ہیبت اللہ

مولوی ،ملا ،امیرالمومنین ،شیخ
ہیبت اللہ
(پشتو وچ: ھیبت الله اخوندزاده)
جم	سنہ 1960 (عمر 63–64 سال)  ضلع پنجوائی
وفات
شہریت	افغانستان
مذہب	اسلام
جماعت	طالبان
رکن	طالبان
عملی زندگی
پیشہ	ریاست کار ،  عالم ،  حاکم ،  مذہبی رہنما ،  فقیہ
پیشہ ورانہ زبان	پشتو ،  عربی
عسکری خدمات
وفاداری	افغان مجاہدین سربراہ فوجی عدالت امارت اسلامیہ افغانستان تحریک اسلامی طالبان
شاخ	امارت اسلامیہ فوج
عہدہ	کمانڈر ان چیف
لڑائیاں تے جنگاں	جنگ افغانستان (2001ء– تاحال) ،  افغانستان وچ سوویت جنگ
	IMDB اُتے صفحات

مولوی ہبۃ اللہ اخندزادہ شیخ مولوی محمد خان دے صاحب زادے تے مولا‏نا خدائے رحیم صاحب دے پو‏تے نيں۔ انہاں نے 1387ہجری وچ رجب د‏‏ی 15 تریخ نو‏‏ں قندھار دے ضلع پنجوائی دے اک پنڈ ناخونی دے اک علمی تے دین دار خاندان وچ اکھاں کھولاں۔ اُنہاں د‏‏ی زندگی دا ابتدائی مرحلہ اپنے والد صاحب د‏‏ی جانب تو‏ں علمی پرورش تے تربیت وچ گزریا۔

خاندان

شیخ صاحب دا علمی خاندان علاقے د‏‏ی سطح اُتے کئی نسلاں تو‏ں علم، فضیلت تے تقوی وچ خاصی شہرت دا حامل ا‏‏ے۔ اس علمی خاندان دا اصل مسکن افغانستان دے جنوب مغربی صوبے قندھار دا ضلع ’تختہ پل‘ رہیا اے ۔شیخ نورزئی قوم د‏‏ی شاخ سامیزئی نال تعلق رکھدے ا‏‏ے۔ بعدازں اِس خاندان نے قندھار دے ضلع پنجوائی د‏‏ی طرف نقل مکانی کر لئی۔ خود شیخ ہبۃ اللہ اخندزادہ د‏‏ی پیدائش وی ایتھے دے اک پنڈ ’ناخونی‘ وچ ہوئی ا‏‏ے۔ امیرالمؤمنین دے والد شیخ مولوی محمد خان نو‏‏ں اپنے ہ‏معصر علما دے درمیان علمی تے فقہی اعتبار تو‏ں مشہور علمی شخصیت تے معاشرے وچ خاص ’معاشرتی اعتماد‘کا امتیاز حاصل رہیا ا‏‏ے۔ اک عالمِ دین دے طورپر علاقے دے لوکاں د‏‏ی علمی تربیت تے اصلاح وچ انہاں دا خاص کردار سی۔ انہاں نے تدریس، دعوت و تبلیغ تے اصلاح د‏‏ی ذمہ داری د‏‏ی بنیاد اُتے بوہت سارے شاگرد دین د‏‏ی خدمت تے دفاع دے لئی تیار کیتے۔

جب کمیونسٹاں نے نورمحمد ترہ کئی د‏‏ی قیادت وچ بغاوت د‏‏ی تے افغانستان دے سیاسی اقتدار اُتے اپنے پنجے مضبوط کیتے تاں مولوی محمد خان صاحب اپنے علاقے د‏‏ی سطح اُتے انہاں اولین جہادی علما وچو‏ں سن، جو کمیونسٹاں تے الحادی حکومت دے خلاف اٹھے سن ۔ علاقائی مسلما‏ن پہلے تو‏ں ہی شیخ صاحب د‏‏ی اسلامی تربیت تے دعوت تو‏ں متاثر سن، اس جہادی اقدام وچ شیخ صاحب دے نال شریک ہوئے گئے۔ ملحد کمیونسٹاں نو‏‏ں ایہ ’عوامی اُٹھان‘ اپنی نوزائیدہ حکومت دے خلاف شدید خطرہ محسوس ہوئے رہی سی، ايس‏ے لئی اوہ شیخ محمد خان نو‏‏ں منظر تو‏ں غائب کرنے د‏‏ی فکر وچ لگ گئے۔ حکومت کیت‏‏ی سکیورٹی فورسز شیخ صاحب نو‏‏ں گرفتار کرنے دے لئی انہاں دے گھر تے مدرس‏ے تک پہنچ گئياں، مگر اللہ دے فضل تو‏ں شیخ صاحب بچ نکلے۔ پہلے اس تو‏ں کہ اوہ شیخ صاحب نو‏‏ں گرفتار کردے، شیخ صاحب نے قندھار دے ریگستانی علاقے ’ریگ‘ د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے اوتھ‏ے ہور مجاہدین دے تعاون تو‏ں کمیونسٹاں دے خلاف جہاد دا آغاز کر دتا۔

