چندی گڑھ

چندی گڑھ
Chandigarh

مُلک :	بھارت
صوبا :	پنجاب
لوک گݨتی :	1055450
بولی :	پنجابی

چندی گڑھ، پنجاب دا راجگڑھ تے بھارت دا اک یونین علاقہ اے۔ شہر دے نال رلدے ضلعیاں وچ ہریاݨا دے امبالا تے پنچکلا تے پنجاب دے موہالی ، پٹیالا تے روپڑ ضلعے نیں ۔ شہر دی آب و ہوا سب ٹروپیکل مون سونی اے ۔ سردیاں وچ دسمبر تے جنوری دے مہینے وچ کدے کدے کورا ہو سکدا اے ۔ اوسط بارشاں 1110 . 7 مِلی میٹر Archived 2011-07-21 at the وے بیک مشین ہندی اے ۔

ناں

اس شہر دا ناں اک دوجے دے نیڑے واقع چنڈی مندر تے گڑھ یعنی قلعے دی وجہ توں پیا، جیہنوں رلا کے چنڈی گڑھ دے ناں توں جانیا جاندا اے ۔

تریخ

برطانوی راج نے 1947 وچ پنجاب راج نوں بھارت تے پاکستان وچ دو حصےآں وچ ونڈ دتا گیا سی ۔ اسدے نال ہی راج دا پرانا راجگڑھ لہور پاکستان دے پنجاب وچّ چلیا گیا سی ۔ ہن بھارتی پنجاب نوں اک نویں راجگڑھ دی لوڑ پئی ۔پرانے شہراں نوں راجگڑھ چ بدلن چ آن آلیاں مشکلاں پاروں اک نویں ٹاؤن پلینڈ راجگڑھ نوں اسارن دا ارادہ کیتا گیا۔

1 نومبر، 1966 نوں پنجاب دے ہریانوی بولی آلے چڑھدے حصے نوں ہریاݨا ریاست بنا دِتا گیا تے پنجابی بولی دے لہندے حصے نوں پنجاب دا حصا ای رہن دتا گیا۔ چنڈی گڑھ شہر دوناں دے وچ سرحد تے واقع سی، جیہنوں دوناں صوبےآں دے سانجھے راجگڑھ دے روپ وچّ اعلان کیتا گیا ، تے نال ہی یونین علاقہ وی اعلانیا گیا سی ۔ 1952 توں 1966 اُدوں ایہ شہر صرف پنجاب دا راجگڑھ رہیا سی ۔ اگست 1985 وچّ اوس ویلے دے وزیراعظم راجیو گاندھیاتے اکالی دل دے سنت ہرچند سنگھ لونگووال دے وچّ ہوئے سمجھوتے دے موجب ، چنڈی گڑھ نوں 1986 وچّ پنجاب وچّ منتقل ہونا طے ہویا سی ۔ اسدے نال ہی ہریانا لئی اک نویں راجگڑھ دا سرجن (تخلیق) وی ہونا سی، پر کجھ پربندھکی کماں دے چلدے اس تھاں برلی وچّ دیر ہوئی ۔ اس دیر دیاں کجھ وڈیاں وجہاں وچّ دکھن پنجاب دے کجھ ہندی - بولی پنڈاں نوں ہریانہ ، اتے لہندے ہریانے دے پنجابی - بولی پنڈاں نوں پنجاب نوں دین دا مسئلہ سی ۔ ^[۱]

15 جولائی 2007 نوں چنڈی گڑھ پہلا بھارتی غیر سگریٹ پینا علاقہ قرار دتا گیا۔ پبلک تھانواں اتے سگریٹ پینا منع اے اتے چنڈی گڑھ قنون دے اصولاں دے تحت قابل جرمانہ جرم ے ۔

جغرافیا تے موسم

چنڈی گڑھ شہر اتلے بھارت وچ ہمالیا پربت دھارے دی شاح شوالک دے تیراں وچ بسیا ہویا اے ۔ اسدا رقبہ تقریبا 44.5 مربع میل یاں 114 مربع کلومیٹر اے ۔ شہر دی آب و ہوا سب ٹروپیکل اے ۔ اسدیاں گرمیاں بوہت گرم ، سیال کافی ٹھنڈے تے مینہہ غیر یعقینی نیں ، اسدے موسم دی اہم خصوصیت اسدے سال دے درجہ حرارت چ بوہت فرق اے جہڑا (−1 °C توں 46 °C) تک اے ۔

