Jump to content

یوگوسلاویہ دی تحلیل

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Breakup of Yugoslavia
بسلسلۂ مضامین 1989 دے انقلابات تے سرد جنگ
Animated series of maps showing the Breakup of the
اشتراکی وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ from 1991 through 1992. The colors represent the different areas of control.

     اشتراکی وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ (1943–1992)      کرویئشا (1991–)      سلووینیا (1991–)      جمہوریہ سربی کرائنا (1991–1995), after Croatian Army Operation Storm (1995) and after UN Transitional Administration in Eastern Slavonia, Baranja and Western Syrmia (1996–1998), part of کرویئشا      شمالی مقدونیہ (1991–2019), شمالی مقدونیہ (2019–)      کروشیائی جمہوریہ ہرزیگ-بوسنیا (1991–1994), part of بوسنیا تے ہرزیگووینا (1992–)      جمہوریہ بوسنیا تے ہرزیگووینا (1992–1995), part of بوسنیا تے ہرزیگووینا (1992–)      خود مختار صوبہ مغربی بوسنیا (1993–1995), part of بوسنیا تے ہرزیگووینا (1992–)      سربیا و مونٹینیگرو (1992–2003), سربیا تے مونٹینیگرو (2003–2006), مونٹینیگرو (3 June 2006–), سربیا (5 June 2006–) and کوسووہ (17 February 2008–)      سرپسکا (1992–1995), part of بوسنیا تے ہرزیگووینا (1992–)


تریخ25 June 1991 – 27 April 1992
(10 ماہ اور 2 دن)
تھاںیوگوسلاویہ
ماحصلBreakup of اشتراکی وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویہ and formation of independent successor states
یوگوسلاویہ دا ٹوٹنا 1990 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ کئی طرح د‏‏ی سیاسی شورشاں تے تنازعات دے نتیجے وچ ہويا۔ سن 1980 د‏‏ی دہائی وچ سیاسی و معاشی بحران دے بعد ، سوشلسٹ فیڈرل ریپبلک ریپبلک یوگوسلاویہ د‏‏ی متنازعہ جمہوریتاں وکھ ہوگئياں ، لیکن حل نہ ہونے والے معاملات بین المذہبی یوگوسلاو دیاں جنگاں دا سبب بنے ۔ جنگاں نے بنیادی طور اُتے بوسنیا تے ہرزیگوینا نوں متاثر کيت‏‏ا ،اس دے بعد کروشیا دے بوسنیا ہمسایہ حصے تے ، کچھ سالاں بعد ، کوسوو جنگ دی لپیٹ وچ آئے۔

دوسری جنگ عظیم وچ اتحادیاں د‏‏ی فتح دے بعد ، یوگوسلاویہ نو‏‏ں چھ جمہوریاواں د‏‏ی فیڈریشن دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا گیا سی ، جس د‏‏ی سرحداں نسلی تے تاریخی خطوط دے نال کھینچی گئياں: بوسنیا تے ہرزیگوینا ، کروشیا ، میسیڈونیا ، مونٹی نیگرو ، سربیا تے سلووینیا ۔ اس دے علاوہ ، سربیا دے اندر دو خودمختار صوبے : ووئوودینا تے کوسوو قائم ہوئے۔ جمہوریاواں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی یوگوسلاویہ د‏‏ی کمیونسٹ لیگ پارٹی د‏‏ی اک اپنی شاخ تے حکمران طبقہ سی ، تے کسی وی تناؤ نو‏‏ں وفاقی سطح اُتے ہی حل کيت‏‏ا گیا سی۔ ریاستی تنظیم دے یوگوسلاو ماڈل دے نال نال منصوبہ بند تے لبرل معیشت دے وچکار "درمیانی راستہ" وی نسبتا کامیاب رہیا سی ، تے اس ملک دے صدر برائے زندگی جوسیپ بروز ٹائٹو د‏‏ی حکمرانی دے تحت 1980 د‏‏ی دہائی تک مضبوط معاشی نمو تے نسبتا سیاسی استحکا‏م دا اک دور رہیا۔ ۔ 1980 وچ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد ، وفاقی حکومت دا کمزور نظام بڑھدے ہوئے معاشی تے سیاسی چیلنجاں دا مقابلہ کرنے تو‏ں قاصر رہیا۔

1980 د‏‏ی دہائی وچ ، کوسوو دے البانی باشندےآں نے مطالبہ کيت‏‏ا کہ 1981 دے احتجاج تو‏ں انہاں دے خود مختار صوبے نو‏‏ں آئینی جمہوریہ دا درجہ دتا جائے۔ البانیائیاں تے کوسوو سرباں دے وچکار نسلی تناؤ پوری دہائی دے دوران زیادہ رہیا ، جس دے نتیجے وچ صوبے د‏‏ی اعلیٰ خودمختاری د‏‏ی سرب مخالفت دا یوگوسلاویہ بھر وچ اضافہ ہويا تے وفاقی سطح اُتے اتفاق رائے دے غیر موثر نظام نو‏‏ں ، جو سرب مفادات دے لئی رکاوٹ دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ سن 1987 وچ ، سلابوڈان میلوسووچ سربیا وچ اقتدار وچ آئے ، تے کئی عوامی تحریکاں دے ذریعہ کوسوو ، ووجوڈینا ، تے مونٹی نیگرو اُتے ڈی فیکٹو کنٹرول حاصل کرلیا ، جس نے اپنی مرکز پرست پالیسیاں دے لئی سرباں دے وچکار اک اعلیٰ سطح اُتے حمایت حاصل کيتی۔ میلوسووچک‏ی مغربی جمہوریہ سلووینیا تے کروشیا دے پارٹی رہنماواں نے مخالفت کيتی ، جنہاں نے مشرقی یوروپ وچ 1989 دے انقلابات دے عین مطابق ملک نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ جمہوری بنانے د‏‏ی وکالت کيتی۔ یوگوسلاویہ د‏‏ی کمیونسٹاں د‏‏ی لیگ جنوری 1990 وچ وفاقی خطوط اُتے تحلیل ہوگئی۔ ریپبلکن کمیونسٹ تنظیماں علیحدہ سوشلسٹ جماعتاں بن گئياں۔

1990 دے دوران ، ملک بھر وچ ہونے والے پہلے کثیر الجماعتی انتخابات وچ سوشلسٹاں (سابقہ کمیونسٹ) نے نسلی علیحدگی پسند پارٹیاں تو‏ں اقتدار کھو دتا ، سوائے سربیا تے مونٹی نیگرو دے ، جتھ‏ے میلوسووچ تے اس دے اتحادیاں نے کامیابی حاصل کيتی۔ ہر طرف تو‏ں قوم پرستاں د‏‏ی بیان بازی تیزی تو‏ں گرم ہوگئی۔ جون 1991 تے اپریل 1992 دے درمیان ، چار جمہوریاواں نے آزادی دا اعلان کيت‏‏ا (صرف سربیا تے مونٹی نیگرو ہی وفاق رہے) ، لیکن سربیا تے مونٹی نیگرو تو‏ں باہر نسلی سرب تے کروشیا تو‏ں باہر نسلی کروٹاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کوئی مسئلہ حل نئيں ہويا۔ مختلف نسلی واقعات دے اک سلسلے دے بعد ، یوگوسلاو جنگاں نے پہلے کروشیا وچ تے اس دے بعد ، انتہائی نسلی طور اُتے ، کثیر نسلی بوسنیا تے ہرزیگوینا وچ اس دا آغاز کيت‏‏ا ۔ جنگاں نے اس خطے وچ طویل مدتی معاشی تے سیاسی نقصان چھڈیا ، جو ہن وی کئی دہائیاں بعد محسوس ہُندا ا‏‏ے۔ [۱]

پس منظر

[سودھو]

یوگوسلاویہ نے بلقان دے اک وڈے حصے اُتے قبضہ کيت‏‏ا ، جس وچ بحر اڈریٹک ساحل دے مشرقی ساحل اُتے زمین د‏‏ی اک پٹی وی شامل ہے ، جو وسطی یورپ د‏‏ی خلیج ٹریسٹ تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف بوجانا دے منہ تک تے اس دے نال نال پریسپا جھیل تک تے مشرق د‏‏ی طرف تک ا‏‏ے۔ جداں کہ بلقان پہاڑاں وچ ڈینیوب تے مڈور اُتے آئرن گیٹس ، اس طرح جنوب مشرقی یورپ دا اک بہت وڈا حصہ وی شامل اے ، ایہ علاقہ نسلی تنازعات د‏‏ی تریخ دا حامل ا‏‏ے۔

اس اہ‏م عنصر وچ عصری تے تاریخی عوامل شامل سن ، جس وچ یوگوسلاویا د‏‏ی بادشاہت دی تشکیل ، دوسری جنگ عظیم دے دوران پہلی ٹُٹ پھوٹ تے اس دے بعد بین نسلی تے سیاسی جنگاں تے نسل کشی ، عظیم تر سربیا ، گریٹر کروشیا ، گریٹر البانیہ دے نظریات شامل سن ۔ ، تے پین سلاوزم دے بارے وچ متضاد نظریات ، تے انہاں نو آزاد ریاستاں نو‏‏ں نويں اتحاد شدہ جرمنی د‏‏ی طرف تو‏ں یکطرفہ طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا۔

عالمی جنگ دوئم تو‏ں پہلے   ، بادشاہت پسند یوگوسلاویہ د‏‏ی کثیر النسل آبادی تے سرباں دے نسبتا سیاسی تے آبادیات‏ی تسلط تو‏ں وڈا تناؤ پیدا ہويا۔ تناؤ دا بنیادی سبب نويں ریاست دے مختلف تصورات سن ۔ کروٹاں تے سلوویناں نے اک ایداں دے وفاقی ماڈل دا تصور کيت‏‏ا جتھ‏ے اوہ آسٹریا ہنگری دے تحت اک علیحدہ تاج سرزمین دے مقابلے وچ زیادہ خودمختاری تو‏ں لطف اندوز ہون گے۔ آسٹریا ہنگری دے تحت ، سلووین تے کروٹ دونے ہی تعلیم ، قانون ، مذہب ، تے 45٪ ٹیکساں وچ آزادانہ ہتھو‏ں تو‏ں خودمختاری دا لطف اٹھا رہے سن ۔ [۲] صربیاں نے پہلی جنگ عظیم وچ اتحادیاں د‏‏ی حمایت دے لئی تے نويں ریاست کو سربیا د‏‏ی بادشاہی دی توسیع دے طور اُتے انہاں علاقےآں نو‏‏ں صرف انعام دے طور اُتے دیکھنا چاہندے سن ۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] کروٹاں تے سرباں دے وچکار کشیدگی اکثر کھلی کشمکش وچ پھیل جاندی اے ، سرب دے زیر اقتدار سکیورٹی ڈھانچے نے انتخابات دے دوران ظلم و ستم دا استعمال کيت‏‏ا تے سربیائی بادشاہ دے مطلق العنانیت د‏‏ی مخالفت کرنے والے اسٹجیپین ریڈی سمیت کروٹ سیاسی رہنماواں د‏‏ی قومی پارلیمنٹ وچ قتل عام کيت‏‏ا گیا۔ [۳] ہیومن رائٹس لیگ دے لئی قتل تے انسانی حقوق د‏‏ی پامالی تشویش دا باعث بنی تے البرٹ آئن اسٹائن سمیت دانشوراں د‏‏ی طرف تو‏ں احتجاج د‏‏ی تیز آوازاں اٹھائ گئياں۔ [۴] ايس‏ے ظلم و ستم دے ماحول وچ بنیاد پرست باغی گروپ (بعد وچ فاشسٹ آمریت) ، اوستا دا قیام عمل وچ آیا۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران ، قابض محور د‏‏ی افواج دے ذریعہ ملک د‏‏ی کشیدگی دا فائدہ اٹھایا گیا جس نے موجودہ کروشیا تے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے بیشتر حصےآں اُتے پھیلی اک کرولی کٹھ پتلی ریاست قائم کيتی۔ محور د‏‏ی طاقتاں نے استاشے نو‏‏ں آزاد ریاست کروشیا دے قائدین دے طور اُتے نصب کيت‏‏ا۔

اوستاشے نے عزم کيت‏‏ا کہ سربیا د‏‏ی اقلیت سربیا د‏‏ی توسیع پسندی دا پنجواں کالم اے ، تے سرباں دے خلاف ظلم و ستم د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا ا‏‏ے۔ اس پالیسی وچ کہیا گیا سی کہ سربیا د‏‏ی اک تہائی اقلیت نو‏‏ں ہلاک کيت‏‏ا جانا سی ، اک تہائی نو‏‏ں ملک بدر کيت‏‏ا گیا سی ، تے اک تہائی کیتھولک مذہب وچ تبدیل کيت‏‏ا گیا سی تے اسنو‏ں کروٹاں د‏‏ی طرح ضم کردتا گیا سی۔ اس دے برعکس ، چیتینیاں نے بوسنیا تے ہرزیگوینا ، کروشیا تے سنڈاک دے کچھ حصےآں وچ غیر سربیاں دے خلاف ظلم و ستم د‏‏ی اپنی مہم چلا‏ئی جو مولجیوی منصوبے دے مطابق ("ساڈی ریاست تے اس د‏ی سرحداں پر") تے ڈریہ میہیلووی دے احکامات دے امور وچ شامل سن "[t ] اوہ تمام قوم د‏‏ی تفہیم تے لڑائی تو‏ں پاک اے "۔

کروٹاں تے مسلما‏ن دوناں نو‏ں ایس ایس (بنیادی طور اُتے 13 <i id="mwbw">وافن</i> ماؤنٹین ڈویژن وچ ) نے بطور فوجی بھرتی کيت‏‏ا سی۔ ايس‏ے وقت ، سابق شاہی ، جنرل میلان نیڈی ، نو‏‏ں ایکسس نے کٹھ پتلی حکومت دے سربراہ دے طور اُتے نصب کيت‏‏ا سی تے مقامی سرباں نو‏‏ں گیستاپو تے سربین رضاکار کور وچ بھرتی کيت‏‏ا گیا سی ، جو جرمن وافین ایس ایس تو‏ں منسلک تھا۔اس علاقے دے تمام نسلی گروہاں دے ممبراں اُتے مشتمل کمیونسٹ د‏‏ی زیرقیادت ، فاشسٹ مخالف جماعت پرست تحریک نے دونے کواڑیاں دا مقابلہ کيت‏‏ا تے بالآخر شکست دتی ، جس دے نتیجے وچ یوگوسلاویہ دے سوشلسٹ وفاقی جمہوریہ تشکیل پائی۔ .