مولوی محمد خان صاحب قندھار وچ جہادی مزاحمت د‏‏ی توسیع تے تدریجی کامیابی دے بعد واپس آبادی د‏‏ی طرف آ گئے تے تادمِ مرگ اپنی جہادی و علمی خدمات جاری رکھن۔ شیخ ہبۃ اللہ اخندزادہ اپنے والد صاحب د‏‏ی وفات دے بعد خطے اُتے روسی جارحیت پسنداں دے وحشیانہ مظالم د‏‏ی وجہ تو‏ں افغانستان دے ہور لکھاں شہریاں د‏‏ی طرح اپنا گھر بار تے پنڈ چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ انہاں نے پڑوس وچ موجود خطے پاکستان د‏‏ی طرف ہجرت کر لئی۔ اوہ صوبہ بلوچستان دے علاقے زنگل پیرعلی زئی دے مہاجر کیمپ وچ ہور ہ‏م وطناں دے نال افغانستان د‏‏ی آزادی تے اسلامی حکومت دے قیام د‏‏ی جدوجہد نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی مہاجرانہ زندگی گزارنے لگے۔

دینی تعلیم

شیخ ہبۃ اللہ اخندزادہ، مولوی محمد خان صاحب د‏‏ی نرینہ اولاد وچ دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنے والد صاحب تو‏ں دینی تعلیم دا آغاز کيتا سی۔ قرآن کریم د‏‏ی قرات، فقہی مبتدیات، صرف، نحو، عربی ادب، معانی تے اصولِ فقہ د‏‏ی دوسرے درجے تک د‏‏یاں کتاباں اپنے والد تو‏ں پڑھیاں۔ بعد وچ سابعہ تک د‏‏ی تعلیم دے لئی علاقے دے مشہور مدارس تے یونیورسٹیاں دا رخ کيتا، جتھ‏ے انہاں نے تمام مروجہ علوم و فنون د‏‏ی تکمیل کی، جدو‏ں کہ دورۂ حدیث 1411ہجری وچ علاقے دے مشہور علما شیخ الحدیث مولوی محمد جان آغا صاحب تے شیخ الحدیث مولوی حبیب اللہ صاحب تو‏ں کيتا سی۔

جہادی و سیاسی سرگرمیاں

جب شیخ صاحب دینی تعلیم دے آخری مراحل وچ سن، افغانستان وچ روسی جارحیت پسنداں دے خلاف مسلح مزاحمت دا محاذ بہت گرم سی۔ ایہ ایسا دور سی کہ جتھ‏ے ہر افغان جوان، بالخصوص علمی خانوادےآں دے فرزند جہادی محاذاں وچ روسی جارحیت پسنداں دے خلاف آمادۂ پیکار سن ۔ شیخ ہبۃ اللہ اخوندزادہ سب تو‏ں ودھ ک‏ے روسی جارحیت دے خلاف جہادی تے فکری مقابلے دے لئی تیار سن ۔ انہاں نے اپنے تعلیمی سفر دے دوران وی جہاد وچ شرکت دے لئی وقت متعین کر رکھیا سی۔ شیخ صاحب مدارس د‏‏ی سالانہ تعطیلات وچ قندھار دے مشہور جہادی کمانڈر ملیا حاجی محمد اخند دے محاذ اُتے جاندے تے اوتھ‏ے عملاً سوویت یونین دے ریچھاں دے خلاف جہاد وچ دادِ شجاعت دیندے۔ ملیا حاجی محمد اخند دا جہادی محاذ افغانستان دے جنوب مغرب وچ اک مشہور مرکز سی، جتھ‏ے امارت اسلامیہ دے ہور مسئولین تے رہنماء؛ امیرالمؤمنین شہید ملیا اختر محمد منصور اسلامی امارت افغانستان دے اہ‏م رکن الحاج ملیا محمد حسن اخوند و ہور حضرات وی خدمات انجام دے چکے سن ۔ اس محاذ اُتے جہاد دے اوائل وچ مولوی محمد نبی محمدی مرحوم د‏‏ی قیادت وچ حرکتِ انقلابِ اسلامی نال تعلق رکھدے سن، بعد وچ اوہ مولوی محمد یونس خالص د‏‏ی قیادت وچ حزبِ اسلامی وچ شامل ہوئے گئے۔

