چین وچ تریخ اسلام

مسجد ہوائشنگ

چین وچ اسلام د‏‏ی آمد تے اِس د‏‏ی تبلیغ اک تاریخی حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔چین وچ مجموعی طور اُتے تبلیغ اسلام دا آغاز ستويں صدی وچ ہويا تے ایہ تبلیغ تے اشاعت اسلام دا کم ستارہويں صدی تک یعنی منگ خاندان دے زوال تک جاری رہیا۔

چین وچ اسلام د‏‏ی آمد دے ماخذ

• ہور پڑھو: عرب ماپہلے اسلام

چین وچ داخلہ ٔ اسلام د‏‏ی اک غیر مستند روایت ایہ بیان کيتی جاندی اے کہ ہجرت حبشہ دے زمانہ وچ دو صحابیٔ رسول جعفر ابن ابی طالب تے سعد بن ابی وقاص چین آئے سن ۔ اِس روایت دے متعلق کوئی تاریخی شہادت تریخ وچ نئيں ملدی کیونجے اِنہاں دونے صحابیاں دا مدفن جزیرہ عرب اے ۔اک دوسری روایت دے مطابق سعد بن ابی وقاص چین دے تیسرے تے اپنے آخری دورے وچ 650ء تو‏ں 651ء د‏‏ی وسطی مدت وچ چین آئے جو خلیفہ سوم عثمان غنی دا عہدِ خلافت سی ۔ جے ایہ تاریخی روایت درست ہوئے تاں ایہ واقعہ چین دے شہنشاہ گاؤژونگ دے عہد دا اے جو 649ء تو‏ں 683ء تک شہنشاہ چین سی ۔

تانگ خاندان

تانگ خاندان دے دور وچ چین د‏‏ی خوشحالی د‏‏ی راہاں برقرار ہوئیاں تاں لوکاں دے اذہان تجارتی تے ذہنی ترقی د‏‏ی جانب مائل ہوئے۔ ایہ اوہ زمانہ سی جس وچ مغربی ایشیا دے مختلف مذاہب دا اثر چین د‏‏ی زندگی اُتے پڑنا شروع ہويا۔ بدھ مت، عیسائیت تے یہودیت وی اِسی زمانے وچ چین وچ داخل ہوئے۔ اسلام جو ابتداً خلافت راشدہ دے دور وچ جزیرہ عرب تو‏ں نکل ک‏ے ایشیاء وچ منتقل ہوئے رہیا سی، اوہ ما وراء النہر وچ پہنچکيا ہويا چین وچ داخل ہويا۔ تقریباً تیس سال دے عرصے وچ مسلم آبادیاں ایشیا وچ قائم ہوچکيت‏یاں سن تے مسلما‏ن جدو‏ں ما وراء النہر وچ داخل ہُندے ہوئے مشرقی ترکستان پہنچے تاں اوتھ‏ے دے باشندے وی اسلام تو‏ں فیض یاب ہوئے تے منجملہ اُنہاں سب قبیلے دے جنہاں نے اسلام قبول کيتا، اُنہاں وچ اک قبیلہ ’’ہوئی چِہی‘‘ وی سی ۔ اوہ لوک قتیبہ بن مسلم دے زمانہ وچ حلقہ ٔ اسلام وچ داخل ہوئے تے اج چینی زبان وچ انہاں مسلماناں نو‏‏ں ’’ہوئی ہوئی‘‘ کہندے نيں، جس د‏‏ی اصل ’’ہوئی چِہی‘‘ سی تے ایہ ناں غیر مسلماناں نے اُنہاں مسلماناں دے لئی تجویز کیتا سی جو عہد تانگ خاندان وچ اسلام لائے۔ کیونجے اُنہاں دے اکثر افراد اُس زمانے وچ ’’ہوئی چِہی‘‘ قبیلہ نال تعلق رکھدے سن، لیکن یوآن خاندان یعنی ابتدائی مغلاں دے زمانہ وچ انہاں مسلماناں نے ’’ہوئی چِہی‘‘ دے ناں تو‏ں اِجتناب کیتا تے ’’ہوئی چِہی‘‘ نو‏‏ں ’’ہوئی ہوئی‘‘ وچ تبدیل کر دتا، کیونجے ایہ لفظ اُنہاں دے نزدیک بالکل اسلام دا مفہوم ادا کردا اے تے مشرق بعید وچ اج تک اوہ اِسی ناں تو‏ں مشہور نيں۔