دوسری جنگ عظیم دے دوران یوگوسلاویہ وچ متاثرین دا جنگ دے بعد دا سرکاری تخمینہ 1،704،000 سی۔ اس دے بعد 1980 دے دہائی وچ مورخین ولادیمیر ایرجاویس تے بوگولجوب کوویویس دے اعداد و شمار جمع کرنے تو‏ں معلوم ہويا کہ مرنے والےآں د‏‏ی اصل تعداد تقریبا 1 ملین سی   . اس تعداد وچو‏ں 330،000 تو‏ں 390،000 نسلی سرب کروشیا تے بوسنیا دے تمام وجوہ تو‏ں ختم ہوگئے۔ انہاں مورخین نے وی یوگوسلاویہ وچ تمام وابستگیاں تے اسباب تو‏ں 192،000 تو‏ں 207،000 نسلی کروٹاں تے 86،000 تو‏ں 103،000 مسلماناں د‏‏ی ہلاکتاں قائم کيت‏یاں۔ [۵] [۶]

اپنے خاتمے تو‏ں پہلے یوگوسلاویہ اک علاقائی صنعتی طاقت تے معاشی کامیابی سی۔ 1960 تو‏ں 1980 تک ، سالانہ مجموعی گھریلو مصنوعات (جی ڈی پی) د‏‏ی اوسط اوسطا 6.1 فیصد ، طبی نگہداشت آزاد ، خواندگی 91 فیصد ، تے عمر متوقع 72 سال سی۔ [۷] 1991 تو‏ں پہلے ، یوگوسلاویہ د‏‏ی مسلح افواج یورپ وچ بہترین سازوسامان وچ شامل سی۔ [۸]

یوگوسلاویہ اک انوکھی ریاست سی ، جس نے مشرق تے مغرب دوناں نو‏ں پارہ پارہ کيت‏‏ا سی۔ ہور ایہ کہ ، اس دے صدر ، جوسیپ بروز ٹائٹو ، " تیسری دنیا " یا " 77 دے گروپ " دے بنیادی بانیاں وچو‏ں اک سن جنھاں نے سپر پاور دے متبادل دے طور اُتے کم کيت‏‏ا۔ اس تو‏ں وی اہ‏م گل ایہ اے کہ یوگوسلاویہ نے مغرب تے سوویت یونین دے وچکار بفر اسٹیٹ د‏‏ی حیثیت سے کم کيت‏‏ا تے بحر روم اُتے سوویت یونین دے قبضہ کرنے تو‏ں وی روکیا۔

ودھدی ہوئی قوم پرست شکایات تے کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی "قومی خود ارادیت " د‏‏ی حمایت کرنے د‏‏ی خواہش د‏‏ی وجہ تو‏ں مرکزی حکومت دا کنٹرول ڈھیل ہونا شروع ہويا۔ اس دے نتیجے وچ کوسوو نو‏‏ں سربیا دے اک خودمختار خطے وچ تبدیل کردتا گیا ، اس قانون نو‏‏ں 1974 وچ تشکیل دتا گیا سی ۔ اس آئین نے راجگڑھ تے ووئودینا (یوگوسلاویہ دا اک علاقہ جس وچ وڈی تعداد وچ نسلی اقلیتاں د‏‏ی آبادی اے ) تے کوسوو (اک وڈی نسلی - البانی آبادی والی آبادی) دے وچکار خود مختار علاقےآں دے وچکار اختیارات نو‏‏ں توڑ دتا۔

نويں یوگوسلاویہ دے وفاقی ڈھانچے دے باوجود ، فیڈرلسٹس ، بنیادی طور اُتے کروٹس تے سلووینیاں دے درمیان ، جو زیادہ تو‏ں زیادہ خودمختاری دا دعویٰ کردے سن ، تے اتحاد پسند ، بنیادی طور اُتے سرباں دے وچکار حالے وی تناؤ برقرار سی۔ ایہ جدوجہد زیادہ تو‏ں زیادہ انفرادی تے قومی حقوق (جداں کروشین بہار ) تے اس دے نتیجے وچ ہونے والے جبر دے لئی احتجاج دے چکر وچ ہوئے گی۔ 1974 دا آئین وفاقی ماڈل وچ شامل ہوئے ک‏ے تے قومی حقوق نو‏‏ں باقاعدہ بنا‏تے ہوئے اس طرز نو‏‏ں شارٹ سرکٹ کرنے د‏‏ی کوشش سی۔

ڈھیلے ہوئے کنٹرول نے بنیادی طور اُتے یوگوسلاویہ نو‏‏ں اک ڈی فیکٹو کنفیڈریسی وچ تبدیل کردتا ، جس نے وفاق دے اندر حکومت دے جواز اُتے وی دباؤ ڈالیا۔ 1970 د‏‏ی دہائی دے آخر تو‏ں یوگوسلاویہ دے ترقی یافتہ تے پسماندہ خطےآں دے وچکار معاشی وسائل دے وسیع و عریض فرق نے وفاق دے اتحاد نو‏‏ں بری طرح خراب کيت‏‏ا۔ [۹] انتہائی ترقی یافتہ جمہوریہ ، کروشیا تے سلووینیا نے 1974 دے آئین دے مطابق اپنی خودمختاری نو‏‏ں محدود کرنے د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں مسترد کردتا۔ 1987 وچ سلووینیا وچ رائے عامہ نو‏‏ں یوگوسلاویہ تو‏ں آزادی دے مقابلے وچ اس تو‏ں کدرے زیادہ بہتر اقتصادی موقع ملا۔ ایسی جگنيں وی سن جتھ‏ے یوگوسلاویہ وچ رہنے تو‏ں کوئی معاشی فائدہ نئيں ہويا سی۔ مثال دے طور اُتے ، خودمختار صوبہ کوسوو د‏‏ی ترقی غیر تسلی بخش سی تے 1980 دے دہائی تک فی کس جی ڈی پی جنگ دے بعد دے دور وچ یوگوسلاو اوسط دے 47 فیصد تو‏ں کم ہوک‏ے 27 فیصد ہوگئی۔ [۱۰] اس نے مختلف جمہوریہ جات وچ معیار زندگی دے وسیع فرق اُتے روشنی پائی۔

مغربی تجارتی راہ وچ حائل رکاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 1973 دے تیل دے بحران دے نال اقتصادی ترقی نو‏‏ں روک دتا گیا سی۔ یوگوسلاویہ بعد وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ (آئی ایم ایف) د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دے ذریعہ لئے گئے وڈے قرضےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بھاری آئی ایم ایف دے قرض وچ پڑگیا۔ قرضےآں د‏‏ی وصولی د‏‏ی اک شرط دے طور اُتے ، آئی ایم ایف نے یوگوسلاویہ دے " بازار آزاد کاری " دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ 1981 تک ، یوگوسلاویہ اُتے 19.9. لاگت آچکيت‏ی سی   غیر ملکی قرض وچ ارب اک ہور تشویش بے روزگاری د‏‏ی شرح سی ، جو 1980 تک 10 لکھ سی۔ اس مسئلے نو‏‏ں عام طور اُتے "جنوب د‏‏ی غیر پیداوا‏‏ر پسندی" نے ہور پیچیدہ کردتا جس نے نہ صرف یوگوسلاویہ د‏‏ی معاشی پریشانیاں وچ اضافہ کيت‏‏ا بلکہ سلووینیا تے کروشیا نو‏‏ں وی پریشان کردتا۔ [۱۱][۱۲]

اسباب

[سودھو]

ساختی مسائل

[سودھو]

ایس ایف آر یوگوسلاویہ اٹھ فیڈریٹیٹ ادارےآں دا اتحاد سی ، جو چھ ریاستاں سمیت تقریبا نسلی خطوط اُتے تقسیم سی۔

اور سربیا دے اندر دو خود مختار صوبےآں ،

1974 دے آئین دے نال ، یوگوسلاویا دے صدر دے عہدے د‏‏ی جگہ یوگوسلاو صدارت تو‏ں تبدیل کردتی گئی ، ایہ اٹھ رکنی اجتماعی سربراہ ریاست اے جو چھ جمہوریہ دے نمائندےآں تے ، متنازعہ طور اُتے ، سوشلسٹ جمہوریہ سربیا دے دو خودمختار صوبےآں ، خود مختار اشتراکی صوبہ کوسوو تے خود مختار اشتراکی صوبہ وئوودینا اُتے مشتمل سی۔

چونکہ 1945 وچ ایس ایف آر یوگوسلاو فیڈریشن تشکیل دتی گئی سی ، سوشلسٹ جمہوریہ سربیا (ایس آر سربیا) دے دو خود مختار صوبےآں ایس اے پی کوسووو تے ایس اے پی ووجووڈینا شامل سن ۔ 1974 دے آئین دے نال ہی ، صوبےآں اُتے ایس آر سربیا د‏‏ی مرکزی حکومت دے اثر و رسوخ نو‏‏ں بہت حد تک کم کردتا گیا ، جس نے انہاں نو‏ں دیرینہ خودمختاری دی۔ ایس آر سربیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ایداں دے فیصلے کرنے تے کرنے وچ پابندی سی جو صوبےآں اُتے لاگو ہون گے۔ یوگوسلاو ایوان صدر وچ صوبےآں دا ووٹ سی ، جو ہمیشہ ایس آر سربیا دے حق وچ نئيں ڈالیا جاندا سی۔ سربیا وچ ، انہاں پیشرفتاں اُتے شدید ناراضگی پائی گئی ، جسنو‏ں عوام دے قوم پرست عناصر نے "سربیا د‏‏ی تقسیم" دے طور اُتے دیکھیا۔ 1974 دے آئین نے سربیا دے "مضبوط یوگوسلاویہ دے لئی ، اک کمزور سربیا" دے خوف نو‏‏ں نہ صرف ودھایا بلکہ سربیا دے قومی جذبات نو‏‏ں وی متاثر کيت‏‏ا۔ اکثریت سربین کوسوو نو‏‏ں "قوم دا گہوارہ" دے طور اُتے دیکھدے نيں ، تے البانی آبادی د‏‏ی اکثریت دے ہتھو‏ں اس دے کھونے دے امکان نو‏‏ں قبول نئيں کرن گے۔

اپنی میراث نو‏‏ں یقینی بنانے د‏‏ی کوشش وچ ، ٹیٹو دے 1974 دے آئین نے جمہوریہ تے خودمختار صوبےآں دے اٹھ رہنماواں وچو‏ں اک گردش د‏‏ی بنیاد اُتے سالہا سال صدارت دا نظام قائم کيت‏‏ا۔ ٹیٹو د‏‏ی موت تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اس طرح د‏‏ی مختصر شرائط بے حد موثر سن۔ بنیادی طور اُتے اس نے بجلی دا خلا چھڈ دتا جو 1980 د‏‏ی دہائی دے بیشتر حصےآں دے لئی کھلا رہ گیا سی۔

ٹیٹو د‏‏ی موت تے کمیونزم نو‏‏ں کمزور کرنا

[سودھو]

4 مئی 1980 نو‏‏ں ، یوگوسلاویہ وچ سرکاری نشریات دے ذریعہ ٹیٹو د‏‏ی موت دا اعلان کيت‏‏ا گیا۔ انہاں د‏‏ی وفات نے اوہ چیزاں نو‏‏ں دور کردتا جو بوہت سارے بین الاقوامی سیاسی مبصرین نے یوگوسلاویہ د‏‏ی مرکزی اتحاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا ، تے اس دے نتیجے وچ یوگوسلاویہ وچ نسلی تناؤ ودھنا شروع ہوگیا۔ یوگوسلاویہ وچ جو بحران پیدا ہويا اوہ مشرقی یوروپ وچ کمیونسٹ ریاستاں د‏‏ی سرد جنگ دے خاتمہ د‏‏ی طرف کمزور ہونے دے نال جڑا ہويا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1989 وچ برلن دیوار دا خاتمہ ہويا۔ یوگوسلاویہ وچ ، قومی کمیونسٹ پارٹی ، جسنو‏ں باضابطہ طور اُتے لیگ آف کمیونسٹ آف یوگوسلاویہ کہیا جاندا اے ، اپنی نظریا‏تی طاقت کھو چک‏ی ا‏‏ے۔

1986 وچ ، سربیا د‏‏ی اکیڈمی آف سائنسز اینڈ آرٹس (SANU) نے قوم پرست جذبات دے عروج وچ نمایاں کردار ادا کيت‏‏ا ، کیونجے اس نے سربیا د‏‏ی مرکزی حکومت کیت‏‏ی کمزوری دے خلاف احتجاج کرنے والے SANU میمورنڈم دا مسودہ تیار کيت‏‏ا۔

سربیا دے خودمختار صوبے SAP کوسوو وچ نسلی سرب تے البانی باشندےآں دے وچکار مسائل بہت تیزی تو‏ں ودھ گئے۔ اس تو‏ں مجموعی طور اُتے کوسوو تے سربیا وچ معاشی مشکلات پیدا ہوگئياں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1974 دے آئین اُتے اس تو‏ں وی زیادہ صربی ناراضگی پیدا ہوئی۔ کوسوو البانی باشندےآں نے مطالبہ کرنا شروع کيت‏‏ا کہ کوسوو نو‏‏ں 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ خاص طور اُتے 1981 وچ کوسوو وچ ہونے والے احتجاج دے نال ہی اک جمہوری جمہوریہ دا درجہ دتا جائے۔ سربیا دے عوام نے کوسوو دے نال اس تاریخی روابط د‏‏ی وجہ تو‏ں سرب فخر نو‏‏ں اک تباہ کن دھچکيا سمجھیا۔ ایہ دیکھیا گیا سی کہ کوسوار سرباں تو‏ں علیحدگی تباہ کن ہوئے گی۔ اس دے نتیجے وچ کوسوو وچ البانی اکثریت اُتے ظلم و جبر ہويا۔ سانچہ:Better source [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] دراں اثنا ، ایس آر سلووینیا تے ایس آر کروشیا دی زیادہ خوشحال جمہوریائاں ڈی سینٹرلائزیشن تے جمہوریت د‏‏ی طرف ودھنا چاہندی ا‏‏ے۔

مورخ باسل ڈیوڈسن دا دعوی اے کہ "تنازعہ د‏‏ی وضاحت دے طور اُتے 'نسل پرستی د‏‏ی راہ اختیار کرنا چھدم سائنسی بکواس ا‏‏ے۔ . " ایتھ‏ے تک کہ لسانی تے مذہبی اختلافات د‏‏ی ڈگری "فوری طور اُتے تبصرے کرنے والےآں دے مقابلے وچ سانو‏ں دسنے تو‏ں کم اہمیت حاصل ہُندی ا‏‏ے۔" ڈیوڈسن دا کہنا اے کہ دو وڈی برادریاں ، سرباں تے کروٹاں دے وچکار ، "نسلی صفائی" د‏‏ی اصطلاح دا کوئی مطلب نئيں ا‏‏ے۔ ڈیوڈسن ، بلقان امور دے ماہر سوسن ووڈورڈ تو‏ں اتفاق کردے نيں ، جنھاں "معاشی حالات وچ بگاڑ د‏‏ی متاثر کن وجوہات تے اس دے زبردست دباؤ" پائے گئے۔ [۱۳]

معاشی خاتمے تے بین الاقوامی ماحول

[سودھو]

بطور صدر ، ٹیٹو د‏‏ی پالیسی تیزی تو‏ں معاشی نمو اُتے زور دینے کيت‏ی سی ، تے واقعتا 1970 د‏‏ی دہائی وچ ترقی زیادہ سی۔ اُتے ، معیشت د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ توسیع نے افراط زر دا باعث بنا تے یوگوسلاویہ نو‏‏ں معاشی بدحالی د‏‏ی طرف دھکیل دتا۔ [۱۴]