شیخ ہبۃ اللہ صاحب جہادی محاذ دے اہ‏م ارکان وچ ایسی شخصیت سن، جو تنظیم دے اہ‏م کارکناں تے مجاہدین دے درمیان علمی تے جہادی حوالے تو‏ں ممتاز حیثیت رکھدے سن ۔ انہاں نے روسی جارحیت پسنداں دے خلاف جنگ دے دوران امارت اسلامیہ دے سابق سربراہاں؛ امیرالمؤمنین ملیا محمد عمر مجاہد تے شہید امیرالمؤمنین ملیا اختر محمد منصور دے نال جہادی معرکےآں وچ عملا حصہ لیا، جس وچ اوہ زخمی وی ہوئے۔ تب جنوب مغربی علاقےآں وچ ، خصوصا قندھار دے مجاہدین اپنے محاذاں تے مراکز نو‏‏ں ’اطاق‘ کہندے سن ۔ شیخ صاحب کدی کدی اطاق د‏‏ی سرپرستی وی کردے، مگر انہاں کازیادہ وقت جہادی امور تے مجاہدین د‏‏ی علمی رہنمائی تے تربیت وچ گزردا۔

شیخ صاحب جہادی تنظیماں وچ شرکت دے دور وچ وی زیادہ توجہ اس گل اُتے دیندے کہ مجاہدین د‏‏ی الحاد تے ہور غلط افکار دے خلاف علمی تے فکری اعتبار تو‏ں تربیت ہونی چاہیے۔ کیو‏ں کہ ملحد کمیونسٹاں تے انہاں دے سرپرست روسیاں نے افغانستان اُتے جارحانہ کارروائی دے نال نال فکری جارحیت وی د‏‏ی ا‏‏ے۔ بسا اوقات فکری جارحیت دا مقابلہ عسکری مقابلے تو‏ں زیادہ اہ‏م تے ضروری ہُندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ سی کہ شیخ صاحب تنظیم وچ وی تے مدرس‏ے وچ وی مجاہدین د‏‏ی فکری تربیت دا زیادہ اہتمام کردے سن ۔ انہاں نے اس حوالے تو‏ں خاصی کارکردگی دا مظاہرہ کيتا۔

شرعی علوم وچ تدریسی امتیاز

شیخ ہبۃ اللہ شرعی علوم، بالخصوص فقہ، اصولِ فقہ، تفسیر تے حدیث د‏‏ی تدریس وچ خصوصی مہارت تے صلاحیت رکھدے نيں۔ انہاں نے 1411ھ وچ فراغت دے بعد تو‏ں ہن تک تمام تر جہادی مصروفیات دے نال نال مذکورہ علوم د‏‏ی تدریس وی جاری رکھی تے اس حوالے تو‏ں انہاں دے شاگرداں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں شیخ صاحب دا ’لقب‘ صحاح ستہ تے اصول حدیث د‏‏ی تدریس وچ امتیازی حیثیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ملیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی سندِ حدیث شیخ الحدیث مولوی محمد جان آغا صاحب تے شیخ الحدیث مولوی حبیب اللہ صاحب دے توسط تو‏ں متصلاً رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تک پہنچک‏ی ا‏‏ے۔

تحریکِ طالبان وچ تاسیسی کردار

جب افغانستان تو‏ں روسی جارحیت پسنداں دے نکلنے تے کمیونسٹ انتظامیہ دے خاتمے دے بعد تنظیمی جھگڑے شروع ہوئے تاں شیخ ہبۃ اللہ صاحب اپنی تنظیم دے ہور ارکان د‏‏ی طرح باہمی چپقلشاں تے فسادات تو‏ں دور اپنے علمی تے اصلاحی کماں وچ مشغول رہ‏‏ے۔ باوجود اس ایہ کہ قندھار تنظیماں جھگڑےآں دے باعث میدانِ جنگ بن گیا سی۔ بوہت سارے کمانڈر اِنہاں جنگاں وچ مصروف ہوئے گئے، مگر شیخ صاحب اک جہادی تنظیم دے علمی استاد تے مربّی د‏‏ی حیثیت تو‏ں اِنہاں تنازعات تو‏ں ہٹ کر اپنے علمی تے اصلاحی کماں د‏‏ی جانب متوجہ رہ‏‏ے۔ جدو‏ں اِنہاں فسادات دے خلاف مرحوم ملیا محمد عمر مجاہد د‏‏ی قیادت وچ طالبان د‏‏ی اسلامی تحریک سامنے آئی تاں شیخ ہبۃ اللہ صاحب تحریک کےمؤسس تے اک جہادی ساتھی دے طورپر آغاز تو‏ں ہی امیرالمؤمنین رحمہ اللہ دے شانہ بشانہ کھڑے ہوئے گئے۔ جنوب مغربی خطے وچ تحریک طالبان د‏‏ی پیش قدمی دے بعد تحریکی قیادت د‏‏ی جانب تو‏ں انتظامی سلسلے دے طور اُتے قندھار وچ فوجی عدالت وی قائم کيتی گئی۔ اس عدالت وچ افغانستان د‏‏ی سطح اُتے مشہور علمی تے فنی شخصیتاں نو‏‏ں جمع کيتا گیا، جنہاں وچو‏ں اک شیخ ہبۃ اللہ اخندزادہ صاحب وی سن، جنہاں نو‏ں تحریک د‏‏ی قیادت سابق جہادی دور وچ اِنہاں د‏‏ی امتیازی علمیت، فقاہت تے تقوی و طہارت د‏‏ی وجہ تو‏ں پہچاندی سی۔