اوسط درجا حرارت

بسنت : بسنت رتُ ( وچکار - فروری توں وچکار مارچ اتے پھر وچکار ستمبر توں وچکار اکتوبر تکّ ) چ موسم سہاونا رہندا اے ۔ ودھ توں ودھ درجہ حرارت °16C توں 25°C اتے ہیٹھلا درجا حرارت 9°C توں 18C° دے وچّ رہندا اے ۔
پت جھڑ : وچّ ( وچکار مارچ - اپریل ) ، ودھ توں ودھ درجہ حرارت 36C تکّ پہنچ سکدا اے ۔ اس ویلے ہیٹھلا درجہ حرارت 16 توں 27 تکّ رہندا اے ۔ انج ہیٹھلا ریکارڈ درجہ حرارت 13C اے ۔
گرمیاں : گرمیاں وچّ ( وچکار مئی توں وچکار جون ) درجہ حرارت 46.5C ( کداچت ) تکّ جا سکدا اے ۔ عام طور تے درجہ حرارت 35C توں 40C دے وچّ رہندا اے ۔
برسات : مون سون دے دوران ( وچکار جون توں وچکار ستمبر ) ، شہر نوں درمیانی توں بھاری برسات ملدی اے ، جہڑی کدے کدے بہت زیادہ بھاری مینہہ وی ہو سکدا اے ( اکثر اگست یاں ستمبر ) ۔ عام طور تے مونسون ہوا دکھن - لہندے/ دکھن - چڑھدے توں وگدی اے ۔ شہر نوں بھاری برسات دکھن ہوا توں ملدی اے ۔ مون سون ویلے وچّ چنڈیگڑھ وچّ ہوئی اک دن دی ودھ توں ودھ بارش 195.5 ملی میٹر ریکارڈ اے ۔
سیال : ایتھے ٹھنڈ ( نومبر توں وچکار مارچ ) چنگے ٹھنڈ ہندی اے ، اتے ایتھے دن کئی وار بہت ٹھنڈے وی ہو سکدے نیں ۔ سردیاں اوسط درجہ حرارت( ودھ توں ودھ) 7C توں 15C اتے ( گھٹ ) - 2C توں 5C تکّ ہو سکدا اے ۔ اس ویلے مینہہ گھٹ ای پیندا اے ، پر 2 - 3 دناں مینہ پے سکدا اے ، جہڑا اولے اتے ہنھیری دے نال لہندے توں آ سکدا اے ۔

چندی گڑھ دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	20.4 (68.7)	23.1 (73.6)	28.5 (83.3)	34.5 (94.1)	38.3 (100.9)	38.6 (101.5)	34.0 (93.2)	32.8 (91)	33.1 (91.6)	31.8 (89.2)	27.3 (81.1)	22.1 (71.8)	۳۰.۳۸ (۸۶.۶۸)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	6.1 (43)	8.3 (46.9)	13.4 (56.1)	18.9 (66)	23.2 (73.8)	25.4 (77.7)	24.0 (75.2)	23.3 (73.9)	21.8 (71.2)	17.0 (62.6)	10.5 (50.9)	6.7 (44.1)	۱۶.۵۵ (۶۱.۷۹)
بارش م م (انچ)	46.6 (1.835)	33.9 (1.335)	29.3 (1.154)	11.3 (0.445)	24.2 (0.953)	112.6 (4.433)	276.3 (10.878)	282.8 (11.134)	179.0 (7.047)	41.6 (1.638)	6.7 (0.264)	18.9 (0.744)	۱,۰۶۳.۲ (۴۱.۸۵۸)
اوسطاً روزانہ بارش	3.8	3.9	2.6	2.4	2.5	7.1	12.9	13.3	6.1	1.9	1.3	1.9	۵۹.۷
جتھوں لیا: عالمی ماحولیاتی ادارہ^[۲]

بوٹے تے جانور

سارا چندی گڑھ بوہڑ اتے یوکیلپٹس دیاں پھلواریاں نال بھریا ہویا اے ۔ اشوک ، کیسیا ، شہتوت اتے ہور رکھ وی اتھے دی شوبھا ودھاؤندے نیں ۔ شہر نوں گھیرے ہوئے بہت جنگلی - علاقہ اے جس وچّ ہر طراں دے درخت پھل بوٹے میلدے نیں ۔ ہرن ، سامبھر ، کتا ہرن ، تودے ، ترکھان پنچی اتے مور راکھواں وناں وچّ رہندے نیں ۔ سکھنا جھیل وچّ بطخاں اتے گیج پرواسی پنچھیاں نوں آکرشت کردے ہن ، جو جاپان اتے سائیبیریا دے علاقےآں توں اڈکے جاڑےآں وچّ اتھے آؤندے نیں اتے جھیل دی شوبھا ودھاؤندے نیں ۔ شہر وچّ اک چڑیا گھر وی اے ، جس وچّ پنچھیاں دیاں بوہت ساریاں قسماں دیکھن نوں ملدیاں نیں۔