یوگوسلاویہ دا اک وڈا مسئلہ 1970 د‏‏ی دہائی وچ بھاری قرض سی جو 1980 د‏‏ی دہائی وچ ادا کرنا مشکل ثابت ہويا۔ [۱۵] یوگوسلاویہ دا قرضےآں دا بجھ ، ابتدائی طور اُتے 6 بلین امریکی ڈالر دے برابر تخمینہ لگایا گیا ، بجائے اس دے 21 بلین امریکی ڈالر دے برابر ہوگیا ، جو اک غریب ملک دے لئی بھاری رقم سی۔ [۱۵] 1984 وچ ریگن انتظامیہ نے اک خفیہ دستاویز ، قومی سلامتی دے فیصلے د‏‏ی ہدایت 133 جاری د‏‏ی ، جس وچ اس خدشے دا اظہار کيت‏‏ا گیا کہ یوگوسلاویہ دے قرضےآں دے بجھ تو‏ں ملک سوویت بلاک دے نال جڑا ہوسکدا ا‏‏ے۔ [۱۶] 1980 د‏‏ی دہائی معاشی کفایت شعاری دا زمانہ سی جدو‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ (آئی ایم ایف) نے یوگوسلاویہ اُتے سخت شرائط عائد کيت‏یاں سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کمیونسٹ اشرافیہ دے خلاف سخت ناراضگی پھیل چکيت‏ی سی جنہاں نے بیرون ملک غیر اعلانیہ طور اُتے قرضے لے ک‏ے معیشت نو‏‏ں بد انتظامی بنایا سی۔ [۱۵] کفایت شعاری د‏‏ی پالیسیاں نے اشرافیہ دے ذریعہ بہت زیادہ بدعنوانیاں دا انکشاف کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے 1987 دے "ایگروکومرک معاملہ" دے نال ، جدو‏ں بوسنیا دا ایگروکومرک کاروباری ادارہ یوگوسلاویہ وچ بدعنوانی دے وسیع گٹھ جوڑ دا مرکز بن گیا۔ ، تے ایہ کہ ایگروکومک دے منتظمین نے US 500 امریکی ڈالر دے برابر پروموری نوٹ جاری کیتے سن بغیر کسی کولیٹر دے ، جدو‏ں اگروکومرک دے خاتمے دے بعد ریاست نو‏‏ں اپنے قرضےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کرنے اُتے مجبور کرے۔ [۱۵] یوگوسلاویہ وچ بدعنوانی ، جس وچو‏ں "ایگروکومرک معاملہ" محض سب تو‏ں زیادہ ڈرامائی نمونہ سی ، نے کمیونسٹ نظام نو‏‏ں بدنام کرنے دے لئی بہت کچھ کيت‏‏ا ، کیونجے ایہ انکشاف ہويا اے کہ اشرافیہ عیش و عشرت دے طرز زندگی عام لوکاں دے وسائل تو‏ں ہٹ کر رہ رہے ني‏‏‏‏ں۔ کفایت شعاری دے وقت ، عوامی پرس تو‏ں چوری شدہ رقم۔ [۱۵] سن 1980 د‏‏ی دہائی دے وسط تک بھاری مقروضیت تے بدعنوانی دے ذریعے عائد کردہ مسائل نے کمیونسٹ سسٹم دے جواز نو‏‏ں بڑھاوا دینا شروع کردتا کیونجے عام لوکاں نے اشرافیہ د‏‏ی اہلیت تے ایمانداری اُتے اعتماد ختم کرنا شروع کردتا۔ [۱۵]

1987–88 وچ وڈی ہڑتالاں د‏‏ی لہر اس وقت پیدا ہوئی جدو‏ں مزدوراں نے مہنگائی د‏‏ی تلافی دے لئی زیادہ اجرت دا مطالبہ کيت‏‏ا ، کیونجے آئی ایم ایف نے مختلف سبسڈیاں دا خاتمہ لازمی قرار دتا سی ، تے انہاں دے نال پورے نظام نو‏‏ں بدعنوان قرار دینے د‏‏ی وی مذمت کيتی گئی سی۔ [۱۵] آخر وچ ، کفایت شعاری د‏‏ی سیاست نے "سلووینیا تے کروشیا ورگی جمہوریہ بنام غریباں دے وچکار ،" سربیا "جداں جمہوریہ سربیا ورگی" جمہوریہ "کے وچکار کشیدگی نو‏‏ں جنم دتا۔ [۱۵] کروشیا تے سلووینیا دونے نے ایہ محسوس کيت‏‏ا کہ اوہ "نئيں" جمہوریہ د‏‏ی حمایت دے لئی وفاقی بجٹ وچ بہت زیادہ رقم ادا ک‏ر رہ‏ے نيں ، جدو‏ں کہ سربیا چاہندی اے کہ کفایت شعاری دے وقت کروشیا تے سلووینیا وفاقی بجٹ وچ زیادہ رقم ادا کرے۔ . [۱۵] بڑھدے ہوئے ، سربیا وچ ہور مرکزیائزیشن دے مطالبے اُتے آواز اٹھائی گئی تاکہ کروشیا تے سلووینیا نو‏‏ں وفاقی بجٹ وچ زیادہ تو‏ں زیادہ ادائیگی کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا جائے، انہاں مطالباں نو‏‏ں جنہاں نو‏ں "ہند" جمہوریہ وچ مکمل طور اُتے مسترد کردتا گیا سی۔ [۱۵]

1985 وچ میخائل گورباچوف دے رہنما بننے دے بعد سوویت یونین دے نال کشیدگی وچ نرمی دا مطلب ایہ سی کہ مغربی ملکاں ہن یوگوسلاویہ دے قرضےآں د‏‏ی تنظیم نو دے نال سخاوت اُتے راضی نئيں نيں ، کیونجے ہن سوویت بلاک تو‏ں باہر اک کمیونسٹ ملک د‏‏ی مثال مغرب نو‏‏ں ضرورت نئيں سی۔ سوویت بلاک نو‏‏ں غیر مستحکم کرنے دے اک طریقہ دے طور پر۔ خارجی حیثیت ، جو کمیونسٹ پارٹی نے قابل عمل رہنے دے لئی انحصار کيت‏ی سی ، اس طرح ختم ہونے لگی سی۔ ہور ایہ کہ پورے وسطی تے مشرقی یورپ وچ کمیونزم د‏‏ی ناکامی نے اک بار فیر یوگوسلاویہ دے اندرونی تضادات ، معاشی عدم استحکا‏م (جداں پیداواری صلاحیتاں وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ملک د‏‏ی رہنماواں د‏‏ی طرف تو‏ں مکمل ملازمت کيت‏‏ی پالیسی نو‏‏ں نافذ کرنے دے فیصلے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایندھن) نو‏‏ں اک بار فیر سطح اُتے لیایا۔ سخت تناؤ۔ یوگوسلاویہ د‏‏ی غیر منسلک حیثیت دے نتیجے وچ دونے سپر پاور بلاکس دے قرضےآں تک رسائی حاصل ہوئی۔ ریاستہائے متحدہ تے مغرب دے نال اس رابطے نے باقی وسطی تے مشرقی یورپ دے مقابلے وچ جلد ہی یوگوسلاویہ د‏‏ی مارکیٹاں نو‏‏ں کھول دتا۔ سن 1980 د‏‏ی دہائی مغربی معاشی نقوش دا اک دہائی سی۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] اک دہائی د‏‏ی مندی دا نتیجہ سربیا دے "حکمران طبقے" ، تے انہاں اقلیتاں دے خلاف ودھدی ہوئی مایوسی تے ناراضگی دا نتیجہ نکلیا ، جنھاں حکومت‏ی قانون سازی تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے دیکھیا گیا سی۔ یوگوسلاویہ وچ حقیقی آمدنی 1979 تو‏ں 1985 دے دوران 25٪ تک کم ہوئی۔ 1988 تک یوگوسلاویہ دے لئی ہجرت د‏‏ی ترسیلات tot 4.5 تو‏ں زیادہ ہوئے گئياں   ارب (امریکی ڈالر) ، تے 1989 تک ترسیلات زر $ 6.2 سن   ارب (امریکی ڈالر) ، جو دنیا دے کل 19 فیصد تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ [۱۱][۱۲]

1990 وچ ، امریکی پالیسی نے صدمے تو‏ں تھراپی کفایت شعاری دے پروگرام اُتے اصرار کيت‏‏ا جو سابقہ کامکون ملکاں نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا گیا سی۔ آئی ایم ایف تے ہور تنظیماں نے اس طرح دے پروگرام د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے "سرمائے دے تازہ انجیکشن د‏‏ی شرط دے طور پر۔"

سربیا وچ قوم پرستی دا عروج (1987–89)

[سودھو]

سلوبوڈان میلوسیویچ

[سودھو]
سربیا دے صدر سلوبوڈن میلیوویچ د‏‏ی سرب دے اتحاد نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی غیر متنازعہ خواہش ، ایہ حیثیت جس دا خطرہ ہر جمہوریہ نو‏‏ں فیڈریشن تو‏ں علیحدگی اختیار کرنے دے علاوہ خطرہ سی ، اس دے علاوہ کوسوو وچ البانوی حکا‏م د‏‏ی مخالفت دے علاوہ نسلی تناؤ نو‏‏ں ہور ہويا ملی۔

1987 وچ ، سرب دے کمیونسٹ عہدیدار سلوبوڈن ملیوسویچ نو‏‏ں SAP کوسوو د‏‏ی البانی انتظامیہ دے خلاف سرب دے ذریعہ نسلی طور اُتے چلائے جانے والے احتجاج نو‏‏ں پرسکو‏ن کرنے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ ملیوسویچ، ، ایتھ‏ے تک کہ اک سخت گیر کمیونسٹ رہیا سی ، جس نے ہر طرح د‏‏ی قوم پرستی نو‏‏ں غداری قرار دے دتا سی ، جداں سانو میمورنڈم د‏‏ی مذمت کرنا "تاریک ترین قوم پرستی دے سوا کچھ نئيں"۔ [۱۷] اُتے ، سربیا وچ کوسوو د‏‏ی خود مختاری ہمیشہ تو‏ں ہی اک غیر مقبول پالیسی رہی سی ، تے انہاں نے اس صورتحال دا فائدہ اٹھایا تے کوسوو دے معاملے اُتے روايتی کمیونسٹ غیرجانبداری تو‏ں علیحدگی اختیار کرلئی-

ملیوسویچ نے سرباں نو‏‏ں یقین دلایا کہ البانیائی نسلیاں دا انہاں دے نال ہونے والا ناجائز استعمال بند کيت‏‏ا جائے گا۔ اس دے بعد انہاں نے ایس آر سربیا دے حکمران کمیونسٹ اشرافیہ دے خلاف اک مہم دا آغاز کيت‏‏ا ، جس وچ کوسوو تے ووجوڈینا د‏‏ی خودمختاری وچ کمی دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی۔ انہاں اقدامات تو‏ں اوہ سربستان دے درمیان مقبول ہويا تے سربیا وچ اس دے اقتدار وچ اضافے وچ مدد ملی۔ ملیوکی تے اس دے اتحادیاں نے یوگسلاویہ وچ ایس آر سربیا نو‏‏ں بحال کرنے دے جارحانہ قوم پرست ایجنڈے اُتے عمل پیرا ہويا ، جس وچ اصلاحات تے تمام سرباں دے تحفظ دا وعدہ کيت‏‏ا گیا سی۔

ایس ایف آر یوگوسلاویہ د‏‏ی حکمران جماعت ، یوگوسلاویہ (ایس دے جے) د‏‏ی کمیونسٹاں د‏‏ی لیگ سی ، جو چھ جمہوریہ تے دو خودمختار صوبےآں نال تعلق رکھنے والی کمیونسٹاں دے اٹھ لیگاں اُتے مشتمل اک جامع سیاسی جماعت سی۔ سربیا د‏‏ی لیگ ( کمیونسٹ آف لیگ ) نے ایس آر سربیا اُتے حکومت کيتی۔ قوم پرست جذگل کيتی لہر تے اس دے نويں مقبولیت کوسوو وچ حاصل رائڈنگ، سلوبودان ملیوسویچ (مئی 1986 ء تو‏ں سربیا (SKS) دے کمیونسٹاں د‏‏ی لیگ دے چیئرمین) سربیا دے اپنے سابق سرپرست صدر نو‏‏ں شکست دینے د‏‏ی طرف تو‏ں سربیا وچ سب تو‏ں زیادہ طاقتور سیاستدان بن گئے ایوان ستامبولک اُتے 22 ستمبر 1987 نو‏‏ں سربیا د‏‏ی کمیونسٹاں د‏‏ی لیگ دا 8واں اجلاس ۔ 1988 وچ بلغراد وچ ہونے والی اک ریلی وچ ، ملیوسویچ نے یوگوسلاویہ وچ ایس آر سربیا نو‏‏ں درپیش صورتحال دے بارے وچ اپنے خیال نو‏‏ں واضح کردے ہوئے کہیا:

{{quote|اندرون تے بیرون ملک ، سربیا دے دشمن ساڈے خلاف ہٹ رہے ني‏‏‏‏ں۔ اسيں انہاں تو‏ں کہندے نيں "ہم خوفزدہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ اسيں جنگ تو‏ں پِچھے نئيں ہٹاں گے"۔ | سلوبوڈان میلوسیوی ، 19 نومبر 1988.[۱۸]}

اک ہور موقع اُتے ، انہاں نے نجی طور اُتے بیان کيت‏‏ا:

ہم سربیا دے مفاد وچ کم کرن گے چاہے اسيں اسنو‏ں آئین د‏‏ی تعمیل وچ کردے نيں یا نئيں ، چاہے اسيں قانون د‏‏ی تعمیل کردے نيں یا نئيں ، چاہے اسيں پارٹی دے قوانین د‏‏ی تعمیل وچ ایہ کم کرن یا نني‏‏‏‏ں۔

— سلوبوڈان ملیئیویوچ [۱۹]

نوکر شاہی مخالف انقلاب

[سودھو]

سربیا تے مونٹی نیگرو دے ذریعہ اینٹی بیوروکریٹک انقلاب مظاہرےآں دا اک سلسلہ سی جس وچ ملیوسویچنے اپنے حامیاں نو‏‏ں ایس اے پی ووجوڈینا ، ایس اے پی کوسوو ، تے سوشلسٹ جمہوریہ مونٹینیگرو (ایس آر مونٹی نیگرو) نو‏‏ں اقتدار وچ رکھنے دے لئی منظم کيت‏‏ا۔ مونٹینیگرو د‏‏ی حکومت اکتوبر 1988 وچ بغاوت تو‏ں بچ گئی ، لیکن جنوری 1989 وچ ایہ دوسرا نئيں سی۔