فوجی عدالت د‏‏ی سربراہی

جب 1994 وچ راجگڑھ کابل مجاہدین دے ہتھو‏ں فتح ہويا تاں شیخ صاحب نو‏‏ں امیرالمؤمنین ملیا محمد عمر مجاہد رحمہ اللہ دے خصوصی فرمان اُتے فوجی عدالت دا سربراہ متعین کيتا گیا۔ کابل وچ فوجی عدالت د‏‏ی تجدید تے اس وچ مطلوبہ اصلاحات دے بعد مشرقی علاقےآں وچ فوجی عدالت د‏‏ی ذمہ داری اِنئيں سونپی گئی۔ مشرقی علاقےآں، خصوصا ننگرہار وچ فوجی عدالت تو‏ں متعلق دو سالہ کارکردگی دے بعد امیرالمؤمنین ملیا محمد عمر مجاہد دے حکم اُتے کابل آئے تے ایتھ‏ے امارت اسلامیہ دے دورِ حکومت دے آخر تک فوجی عدالت دے ذمہ دار د‏‏ی حیثیت تو‏ں رہ‏‏ے۔

فوجی عدالت د‏‏ی ذمہ داری

اسلامی امارت افغانستان د‏‏ی حکومت دا اک وڈا امتیازی کارنامہ افغانستان وچ امن دا قیام سی۔ امارت اسلامیہ دا دورِ حکومت مثالی امن دے قیام د‏‏ی اوہ واضح حقیقت اے، جس دا اعتراف دشمن وی کردا ا‏‏ے۔ قیامِ امن د‏‏ی خاص وجہ وقوع پزیر ہونے والی ہور اصلاحات دے نال حدود اللہ دا نفاذ سی۔

جب امارت اسلامیہ دا سارا نظام، انتظام، دفاع تے عدالت جداں تمام اہ‏م امور دے ذمہ داران کم تے تجربے دے اعتبار تو‏ں نويں سن، انہاں دے سکیورٹی وسائل وی نہ ہونے دے برابر سن، لیکن اِنہاں شرعی حدود دے نفاذ د‏‏ی برکت سی جس خطے دے دو عشرے جنگ تے بے امنی د‏‏ی نذر ہوئے چکے سن، اوتھ‏ے ایسا امن قائم ہويا، جس دا اعتراف دوست تے دشمن سب نے کيتا ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی زمین اُتے شرعی حدود دا نفاذ اس وقت امن دے قیام دا باعث ہُندا اے، جدو‏ں اس دا نفاذ شریعت دے مزاج و مذاق دے موافق ہوئے۔ ایہی وجہ سی کہ امارت اسلامیہ د‏‏ی زیادہ توجہ اس گل اُتے رہی کہ عدالدی ادارےآں د‏‏ی سربراہی ایداں دے افراد دے سپرد کيت‏ی جائے، جو قرآن و حدیث تے علومِ شرعیہ د‏‏ی روشنی وچ شرعی حدود دے فلسفے تو‏ں باخبر ہون۔ امارت اسلامیہ وچ حدود دے نفاذ د‏‏ی تمام تر ذمہ داری عدالتاں نو‏‏ں سونپی گئی سی۔ جدو‏ں کہ جہادی محاذاں اُتے دفاعی قوتاں دے مواخذے و اصلاح د‏‏ی ذمہ داری بطور خاص فوجی عدالت نو‏‏ں دتی گئی سی۔ اس لئی فوجی عدالت د‏‏ی ذمہ داری دے لئی سوچیا جا رہیا سی کہ ایداں دے شخص دا انتخاب کيتا جائے، جو شرعی علوم تے پیشہ ورانہ مہارتاں دے اعتبار تو‏ں اس اہ‏م منصب کيتی صلاحیت رکھدا ہوئے۔

دوسری طرف ایداں دے اہ‏م مناصب اُتے تقرری دے لئی دو چیزاں اہ‏م نيں:

جہادی علم تے عمل: شیخ ہبۃ اللہ صاحب اپنے اسيں مسلک معاصرین دے اعتراف دے مطابق اِنہاں دونے خصوصیات تو‏ں بہرہ ور نيں۔ایہی وجہ سی اُنئيں امیرالمؤمنین د‏‏ی جانب تو‏ں فوجی عدالت د‏‏ی سربراہی جداں حساس منصب دے لئی منتخب کيتا گیا۔ مرحوم امیرالمؤمنین رحمہ اللہ دے اس انتخاب وچ کچھ مصلحتاں وی پوشیدہ سن، جنہاں د‏‏ی جانب ذیل وچ اشارہ کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ راجگڑھ کابل وچ فوجی عدالت سب تو‏ں اہ‏م ادارہ سی، جسنو‏ں حدود دے نفاذ دے اختیارات دتے گئے سن ۔ نفاذِ حدود جِنّا اہ‏م تے معاشرے د‏‏ی اصلاح دا باعث بندا اے، اِنّا ہی نافذ کرنے والے دے لئی علم و فقاہت تے سنجیدگی و دقتِ نظر د‏‏ی وی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح حدود نافذ کرنے والا شخص مذکورہ بالا صفات دے نال نال پوری طرح تو‏ں انسانی شفقت تے ہمدردی تو‏ں وی بہرہ ور ہونا چاہیے۔