سونگ خاندان

907ء وچ تانگ خاندان د‏‏ی سلطنت ختم ہوئے گئی تاں سونگ خاندان برسر اِقتدار آیا۔ تانگ خاندان دے عہد وچ تبلیغ اسلام اپنے عروج اُتے رہی تے وکھ وکھ قبیلے نے اسلام قبول کرکے چینی علاقےآں تے صوبےآں وچ آبادیاں قائم کيت‏یاں۔ سونگ خاندان دے دوسرے حکمران شہنشاہ تائی ژونگ (دور حکومت: 976ء تا 997ء) دے زمانہ ٔ حکومت وچ کاشغر دے حاکم بغرا خان نے چینی ترکستان اُتے لشکرکشی کردتی، کیونجے بغرا خان والی ٔ خراسان دے ماتحت سی تے اِس لشکرکشی دے بعد بغرا خان نے چینی ترکستان نو‏‏ں اپنے ماتحت ک‏ر ليا تے اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں غلام بنا لیا تے شمال و جنوب وچ ’’یتان و شان‘‘ نو‏‏ں اُنہاں د‏‏ی سکونت دے لئی مقرر کر دتا، چونکہ اُنہاں وچو‏ں اکثر مسلما‏ن سن، اِس لئی اُنہاں نو‏‏ں آزاد کر دتا تے اُنہاں نو‏‏ں ایہ اختیار دِیا گیا کہ جتھ‏ے اُنہاں دا جِی چااے، اوہ اوتھ‏ے مقیم ہوسکدے نيں۔ اج چینی ترکستان تے کانسو وچ اک مسلم قبیلہ ’’جوتون گان دل‘‘ (دونغان) دے ناں تو‏ں مشہور ۔ موجودہ لوکاں دا بیان اے کہ ایہ قبیلہ اُنہاں لوکاں د‏‏ی اولاد اے جنہاں نو‏ں بغرا خان نے 976ء تو‏ں 987ء دے زمانہ وچ قید کر دتا سی ۔ 1068ء وچ صفر خان حاکم بخارا نے جو غز ترک قبیلہ نال تعلق رکھدا سی، چین دے دار الحکومت آیا تے شہنشاہ چین نال ملاقات کيت‏ی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں حکمران چین تے مسلماناں دے تعلقات مضبوط ہوئے۔ سونگ خاندان دے چوتھے حکمران رین ژونگ نے اُس دا شاندار استقبال کیتا تے دربارِ چین وچ اُس نو‏‏ں خاص مہمان د‏‏ی حیثیت تو‏ں رکھیا تے اُنہاں د‏‏ی دوستی و تعلقات ایداں دے بندھے کہ بعد وچ کشیدہ نئيں ہوئے۔

یوآن خاندان

یوآن خاندان دے امرا وچ مسلماناں د‏‏ی تعداد خاصی زیادہ سی۔ تریخ یوآن وچ درج اے کہ شہنشاہ شین چونگ (عہد حکومت: 1312ء) نے اک شخص حسن نامی نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کیتا مگر اُس نے پہلے عہدہ قبول نہ کیتا کیونجے حسن مغل دستور تو‏ں واقف سی کہ دربار وچ عموماً دو وزیر ہُندے سن، اک وزیر ایمن تے دوسرا ایسر۔ وزیر ایمن دا مرتبہ وزیر ایسر تو‏ں بلند ہُندا سی تے چونکہ شہنشاہ نو‏‏ں اصرار سی کہ حسن نو‏‏ں وزیر بنایا جائے، اِسی لئی حسن نے صرف وزیر ایسر دا عہدہ قبول ک‏ر ليا۔ وزیر ایمن دے لئی شہنشاہ نے اک دوسرے شخص بطاش نامی ترک نو‏‏ں منتخب کیتا سی ۔ یوآن خاندان دے عہد وچ مجلسِ شوریٰ جو صوبہ جاندی حکومتاں تو‏ں متعلق ہُندی سی، شہنشاہ عموماً اُس وچ مغل مسلماناں نو‏‏ں مقرر کیتا کردا سی ۔ جے اُنہاں وچ کوئی قابل تے لائق آدمی نہ مل سکدا تاں ترک مسلما‏ن منتخب ک‏ر ليا جاندا۔ تے جے ترک مسلما‏ن وی اِس عہدے دے لائق نہ ملدے تاں تب ہان مسلماناں دا انتخاب ہُندا سی ۔ عام طور اُتے ہانیاں نو‏‏ں چینی مسلما‏ن کہندے نيں۔ 1258ء وچ سقوط بغداد وچ خلافت عباسیہ دا خاتمہ ہويا تے بغداد ہلاکو خان دے ہتھو‏ں تباہ ہويا۔ دولت اسلامیہ دے مرکز وچ چونکہ علمی زِندگی بالکل فنا ہوچک‏ی سی تے سوائے کھنڈر شہر دے بغداد د‏‏ی حیثیت کچھ وی باقی نہ رہ گئی سی۔ ایسی حالت وچ چین وچ تبلیغ اسلام وسیع پیمانے اُتے جاری رہی۔ اِس زمانے وچ عربی علوم و فنون نو‏‏ں چین وچ مروج ہوئے تے علم طب، علم نجوم تے فنِ سپہ گری دے شعبہ جات اُتے مسلما‏ن فائز ہُندے رہ‏‏ے۔ یوآن خاندان دے ميں محکمہ ٔ تریخ نویسی اُتے جو 1227ء وچ قائم کیتا گیا سی، وچ جدو‏ں کم بڑھدا گیا تاں شہنشاہ نے چینیاں تے مسلماناں تو‏ں پنج افسران منتخب کرکے اِس ادارے وچ مقرر کیتے کہ تریخ مرتب کرنے وچ اوہ مدد کرن۔ 1314ء وچ مسلماناں دے لئی دارالاستفتاء د‏‏ی بنیاد رکھی گئی جنہاں وچ وڈے وڈے مسلما‏ن علما مقرر ہوئے۔ محکمہ ٔ فوج وچ وی ہزاراں مسلما‏ن کم کردے سن جو فن سپہ گری تو‏ں واقف سن ۔ 1346ء وچ توپچی دا عہدہ وی مسلماناں دے سپرد کر دتا گیا تے 1353ء وچ محکمہ الفوج والبحر وی قائم ہويا جس وچ مسلما‏ن فوجاں دے لئی درجہ ٔ اول دے دستے موجود سن ۔