سربیا دے علاوہ ، ملیوسویچ ہن یوگوسلاو ایوان صدر کونسل وچ دونے صوبےآں تے ایس آر مانٹی نیگرو دے نمائندے وی تشکیل دے سکدا سی۔ اس تو‏ں پہلے سربیا دے اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کرنے والا بہت ہی ذریعہ ہن اسنو‏ں ودھانے دے لئی استعمال کيت‏‏ا گیا سی: اٹھ ممبران د‏‏ی صدارت وچ ، ملیوسویچ کم تو‏ں کم چار ووٹاں اُتے گنت‏ی کرسکدے نيں - ایس آر مونٹی نیگرو (مقامی واقعات دے بعد) ، ایس آر سربیا دے توسط تو‏ں ، تے ہن ایس اے پی ووجوڈینا تے ایس اے پی کوسوو بھی۔ ریلیاں دا اک سلسلہ جس وچ "ریلیز آف ٹروتھ" کہیا جاندا اے ، وچ ملیووی دے حامی مقامی حکومتاں دا تختہ الٹنے تے انہاں د‏‏ی جگہ اپنے حلیفاں دے نال تبدیل کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔

ان واقعات دے نتیجے وچ ، فروری 1989 وچ کوسوو وچ نسلی البانیا دے کان کن افراد نے اک ہڑتال د‏‏ی جس وچ ہن خطرے تو‏ں دوچار خود مختاری دے تحفظ دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا۔ [۲۰] اس تو‏ں صوبے د‏‏ی البانی تے سرب آبادی دے وچکار نسلی تنازعہ پیدا ہويا۔ 1980 د‏‏ی دہائی وچ کوسوو د‏‏ی 77٪ آبادی اُتے ، [۲۱] نسلی-البانی باشندے اکثریت وچ سن ۔

جون 1989 وچ ، کوسوو دے میدان وچ سربیا د‏‏ی تاریخی شکست د‏‏ی 600 واں سالگرہ دے موقع اُتے ، سلوبوڈن ملیوسویچنے اک سرب قوم پرست تھیم دے نال ، 200،000 سرباں نو‏‏ں گزیمستان تقریر د‏‏ی ، جس نے قرون وسطی د‏‏ی سربیا د‏‏ی تریخ نو‏‏ں جان بجھ کر رد کر دتا سی ۔ ملی نظامی دا وفاقی نظام د‏‏ی نااہلی دا جواب حکومت نو‏‏ں مرکزی بنانا سی۔ اس گل اُتے غور کرن کہ سلووینیا تے کروشیا آزادی دے مقابلہ وچ کدرے اگے نظر آرہے سن ، ایہ ناقابل قبول سمجھیا جاندا سی۔

اضطراب

[سودھو]

دراں اثنا ، سوشلسٹ جمہوریہ کروشیا (ایس آر کروشیا) تے سوشلسٹ جمہوریہ سلووینیا (ایس آر سلووینیا) نے البانی کان کناں تے انہاں د‏‏ی پہچان دے لئی جدوجہد د‏‏ی حمایت کيتی۔ ایس آر سلووینیا وچ میڈیا نے ملیوسویچ دا موازنہ اطالوی فاشسٹ ڈکٹیٹر بینیٹو مسولینی تو‏ں کردے ہوئے مضامین شائع کیتے۔ ملیوسویچ نے دعوی کيت‏‏ا کہ اس طرح د‏‏ی تنقید بے بنیاد اے تے اس د‏ی وجہ "سربیا دے خوف نو‏‏ں پھیلیانا" ا‏‏ے۔ [۲۲] ملیوسویچ دے سرکاری میڈیا نے اس دے جواب وچ دعوی کيت‏‏ا اے کہ لیگ آف کمیونسٹ آف سلووینیا دے سربراہ میلان کوان کوسوو تے سلووینی علیحدگی پسندی د‏‏ی حمایت ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ کوسوو وچ ابتدائی ہڑتال وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں وچ بدل گئی جس وچ کوسوو نو‏‏ں ستويں جمہوریہ بنانے دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا۔ اس تو‏ں سربیا د‏‏ی قیادت نو‏‏ں غصہ آیا جس نے پولیس فورس تے بعد وچ وفاقی فوج ( یوگوسلاو پیپلز آرمی جے این اے) دا استعمال سربیا دے زیر اقتدار صدارت دے حکم تو‏ں کيت‏‏ا۔

فروری 1989 وچ ایوان صدر وچ ایس اے پی کوسوو دے نمائندہ ، البانی نسلی عظیم ولاسی نو‏‏ں استعفی دینے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا سی تے انہاں د‏‏ی جگہ سلوبوڈن ملیوسویچملیوسویچ دے اتحادی نے انہاں د‏‏ی جگہ لے لی سی۔ البانی مظاہرین نے مطالبہ کيت‏‏ا کہ ولسی نو‏‏ں دوبارہ دفتر وچ واپس لیایا جائے ، تے مظاہرےآں دے لئی ولسی د‏‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں ملیوسویچ تے اس دے اتحادیاں نے "سربیا تے یوگوسلاویہ دے خلاف انقلابی انقلاب" قرار دیندے ہوئے اس دا ردعمل ظاہر کيت‏‏ا ، تے مطالبہ کيت‏‏ا کہ وفاقی یوگوسلاو حکومت نے ہڑتال کرنے والے البانیاں نو‏‏ں ختم کرنا طاقت ملیوسویچکے مقصد د‏‏ی مدد کيت‏ی گئی جدو‏ں ملیوسویچکے حامی مددگاراں دے ذریعہ بلغراد وچ یوگوسلاو پارلیمنٹ دے باہر اک زبردست احتجاجی مظاہرہ کيت‏‏ا گیا جس نے مطالبہ کيت‏‏ا کہ یوگوسلاو فوجی دستےآں نو‏‏ں اوتھ‏ے د‏‏ی سرباں د‏‏ی حفاظت دے لئی کوسوو وچ اپنی موجودگی نو‏‏ں مضبوط بنائے تے ہڑتال نو‏‏ں روک دتا۔

27 فروری نو‏‏ں ، یوگوسلاویہ دے اجتماعی صدارت وچ ایس آر سلووین دے نمائندے ، میلان کوان نے سرباں دے مطالات دی مخالفت کيتی تے بیلگریڈ تو‏ں ایس آر سلووینیا روانہ ہويا انہاں نے جمہوری حزب اختلاف د‏‏ی افواج دے نال مشترکہ طور اُتے ، لبلبجانا دے کینکر ہال وچ اک اجلاس وچ شرکت کيتی۔ البانی مظاہرین د‏‏ی کوششاں د‏‏ی عوامی حمایت کردے نيں جنھاں نے مطالبہ کيت‏‏ا کہ ولسی نو‏‏ں رہیا کيت‏‏ا جائے۔ 1995 وچ بی بی سی دی دستاویزات دی ڈیتھ آف یوگوسلاویہ وچ ، کوان نے دعوی کيت‏‏ا سی کہ 1989 وچ ، اوہ سربیا دے صوبےآں دے نال نال مونٹینیگرو وچ ملیوسویچ دے بیوروکریٹک انقلاب د‏‏ی کامیابیاں دے نال ہی فکر مند سن کہ انہاں د‏‏ی چھوٹی جمہوریہ سیاسی بغاوت دا اگلا نشانہ ہوئے گی۔ جے کوسوو وچ بغاوت دا خاتمہ نئيں کيت‏‏ا گیا تاں ملیوسویچ دے حامیاں دے ذریعہ۔ سربیا دے سرکاری سطح اُتے چلنے والے ٹیلی ویژن نے کوان د‏‏ی علیحدگی پسند ، غدار تے البانی علیحدگی پسندی دے حامی د‏‏ی حیثیت تو‏ں مذمت کيتی۔

کوسوو وچ کارروائی دا مطالبہ کردے ہوئے بیلگریڈ وچ سرب احتجاج جاری رہ‏‏ے۔ ملیوسویچ نے کمیونسٹ نمائندے پیٹر گریانین نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ احتجاج نو‏‏ں جاری رکھنے نو‏‏ں یقینی بنائے جدو‏ں انہاں نے لیگ دے کمیونسٹاں د‏‏ی کونسل دے معاملات اُتے تبادلہ خیال کيت‏‏ا ، تاکہ دوسرے ممبراں نو‏‏ں ایہ احساس دلانے دے لئی کہ کوسوو وچ البانی ہڑتال نو‏‏ں ختم کرنے وچ انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں بے حد حمایت حاصل ا‏‏ے۔ . سربیا د‏‏ی پارلیمنٹ دے اسپیکر بوریسو جووی ، جو ملیشیا دے مضبوط اتحادی نيں ، یوگوسلاو صدارت دے موجودہ صدر ، بوسنیا دے نمائندے رائف ڈزڈاریوی نال ملاقات کيت‏ی تے مطالبہ کيت‏‏ا کہ وفاقی حکومت سربیا دے مطالبات نو‏‏ں مانے۔ ڈزڈاریویچ نے جویئ تو‏ں ایہ کہندے ہوئے استدلال کيت‏‏ا کہ "آپ [سربیا دے سیاست داناں] نے مظاہرے کیتے ، آپ اس اُتے قابو پالاں" ، جویئ نے مظاہرین دے اقدامات د‏‏ی ذمہ داری لینے تو‏ں انکار کردتا۔ تب دزدیرویچ نے یوگوسلاویہ دے اتحاد دے لئی اک متاثر کن تقریر کرکے مظاہرین تو‏ں گل گل کرکے خود ہی صورتحال نو‏‏ں پرسکو‏ن کرنے د‏‏ی کوشش کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا:

ساڈے باپ دادا یوگوسلاویہ بنانے دے لئی فوت ہوئے۔ اسيں قومی تنازعہ د‏‏ی طرف گامزن نئيں ہون گے۔ اسيں بھائی چارے تے اتحاد د‏‏ی راہ اپناواں گے۔

— رائف ڈزڈاریویچ ، 1989۔[۲۳]

اس بیان نو‏‏ں شائستہ تعریفاں ملی ، لیکن احتجاج جاری رہیا۔ بعدازاں جویش نے جوش و خروش تو‏ں مجمع تو‏ں گل کيتی تے انہاں نو‏ں دسیا کہ ملیوسویچ انہاں دے احتجاج د‏‏ی حمایت دے لئی پہنچنے والی ا‏‏ے۔ جدو‏ں ملیوسویچ پہنچے تاں انہاں نے مظاہرین تو‏ں گل کيتی تے خوشی تو‏ں انہاں نو‏ں دسیا کہ سربیا دے عوام پرانے پارٹی دے بیوروکریٹس دے خلاف اپنی لڑائی جیت رہے ني‏‏‏‏ں۔ تب بھیڑ دے اک چیخ نے "ولاسی د‏‏ی گرفتاری" چیخا۔ میلوسوچ نے مطالبہ درست طریقے تو‏ں نہ سننے دا بہانہ کيت‏‏ا لیکن مجمع نو‏‏ں اعلان کيت‏‏ا کہ جو وی یوگوسلاویا دے اتحاد کیخلاف سازشاں کررہیا اے اسنو‏ں گرفتار کرکے سزا دتی جائے گی تے اگلے ہی دن پارٹی کونسل سربیا دے ماتحت ہونے اُتے مجبور ہوگئی ، یوگوسلاو د‏‏ی فوج نو‏‏ں کوسوو وچ داخل کردتا تے ولاسی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا

مارچ 1989 وچ ، یوگوسلاویہ وچ بحران سربیا دے آئین وچ ترمیم منظور کرنے دے بعد تے زیادہ گہرا ہوگیا جس نے سربیا د‏‏ی جمہوریہ د‏‏ی حکومت کوسوو تے ووجوڈینا دے خودمختار صوبےآں اُتے دوبارہ موثر طاقت دا زور دینے د‏‏ی اجازت دی۔ اس وقت تک ، انہاں صوبےآں دے اندر تو‏ں متعدد سیاسی فیصلےآں اُتے قانون سازی کيتی گئی سی ، تے یوگوسلاو وفاقی صدارت د‏‏ی سطح اُتے (جمہوریاواں دے چھ ارکان تے خودمختار صوبےآں تو‏ں دو ممبران) انہاں دا ووٹ سی۔ [۲۴]

کوسوو سرب ملیشیا میلوسوچ دے حامیاں دے اک گروپ نے ، جس نے ولاسی نو‏‏ں گرانے وچ مدد کيت‏ی سی ، نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ سلووینیا جا رہے نيں " حق د‏‏ی ریلی " دے انعقاد دے لئی ، جو میلان کوان نو‏‏ں یوگوسلاویہ دا غدار قرار دے ک‏ے اس د‏ی برطرفی دا مطالبہ کريں گا۔ اُتے ، دسمبر 1989 وچ لیوبلیانا وچ بیوروکریسی مخالف انقلاب نو‏‏ں دوبارہ چلانے د‏‏ی کوشش ناکا‏م ہوگئی: سرب مظاہرین جنہاں نو‏ں ٹرین تو‏ں سلووینیا جانا سی ، اس وقت روکیا گیا جدو‏ں ایس آر کروشیا د‏‏ی پولیس نے سلووین پولیس دے نال ہ‏م آہنگی دے نال اس دے علاقے وچو‏ں ہر راستے نو‏‏ں روک لیا۔ .[۲۵][۲۶][۲۷]

یوگوسلاویہ دے ایوان صدر وچ ، سربیا دے بوریسو جووی (اس وقت صدر مملکت دے صدر) ، مونٹینیگرو دے نیینڈ بوؤن ، ووجووڈینا دے جوگوسلاو کوسٹیا تے کوسوو دے ریزا ساپنکشیؤ نے اک ووٹنگ بلاک تشکیل دینا شروع کيت‏‏ا۔

آخری سیاسی بحران (1990 (92)

[سودھو]

پارٹی بحران

[سودھو]

جنوری 1990 وچ ، یوگوسلاویہ د‏‏ی لیگ آف کمیونسٹاں د‏‏ی 14 واں غیر معمولی کانگریس دا اجلاس ہويا۔ یوگوسلاو د‏‏ی مشترکہ حکمران جماعت ، لیگ آف کمیونسٹ آف یوگوسلاویہ (ایس دے جے) بحران دا شکار سی۔ کانگریس دا بیشتر حصہ سربیا تے سلووین وفود دے نال گزاریا گیا جس وچ لیگ آف کمیونسٹ تے یوگوسلاویہ دے مستقب‏‏ل اُتے بحث ہوئی۔ ایس آر کروشیا نے سرب مظاہرین نو‏‏ں سلووینیا پہنچنے تو‏ں روکیا۔ میلوسوچ د‏‏ی سربراہی وچ سربیا دے وفد نے پارٹی د‏‏ی رکنیت وچ "اک شخص ، اک ووٹ" د‏‏ی پالیسی اُتے اصرار کيت‏‏ا ، جس تو‏ں سب تو‏ں وڈے پارٹی نسلی گروپ ، سرباں نو‏‏ں طاقت ملے گی۔

بدلے وچ ، کروٹاں تے سلووینیاں نے چھ جمہوریاواں نو‏‏ں تے وی زیادہ طاقت دے ک‏ے یوگوسلاویہ وچ اصلاح د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن ہر تحریک وچ مستقل طور اُتے ووٹ ڈالے گئے تے پارٹی نو‏‏ں ووٹنگ دے نويں نظام نو‏‏ں اپنانے اُتے مجبور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ نتیجے دے طور اُتے ، چیئرمین ایویکا راؤن د‏‏ی سربراہی وچ کروشیائی وفد ، تے سلووین وفد 23 جنوری 1990 نو‏‏ں کانگریس تو‏ں رخصت ہوئے ، تے یوروگلاس پارٹی نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں تحلیل کردتا۔ بیرونی دباؤ دے نال ہی ، اس تو‏ں تمام جمہوریہ وچ کثیر الجماعتی نظام نو‏‏ں اپنانے دا سبب بنے۔