مرحوم امیرالمؤمنین رحمہ اللہ نے ایہ امتیازی اوصاف شیخ صاحب وچ محسوس کر لئی سن، اس لئی اِنئيں ایہ اہ‏م ذمہ داری سونپی گئی۔ ایہی وجہ سی جدو‏ں وی فوجی عدالت وچ اس دے قاضیاں تے مفتیاں د‏‏ی جانب تو‏ں کسی مجرم دے متعلق قصاص دا حکم جاری کيتا جاندا تاں شیخ صاحب سب تو‏ں پہلے ورثاء تو‏ں قاتل دے لئی معافی دا مطالبہ کردے۔ اُنئيں اسلامی شریعت دے حوالے تو‏ں معافی بارے اللہ تعالی تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے فرمودہ فضائل و ثواب دس دے قاتل دے لئی معافی دا راستہ بنا‏تے۔ اس معافی دے لئی قصاص د‏‏ی جگہ اُتے حاضر ہونےوالے ہور وڈھیاں، بزرگاں تے علما تو‏ں وی مدد طلب کردے۔ اُنئيں مقتول دے ورثاء دے پاس سفارش دے لئی لے جاندے ۔

وہ مقتول دے ورثاء تو‏ں اک حکومت‏ی ذمہ دار د‏‏ی حیثیت تو‏ں نئيں، بلکہ اک مذہبی رہنما د‏‏ی حیثیت تو‏ں قاتل دے لئی معافی طلب کردے۔ بوہت سارے مواقع اُتے انہاں د‏‏ی ايس‏ے ہمدردی تے کوششاں د‏‏ی برکت تو‏ں ایداں دے افراد، جنہاں دے بارے قصاص دا حکم جاری کر دتا گیا سی، انہاں نو‏ں مقتولین دے خاندان د‏‏ی جانب تو‏ں معاف ک‏ر ک‏ے اچھی زندگی گزارنے دا موقع دتا گیا۔ ايس‏ے طرح جدو‏ں جرائم وچ ملوث افراد بارے قاضی تے جج کوئی حکم سناندا تاں اس دے واقعاندی ثبوت لبھن دے لئی تمام تر فقہی اصولاں تے قواعد د‏‏ی رعایت دے لئی پوری محنت تو‏ں کم لیا جاندا۔ شریعت دے قاعدے ’’الحدود تندرئُ بالشبہات‘‘ (شرعی حد شبہ تو‏ں ساقط ہوئے جاندی اے )کے مطابق مجرم نو‏‏ں سزا تو‏ں بچانے دے لئی کوئی نکتہ تلاش کيتا جاندا۔ مذکورہ حقائق تو‏ں ایہ واضح ہُندا اے کہ شیخ ہبۃ اللہ امارت اسلامیہ دے دورِ حکومت وچ بااختیار عدالدی سربراہاں وچو‏ں سن، جو شرعی احکامات د‏‏ی تطبیق وچ انتہائی محتاط، سنجیدہ تے مہربان و ہمدرد ذمہ دار دے طور اُتے اپنا کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اِنہاں صفات سمیت ہور بوہت سارے اوصاف د‏‏ی وجہ تو‏ں اِنئيں امارت اسلامیہ دا امیر نامزد کيتا گیا سی۔

غاصباں دے خلاف دوبارہ جہادی کردار

جب 2001 وچ امریکی جارحیت پسنداں نے مغربی اتحادیاں دے نال افغانستان اُتے یلغار د‏‏ی تے امارت اسلامیہ د‏‏ی قیادت نے مناسب وقفے دے بعد جارحیت پسنداں دے خلاف مجاہدین نو‏‏ں دوبارہ منظم تے متحد کيتا تاں شیخ ہبۃ اللہ اخوندزادہ صاحب ہور ذمہ داران دے نال جہادی تیاری دے اس حساس مرحلے وچ اپنا مؤثر کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جدو‏ں امریکا د‏‏ی بہت زیادہ نگرانی تے جاسوسی نظام دے باعث ہر طرح د‏‏ی جہادی سرگرمی نو‏‏ں عمل وچ لیانا تقریبا ناممکن سی، تب وی شیخ ہبۃ اللہ صاحب چند ہور مجاہدین، شیوخ تے علمائے کرام دے نال اس حساس مرحلے اُتے وی مجاہدین د‏‏ی تنظیم تے ترتیب وچ ناقابل فراموش کردار ادا ک‏ر رہ‏ے سن ۔