حکومت

چنڈی گڑھ انتظامی آئین دی دفعہ 239 دے تحت حکومت دا پربندھ نامزد کیتے گئے میئر دے دے کول اے ۔ شہر دا پربندھکی قابو بھارت سرکار دی وزارت داخلہ دے کول اے ۔ ماضی وچّ پنجاب دا گورنر ای چنڈیگڑھ دا حکومتی پربندھی ہندا سی ۔ میئر دا صلاح کار اک بھارتی سول سروس توں نامزد اک اعلی عہدیدار ہندا اے ۔ ایہہ عہدیدار میئر دے بعد آل ان آل ہندا اے ۔ اس عہدیدار دی سطح بھارتی سول سروس وچّ اے . جی . ایم . یو کیڈر دا ہندی اے ۔

ڈپٹی کمیشنر : بھارتی سول سروس دا افسر جہڑا چنڈیگڑھ دے اکو جہے انتظام دی دیکھبھال کردا اے ۔
جنگل افسر: بھارتی جنگل سیوا دا افسر ، جہڑا جنگلی پربندھن ، محول، جنگلی - جیون اتے پالوشن قابو لئی جوابدہ ہندا اے ۔
پولیس چیف (پولیس) : بھارتی پولیس سروس دا افسر ، جہڑا شہر وچّ ڈھنگ اتے امن بنائے رکھن اتے متعلقہ کماں لئی جوابدہ ہندا اے ۔

اپروکت تنّ عہدےدار بھارتی سول سروس دے اے . جی . ایم . یو ، ہریانا یا پنجاب کیڈر نال ہندے نیں۔

لوک گنتی

2001 دی بھارتی مودم شماری دے مطابق چنڈی گڑھ دی کل لوک گنتی960,787 اے ، جسدے موجب 7900 آدمی فی مربع کلومیٹر دی لوک سنگھنائی بݨدی اے ۔

اس وچّ مرداں دا حصہ کل لوک گنتی دا 56 ٪ اتے تینویاں دا 44 ٪ اے ۔ شہر چ 777 تینویاں مقابلے 1000 مرد نیں، جیہڑا دیس وچ ہیٹھلا اے ۔ اوسط شرح خواندگی 81.9 ٪ اے ، جو ملکی اوسط 64.8٪ توں ودھ اے ۔ اس وچ مرداں دی خواندگی شرح 86.1 ٪ اتے عورتاں دی 76.5 ٪ اے ۔ اتھے دی 12 ٪ آبادی چھے سال توں ہیٹھاں عمر دی اے ۔

مذہب

مکھ دھرماں وچ ہندو ( ٪78.6 ) ، سکھ ( ٪16.1 ) ، اسلام ( ٪3.9 ) اتے مسیحی ( ٪0.8 ) نیں۔ ^[۳]

بولیاں

پنجابی چنڈی گڑھ دی سبھ توں زیادہ بولی جان والی زبان اے تے ہریانوی تے ہندی وی بولیاں جاندیاں نیں۔ اج کل انگریزی وی پرچلت اے ۔ شہر دے لوکاں دا اک چھوٹا حصہ اردو وی بولدا اے ۔

سیر

چنڈی گڑھ بھارت دے سبھتوں خوبصورت اتے ماڈرن شہراں وچّ اک اے ۔ اس مرکز ہیٹھ علاقے نوں مشہور فرانسیسی ٹاؤن پلینر لے کوربوزیا نے ڈیزائن کیتا سی ۔

کیپٹل کامپلیکس

ایتھے پنجاب دیاں پربندھکی عمارتاں نیں ۔ قنون ساز اسمبلی ، ہائی کورٹ اتے سیکریٹریٹ وغیرہ عمارتاں اتھے ویکھیاں جا سکدیاں نیں ۔ ایہہ کامپلیکس سمکالی فن تعمیر دی اک چنگی مثال اے ۔ اتھے دا اوپن ہینڈ مونومنٹ کلا دا اتم نمونہ اے ۔