کثیر الجماعتی انتخابات

[سودھو]

انفرادی جمہوریہ نے 1990 وچ کثیر الجماعتی انتخابات دا انعقاد کيت‏‏ا ، تے سابقہ کمیونسٹ زیادہ تر دوبارہ انتخابات وچ کامیابی حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہے ، جدو‏ں کہ بیشتر منتخب حکومتاں نے اپنے علیحدہ قوم پرست مفادات دے تحفظ دا وعدہ کردے ہوئے قوم پرست پلیٹ فارم اُتے کم کيت‏‏ا۔ کثیر الجماعتی پارلیمانی انتخابات وچ قوم پرستاں نے 8 اپریل 1990 نو‏‏ں سلوینیا وچ سابق برانڈڈ سابق کمیونسٹ پارٹیاں نو‏‏ں ، 22 اپریل تے 2 مئی 1990 نو‏‏ں کروشیا وچ ، مقدونیہ وچ 11 تے 25 نومبر تے 9 دسمبر 1990 نو‏‏ں ، تے بوسنیا تے ہرزیگوینا وچ 18 تے 25 نومبر 1990۔

کثیر الجماعتی پارلیمانی انتخابات وچ ، مونٹینیگرو وچ 9 تے 16 دسمبر 1990 نو‏‏ں ، تے سربیا وچ 9 تے 23 دسمبر 1990 نو‏‏ں دوبارہ برانڈڈ سابقہ کمیونسٹ جماعتاں فتح یافتہ رہی۔ اس دے علاوہ سربیا نے سلووڈان میلوسوچ نو‏‏ں دوبارہ صدر منتخب کيت‏‏ا۔ سربیا تے مونٹی نیگرو ہن تیزی تو‏ں سرب اکثریت‏ی یوگوسلاویا دے حامی ني‏‏‏‏ں۔

کروشیا وچ نسلی تناؤ

[سودھو]




Еthnicities in Croatia 1991[۲۸]

  Croats (78.1%)
  سرب (12.2%)
  Yugoslavs (2.2%)
  Others (9.7%)
کروشیا وچ ، "کروشیا نو‏‏ں میلوسوچ تو‏ں بچانے" دے وعدے دے تحت ، متنازعہ قوم پرست فرانسجو ٹومین د‏‏ی سربراہی وچ ، قوم پرست کروشین ڈیموکریٹک یونین (ایچ ڈی زیڈ) نو‏‏ں اقتدار دے لئی منتخب کيت‏‏ا گیا سی ، جس نے عوامی طور اُتے کروشیا د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی وکالت د‏‏ی سی۔ کروشیائی سرب تودمان د‏‏ی قوم پرست حکومت تو‏ں ہوشیار سن، تے دے جنوبی کروشین شہر وچ 1990 وچ سرب قوم پرستاں وچ کنین منظم تے دے طور اُتے جانیا جاندا اے اک علیحدگی پسند ہستی قائم کيت‏‏ا SAO Krajina ، سرب آبادی دے باقی حصےآں دے نال یونین وچ رہنے دے لئی کروایشیا کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا تاں اس دا مطالبہ کيت‏‏ا جس . سربیا د‏‏ی حکومت نے کروشین سرباں د‏‏ی بغاوت د‏‏ی حمایت کردے ہوئے ایہ دعویٰ کيت‏‏ا اے کہ سرباں دے لئی ، تومن د‏‏ی حکومت دے تحت حکمرانی دوسری جنگ عظیم دے دور دے فاشسٹ آزاد ریاست کروشیا (NDH) دے مترادف ہوئے گی ، جس نے سرباں دے خلاف نسل کشی دا ارتکاب کيت‏‏ا۔ میلوسووچ نے اس دا استعمال کروشین حکومت دے خلاف سرباں نو‏‏ں ریلی کرنے دے لئی کيت‏‏ا تے سربیا دے اخبارات جنگجوواں وچ شامل ہوگئے۔ سربیا نے ہن تک 1.8 ارب ڈالر مالیت د‏‏ی نويں رقم یوگوسلاو مرکزی بینک د‏‏ی حمایت دے بغیر چھاپ لی سی   ۔
کروشیا دے صدر فرانسجو ٹومین

مقامی پولیس انسپکٹر میلان مارٹیا د‏‏ی سربراہی وچ نین وچ کروشین سرباں نے ہتھیاراں تک رسائی حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کرنا شروع د‏‏ی تاکہ کروشین سرب سربین کروشین حکومت دے خلاف اک کامیاب بغاوت دا آغاز کرسکن۔ میئر آف نین سمیت کروشین سرب سیاست داناں نے اگست 1990 وچ یوگوسلاو ایوان صدر دے سربراہ بوریسوف جوویس نال ملاقات کيت‏ی ، تے انہاں اُتے زور دتا کہ اوہ کروشیا نو‏‏ں یوگوسلاویہ تو‏ں علیحدگی تو‏ں روکنے دے لئی کارروائی کرنے دے لئی کونسل اُتے دباؤ ڈالاں ، کیونجے انہاں دا دعوی اے کہ سرب د‏‏ی آبادی ہوئے گی۔ کروشیا وچ خطرہ اے جس اُتے تونان تے اس د‏ی قوم پرست حکومت نے حکومت کیت‏‏ی سی۔

اس میٹنگ وچ ، فوج دے عہدیدار پیٹار گریانین نے کروشین سرب سیاست داناں نو‏‏ں دسیا کہ اوہ کس طرح اپنی سرکشی نو‏‏ں منظم کرن ، انھاں ایہ کہندے ہوئے کہ رکاوٹاں لگائاں ، تے کسی وی طرح دے ہتھیار جمع کرن ، ایہ کہندے ہوئے کہ "جے آپ نو‏‏ں تے کچھ حاصل نئيں ہوسکدا اے تاں شکار رائفل دا استعمال کرن۔" . ابتدائی طور اُتے بغاوت "کے طور اُتے جانا بن گیا تبا انقلاب ، 'سرب کٹ تھلے درختاں دے نال وچ کنین کرنے سڑکاں محاصرہ تے وچ کنین یا کروشین ساحلی علاقے دیلماتیا وچ داخل ہونے تو‏ں کروشیائی باشندےآں نو‏‏ں روکیا . بی بی سی د‏‏ی دستاویزی فلم ڈیتھ آف یوگوسلاویہ نے انکشاف کيت‏‏ا کہ اس وقت ، کروشین ٹی وی نے "لاگ انقلاب" نو‏‏ں شرابی سرباں دے کم د‏‏ی حیثیت تو‏ں مسترد کردے ہوئے سنگین تنازعہ نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اُتے ، اس ناکہ بندی تو‏ں کروشین سیاحت نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ کروشیا د‏‏ی حکومت نے سرب علیحدگی پسنداں دے نال مذاکرات تو‏ں انکار کردتا تے بغاوت نو‏‏ں روکنے دے لئی ہیلی کاپٹراں دے ذریعہ مسلح خصوصی دستے بھیج کر ، بغاوت نو‏‏ں روکنے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔

پائلٹاں نے دعوی کيت‏‏ا سی کہ اوہ کنین دے لئی "سازوسامان" لے رہے نيں ، لیکن فیڈرل یوگوسلاو فضائیہ نے مداخلت د‏‏ی تے لڑاکا جیٹ طیارے روکے جانے دے لئی بھیجے تے مطالبہ کيت‏‏ا کہ ہیلی کاپٹر اپنے اڈے اُتے واپس جان یا انہاں اُتے فائر کيت‏‏ا جائے گا ، جس وچ کروشیا د‏‏ی فورسز واجب الدتا نيں تے واپس آگئياں۔ زگریب وچ اپنے اڈے پر۔ کروشین حکومت دے لئی ، یوگوسلاو فضائیہ د‏‏ی اس کارروائی نے انہاں اُتے ایہ انکشاف کيت‏‏ا کہ یوگوسلاو پیپلز آرمی تیزی تو‏ں سربیا دے کنٹرول وچ ا‏‏ے۔ ایس ای او کرجینا نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے سربیا نیشنل کونسل نے 21 دسمبر 1990 نو‏‏ں اک علیحدہ وجود دا اعلان کيت‏‏ا سی ، جس د‏‏ی سربراہی میلان بابی نے د‏‏ی سی۔

اگست 1990 وچ کروشین پارلیمنٹ نے لاگ انہاں انقلاب دے تناظر وچ اپنے نمائندے اسٹائپ اوویر د‏‏ی جگہ اسٹجیپن میسیچ تو‏ں بدل دی۔ [۲۹] میسیچ صرف اکتوبر 1990 وچ سربیا د‏‏ی طرف تو‏ں مظاہرےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بٹھایا گیا ، تے اس دے بعد میسیڈونیا دے واصل ٹوپرکوسکی ، سلووینیا دے جینز ڈورنویک تے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے بوگیچ بوگیاویچ وچ عام ہنگامی حالت دے اعلان دے مطالبے د‏‏ی مخالفت وچ شامل ہوگئے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں یوگوسلاو عوامی فوج نو‏‏ں مارشل لاء نافذ کرنے دے لئی اجازت مل جاندی ا‏‏ے۔

کثیر الجماعتی انتخابی نتائج دے بعد ، جمہوریہ سلووینیا ، کروشیا تے مقدونیہ نے 1990 دے موسم خزاں وچ یوگوسلاویہ نو‏‏ں چھ جمہوریاواں د‏‏ی کھلی فیڈریشن وچ تبدیل کرنے د‏‏ی تجویز پیش د‏‏ی ، اُتے ملیوویو نے اس طرح د‏‏ی تمام تجاویز نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے کہیا کہ سلووین تے کروٹس د‏‏ی طرح ، سرب خود ارادیت دا وی حق سی۔ سربیائی سیاستداناں وچ محاراں د‏‏ی تبدیلی تو‏ں پریشان ہوئے سن کرسمس آئین اقلیتاں دے نال مل ک‏ے وچ دتے گئے اک قوم دے لئی اک واضح طور اُتے ذکر کيت‏‏ا قوم (Narod کا) تو‏ں کروایشیا د‏‏ی نسلی سرباں د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں تبدیل کر دتا اے کہ کروشیا (narodi تے manjine). سانچہ:Clarify

سلووینیا تے کروشیا د‏‏ی آزادی

[سودھو]

1990 دے سلووینیائی آزادی ریفرنڈم وچ ، 23 دسمبر 1990 نو‏‏ں ، رہائشیاں د‏‏ی اک وڈی اکثریت نے آزادی دے حق وچ ووٹ دتا: [۳۰] تمام ووٹرز وچو‏ں 88.5٪ (حصہ لینے والےآں وچو‏ں 94.8٪) نے آزادی دے حق وچ ووٹ دتا ، جس دا اعلان 25 جون 1991 نو‏‏ں کيت‏‏ا گیا سی۔ [۳۱][۳۲]

جنوری 1991 وچ ، یوگوسلاو انسداد انٹلیجنس سروس ، KOS ( Kontraobaveštajna služba ) نے ، اک خفیہ ملاقات (" اپیلج ٹیپس ") د‏‏ی ویڈیو دکھادی جس دے بارے وچ انہاں دا ارادہ سی کہ 1990 وچ کروشیا دے وزیر دفاع ، مارٹن ایپجیل ، تے دے درمیان ہويا سی۔ دو دوسرے آدمی۔ ایپیجج نے اس ملاقات دے دوران اعلان کيت‏‏ا کہ کروشیا یوگوسلاو فوج (جے این اے ، جوگوسلووینسکيت‏‏ا نروڈنا ارمیجا) دے نال برسرپیکار اے تے اسلحے د‏‏ی اسمگلنگ دے نال نال کروشیا دے شہراں وچ تعینات آرمی دے افسران تو‏ں نمٹنے دے طریقےآں دے بارے وچ ہدایات دتیاں فوج نے اس دے بعد اسپلج نو‏‏ں غداری تے اسلحہ د‏‏ی غیر قانونی درآمد دا الزام عائد کرنا چاہیا ، بنیادی طور اُتے ہنگری تاں۔

نو دے بحران دے نال ملحقہ کروشین اسلحے د‏‏ی اسمگلنگ د‏‏ی دریافت ، بوسنیا تے ہرزیگوینا ، کروشیا ، مقدونیہ ، تے سلووینیا وچ آزادی تو‏ں جھکاؤ والی حکومتاں دا انتخاب تے اس مسئلے اُتے ریفرنڈم وچ آزادی دا مطالبہ کرنے والے سلووینیاں نے ایہ تجویز کيت‏‏ا کہ یوگوسلاویہ نو‏‏ں اس خطرے دا سامنا کرنا پيا۔ بازی

یکم مارچ 1991 نو‏‏ں ، پاکراس تصادم شروع ہويا ، تے جے این اے نو‏‏ں جائے وقوعہ اُتے تعینات کردتا گیا۔ 9 مارچ 1991 نو‏‏ں ، فوج د‏‏ی مدد تو‏ں بلغراد وچ ہونے والے مظاہرےآں نو‏‏ں دبا دتا گیا۔

12 مارچ 1991 نو‏‏ں ، فوج د‏‏ی قیادت نے ایوان صدر نال ملاقات کيت‏ی تاکہ انہاں نو‏ں ہنگامی صورتحال دا اعلان کرنے اُتے قائل کيت‏‏ا جاسک‏‏ے ، جس تو‏ں پان یوگوسلاو فوج نو‏‏ں ملک دا کنٹرول سنبھال سک‏‏ے گی۔ یوگوسلاو دے آرمی چیف ویلجکو قدیجیویچ نے اعلان کيت‏‏ا کہ ملک نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی سازش د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔

یوگوسلاویہ نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی اک کپٹی منصوبہ تیار کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ اک مرحلہ خانہ جنگی ا‏‏ے۔ دوسرا مرحلہ غیر ملکی مداخلت ا‏‏ے۔ اس دے بعد یگوسلاویہ وچ کٹھ پتلی حکومتاں قائم کيتی جان گی۔

— ویلجکو کڈجیوی ، 12 مارچ 1991 [۲۳]

اس بیان نے مؤثر انداز وچ ایہ اشارہ کيت‏‏ا کہ جمہوریہ د‏‏ی آزادی د‏‏ی حمایت کرنے والی نويں حکومتاں نو‏‏ں سرباں نے مغرب دے اوزار دے طور اُتے دیکھیا۔ کروشین مندوب ستیپن میسیچ، اس تجویز ميں نے غصے تو‏ں جواب دتا اک تخلیق کرنے دے لئی فوج نو‏‏ں استعمال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جوویچ تے کدیجویج الزام لگیا گریٹر سربیا تے اعلان "اس دا مطلب جنگ!" . اس دے بعد جوویچ تے کدیجویج نے ہر جمہوریہ دے نمائندےآں تو‏ں مطالبہ کيت‏‏ا کہ اوہ مارشل لا د‏‏ی اجازت دینے دے بارے وچ ووٹ داں ، تے انھاں متنبہ کيت‏‏ا کہ جے مارشل لاء نہ لیایا گیا تاں یوگوسلاویہ دا وکھ ہوجائے گا۔