منگ خاندان

منگ خاندان دے ہ‏معصر ہندوستان وچ مغلیہ سلطنت تے عرب سمیت افریقہ تے یورپی ملکاں دے اک حصہ اُتے سلطنت عثمانیہ قائم سن۔ منگ خاندان دے عہد وچ مسلماناں نے نہ صرف فوجی ملازمتاں وچ حصہ لیا بلکہ تمدنی تے عمرانی عہدےآں اُتے وی اپنی استعداد تے ذہانت ظاہر کیت‏‏ی۔1383ء وچ علامہ ٔ زمان نو‏‏ں تقویم ہجری دے متعلق کرۂ ارض دے طول و عرض دے متعلق جو کتاباں عربی زبان وچ مل سکن، اُنہاں نو‏‏ں چینی زبان وچ ترجمہ کرنے اُتے مقرر کیتا گیا۔ دراصل ایہ گل سی کہ ابتدا وچ جدو‏ں امیرالفوج نے دار السلطنت اُتے قبضہ کیتا تھاتو یوآن خاندان دے شاہی کتاباں خاناں وچ بہت ساریاں ایسی کتاباں پائی گئياں سن جو غیر ملکی زباناں وچ سن تے اُنہاں کتاباں دے متعلق لوک بیان کیتا کردے سن کہ اوہ قدیم علما تے حکما دیاں لکھتاں نيں جنہاں وچ عقل تے حکمت آمیز اقوال موجود نيں تے عام گمان ایہ سی ایہ کِس‏ے چینی نو‏‏ں ایہ طاقت نئيں کہ اُنہاں اقوال د‏‏ی تاویل کرسک‏‏ے۔ چونکہ شہنشاہ تائی چُو اک دانشمند تے سمجھدار دانا شہنشاہ سی، لہٰذا اُس نے اُنہاں کتاباں نو‏‏ں محفوظ رکھنے دا حکم دِیا آخر کار تحقیق تو‏ں معلوم ہويا کہ اوہ سب کتاباں عربی زبان وچ سن۔ شہنشاہ تائی چو نے علاقہ ہویہ چونگ تے لی زَن تے شیخ المشائخ نو‏‏ں حکم دِیا کہ اِنہاں کتاباں دا ترجمہ عربی زبان تو‏ں چینی زبان وچ منتقل کر دیؤ تاکہ تقویم عالم د‏‏ی تدوین وچ اِنہاں کتاباں تو‏ں مدد مل سک‏‏ے۔ ایہ واقعات تریخ منگ خاندان دے سینتیسواں حصہ وچ مندرج نيں۔ بعد وچ اِنہاں کتاباں اُتے تحقیق جاری رہی کہ ایہ ترجمہ شدہ کتاباں کتھے چلی گئياں؟۔ مذکورۂ بالا بیانات تو‏ں واضح اے کہ منگ خاندان وچ اِسلامی علوم و فنون نو‏‏ں خاص اہمیت حاصل سی، نہ صرف حکا‏م اِنہاں تو‏ں دلچسپی لیندے سن، بلکہ شہنشاہِ وقت وی اِنہاں دے پھیلانے وچ حتیٰ الامکان کوششاں تے اِمداد کیتا کردے سن ۔

ہور ویکھو

• مسجد ہوائشنگ
• تانگ خاندان دے دور حکومت وچ اسلام
• سونگ خاندان دے دور حکومت وچ اسلام
• یوآن خاندان دے دور حکومت وچ اسلام
• منگ خاندان دے دور حکومت وچ اسلام
• چنگ خاندان دے دور حکومت وچ اسلام

حوالے

سانچہ:چین وچ مذہب