آئی ایم ایف

انٹرنیشنل مونیٹری فنڈ اک ایسا ادارہ اے جیہڑا دیساں دے وشکار پیسے ٹکے دے مسءلیاں نوں ٹھیک کردا اے قرضے دیندا اے ایدا وڈا دفتر واشنگٹن ڈی سی امریکہ چ اے۔

واشنگٹن ڈی سی وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دا "صدر دفتر 1"

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ یا آئی ایم ایف (انٹرنیشنل مونیٹری فنڈ:IMF) اک عالمی مالیا‏تی ادارہ اے جو ملکی معیشتاں تے انہاں دی باہمی کارکردگی بالخصوص زر مبادلہ، بیرونی قرضہ جات اُتے نظررکھدا اے تے انہاں دی معاشی فلاح تے مالی خسارے تو‏ں نبٹنے دے لئی قرضے تے تیکنیکی معاونت فراہ‏م کردا اے۔ دوسری جنگ عظیم دی وجہ تو‏ں بوہت سارے یورپی ملکاں دا توازن ادائیگی دا خسارہ پیدا ہو گیا سی ۔ ایسے ملکاں دی مدد کرنے دے لئی ایہ ادارہ وجود وچ آیا۔ ایہ ادارہ جنگ عظیم دوم دے بعد بریٹن وڈز دے معاہدہ دے تحت بین الاقوامی تجارت تے مالی لین دین دی ثالثی دے لئی دسمبر 1945 وچ قائم ہويا۔ اس دا مرکزی دفتر امریکا دے دار الحکومت واشنگٹن وچ اے۔ اس وقت دنیا دے 185 ملکاں اس دے رکن نيں۔ شمالی کوریا، کیوبا تے کچھ دوسرے چھوٹے ملکاں دے علاوہ تمام ملکاں اس دے ارکان وچ شامل نيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ اُتے وڈی طاقتاں دا مکمل راج اے جس دی وجہ اس دے فیصلےآں دے لئی ووٹ ڈالنے دی غیر منصفانہ تقسیم اے۔ ایہ ادارہ تقریباً تمام ملکاں نو‏‏ں قرضہ دیندا اے جو انہاں ملکاں دے بیرونی قرضہ وچ شامل ہُندے نيں۔ انہاں قرضےآں دے نال غریب ملکاں دے اواُتے کچھ شرائط وی لگائی جاندی نيں جنہاں دے بارے وچ ناقدین دا خیال اے کہ ایہ شرائط اکثر اوقات مقروض ملک دے معاشی حالت نو‏‏ں بہتر بنانے دی بجائے اسنو‏ں بگاڑتے نيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ جداں بین الاقوامی ادارےآں دے ڈھانچے نو‏‏ں بدلنے دی ضرورت وقت دے نال نال زیادہ محسوس کیتی جا رہی اے۔

تاریخ

واشنگٹن ڈی سی وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دا "صدر دفتر 2"

1930 دے معاشی مسائل تے اس دے بعد دوسری جنگ عظیم نے یورپی ملکاں دی معیشت نو‏‏ں سخت نقصان پہنچایا۔ خصوصاً جنگ دے اخراجات دی وجہ تو‏ں انہاں دا ادائیگیاں دا توازن بہت بگڑ گیا۔ اس دے علاوہ برطانیہ نے جنگی اخراجات تو‏ں نبٹنے دے لئی خوب نوٹ چھاپے جو اس اصول دے خلاف سن کہ نوٹ چھاپنے وچ اس گل نو‏‏ں مدِ نظر رکھیا جائے کہ بنک آف انگلینڈ دے پاس سونے دے ذخائر کتنے نيں۔ برطانیہ دے زرِ مبادلہ برطانوی پونڈ اُتے دوسرے ملکاں دا اعتماد کم ہو گیا۔ اس وقت پونڈ نو‏‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی معاملات وچ مرکزیت حاصل سی جو ختم ہو رہی سی۔ بریٹن ووڈز دا معاہدہ جو 1945 وچ ہويا، اس دے مطابق اک ایسے ادارہ دی ضرورت سی جو مندرجہ ذیل کم کرے