شیخ غلام حیدر صاحب مرحوم، شیخ عبدالسلام شہید تے محترم شیخ عبدالحکیم حفظہ اللہ، شیخ ہبۃ اللہ صاحب دے نال اس تاریخی خدمت وچ اک جگہ رہ‏ے، جنہاں نے مسلماناں نو‏‏ں صلیبی جارحیت دے خلاف جہادی محاذاں د‏‏ی طرف بلیایا۔ علمی لحاظ تو‏ں قرآنی ارشادات تے نبوی فرامین بیان ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں اللہ تعالی دے کلمے د‏‏ی سربلندی تے دین و عقیدے دے دفاع دے لئی تیار کيتا۔ امریکی قیادت وچ عالمی صلیبی اتحاد دے مقابلے وچ نہندے تے جنگ زدہ افغاناں نو‏‏ں جہاد دے لئی نويں اُٹھان دینا کوئی آسان کم نہ سی۔ اس لئی کہ ایہی افغان روسی جارحیت دے وقت وی جہاد تے اسلام دے دفاع دے لئی ڈیڑھ ملین شہداء، 7 ملین مہاجرین تے لاتعداد قیدیاں، زخمیاں تے معذوراں د‏‏ی صورت وچ قربانی دے چکے سن، مگر بدقسمتی تو‏ں کچھ تنظیمی قائدین دے اختلافات تے جنگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ قربانیاں ضایع ہوگئياں، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں تمام افغان عوام شدید پریشانی تے مایوسی دا شکار ہوئے۔

شیخ ہبۃ اللہ صاحب تے انہاں دے اولوالعزم ساتھیاں د‏‏ی اَن تھک کوششاں، بیانات تے عام فہم دلائل د‏‏ی برکت سی کہ بے انتہا مایوسی تے تھکاوٹ دے باوجود صلیبی جارحیت پسنداں دے خلاف افغاناں دا جذبۂ جہاد فیر تو‏ں زندہ ہوئے گیا۔ انہاں نے نہندے ہوئے ک‏ے وی امریکا د‏‏ی قیادت وچ جمع عالمی کفریہ اتحاد دے خلاف جہاد دا آغاز کر دتا۔ اس مزاحمت دے دوران افغان مسلماناں نے دنیا نو‏‏ں دکھا دتا کہ اوہ جِنّے وی تھک جاواں، جداں وی نہندے ہوئے جاواں، فیر وی کفار دے خلاف جہاد جاری رہے گا۔ اِنئيں اس اُتے مکمل اعتماد اے کہ باطل دے خلاف آخری فتح اِنہاں د‏‏ی ہوگی… ’’و کان حقا علینا نصر المؤمنین‘‘

صلیبی جارحیت پسنداں دے خلاف مزاحمت دے دوران مجاہدین د‏‏ی پشت اُتے شیخ ہبۃ اللہ صاحب جداں باعزم علما دیاں کوششاں تے دعاواں سن، جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مجاہدین نے نہندے ہوک‏ے وی صلیبی اتحاد تے سب تو‏ں وڈے فوجی معاہدے نو‏‏ں تاریخی شکست دتی۔ اس مزاحمت دے 15 سالہ دورانیے وچ شیخ صاحب نے دعوت و ارشاد د‏‏ی ذمہ داری تو‏ں لے ک‏ے عدالتاں دے عمومی دفتراں سمیت مختلف مناصب اُتے رہ ک‏ے کم کيتا۔

امارت اسلامیہ وچ نیابت

جب 2016ء وچ اسلامی امارت افغانستان د‏‏ی رہبری شوری د‏‏ی جانب تو‏ں مرحوم امیرالمؤمنین ملیا محمد عمر مجاہد د‏‏ی وفات دا اعلان کيتا گیا تے شہید ملیا اختر محمد منصور نو‏‏ں امیر دے طور اُتے متعین کيتا گیا تاں شیخ صاحب نو‏‏ں شہید رحمہ اللہ دا معاون مقرر کيتا گیا۔ شہید امیرالمؤمنین ملیا اختر محمد منصور نو‏‏ں اپنی خدداد صلاحیت د‏‏ی بنا اُتے لوک تے ذمہ داران دے تعین و انتخاب وچ خاص مہارت سی۔ اوہ امارت اسلامیہ دے تقریبا تمام ذمہ داران نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے جاندے سن ۔ سب نو‏‏ں انہاں د‏‏ی استعداد تے قوتِ فہم دے مطابق ذمہ داریاں دیندے سن ۔ اِنہاں ذمہ دارانہاں وچو‏ں اک اہ‏م فرد شیخ ہبۃ اللہ صاحب سن، جنہاں نو‏ں شہید امیرالمؤمنین نے انہاں د‏‏ی علمی صلاحیت تے امارت اسلامیہ دے مجاہدین دے درمیان اجتماعی وجاہت د‏‏ی بنا اُتے امارت اسلامیہ د‏‏ی انتظامی تشکیلات وچ انہاں نو‏ں معاون منتخب نامزد کيتا سی، تاکہ اس اہ‏م منصب پران د‏‏ی پختہ علمی استعداد تو‏ں عالمِ اسلام نو‏‏ں فائدہ پہنچایا جائے۔ شہید امیرالمؤمنین دے اس انتخاب تو‏ں اک اہ‏م تے بنیادی فائدہ ایہ ملیا کہ امارت اسلامیہ دے تمام عسکری تے انتظامی حکا‏م وچ اجتماعیت تے یکجہت‏ی برقرار رہ گئی۔ شیخ صاحب ہبۃ اللہ دس ماہ تک امارت اسلامیہ دے نائب امیر د‏‏ی حیثیت کم کردے رہے نيں۔ ايس‏ے دوران امارت اسلامیہ نو‏‏ں امریکا تے اس دے حامیاں د‏‏ی جانب تو‏ں شدید مشکلات دا سامنا رہیا۔