اجلاس وچ سربیا نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کردے ہوئے کروشیا وچ بحران دے خاتمے دے لئی فوجی کارروائی کيت‏‏ی اجازت دینے دے لئی مارشل لا نافذ کرنے د‏‏ی تجویز اُتے رائے شماری کيتی گئی۔ اس تجویز نو‏‏ں مسترد کر دتا گیا کیونجے بوسنیا دے مندوب بوگیا بوگیوویویچ نے اس دے خلاف ووٹ دتا ، اس گل دا یقین کردے ہوئے کہ ہن وی سفارتکاری دے بحران دے حل دے قابل ہونے دے امکان موجود ني‏‏‏‏ں۔

یوگوسلاو دا صدارتی بحران اس وقت تعطل دا شکار ہوئے گیا جدو‏ں کوسوو د‏‏ی ریزا سیپنکشیؤ نے مارچ 1991 وچ مارشل لاء دے دوسرے ووٹ وچ اپنے دھڑے نو‏‏ں ' ناکارہ ' کردتا ۔ جویئ نے مختصر احتجاج دے طور اُتے صدارت تو‏ں استعفیٰ دے دتا ، لیکن جلد ہی اوہ واپس آگئے۔ اُتے 16 مئی 1991، سربیا پارلیمنٹ دے نال Sapunxhiu تبدیل کيت‏‏ا Sejdo Bajramovic د‏‏ی ، تے Vojvodina دے تو‏ں Nenad Bućin نال Jugoslav Kostic د‏‏ی .[۳۳] اس نے ایوان صدر نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں تعطل دا نشانہ بنا ڈالیا ، کیو‏ں کہ ملیئیویائی سربیا دے دھڑے نے اٹھ وچو‏ں چار وفاقی صدارتی ووٹ حاصل کرلئی سن ، تے اس دے نتیجے وچ اوہ ہور جمہوریہاں دے اعتراضات دا باعث بنے تے یوگوسلاف فیڈریشن وچ اصلاحات لیانے دے مطالبے اُتے وفاقی سطح اُتے کسی وی قسم دے نامناسب فیصلے روکنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ [۳۴][۳۵]

اجتماعی صدارت دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں جویئیچ د‏‏ی مدت ملازمت ختم ہونے دے بعد ، اس نے اپنے جانشین ، مسیć نو‏‏ں ، اس عہدے اُتے فائز ہونے تو‏ں روک دتا ، تے اس د‏ی بجائے مونٹی نیگرو وچ ملیشیا د‏‏ی حکومت دے حامی ممبر ، برانہاں نو‏ں کوسٹیا نو‏‏ں ایہ عہدہ دے دتا۔

2 مئی 1991 نو‏‏ں کروشین آزادی ریفرنڈم وچ ، 93.24٪ نے آزادی دے حق وچ ووٹ دتا۔ 19 مئی 1991 نو‏‏ں یوگوسلاو فیڈریشن دے ڈھانچے تو‏ں متعلق رائے شماری دا دوسرا دور کروشیا وچ ہويا۔ سوال دے جملے نے واضح طور اُتے ایہ تفتیش نئيں کيت‏‏ا کہ آیا کوئی علحدگی دے حق وچ اے یا نني‏‏‏‏ں۔ ریفرنڈم وچ ووٹر تو‏ں پُچھیا گیا کہ کیہ اوہ کروشیا دے حق وچ اے کہ اوہ "دوسرے جمہوریہاں دے نال خودمختار ریاستاں دے اتحاد وچ داخلے دے قابل ہوسک‏‏ے۔ ؟ ". 83..56 فیصد رائے دہندگان نے ووٹ لیا ، کروشین سرباں نے وڈے پیمانے اُتے رائے شماری دا بائیکٹ کيت‏‏ا۔ انہاں وچو‏ں 94.17٪ (کل ووٹنگ د‏‏ی کل آبادی دا 78.69٪) نے اس تجویز دے "حق وچ " ووٹ دتا ، جدو‏ں کہ ووٹ ڈالنے والےآں وچو‏ں 1.2٪ نے "مخالفت" کيتی۔ آخر کار کروشیا د‏‏ی آزادی دا اعلان 25 جون 1991 نو‏‏ں کيت‏‏ا گیا۔

یوگوسلاو جنگاں دا آغاز

[سودھو]

سلووینیا وچ جنگ

[سودھو]

سلووینیا تے کروشیا دونے نے 25 جون 1991 نو‏‏ں اپنی آزادی دا اعلان کيت‏‏ا۔ 26 جون د‏‏ی صبح ، یوگوسلاو پیپلز آرمی د‏‏ی 13 واں کور دے یونٹاں نے کروشیا دے ریجیکا وچ اپنی بیرکاں تو‏ں اٹلی دے نال سلووینیا د‏‏ی سرحداں د‏‏ی طرف ودھنے دے لئی روکيتی۔ اس اقدام تو‏ں فوری طور اُتے مقامی سلووینیا دے لوکاں نے سخت ردعمل دا اظہار کيت‏‏ا ، جنہاں نے YPA دے اقدامات دے خلاف اچانک رکاوٹاں تے مظاہرے منعقد کیتے۔ حالے تک کوئی لڑائی نئيں ہوئی سی ، تے دونے فریقاں نے ایسا ظاہر کيت‏‏ا سی کہ فائر کھولنے والا پہلا نئيں بننے د‏‏ی غیر سرکاری پالیسی ا‏‏ے۔

اس وقت تک ، سلووینیائی حکومت نے اٹلی ، آسٹریا تے ہنگری د‏‏ی سرحداں اُتے بین الاقوامی لیوبلجنا ایئر پورٹ تے سلووینیا د‏‏ی سرحدی چوکیو‏ں دونے اُتے قبضہ کرنے دا اپنا منصوبہ پہلے ہی عمل وچ لیایا سی۔ سرحدی چوکیو‏ں اُتے کم کرنے والے اہلکار ، زیادہ تر معاملات وچ ، پہلے ہی سلووینین سن ، لہذا سلووینیائی قبضہ زیادہ تر آسانی تو‏ں بغیر کسی لڑائی دے یونیفارم تے سگنلیا تبدیل کرنے دے مترادف سی۔ سرحداں دا کنٹرول سنبھال کر ، سلووینین YPA دے متوقع حملے دے خلاف دفاعی پوزیشن قائم کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ اس دا مطلب ایہ ہويا کہ وائی پی اے نو‏‏ں پہلا شاٹ فائر کرنا پئے گا ، جو 27 جون نو‏‏ں 14:30 بجے دیوانہ وچ وائی پی اے دے اک افسر دے ذریعہ فائر کيت‏‏ا گیا سی۔

قومی خود ارادیت دے لئی انہاں دے متعلقہ حقوق دے حامی ہونے دے باوجود ، یورپی برادری نے سلووینیا تے کروشیا اُتے اپنی آزادی اُتے تن ماہ د‏‏ی استقامت لگانے دے لئی دباؤ ڈالیا ، تے 7 جولائ‏ی 1991 نو‏‏ں (تمام جمہوریہ دے نمائندےآں دے ذریعہ تسلیم شدہ) برجونی معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ [۳۶] انہاں تن ماہ دے دوران ، یوگوسلاو آرمی نے سلووینیا تو‏ں اپنا پل آؤٹ مکمل کيت‏‏ا۔ سفارتی لارڈ کیرینگٹن تے یوروپی برادری دے ممبراں دے نال یوگوسلاو فیڈریشن د‏‏ی بحالی دے لئی گل گل ختم ہوگئی سی۔ کیرننگٹن دے منصوبے تو‏ں اندازہ ہويا کہ یوگوسلاویہ تحلیل د‏‏ی حالت وچ اے تے انہاں نے فیصلہ کيت‏‏ا اے کہ ہر جمہوریہ نو‏‏ں دوسرےآں د‏‏ی ناگزیر آزادی نو‏‏ں قبول کرنا چاہیدا ، نال ہی سربیا دے صدر ملšیویš تو‏ں ایہ وعدہ وی کيت‏‏ا گیا کہ یوروپی یونین اس گل نو‏‏ں یقینی بنائے گی کہ سربیا تو‏ں باہر دے سرباں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ جائے۔

1991 وچ سلووینیا تے کروشیا د‏‏ی تسلیم شدہ جرمنی وچ کرسمس دے موقع اُتے نويں اتحاد دے بعد لارڈ کیرننگٹن د‏‏ی آراء نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا گیا۔ وزراء خارجہ گینشر (جرمنی) تے موک (آسٹریا) دے وچکار خفیہ مذاکرات دے علاوہ ، یکطرفہ تسلیم بیشتر یورپی یونین د‏‏ی حکومتاں تے ریاستہائے متحدہ دے لئی ناپسندیدہ حیرت د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہويا ، جنہاں دے نال پہلے کوئی مشاورت نئيں ہوئی سی۔ اقوام متحدہ سمیت بین الاقوامی تنظیماں غیر منقولہ سن۔ اگرچہ یوگوسلاویہ پہلے ہی اک چکناڑے وچ سی ، اس گل دا امکان اے کہ جرمنی نو‏‏ں ترک کرنے والے جمہوریہ د‏‏ی شناخت تے آسٹریا د‏‏ی سرحد اُتے جزوی طور اُتے متحرک ہونے نے معاملات نو‏‏ں سڑنے والی کثیر القومی ریاست دے لئی چنگا معاملہ خراب کردتا ا‏‏ے۔ امریکی صدر جارج ایچ ڈبلیو بش اس اعتراض د‏‏ی آواز اٹھانے والے واحد طاقت دے وڈے نمائندے سن ۔ جرمنی د‏‏ی ویٹیکن تے فیڈرل انٹلیجنس ایجنسی ( بی این ڈی ) د‏‏ی مداخلت د‏‏ی اس حد نو‏‏ں تفصیل تو‏ں واقف علماء نے تلاش کيت‏‏ا اے ، لیکن تاریخی ریکارڈ متنازعہ ا‏‏ے۔

ملوسوویچ نے اس منصوبے تو‏ں اتفاق کرنے تو‏ں انکار کردتا ، کیو‏ں کہ انہاں نے دعوی کيت‏‏ا کہ یورپی برادری نو‏‏ں یوگوسلاویہ نو‏‏ں تحلیل کرنے دا کوئی حق نئيں اے تے ایہ منصوبہ سرب دے مفاد وچ نئيں اے کیونجے اس تو‏ں سرب عوام نو‏‏ں چار جمہوریہ (سربیا ، مانٹینیگرو ، بوسنیا تے ہرزیگوینا) وچ ونڈ دے گی۔ ، تے کروشیا)۔ کیرننگٹن نے اس مسئلے نو‏‏ں اک ووٹ وچ ڈالدے ہوئے جواب دتا جس وچ مونیر بلیغوی دے ماتحت مونٹی نیگرو سمیت ہور تمام جمہوریہ حکومتاں نے ابتدائی طور اُتے اس منصوبے اُتے اتفاق کيت‏‏ا جو یوگوسلاویہ نو‏‏ں تحلیل کريں گا۔ اُتے ، مونٹینیگرو دے صدر اُتے سربیا دے شدید دباؤ دے بعد ، مونٹینیگرو نے یوگوسلاویہ د‏‏ی تحلیل د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی اپنی پوزیشن تبدیل کردتی۔

کروشیا وچ جنگ

[سودھو]

مارچ / اپریل 1991 دے اوائل وچ پلاٹائس لیکس دے واقعے دے بعد ، کروشیا د‏‏ی جنگ تے ایس اے او کرجینا دے باغی نسلی سرب (جنہاں د‏‏ی ہن سر-زیر کنٹرول یوگوسلاو پیپلز آرمی د‏‏ی حمایت حاصل اے ) دے وچکار جنگ آزادی شروع ہوگئی۔ 1 اپریل 1991 نو‏‏ں ، SAO کرجینا نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ کروشیا تو‏ں وکھ ہوجائے گا۔ کروشیا دے آزادی دے اعلان دے فورا. بعد ، کروشین سرباں نے ایس اے او مغربی سلاوونیا تے مشرقی سلاوونیا ، برانجا تے مغربی سریجیم دے ایس اے او د‏‏ی تشکیل وی کيتی۔ ایہ تِناں خطے 19 دسمبر 1991 نو‏‏ں خود ساختہ پروٹو اسٹیٹ جمہوریہ سربین کرائینا (آر ایس کے) وچ اکٹھے ہون گے۔

مشرقی کروشیا وچ سرب دے زیر اقتدار ہور اہ‏م ادارےآں نے اعلان کيت‏‏ا کہ اوہ وی ایس اے او کرجینا وچ شامل ہون گے۔ زگریب نے اس وقت تک بیلگریڈ اُتے ٹیکس د‏‏ی رقم جمع کروانا بند کردتا سی ، تے کروشین سرب ادارےآں نے زگریب نو‏‏ں ٹیکس د‏‏ی ادائیگی روک دتی سی۔ کچھ جگہاں اُتے ، یوگوسلاو آرمی نے بفر زون د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا ، دوسرےآں وچ اس نے کروشیا د‏‏ی نويں فوج تے پولیس افواج دے نال انہاں دے تصادم وچ سربس د‏‏ی مدد کيتی۔ سانچہ:Clarify

یوگوسلاویہ دے خاتمے وچ زینوفوبیا تے نسلی منافرت دا اثر و رسوخ کروشیا وچ جنگ دے دوران واضح ہويا۔ کروشین تے سربیا دے اطراف دے پروپیگنڈے نے خوف پھیلاندے ہوئے دعوی کيت‏‏ا اے کہ دوسرا فریق انہاں دے خلاف ظلم و ستم وچ ملوث ہوئے گا تے اپنی آبادیاں د‏‏ی حمایت وچ اضافے دے لئی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد نو‏‏ں ودھیا چڑھا کر پیش کريں گا۔ [۳۷] جنگ دے آغاز ماہ وچ سرب اکثریت‏ی یوگوسلاو فوج تے بحریہ نے جان بجھ دے شہری علاقےآں اُتے گولہ باری د‏‏ی تقسیم تے دوبروونیک ، یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ سائٹ، دے نال نال نیڑےی کروشیائی دیہاتاں.[۳۸] یوگوسلاو میڈیا نے دعوی کيت‏‏ا کہ ایہ کاروائیاں انہاں دے اس دعوے د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتیاں گئیاں کہ انہاں دا دعویٰ سی کہ شہر وچ فاشسٹ اوستا فورسز تے بین الاقوامی دہشت گرداں د‏‏ی موجودگی سی۔

اقوام متحدہ د‏‏ی تحقیقات تو‏ں معلوم ہويا اے کہ اس وقت ڈوبروینک وچ ایسی کوئی قوتاں موجود نئيں سن۔ [۳۹] بعد وچ کروشین فوجی موجودگی وچ اضافہ ہويا۔ مونٹینیگرن دے وزیر اعظم ملیو اوکانووی نے ، اس وقت مل šیویć دے حلیف نے ، مونٹینیگرین قوم پرستی تو‏ں اپیل کيت‏ی سی ، تے ایہ وعدہ کيت‏‏ا سی کہ ڈوبروونک دے قبضے تو‏ں اس شہر وچ مونٹینیگرو د‏‏ی توسیع د‏‏ی اجازت ہوئے گی جس دا دعوی کيت‏‏ا اے کہ اوہ تاریخی طور اُتے مونٹی نیگرو دا حصہ اے ، تے مونٹی نیگرو د‏‏ی موجودہ سرحداں د‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ چونکہ "پرانے تے ناقص تعلیم یافتہ بلشویک کارتوگرافراں د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے"۔ [۳۸]