• دنیا دے لئی اک نواں تے پراعتماد مالیا‏تی نظام تشکیل دے۔
• انہاں ملکاں دی مدد کرے جو توازنِ ادائیگی دے مسائل دا شکار نيں۔
• ارکان ملکاں دی زر مبادلہ دی شرح دا درست تعین کرنا تے اس دے لئی اک نظام وضع کرنا۔

چنانچہ دسمبر 1945 وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دا قیام عمل وچ آیا۔ ابتدا وچ اس دے 29 ارکان سن جنہاں وچ کیوبا شامل سی جو بعد وچ نکل گیا۔

کھاتے تے ایس۔ ڈی۔ آر (SDR)

شروع وچ تمام کھاتے امریکی ڈالر وچ لکھے جاندے سن ۔ انہاں کھاتاں وچ مختلف ملکاں نے اک دوسرے نو‏‏ں جو ادائیگیاں کرنا ہاں، انہاں نو‏‏ں جمع یا تفریق کیتا جاندا اے۔ بریٹن ووڈز دے معاہدے دے تحت امریکا نے وعدہ کیتا سی کہ چونکہ ہن امریکی ڈالر نو‏‏ں بنیادی کرنسی دی حیثیت حاصل اے اس لئی ڈالر دی قیمت (جو سونے دے حساب تو‏ں مقرر ہُندی اے ) وچ کوئی کمی نئيں دی جائے گی۔ مگر امریکا دے توازن ادائیگی دے ودھدے ہوئے مسائل دی وجہ تو‏ں 1972 وچ امریکا دے صدر نکسن نے وعدہ خلافی کردے ہوئے ڈالر دی قیمت وچ کمی کر دتی (35 ڈالر فی اونس سونے تو‏ں 38 ڈالر فی اونس سونا )۔ اس تو‏ں بریٹن ووڈز دا نظام تباہ ہو گیا۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نے اک نواں طریقہ وضع کیتا جس وچ ڈالر دی جگہ ایس۔ڈی۔آر (Special Drawing Rights:SDR) دا استعمال شروع کیتا۔ ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) کسی ملک دا روپیہ نئيں بلکہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ کھاتاں دی جمع تفریق دا اک نظام اے۔ ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) دی مالیت دا انحصار صرف ڈالر اُتے نئيں بلکہ کئی ملکاں دے زرِ مبادلہ اُتے اے۔ اس تو‏ں جے کسی اک ملک دے زرِمبادلہ وچ کوئی تبدیلی ہو تو ایس۔ ڈی۔ آر (SDR) اُتے بہت زیادہ اثر نئيں ہُندا۔ تے رکن ملکاں دے کھاندے ڈالر دی قیمت وچ تبدیلی دے اثر تو‏ں محفوظ رہندے نيں۔
جب 1969 وچ ایس ڈی آر پہلی دفعہ متعارف کیتا گیا تو ایہ وی 0.888671 گرام سونے دے برابر سی جو اس وقت اک ڈالر دا ہُندا سی ۔ 1974 وچ ایس ڈی آر دا تعلق سونے تو‏ں ختم کرکے 16 کرنسیاں دی باسکٹ تو‏ں کر دتا گیا۔ 1981 وچ اس باسکٹ تو‏ں 11 کرنسیاں کڈ دی گئياں تے صرف پنج باقی بچاں۔1999 وچ یورو بننے دے بعد جرمن مارک تے فرانسیسی فرانک دی جگہ یورو نو‏‏ں مل گئی۔ ہن ایس ڈی آر صرف آئی ایم ایف دے ارکان ملکاں دے “اعتبار“ اُتے انحصار رکھدا اے۔
شروع وچ اک ایس۔ ڈی۔ آر دی قیمت 1.44 ڈالر دے برابر سی۔ رکن ملکاں نو‏‏ں تو ڈالر، پونڈ یا ین وغیرہ ہی ملدے نيں مگر اس دا اندراج بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے کھاتاں وچ ایس۔ ڈی۔ آر وچ کیتا جاندا اے۔
جس طرح مختلف ملکاں دے نجی سینٹرل بینک ہويا وچو‏ں کاغذی کرنسی تخلیق کردے نيں اسی طرح بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ بغیر کسی اثاثاں دے ایس ڈی آر تخلیق کردا اے تے رکن ملکاں نو‏‏ں مجبور کیتا گیا اے کہ اوہ اسنو‏ں بطور کرنسی قبول کراں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نو‏‏ں جو گورنر کنٹرول کردے نيں اوہ مختلف نجی مرکزی بینکاں دے سربراہ یا انہاں دے خاص آدمی نيں۔