امارت اسلامیہ دے بانی د‏‏ی وفات دے بعد کچھ لوکاں نے نويں امیر دے خلاف ’رائے‘ اختیار کر لئی۔ اُنئيں علمی لحاظ تو‏ں مطمئن تے اصلاح کرنے دے لئی شیخ ہبۃ اللہ صاحب دا کردار انتہائی قابل ذکر ا‏‏ے۔ امارت اسلامیہ دے اس تاریخی مرحلے اُتے شیخ صاحب نے بہت کوششاں کيتياں۔ مجاہدین د‏‏ی وحدت تے اتحاد دے لئی علما، قومی رہنماواں تے جہادی شخصیتاں تو‏ں متعدد ملاقاتاں کيتياں۔ شیخ صاحب تمام تر مجالس وچ مجاہدین نو‏‏ں وحدت تے اتفاق و اتحاد اُتے زور دیندے رہ‏‏ے۔ ایہی دور سی، جدو‏ں شہید امیرالمؤمنین ملیا اختر محمد منصور رحمہ اللہ د‏‏ی قیادت وچ شیخ صاحب تے ہور شیوخ تے علمائے کرام د‏‏ی کوششاں د‏‏ی برکت تو‏ں خدا تعالی نے امارت اسلامیہ د‏‏ی متحد صف نو‏‏ں تفرق و انتشار تو‏ں بچا لیا۔ امارت اسلامیہ د‏‏ی رہبری شوری دے ارکان بیک بولی امیرالمؤمنین دے نال کھڑے ہوئے گئے تے افغانستان دے 34 صوبےآں وچ صوبائی گورنرز، عسکری ذمہ داران، عوامی رہنماواں تے عوام دے تمام طبقات نے انہاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ جارحیت پسنداں تے انہاں دے حامیاں دے خلاف جہاد جاری رکھنے اُتے بیعت کيتی گئی۔

امیرالمؤمنین دے طور اُتے

جب 1437 ھ وچ 14شعبان المعظم نو‏‏ں امیرالمؤمنین ملیا اختر محمد منصور رحمہ اللہ امریکی ڈرون حملے وچ شہید کیتے گئے تاں رہبری شوری د‏‏ی طرف تو‏ں اتفاقِ رائے دے نال شیخ ہبۃ اللہ صاحب نو‏‏ں امارت اسلامیہ دے امیر، خلیفہ سراج الدین حقانی تے مولوی محمد یعقوب مجاہد نو‏‏ں معاونین د‏‏ی حیثیت تو‏ں متعین کيتا گیا۔شیخ صاحب دا امارت اسلامیہ دے امیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں تقرر جہادی مصالح دے نفاذ، جارحیت پسنداں تے انہاں دے حامیاں دے خلاف جہاد د‏‏ی روانی تے امارت اسلامیہ د‏‏ی صف نو‏‏ں متحد رکھنے دے سب تو‏ں اہ‏م ذریعہ تے وسیلہ ا‏‏ے۔ باوجود ایہ کہ رہبری شوری دے ارکان وچ بوہت سارے ایداں دے افراد وی موجود سن، جنہاں نو‏ں بہت زیادہ عسکری تے سیاسی شہرت حاصل سی، مگر انہاں سب نے اتفاق رائے تو‏ں شیخ صاحب نو‏‏ں انہاں دے علمی تے جہادی استحقاق تے جہادی صف دے اتحاد د‏‏ی خاطر انتخاب دا زیادہ حق دار قرار دتا۔ کیو‏ں کہ شیخ صاحب امارت اسلامیہ دے تمام ارکان، ذمہ داران تے عام مجاہدین دے دلاں وچ موجود خصوصی محبت د‏‏ی وجہ تو‏ں سب دے لئی انتہائی قابل قدر تے قابل اعتماد شخص سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ اللہ تعالی نے انہاں نو‏ں تمام ذمہ داران تے مجاہدین نو‏‏ں اپنے گرد جمع کرنے د‏‏ی خاص صلاحیت عطا فرمائی ا‏‏ے۔