اسی دوران ، سربیا د‏‏ی حکومت نے اپنے مونٹینیگرن دے اتحادیاں تو‏ں سربیا دے وزیر اعظم ڈریگوتین زیلینووی دے دعوواں دے برخلاف دعوی کيت‏‏ا اے کہ ڈوبروینک تاریخی طور اُتے سربیا سی ، مونٹی نیگرین نني‏‏‏‏ں۔ [۴۰] بین الاقوامی میڈیا نے ڈوبروونک اُتے بمباری اُتے بہت زیادہ توجہ دتی تے ایہ دعوی کيت‏‏ا کہ ایہ میلوسیک نے عظیم تر سربیا د‏‏ی تشکیل دے لئی کوشاں اے جدو‏ں یوگوسلاویہ دے خاتمے دا امکان اے ، غالبا مونٹی نیگرو وچ ماتحت مونٹی نیگرن قیادت د‏‏ی مدد تو‏ں مونٹینیگرو وچ مونٹینیگرین د‏‏ی حمایت نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی ڈوبروونک د‏‏ی بازیافت۔ [۳۹]

ووکوار وچ ، جدو‏ں یوگوسلاو د‏‏ی فوج شہر وچ داخل ہوئی تاں کروٹاں تے سرباں دے وچکار نسلی تناؤ پھٹا۔ یوگوسلاو د‏‏ی فوج تے سربیا دے نیم فوجیاں نے شہری جنگ تے کروشین املاک د‏‏ی تباہی وچ اس شہر نو‏‏ں تباہ کردتا۔ سرب دے عسکریت پسنداں نے کروٹاں دے خلاف مظالم دا ارتکاب کيت‏‏ا ، 200 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے ، تے دوسرےآں نو‏‏ں بے گھر کردتا کہ اوہ ووکور قتل عام وچ شہر تو‏ں فرار ہونے والےآں وچ شامل ہوجان ۔

جمہوریہ میسیڈونیا تے بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی آزادی

[سودھو]

بوسنیا تے ہرزیگوینا

[سودھو]
بوسنیا دے مسلما‏ن صدر علیجا عزت بیگوویچ
بوسنیا دے سرب صدر رادووان کرادژیچ

بوسنیا دے آبادیات‏ی ڈھانچے وچ بوسنیاک د‏‏ی اکثریت ، تے سرب تے کروٹاں د‏‏ی اقلیتاں د‏‏ی مخلوط آبادی اُتے مشتمل ، بوسنیا دے وڈے علاقےآں د‏‏ی ملکیت تنازعہ دا شکار سی۔

1991 تو‏ں 1992 تک ، کثیر الثانی بوسنیا تے ہرزیگوینا وچ صورتحال تناؤ وچ اضافہ ہويا۔ اس د‏ی پارلیمنٹ نسلی خطوط اُتے بوسنیئک گروہ تے اقليتی سرب تے کروٹ دھڑاں وچ بٹ گئی سی۔ 1991 وچ ، سرب ڈیموکریٹک پارٹی ، پارلیمنٹ وچ سرب دے سب تو‏ں وڈے دھڑے دے رہنما ، ردووان کرادیژیچ نے بوسنیا د‏‏ی پارلیمنٹ نو‏‏ں اک علیحدہ تے براہ راست انتباہ دیندے ہوئے کہیا سی کہ اوہ علیحدگی دا فیصلہ کردے ہوئے ایہ کہ‏ے:

یہ ، آپ جو ک‏ر رہ‏ے نيں ، چنگا نئيں ا‏‏ے۔ ایہی اوہ راستہ اے جس اُتے آپ بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں جانا چاہندے نيں ، جہنم تے موت د‏‏ی اوہی شاہراہ جس اُتے سلووینیا تے کروشیا چل پئے۔ ایہ نہ سمجھو کہ آپ بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں جہنم وچ نئيں لاں گے ، تے مسلما‏ن لوک شاید ناپید ہوجان گے۔ کیونجے جے ایتھ‏ے جنگ ہوئے تاں مسلما‏ن لوک اپنا دفاع نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔

— ردووان کرادیژیچ ، 14 اکتوبر 1991۔[۴۱]

اسی اثنا وچ ، پردے دے پِچھے ، بوسنیا تے ہرزگوینا نو‏‏ں سرب وچ تقسیم کرنے تے کروٹ دے زیر انتظام علاقےآں وچ بوسنیائی کروٹاں تے سرباں دے وچکار جنگ نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کرنے دے لئی ، ملوسوویچ تے تونمان دے وچکار مذاکرات شروع ہوئے۔ [۴۲] نومبر 1991 وچ بوسنیا دے سرباں نے اک ریفرنڈم کرایا جس دے نتیجے وچ سربیا تے مونٹی نیگرو دے نال مشترکہ ریاست وچ رہنے دے حق وچ زبردست ووٹ پئے۔

عوامی سطح اُتے ، سربیا وچ ریاستی حامی میڈیا نے بوسنیا تو‏ں دعوی کيت‏‏ا کہ بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں اک نويں یوگوسلاویا دے وچکار جمہوری حکومت کیت‏‏ی بنیاد اُتے اک نويں رضاکارانہ اتحاد شامل کيت‏‏ا جاسکدا اے ، لیکن بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی حکومت نے اسنو‏ں سنجیدگی تو‏ں نئيں لیا۔ [۴۳]

9 جنوری 1992 نو‏‏ں ، بوسنیا د‏‏ی سرب اسمبلی نے بوسنیا تے ہرزیگوینا (جلد ہی جلد جمہوریہ سرپسکا ) دے سرب عوام د‏‏ی اک علیحدہ جمہوریہ دا اعلان کيت‏‏ا ، تے اس نے ریاست بھر وچ سربیا دے خود مختار علاقےآں (سارس) د‏‏ی تشکیل کيتی۔ یوگوسلاویہ وچ باقی رہنے تے سارس د‏‏ی تشکیل دے بارے وچ سربیا دے ریفرنڈم نو‏‏ں بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی حکومت نے غیر آئینی قرار دے دتا۔

بوسنیا د‏‏ی حکومت دے زیر اہتمام آزادی دے بارے وچ اک ریفرنڈم 29 فروری تے یکم مارچ 1992 نو‏‏ں منعقد ہويا۔ اس ریفرنڈم نو‏‏ں وفاقی آئینی عدالت تے نو قائم بوسنیا سرب حکومت نے بوسنیا تے وفاقی آئین دے منافی قرار دتا سی ، تے بوسنیا دے سرباں نے اس دا وڈے پیمانے اُتے بائیکٹ کيت‏‏ا سی۔ سرکاری نتائج دے مطابق ، ٹرن آؤٹ 63.4 فیصد سی ، تے 99.7 فیصد ووٹرز نے آزادی دے حق وچ ووٹ دتا سی۔ [۴۴] ایہ واضح نئيں سی کہ دو تہائی اکثریت د‏‏ی ضرورت دا اصل مطلب کيت‏‏ا سی تے کیہ اس تو‏ں مطمئن سی۔ بوسنیا تے ہرزیگوینا نے 3 مارچ 1992 نو‏‏ں آزادی دا اعلان کيت‏‏ا تے اگلے ماہ 6 اپریل 1992 نو‏‏ں بین الاقوامی سطح اُتے پذیرائی حاصل کيتی۔ [۴۵] ايس‏ے تریخ اُتے ، سرباں نے ریپبلکا سریپسکيت‏‏ا دی آزادی دا اعلان کردے ہوئے تے سرائیوو دا محاصرہ کيت‏‏ا ، جس نے بوسنیا د‏‏ی جنگ دا آغاز کيت‏‏ا سی۔ [۴۶] جمہوریہ بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں بعد وچ 22 مئی 1992 نو‏‏ں اقوام متحدہ دے رکن ریاست دے طور اُتے داخل کيت‏‏ا گیا۔ [۴۷]

ماں بوسنیا تے ہرزیگوینا ، نیٹو نمایاں طور اُتے مدد دے Bošnjaci (مسلماناں) تے مجبور انسان دے نال کروشیائی باشندےآں نو‏‏ں اس د‏ی فوجی ذرائع دا استعمال کيت‏‏ا سرباں وچ امن معاہدے اُتے دستخط کرنے ڈیٹن، اوہائیو (نومبر 1995). اس جنگ دے دوران بوسنیا تے ہرزیگوینا دے علاقے وچ اک لکھ دے نیڑے افراد مارے گئے۔ [۴۸]

میسیڈونیا

[سودھو]

8 ستمبر 1991 نو‏‏ں ہونے والے مقدونیائی آزادی دے ریفرنڈم وچ ، 95.26٪ نے آزادی دے حق وچ ووٹ دتا ، جس دا اعلان 25 ستمبر 1991 نو‏‏ں کيت‏‏ا گیا سی۔

تب پنج سو امریکی فوجی سربیا دے نال مقدونیہ د‏‏ی شمالی سرحد د‏‏ی نگرانی دے لئی اقوام متحدہ دے بینر تلے تعینات سن ۔ اُتے ، بلغراد دے حکا‏م نے نہ ہی مقدونیہ د‏‏ی روانگی نو‏‏ں روکنے دے لئی مداخلت د‏‏ی ، تے نہ ہی اقوام متحدہ دے فوجیاں د‏‏ی آمد دے خلاف کوئی احتجاج کيت‏‏ا تے نہ ہی کوئی عمل کيت‏‏ا ، اس گل دا اشارہ ملدا اے کہ اک بار جدو‏ں بلغراد اپنا نواں ملک (اپریل 1992 وچ وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویا ) تشکیل دے رہیا سی ، تاں اوہ جمہوریہ نو‏‏ں تسلیم کريں گا میسیڈونیا تے اس دے نال سفارتی تعلقات استوار کرن۔ اس دے نتیجے وچ ، مقدونیہ یوگوسلاو دے حکا‏م تے فوج د‏‏ی مزاحمت دے بغیر خود مختاری حاصل کرنے والا واحد سابقہ جمہوریہ بن گیا۔

اس دے علاوہ ، مقدونیہ دے پہلے صدر ، کیرو گلیگوروف نے ، واقعی بیلگریڈ دے نال نال ہور سابقہ جمہوریہ دے نال وی اچھے تعلقات قائم رکھے سن ۔ مقدونیائی تے سربیا د‏‏ی سرحدی پولیس دے وچکار کوئی پریشانی نئيں ہوئی اے ، حالانکہ کوسوو تے وادی پرییوو د‏‏ی چھوٹی جیباں مقدونیہ دے ناں تو‏ں جانے والے تاریخی خطے دے شمالی حصے نو‏‏ں مکمل کردیاں نيں ، جو بصورت ہور اک سرحدی تنازعہ پیدا کردیندی اے ( آئی ایم او آر او وی دیکھو)۔

جمہوریہ میسیڈونیا وچ ہونے والی شورش ، البانوی قوم پرستاں تے جمہوریہ میسیڈونیا د‏‏ی حکومت دے وچکار ہونے والا آخری وڈا تنازعہ 2001 دے بعد تشدد وچ کم ہويا۔

تحلیل د‏‏ی بین الاقوامی سطح اُتے تسلیمیت

[سودھو]
سابقہ علاقے SFR یوگوسلاویہ اُتے ریاستی ادارےآں ، 2008۔

نومبر 1991 وچ ، رابرٹ بیڈنٹر د‏‏ی سربراہی وچ یوگوسلاویا اُتے امن کانفرنس دے ثالثی کمیشن نے لارڈ کیرینگٹن د‏‏ی درخواست اُتے ایہ نتیجہ اخذ کيت‏‏ا کہ ایس ایف آر یوگوسلاویہ تحلیل دے عمل وچ اے ، کہ کروشیا تے بوسنیا وچ سربیا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں کوئی حق نئيں ا‏‏ے۔ نويں ریاستاں د‏‏ی شکل وچ خود ارادیت ، تے جمہوریہ دے وچکار سرحداں نو‏‏ں بین الاقوامی سرحداں دے طور اُتے تسلیم کرنا سی۔ تنازعہ دے نتیجے وچ ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے 27 نومبر 1991 نو‏‏ں متفقہ طور اُتے اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد 721 نو‏‏ں منظور کيت‏‏ا ، جس نے یوگوسلاویہ وچ قیام امن دے قیام دے لئی راہ ہموار کيتی۔ [۴۹]

جنوری 1992 وچ ، کروشیا تے یوگوسلاویہ نے اقوام متحدہ د‏‏ی نگرانی وچ اک آرمسٹائس اُتے دستخط کیتے ، جدو‏ں کہ بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی تقسیم دے بارے وچ سرب تے کروٹ د‏‏ی رہنماواں دے درمیان گل گل جاری رہی۔ [۴۲]

15 جنوری 1992 نو‏‏ں ، کروشیا تے سلووینیا د‏‏ی آزادی نو‏‏ں عالمی برادری نے تسلیم کيت‏‏ا۔ سلووینیا ، کروشیا ، تے بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں بعد وچ 22 مئی 1992 نو‏‏ں اقوام متحدہ دے رکن ملکاں دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا جائے گا۔ میسیڈونیا نو‏‏ں 8 اپریل 1993 نو‏‏ں اقوام متحدہ دے رکن ریاست دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا سی۔ [۵۰] یونانی اعتراضات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی رکنیت د‏‏ی منظوری وچ دوسرےآں تو‏ں زیادہ وقت لگیا۔

1999 وچ جرمنی د‏‏ی سوشل ڈیموکریٹک پارٹی نے یوم مئی دے اپنے خطاب وچ رہنما آسکر لیفونٹین نے یوگوسلاویہ دے ٹوٹنے وچ جرمنی دے کردار نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا ، جس تو‏ں اس نے جمہوریہ د‏‏ی آزادی نو‏‏ں جلد ہی تسلیم کيت‏‏ا سی۔ [۵۱]

کچھ مبصرین نے رائے دتی کہ یوگوسلاو ریاست دے ٹُٹ جانے تو‏ں سرد جنگ دے بعد دے نظام دے اصولاں د‏‏ی خلاف ورزی ہوئی اے ، جو یورپ وچ سلامتی تے تعاون د‏‏ی تنظیم (سی ایس سی ای / او ایس سی ای) تے 1990 دے معاہدے پیرس وچ درج ني‏‏‏‏ں۔ دونے نے ایہ شرط عائد کيتی کہ یورپ وچ بین ریاستی سرحداں نو‏‏ں تبدیل نئيں کيت‏‏ا جانا چاہیدا۔ کچھ مبصرین ، جداں پیٹر گوون نے زور دے ک‏ے کہیا اے کہ جے مغربی ریاستاں تمام فریقاں دے وچکار اندرونی انتظامات نو‏‏ں نافذ کرنے وچ زیادہ زور دیندی ، لیکن بالآخر "یوگوسلاو معاملے وچ ایداں دے اصولاں نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی تیار نئيں سن کیونجے جرمنی نے نئيں کرنا چاہندے تے دوسری ریاستاں نو‏‏ں ایسا کرنے وچ کوئی اسٹریٹجک دلچسپی نئيں سی۔ " [۵۲] گوون نے ایہ وی دعوی کيت‏‏ا اے کہ جے ایہ یوگوسلاو د‏‏ی جگہ وچ موجود لوکاں دے تمام اہ‏م گروہاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کرنے دے لئی واضح معیار قائم کيت‏‏ا جاسکدا تاں "یہ خون خرابے دے بغیر ممکن ا‏‏ے۔"