ملکاں دا کوٹہ

کوٹہ تن چیزاں دی بنا اُتے مقرر ہُندا نيں یعنی کسی ملک دی خام ملکی پیداوار (جی ڈی پی) کتنی اے، بیرونی ذرائع مبادلہ دے ذخائر کتنے نيں تے برامدات و درامدات دی مقدار کیتا اے۔ انہی دی بنیاد اُتے کسی رکن ملک دے ووٹاں دی تعداد دا تعین ہُندا اے۔ اپنے کوٹہ دے برابر رقم تسلیم شدہ زرِمبادلہ وچ یا سونے دی صورت وچ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے پاس رکھنا ہُندا اے۔

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ رائے شماری دا طریقہ

آئی ایم ایف وچ اک ملک نو‏‏ں اک ووٹ حاصل نئيں اے بلکہ ووٹ تن چیزاں دی بنا اُتے مقرر ہُندے نيں یعنی کسی ملک دی خام ملکی پیداوار (جی ڈی پی) کتنی اے، بیرونی ذرائع مبادلہ دے ذخائر کتنے نيں تے برامدات و درامدات دی مقدار کیتا اے۔ اس طریقہ دی وجہ تو‏ں غریب ملکاں دے ووٹاں دی تعداد نہ ہونے دے برابر اے۔ صرف امریکا دے ووٹ کل ووٹاں دا تقریباً 18 فی صد بندے نيں۔ جے اسيں پنج وڈے ملکاں امریکا، برطانیہ، فرانس، جاپان تے چین دے ووٹ جمع کراں تو اوہ ووٹاں دی کل تعداد دے 40 فی صد دے قریب بندے نيں۔ سب تو‏ں وڈے تقریباً 20 صنعتی ملکاں بشمول پہلے بتائے گئے پنج ملکاں دے پاس کل ووٹاں دی کل تعداد دا 70 فی صد دے قریب اے یعنی اک طرح تو‏ں اوہ جو چاہے کر سکدے نيں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا دے ووٹاں دی تعداد وی قابلِ غور اے۔
نیچے دیی گئی جدول دے مطابق آپ دیکھ سکدے نيں کہ بنیادی طور اُتے صنعتی ملکاں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ اتنے ووٹ رکھدے نيں کہ اوہ جو چانيں منوا لاں۔ جدول نو‏‏ں ووٹاں دے حساب تو‏ں وی ترتیب دتا جا سکدا اے۔

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ وچ ووٹاں دی تقسیم

شمار	ملک	ووٹاں دی تعداد	کل ووٹاں دا فی صد
1	اطالیہ	70805	3.2
2	آسٹریلیا	32614	1.47
3	برازیل	30611	1.38
4	برطانیہ	107635	4.86
5	بلجیئم	46302	2.09
6	بھارت	41832	1.89
7	جاپان	133378	6.02
8	جرمنی	130332	5.88
9	جنوبی کوریا	29523	1.33
10	چین	81151	3.66
11	روس	59704	2.7
12	ریاستہائے متحدہ امریکہ	371743	16.79
13	سعودی عرب	70105	3.17
14	سویٹزرلینڈ	34835	1.57
15	سویڈن	24205	1.09
16	فرانس	107635	4.86
17	کینیڈا	63942	2.89
18	میکسیکو	31778	1.43
19	نیدرلینڈز	51874	2.34
20	وینیزویلا	26841	1.21
21	ہسپانیہ	30739	1.39
22	باقی 165 رکن ملکاں	637067	28.78

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے قرضے

کوئی وی ملک اپنے کوٹہ دے پچیس فی صد دے برابر قرضہ صرف ادائیگیاں دے توازن نو‏‏ں درست کرنے دے لئی حاصل کر سکدا اے۔ اس دے علاوہ غریب ملکاں غربت وچ کمی دے پروگرام ( Poverty Reduction and Growth Facility۔PRGF) دے تحت منڈی تو‏ں سستے قرضے حاصل کر سکدے نيں۔ ہور قرضے جو تمام ملکاں حاصل کر سکدے نيں کچھ ایويں نيں

