہدی سرداری

گھگرا نہ آیا صوف دا۔"

گھگرا سوانی دے پتی دی آرتھک تے سماجک معیار دا پرتیک وی منیا جاندا سی۔ نیواں بھاوَ پیراں نوں لکاؤن والا گھگرا وڈے گھراں دی نشانی منیا جاندا سی تدے سوانی کہندی ہے:

“گھگرے دی لون میرے پینری پیندی ہے

شریکاں دا بول میری جتی سہندی ہے"

• 

  پنجابی سوٹ

• 

  پنجابی سوٹاں وچ کڑیاں

• 

  پنجابی سوٹاں وچ عورتاں

• 

  عورت دا پنجابی کُرتا

• 

  پنجابی کُرتا تے لِہنگا

• 

  ووہٹی دا گوٹے آلا لِہنگا

بالاں دا شنگار

بالاں نوں لکو کے رکھنا ضروری نہیں۔ سر دا کوئی بال وی ایویں نہ رہے اس کرکے پٹیاں وچ مورا ڈھال کے پائی جاندی سی کہ بال سارے بیٹھ جان۔ فیر پٹیاں تے باقی بالاں نوں پراندا پا لیندیاں سن۔ بیاہ وچ لال پراندا پایا جاندا سی۔ انج کالے پراندے دے سرے تے موتی گوٹا آدی کئی کچھ لایا ہندا ہے۔

“کالا پراندا سجن نے لیاندا، چمّ چمّ رکھاں ایس نوں"

اج کل کڑیاں سر نہیں گنداؤندیاں۔ سدھا سر واہ کے پچھے گتّ کر لیندیاں ہن تے ربڑاں پا لیندیاں ہن۔

جُتیاں تے کُھسے

پرانے آدمی پینری دھوڑی دی جتی پاؤندے سن تے سوانیاں زری دی جتی پاؤندیاں سن۔ امیر گھراں وچ آدمی لمبیاں نوکاں والیاں تِلے والیاں جتیاں پاؤندے سن۔ زنانیاں دیاں وی طلے والیاں جتیاں ہندیاں سن۔ قصور دی جُتی بہت پرسدھ سی:

“جتی قصوری آئی نہ پوری ہائے وے ربا سانوں ترنا پیا"

اج کل نویں طرحاں دے سلیپر، عام سینڈل، چپلاں آدی پاؤندیاں ہن۔

• 

  پنجابی جُتی

• 

  فاضلکا جُتی

• 

  پنجابی کُھسا

حوالے

سروت تے ٹپنیاں

1. ہار شنگار تے پہراوا پنجاب، گلزار سنگھ سندھو، پنہ-40، پنجابی ثقافت سدھانت تے وہار، بلبیر سنگھ پنی، روحی پرکاشن، امرتسر، 1998، پنہ-72، 73۔
2. ثقافت سدھانت تے وہار، بلبیر سنگھ پنی، روحی پرکاشن امرتسر، 1998، پنہ-79۔
3. پنجابی ثقافت اک درشٹیکون، گردیال سنگھ پھلّ، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، پنہ-37۔
4. لوکدھارا بھاشا اتے ثقافت، بھپندر سنگھ خیرا، پیپسو بکّ ڈپو بکس مارکیٹ، پٹیالہ، 1986، پنہ-188۔
5. پنجابی ثقافت اک درشٹیکون، گردیال سنگھ پھلّ، پبلیکیشن بیورو بھاشا پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، پنہ-41
6. لوکدھارا بھاشا اتے ثقافت، بھپندر سنگھ خیرا، پیپسو بکّ ڈپو بکس مارکیٹ، پٹیالہ، 1986، پنہ-188۔
7. پنجابی ثقافت اک درشٹیکون، گردیال سنگھ پھلّ، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، پنہ-43

حوالا کتاباں

1. پنجابی ثقافت پچھان چنہ، ڈاکٹر. جسوندر سنگھ ، گریسئس، 2014۔
2. لوکدھارا بھاشا اتے ثقافت، بھپندر سنگھ خیرا، پیپسو بکّ ڈپو بکس مارکیٹ، پٹیالہ، 2013۔
3. پنجابی ثقافت اک درشٹیکون، گردیال سنگھ پھلّ، پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔
4. پنجابی ثقافت سدھانت تے وہار، بلبیر سنگھ پنی، روحی پرکاشن، امرتسر، 1998۔
5. لوک کلا اتے ثقافت، مڈھلی جان پچھان، ڈاکٹر. جیت سنگھ جوشی، پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ۔
6. گلزار سنگھ سندھو، ‘ہار سنگار تے پہراوا` پنجاب۔

پنجابی

 · پنجابی لوک · پنجابی ناچ · پنجابی