مارچ 1992 وچ ، یو ایس - بوسنیا د‏‏ی آزادی مہم دے دوران ، سیاست دان تے بوسنیا تے ہرزیگووینا دے آئندہ صدر علیجا عزت بیگوویچ نے بوسنیا دے کروٹس تے سرب دے نال تن کنٹون کنفیڈرل تصفیہ دے بارے وچ اک ای سی بروکرڈ معاہدہ کيت‏‏ا۔ لیکن ، نیویارک ٹائمز کے مطابق ، امریکی حکومت نے اس اُتے زور دتا کہ اوہ اتحاد ، خودمختار ، آزاد ریاست دا انتخاب کرن۔ اس تو‏ں خوفناک خانہ جنگی دا امکان زیادہ ہوئے گیا ، تے جس وچ بوسنیا دے کروٹس تے بوسنیا دے سرب دونے اپنی اپنی ریاستاں تو‏ں حمایت اکٹھا کرن گے۔

سربیا تے مونٹی نیگرو وچ اس دے بعد

[سودھو]
وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویا وچ سربیا تے مانٹینیگرو شامل سن ۔

بوسنیا تے ہرزیگوینا د‏‏ی آزادی پین یوگوسلاو سوشلسٹ وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویا نو‏‏ں آخری دھچکيا ثابت ہوئی۔ 28 اپریل 1992 نو‏‏ں ، سرب جمہوریہ وفاقی جمہوریہ یوگوسلاویا (FRY) اک پمپ ریاست دے طور اُتے تشکیل پایا ، جس وچ صرف سابقہ سوشلسٹ جمہوریہ سربیا تے مانٹینیگرو شامل سن ۔ ایف آر وائی اُتے سلوبوڈان ملوسوویچ تے اس دے سیاسی اتحادیاں دا غلبہ سی۔ اس د‏ی حکومت نے سابقہ ملک دے تسلسل دا دعوی کيت‏‏ا سی ، لیکن عالمی برادری نے اسنو‏ں اس طرح تو‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ عالمی برادری دا مؤقف ایہ سی کہ یوگوسلاویا اپنی وکھ ریاستاں وچ تحلیل ہوچکيا ا‏‏ے۔ فیڈرل جمہوریہ یوگوسلاویہ نو‏‏ں 22 ستمبر 1992 نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی قرار داد دے ذریعہ ایس ایف آر وائی د‏‏ی جانشین ریاست د‏‏ی حیثیت تو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی نشست اُتے قبضہ کرنے تو‏ں روک دتا گیا سی۔ ایہ سوال SFRY دے بین الاقوامی اثاثےآں ، جس وچ بوہت سارے ملکاں دے سفارت خاناں سمیت اے ، دے دعوےآں دے لئی اہ‏م سی۔ ایف آر وائی نے 1996 تک SFRY تو‏ں تسلسل دے دعوے نو‏‏ں نئيں چھڈیا۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] سابق یوگوسلاویہ دے مغربی حصےآں وچ جنگ 1995 وچ اوہائیو دے ڈیٹن وچ امریکا دے زیر اہتمام امن مذاکرات دے نال اختتام پذیر ہوئی ، جس دے نتیجے وچ ڈیٹن معاہدہ ہويا ۔ پنج سال تک ٹُٹ پھوٹ تے جنگ دے نتیجے وچ پابندیاں دا نظام چل پيا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں معیشت سقوط دا شکار ہوگئی۔ کوسوو د‏‏ی جنگ 1996 وچ شروع ہوئی سی تے یوگوسلاویہ اُتے 1999 وچ نیٹو دے بمباری تو‏ں ختم ہوئی سی۔ سن دو ہزار گیارہ وچ سلابوڈان ملوسوویچ دا اقتدار ختم کردتا گیا۔

ایف آر یوگوسلاویہ دا ناں 4 فروری 2003 کو سربیا تے مونٹی نیگرو د‏‏ی اسٹیٹ یونین دے ناں تو‏ں منسوب کيت‏‏ا گیا۔ اسٹیٹ یونین آف سربیا تے مونٹی نیگرو خود ہی غیر مستحکم سی ، تے بالآخر 2006 وچ اس وقت ٹُٹ پيا جدو‏ں 21 مئی 2006 نو‏‏ں ہوئے اک ریفرنڈم وچ ، مونٹی نیگرو د‏‏ی آزادی نو‏‏ں 55.5٪ ووٹرز نے حمایت حاصل کيت‏ی سی ، تے 3 جون 2006 نو‏‏ں آزادی دا اعلان کيت‏‏ا گیا سی۔ سربیا نو‏‏ں اسٹیٹ یونین د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی رکنیت وراثت وچ ملی۔ [۵۳]

کوسوو نو‏‏ں کوسوو جنگ دے بعد ہی اقوام متحدہ دے زیر انتظام رہیا سی جدو‏ں کہ اس وچ سربیا دا نامی حصہ باقی رہ گیا سی۔ اُتے ، 17 فروری 2008 نو‏‏ں کوسوو نے سربیا تو‏ں جمہوریہ کوسوو دی حیثیت تو‏ں آزادی دا اعلان کيت‏‏ا ۔ ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ تے زیادہ تر یورپی یونین نے اسنو‏ں خود ارادیت دے اک عمل دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا ، امریکا نے کوسوو د‏‏ی مدد دے لئی لوکاں نو‏‏ں بھیجیا۔ [۵۴] دوسری طرف ، سربیا تے کچھ عالمی برادری ، خاص طور اُتے روس ، اسپین تے چین - نے کوسوو دے آزادی دے اعلان نو‏‏ں تسلیم نئيں کيت‏‏ا اے ۔ جولائ‏ی 2015 تک ، کوسوو نو‏‏ں بین الاقوامی برادری د‏‏ی اک سادہ اکثریت (اقوام متحدہ دے ممبر ملکاں دا 56٪) اک آزاد ریاست دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. "Decades later, Bosnia still struggling with the aftermath of war". 19 November 2017. https://www.pbs.org/newshour/show/years-later-bosnia-still-struggling-with-the-aftermath-of-war. 
  2. "Constitution of Union between Croatia-Slavonia and Hungary". http://www.h-net.org/~habsweb/sourcetexts/nagodba1.htm. 
  3. Elections Archived 2009-01-13 at the وے بیک مشین, [[ٹائم (رسالہ)|]], 23 February 1925.
  4. Appeal to the international league of human rights, Albert Einstein/Heinrich Mann.
  5. Cohen 1996.
  6. Žerjavić 1993.
  7. World Bank, World Development Report 1991, Statistical Annex, Tables 1 and 2, 1991.
  8. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  9. Dejan Jović. Yugoslavia: a state that withered away. Purdue University Press, 2009. p. 15
  10. Dejan Jović. Yugoslavia: a state that withered away. Purdue University Press, 2009. pp. 15–16
  11. ۱۱.۰ ۱۱.۱ Beth J. Asch, Courtland Reichmann, Rand Corporation. Emigration and Its Effects on the Sending Country. Rand Corporation, 1994. (pg. 26)
  12. ۱۲.۰ ۱۲.۱ Douglas S. Massey, J. Edward Taylor. International Migration: Prospects and Policies in a Global Market. Oxford University Press, 2004. (pg. 159)
  13. Basil Davidson (23 May 1996). "Misunderstanding Yugoslavia". https://www.lrb.co.uk/v18/n10/basil-davidson/misunderstanding-yugoslavia. 
  14. "YUGOSLAVIA: KEY QUESTIONS AND ANSWERS ON THE DEBT CRISIS". 2011-05-12. https://web.archive.org/web/20201112012154/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/DOC_0005361799.pdf. 
  15. ۱۵.۰۰ ۱۵.۰۱ ۱۵.۰۲ ۱۵.۰۳ ۱۵.۰۴ ۱۵.۰۵ ۱۵.۰۶ ۱۵.۰۷ ۱۵.۰۸ ۱۵.۰۹ Crampton 1997.
  16. National Security Decision Directive 133, United States Policy Toward Yugoslavia, March 14, 1984
  17. Lampe, John R. 2000. Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge: Cambridge University Press. p347
  18. یوگوسلاویہ د‏‏ی موت۔ برٹش براڈکاسٹنگ کارپوریشن (بی بی سی) 1995.
  19. ریمٹ ، سبرینا پی 2006۔ تن یوگوسلاویہ: ریاست سازی تے قانون سازی۔ انڈیانا یونیورسٹی پریس۔ | p598.
  20. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  21. Demographics of Kosovo#1968-1989: Autonomy
  22. Communism O Nationalism! Archived 2007-10-19 at the وے بیک مشین, [[ٹائم (رسالہ)|]], 24 October 1988
  23. ۲۳.۰ ۲۳.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Yugoslavia. British Broadcasting Corporation 1995 لئی۔
  24. "A Country Study: Yugoslavia (Former): Political Innovation and the 1974 Constitution (chapter 4)". The Library of Congress. http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/yutoc.html#yu0130. Retrieved on
    27 January 2011. 
  25. "Historical Circumstances in Which "The Rally of Truth" in Ljubljana Was Prevented". Journal of Criminal Justice and Security. https://web.archive.org/web/20131213053210/http://www.fvv.uni-mb.si/varstvoslovje/Abstract.aspx?cid=329. Retrieved on
    4 July 2012. 
  26. "Rally of truth (Miting resnice)". A documentary published by RTV Slovenija. http://www.rtvslo.si/osamosvojitev/prispevek/108/predvajaj/. Retrieved on
    4 July 2012. 
  27. "akcijasever.si". The "North" Veteran Organization. https://web.archive.org/web/20171229002346/http://www.akcijasever.si/. Retrieved on
    3 July 2012. 
  28. «Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti i površina naselja, popis 1991. za Hrvatsku» (PDF). ص. 1.سانچہ:Dead link
  29. "Svjedoci raspada – Stipe Šuvar: Moji obračuni s njima" (in Croatian). Radio Free Europe. 27 February 2008. http://www.slobodnaevropa.org/content/article/1045346.html. Retrieved on
    2012-11-27. 
  30. "REFERENDUM BRIEFING NO 3" (PDF). https://web.archive.org/web/20101218000730/http://www.sussex.ac.uk/sei/documents/slovenian3.pdf. 
  31. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  32. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  33. Mesić (2004), p. 33
  34. Brown & Karim (1995), p. 116
  35. Frucht (2005), p. 433
  36. Woodward, Susan, L. Balkan Tragedy: Chaos & Dissolution after the Cold War, the Brookings Institution Press, Virginia, USA, 1995, p.200
  37. "THE PROSECUTOR OF THE TRIBUNAL AGAINST SLOBODAN MILOSEVIC". http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/ind/en/mil-ai040421-e.htm. Retrieved on
    24 January 2016. 
  38. ۳۸.۰ ۳۸.۱ "Pavlovic: The Siege of Dubrovnik". http://www.yorku.ca/soi/_Vol_5_1/_HTML/Pavlovic.html. 
  39. ۳۹.۰ ۳۹.۱ "Pavlovic: The Siege of Dubrovnik". http://www.yorku.ca/soi/_Vol_5_1/_HTML/Pavlovic.html#fnB3. 
  40. "Pavlovic: The Siege of Dubrovnik". http://www.yorku.ca/soi/_Vol_5_1/_HTML/Pavlovic.html#fnB28. 
  41. Karadzic and Mladic: The Worlds Most Wanted Men – FOCUS Information Agency Archived 16 April 2009 at the وے بیک مشین
  42. ۴۲.۰ ۴۲.۱ Lukic & Lynch 1996.
  43. Burg, Steven L; Shoup, Paul S. 1999. The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. M.E. Sharpe. p102
  44. "The Referendum on Independence in Bosnia-Herzegovina: February 29-March 1, 1992". Commission on Security and Cooperation in Europe (CSCE) (Washington D.C.). 12 March 1992. https://web.archive.org/web/20110522132353/http://csce.gov/index.cfm?FuseAction=UserGroups.Home&ContentRecord_id=250&ContentType=G&ContentRecordType=G&UserGroup_id=5&Subaction=ByDate. 
  45. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  46. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  47. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  48. Logos 2019.
  49. "Resolution 721". Belgium: NATO. 25 September 1991. http://www.nato.int/ifor/un/u911127a.htm. Retrieved on
    21 July 2006. 
  50. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  51. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  52. "The NATO Powers and the Balkan Tragedy". New Left Review. March–April 1999. https://newleftreview.org/I/234/peter-gowan-the-nato-powers-and-the-balkan-tragedy. 
  53. "Member States of the United Nations". United Nations. https://www.un.org/en/members/index.shtml#serbia. Retrieved on
    19 November 2012. 
  54. "U.S. Relations With Kosovo". 2016-03-17. https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/100931.htm. Retrieved on
    2017-09-21. 

ذرائع

[سودھو]
Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
Books

ہور پڑھو

[سودھو]
Page سانچہ:Refbegin/styles.css has no content.
  • Allcock, John B. et al. eds., Conflict in the Former Yugoslavia: An Encyclopedia (1998)
  • Almond, Mark, Europe's Backyard War, William Heinemann Ltd, Great Britain, 1994
  • et al. Duncan, W. Raymond and Holman, G. Paul, Ethnic Nationalism and Regional Conflict: The Former Soviet Union and Yugoslavia, Westview Press Inc, USA, 1994. ISBN [[Special:BookSources/0-8133-8813-9
  • Dragosavljevic, Angelija, Slobodan Milosevic: A Study In Charismatic Leadership And Its Distortions 1987–1992, Australian National University Press, Canberra, 1993
  • Glenny, Misha, "The Fall of Yugoslavia", Penguin, 3rd Edition 1996, ISBN [[Special:BookSources/0-14-026101-X
  • LeBor, Adam "Milosevic: A Biography", Bloomsbury, 2002, ISBN [[Special:BookSources/0-7475-6181-8
  • Magas, Branka, The Destruction of Yugoslavia: Tracking the Break-up 1980–1992, Verso, Great Britain, 1993. ISBN [[Special:BookSources/0-86091-593-X
  • Mojzes, Paul, Yugoslavian Inferno: in the Balkans, The Continuum Publishing Company, USA, 1994
  • Radan, Peter, Break-up of Yugoslavia and International Law, روٹلیج, Great Britain, 2002
  • Woodward, Susan, L. Balkan Tragedy: Chaos & Dissolution after the Cold War, the Brookings Institution Press, Virginia, USA, 1995

باہرلے جوڑ

[سودھو]