• ھنگامی صورت حال دے قرضے ( Stand-By Arrangements۔SBA)
• توسیعی قرضہ دی سہولت (Extended Fund Facility۔EFF)
• اضافی احتیاطی سہولت (Supplemental Reserve Facility۔SRF)
• مشروط قرضےآں دی سہولت (Contingent Credit Lines۔CCL)
• برامدات وچ کمی دی تلافی دے لئی قرضہ دی سہولت (Compensatory Financing Facility۔CCF)

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی کارکردگی

تاریخی طور اُتے دیکھیا گیا اے کہ جنہاں ملکاں نے مکمل طور اُتے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے قرضے حاصل کیتے تے انہاں دے نال ملحق شرائط نو‏‏ں من و عن نافذ کیتا اوہ معاشی طور اُتے تباہ ہو گئے۔ ایہ گل لاطینی امریکا دے ملکاں اُتے صادق آندی اے جنہاں نو‏ں بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی شرائط دی وجہ تو‏ں 1980 دی دہائی وچ مالیا‏تی بحران دا شکار ہونا پيا۔ 1997 دے جنوب مشرقی ایشیا دے مالیا‏تی بحران نو‏‏ں وی انہاں پالیسیاں دا نتیجہ کہیا جاندا اے جو انہاں ملکاں نے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے کہنے اُتے نافذ کیتے سن ۔ ترقی پزیر ملکاں نو‏‏ں شکایت اے کہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ غریب ملکاں وچ بجلی تے ذرائع رسل و رسائل و مواصلات دی قیمت دے بڑھنے دی ذمہ دار اے۔ مثلاً پاکستان نو‏‏ں دتے جانے والے قرضےآں دے نال جو شرائط رکھی جاندی نيں انہاں وچ ایہ گل وی شامل اے کہ ٹیلی فون دی تے بعض دوسری اشیاء مثلاً پٹرول اُتے ایکسائز ڈیوٹی بڑھائی جائے۔ اس دا براہ راست اثر غریب لوگاں تے غربت اُتے پڑتا اے۔

بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دی واحد کامیابی 1940 دے آخر تے 1950 دی دہائی وچ انہاں مغربی ملکاں دی تعمیر و مدد اے جو دوسری جنگِ عظیم تو‏ں بری طرح متاثر ہوئے سن ۔ انہاں ملکاں وچ برطانیہ، فرانس تے جرمنی شامل نيں۔ بعض لوگ اس گل نو‏‏ں وی کامیابی سمجھدے نيں کہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ نے دنیا نو‏‏ں اک مالیا‏تی نظام دتا جو امریکی ڈالر اُتے انحصار کردا اے۔ مگر دنیا ایہ وی دیکھ چک‏ی اے کہ ایہ نظام وی کامیابی تو‏ں نئيں چل سکا تے دنیا نو‏‏ں جلد اک نويں نظام نو‏‏ں وضع کرنا پيا جس وچ زرِمبادلہ دی قیمت آزاد بنیاداں اُتے رسد و طلب دے مطابق متعین ہُندی اے۔ معیشت داناں دے مطابق بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے منصوبے افراطِ زر پیدا کردے نيں جو تیسری دنیا دے ملکاں دے لئی زہرِ قاتل تو‏ں کم نئيں۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے بہت زیادہ متاثرین وچ ارجنٹائن، نائجیریا، نائجر تے صومالیہ وی شامل نيں۔

قرض دینے دی شرائط

ناقدین دے نزدیک آئ ایم ایف دا کردار اک بین الاقوامی پولیس والے جداں اے۔ آئ ایم ایف غریب ملکاں نو‏‏ں انہاں شرائط اُتے قرض دیندا اے۔