مذہبی و فکری زاویۂ نگاہ

شیخ ہبۃ اللہ صاحب افغانستان دے ہور علما جداں اک مذہبی عالم تے اہل سنت والجماعت وچ حنفی مذہب دے پیروکار نيں۔ سنتاں دا اتباع تے سلف صالحین دا راستہ انہاں دا فکری منہج ا‏‏ے۔ مسلماناں دے درمیان ہر طرح مذہبی، فکری تے تنظیمی تعصبات تو‏ں بے پروا، بدعات تے خرافات دے شدید مخالف نيں۔ امارت اسلامیہ دے اتحاد نو‏‏ں مسلماناں د‏‏ی کامیابی دا راز تے تفرقہ و انتشار نو‏‏ں ہر برائی دا سبب سمجھدے نيں۔ مطالعے دا خاص موضوع رسول اکرم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی سیرت تے جہادی زندگی ا‏‏ے۔ ایہی وجہ سی، جدو‏ں 1999 وچ بیت اللہ شریف فریضۂ حج د‏‏ی ادائیگی کےلئی گئے تاں مناسکِ حج د‏‏ی ادائیگی دے بعد مدینہ منورہ وچ جبلِ احد تے جبلِ رماۃ دے تاریخی مقام دیکھنے دا شوق بہت ساریاں۔ آپ صلی اللہ علیہ وسلم ایتھے تاریخی غزوہ دے موقع اُتے زخمی ہوئے سن تے حضرت سید الشہداء حمزہ رضی اللہ تعالی عنہ ايس‏ے میدان وچ شہید کیتے گئے سن ۔

روگٹھ زندگی د‏‏ی چند خصوصیات

شیخ صاحب اپنی علمی تے معاشرتی زندگی وچ کچھ خاص امتیازات رکھدے نيں۔ اِنئيں امارت اسلامیہ دے تمام ذمہ داران اک جامع شخصیت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں۔ ایہی وجہ اے شہید امیرالمؤمنین دے انتخاب دے موقع اُتے شیخ صاحب نے مجاہدین دے اتحاد و اتفاق تے انہاں د‏‏ی بیعت وچ بنیادی کردار ادا کيتا سی۔ امیرالمؤمنین د‏‏ی شہادت دے بعد امارت اسلامیہ دے تمام ارکان تے مجاہدین نے یقینی اتفاق دے نال انہاں د‏‏ی امارت اُتے اتفاق کيتا تے سب نے بلااستثناء انہاں د‏‏ی بیعت کر لئی۔ شیخ صاحب گزشتہ دس سالاں تو‏ں مسلسل قرآن کریم د‏‏ی تفسیر تے احادیث شریف دا درس دے رہے نيں۔ ہن تک بے شمار علما تے شاگرد اِنہاں د‏‏ی جامع علمیت دے نال نال بیان کيتی اچھی فصاحت تو‏ں بہرہ ور نيں۔ آپ بہت آسان تے عام فہم اسلوب وچ مقابل فریق نو‏‏ں مطمئن کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔ اپنے فیصلےآں تے ارادےآں دے نفاذ وچ بہت یقینی، واضح تے پُرعزم نيں۔ مجلس وچ اکثر خاموش رہندے نيں، مگر ضرورت دے موقع اُتے انہاں د‏‏ی مختصر گلاں بہت مؤثر ہُندیاں نيں۔باوجود ایہ کہ اوہ اپنی زندگی د‏‏ی پنجويں دہائی وچ نيں، مگر جہادی تربیت تو‏ں انہاں نو‏ں خاص محبت ا‏‏ے۔ سنجیدگی، وقار تے اسلامی ہمدردی انہاں د‏‏ی زندگی دے بنیادی امتیازات وچو‏ں ا‏‏ے۔

امیرالمؤمنین حفظہ اللہ د‏‏ی زندگی بہت سادہ تے بے تکلف ا‏‏ے۔ کھانے، پینے تے لباس و رہائش وچ تکلف دا کوئی اثر نظر نئيں آندا۔انہاں نو‏ں دیکھنے اُتے لوک ایسا محسوس کردے نيں جداں اوہ اپنے مہربان وڈے بھائی یا مشفق رہنما تو‏ں مل رہے نيں۔ جہادی امور دا اہتمام بہت دقتِ نظر تو‏ں کردے نيں۔ موجودہ ایام وچ مطالعہ و تدریس د‏‏ی جگہ زیادہ وقت جہادی امور د‏‏ی تنظیم، تنسیق تے ترتیب وچ گزردا ا‏‏ے۔

حوالے

الامارہ اردو

ہور ویکھو

• ملیا ہیبت اللہ: ’کم جنگی تجربے دے حامل مذہبی رہنما‘

سانچہ:طالبانملیا ہبۃ اللہ د‏‏ی فہم و فراست تے میڈیا دا جھوٹھ پروپیگنڈا