پنجور راک گارڈن

چنڈی گڑھ آؤن والے سیر راک گارڈن آنا نہیں بھلدے ۔ اس گارڈن دا اساری نیک چند نے کیتی سی ۔ اسنوں بنواؤنے وچّ ادیوگک اتے شہری کوڑے دا استعمال کیتا گیا اے ۔ سیر نوں آن آلے اتھے دیاں مورتیاں ، مندراں ، محلاں وغیرہ نوں ویکھ کے اچرج (حیرت) وچّ پے جاندے نیں ۔ ہر سال اس گارڈن نوں دیکھن ہزاراں سیاح آؤندے نیں ۔ گارڈن وچّ جھرنے اتے جلکنڈ دے علاوہ اوپن ایئر تھئیٹر وی ویکھیا جا سکدا ، جتھے ہر قسم دیاں رہتلی تقریباں ہندی رہندیاں نیں۔

روز گارڈن

ذاکر حسین روز گارڈن دے ناں توں مشہور ایہہ گارڈن ایشیا دا سبھتوں وڈا روز گارڈن اے ۔ اتھے گلاب دی 1600 توں وی زیادہ قسماں ویکھی جا سکدیاں نیں ۔ گارڈن نوں بوہت خوبصورتی نال ڈیزائن کیتا گیا اے ۔ ون سونے رنگین فوارے اسدی خوبصورتی وچّ چار چن لگاؤندے نیں ۔ ہر سال اتھے گلاب میلہ ہندا اے ۔ اس موقعے تے وڈی گنتی وچّ لوکاں دا اتھے آنا ہندا اے ۔

سکھنا جھیل

ایہہ مصنوعی جھیل 3 مربع کلومیٹر دے علاقے وچّ پھیلی ہوئی اے۔ اسدا اساری 1958 وچّ کیتی گئی سی ۔ کئی قسم دے پرواسی پنچھیاں نوں اتھے ویکھیا جا سکدا اے ۔ جھیل وچّ بوٹنگ دا مزا لیندے ویلے دور دور پھیلے پہاڑیاں دے سوہنے نظارےآں سوہنے لگدے نیں تے شام ویلے (آتھن) ایہ نظارے ہور وی سوہنے دکھائی دیندے نیں۔

عجائب گھر

چنڈیگڑھ وچّ کئی عجائب-گھر نیں۔ اتھے دے سرکاری عجائب-گھر اتے کلا دیرگھا وچّ گندھارا رہتل دی کئی مورتیاں دا ذخیرہ ویکھیا جا سکدا اے ۔ ایہہ مورتیاں بودھی ویلے نال تعلق رکھدیاں نیں ۔ عجائب-گھر وچّ بوہت ساریاں پرانیاں تصویراں تے مورتاں نوں وی رکھیا گیا اے ۔ انٹرنیشنل ڈالز میوزیئم وچّ دنیا بھر دیاں گڈیاں تے کٹھ پتلیاں نوں رکھیا گیا اے ۔

سکھنا جنگلی جیو ریزروائر

لگ بھگّ 2600 ہیکٹر وچ پھیلے اس ریزروائر وچ وڈی گنتی وچّ جنگلی جانور تے پھل بوٹے تے درخت پائے حاندے نیں ۔ مولروپ وچ اتھے پائے جان والے جانوراں وچّ باندر، خرگوش، گلہری، کھاہا، سامبھر، بگھیاڑ، جنگلی سوکے، جنگلی بلی وغیرہ شامل نیں ۔ اسدے علاوہ سپاں دیاں کئی قسماں وی اتھے دیکھیاں جا سکدیاں نیں ۔ ریزروائر وچ پکھیاں دی ون سونیاں نسلاں نوں وی دیکھیا جا سکدا اے ۔

آواجاوی

ہوا رستا

چنڈی گڑھ ایئرپورٹ سٹی سینٹر توں قریب 11 کلومیٹر. دی دوری اتے اے ۔ دیس دے وڈے شہراں توں اتھے لئی سدھیاں فلائٹاں نیں ۔

ریل رستا

چنڈی گڑھ ریلوے سٹیشن سٹی سینٹر توں قریب 8 کلومیٹر. دور سیکٹر 17 وچّ واقع اے ۔ ایہہ ریلوے سٹیشن شہر نوں دیس دے ہور حصیاں توں ریل روڈ راہیں جوڑتا اے ۔ دلی نوں اتھے لئی نت ٹرین اے۔

سڑک رستا

نیشنل ہائی وے 21 اتے 22 چنڈیگڑھ نوں دیس دے ہور حصیاں توں سڑک رستہ راہیں جوڑدے نیں۔ دلی ، جے پور ، شملہ ، کلو ، کسولی ، منالی ، امبرسر ، جالندھر ، لدھیانا ، ہردوار ، دیہرادون وغیرہ شہراں توں اتھے لئی روزانہ بس سروس اے ۔