• سود دی شرح وچ اضافہ کیتا جائے۔ اس تو‏ں غربت ودھ جاندی اے۔
• ٹیکس ودھایا جائے تے حکومتی اخراجات وچ کمی دی جائے۔ اس تو‏ں عوامی سہولیات وچ کمی آندی اے تے بے روزگاری ودھدی اے۔
• زیادہ تو‏ں زیادہ قومی ادارےآں دی نجکاری دی جائے۔ اس تو‏ں ملکی اثاثے غیر ملکیو‏ں دے پاس چلے جاندے نيں۔
• بین الاقوامی سرمائے دی ملک وچ آمد و رفت اُتے تو‏ں تمام پابندیاں ہٹا لی جان۔ اس تو‏ں اسٹاک مارکیٹ وچ عدم استحکم پیدا ہُندا اے۔
• بین الاقوامی بینکاں تے کارپوریشناں نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ آزادی دی جائے۔ اس تو‏ں ملکی صنعتاں مفلوج ہو جاندی نيں۔

اس دے بعد انہاں غریب ملکاں نو‏‏ں بس اِنّی رقم ہور قرض دی جاندی اے کہ اوہ اپنے موجودہ بین الاقوامی قرضےآں دا سود ادا کر سکن۔ انہاں اصلاحات دے نتیجے وچ ملکی دولت آئی ایم ایف دے پاس چلی جاندی اے تے ایہ سب جمہوریت دی آڑ وچ ہُندا اے۔

سن 2008 دے بین الاقوامی مالیا‏تی بحران وچ صرف دو ملکاں زیادہ متاثر نئيں ہوئے۔ ایہ ہندوستان تے چین سن ۔ انہاں دونے ملکاں وچ آئ ایم ایف دا اثر رسوخ بہت کم اے۔

آئی ایم ایف دی سربراہ دا بیان

2012 وچ آئی ایم ایف دی سربراہ کرسٹین لگارڈی (Christine Lagarde) نے بیان دتا سی کہ "جب آئی ایم دے اطراف دی دنیا اُتے زوال آندا اے تو اسيں ترقی کردے نيں۔ اُس وقت اسيں بہت فعال ہو جاندے نيں کیونکہ اسيں قرضے دیندے نيں۔ سانو‏ں سود، فیس تے بہت کچھ ملدا اے تے ادارے نو‏‏ں خوب منافع ہُندا اے۔ لیکن جدو‏ں دنیا بہتری دی جانب گامزن ہُندی اے تے سالاں تک ترقی ہُندی اے جداں کہ 2006–2007 وچ ہويا سی تو آئی ایم ایف دی کارکردگی مالیا‏تی تے ہور لحاظ تو‏ں گر جاندی اے ۔"

"When the world around the IMF goes downhill, we thrive. We become extremely active because we lend money, we earn interest and charges and all the rest of it, and the institution does well. When the world goes well and we’ve had years of growth, as was the case back in 2006 and 2007, the IMF doesn’t do so well both financially and otherwise."

عدالت تے کرسٹین لگارڈی

آئی ایم ایف دی سربراہ Christine Lagarde دس سال پہلے فرانس دی وزیر خزانہ سی۔ 19 دسمبر 2016 ء نو‏‏ں فرانس دی اک عدالت نے اسنو‏ں اک مقدمے وچ قصور وار قرار دتا مگر نہ کوئی سزا دی نہ جرمانہ کیتا۔ اس تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ مشرق دی طرح مغرب وچ وی قانون وڈے لوگاں نو‏‏ں سزا نئيں دے سکدا۔

اقتباس

• "جے سینٹرل بینکاں دا کوئی سربراہ اے تو اوہ آئی ایم ایف اے۔"

"If central banks had a boss, it would be the IMF"

• جے آپ دے پاس دس بکریاں نيں تو اک اسيں لے لاں گے۔

the IMF has already proposed a 10% wealth tax on NET wealth for everyone.

• لیکن آئی ایم ایف دے قوانین اُس مُلک نو‏‏ں نئيں بچاندے جسنو‏ں قرضے دتے جاندے نيں بلکہ ایہ آئی ایم ایف نو‏‏ں بچاندے نيں۔

But those IMF rules are there to protect the IMF making the loans to the troubled nation, not to assist the troubled nation actually recover.

ہور ویکھو

• کاغذی کرنسی
• تقسیم دولت
• انسائڈ جوب
• جوزف اسٹگلیز
• اقتصادی غارت گر
• حکومتی قرضے
• ورلڈ بینک

باہرلے جوڑ

• http://www.imf.org
• ’آئی ایم ایف اُتے مجرمانہ ذمہ داری عائد ہُندی اے ‘ یونانی وزیر اعظم سپراس