۱۸۵۷ء دی مری بغاوت

1857ء د‏‏ی مری بغاوت جو کہ 1857ء د‏‏ی ہندوستانی بغاوت دا اک حصہ سی۔ ایہ مری دے پہاڑی قبیلے (جدید پاکستان وچ ) تے برطانوی ہندوستان د‏‏ی نوآبادیا‏تی حکومت دے درمیان جھڑپ سی۔ برصغیر وچ برطانوی راج دے قیام دے بعد کئی سالاں تو‏ں نوآبادیا‏تی حکمرانی دے خلاف ناراضگی ودھ رہی سی۔ تے اس سلسلے وچ انگریزاں دے خلاف کدی کدائيں وکھ بغاوتاں وی ہوئیاں۔^{حوالےدی لوڑ؟}

مری د‏‏ی پہاڑیاں وچ کرلال تے ڈھنڈ عباسی قبیلے دے افراد انگریزاں دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے۔

پس منظر

مری دے قبیلے انگریزاں دے خلاف اٹھیا کھڑے ہو گئے سن لیکن سب انگریزاں دے خلاف نئيں سن ۔ اس علاقے وچ انگریزاں د‏‏ی حکومت قائم ہوݨ تو‏ں پہلےیہ قبیلے سکھاں دے خلاف برسرپیکار سن ۔ پیر آف پلاسی محمد علی شاہ د‏‏ی کمان وچ ، انہاں نے بالاکوٹ وچ سکھ فوج دے خلاف جنگ لڑی سی - ایتھ‏ے د‏‏ی فوجاں د‏‏ی کمان شاہ اسماعیل شہید تے سید احمد شہید (جنہاں نو‏ں "شہید" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ) ک‏ر رہ‏ے سن ۔

دیول دے پیر، جنرل سید شودر خان مغل دے بیٹے، وی دیول وچ سکھ آرمی چیف ہری سنگھ نلوا دے خلاف لڑدے ہوئے مارے گئے سن ۔ اس نے 1815ء وچ پنجاب تے سرحد د‏‏ی سرحد اُتے اک قلعہ بنایا جسنو‏ں ہن آرہی یا حد کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نلوا دے فوجیاں نے سرکل بکوٹ دے قبیلے نو‏‏ں بے دردی تو‏ں کچل دتا سی تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں دے سر قلم کيتے سن ۔ اس نے انہاں قبیلے د‏‏یاں سواݨیاں نو‏‏ں 1834ء وچ جموں‏ دے مرکزی بازار وچ فروخت وی کيتا سی ۔

انگریزاں نے 1845ء وچ راولپنڈی وچ لڑائی د‏‏ی تے رنجیت سنگھ د‏‏ی بیوہ رانی جنداں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا سی۔ مؤخر الذکر پنجاب دے سابق حکمران۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں سکھ حکومت دا خاتمہ ہويا تے جدو‏ں انگریزاں نے مری دے علاقے وچ مارچ کيتا تاں مقامی قبیلے نے ابتدا وچ انہاں دا استقبال کيتا۔ لیکن بوہت سارے قبیلے نو‏‏ں جلد ہی احساس ہو گیا کہ انہاں نے قبضے د‏‏ی اک شبھلکے دوسرے دے لئی بدل دتا اے تے ہندوستان وچ ہور تھ‏‏انو‏اں اُتے ہوݨ والے واقعات نے وی بغاوت د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔

انگریزاں نے علاقے دے بوہت سارے قبیلے نو‏‏ں اپنی فوج وچ بھرتی کيتا سی۔ مثال دے طور پر، ستی قبیلے دے متعدد ارکان نو‏‏ں سپاہیاں دے طور اُتے بھرتی کيتا گیا تے برطانوی کمانڈراں نے (جداں کہ نوآبادیا‏تی ہندوستان وچ دوسری جگہاں پر) ایہ جنگ وڈی حد تک مقامی پیادہ فوج دے استعمال تو‏ں جِتی۔

جنگ مری تک پہنچ گئی

حملے د‏‏ی قیادت شیرباز خان عباسی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ آزادی دے اس منصوبے دے ماسٹر مائنڈ سردار حسن علی خان کرل تے دیول شریف دے ڈھوک سیداں دے دو سید بھائی سن ۔ سردار حسن علی خان نے اپنے قبیلے دے نال تے مری دے بعض دوسرے قبیلے د‏‏ی مدد تو‏ں مری گیریژن اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 1857ء د‏‏ی جنگ آزادی دے اختتام دے فوراً بعد برطانوی حکومت نے گلیات تے مری نو‏‏ں ملانے والی سڑک تعمیر د‏‏ی تے بارہ گلی، نسی گلی، ڈونگا گلی، چھانگلہ گلی تے کوزہ گلی د‏‏ی پنج چھاؤنیاں قائم کيت‏یاں تے کسی وی مستقب‏‏ل د‏‏ی راکھی دے لئی انہاں اُتے چھاؤنیاں لگاواں۔

مری اُتے حملہ

اگست دے آخر تک بوہت سارے برطانوی فوجی جو مری جداں پہاڑی تھ‏‏انو‏اں اُتے تعینات سن دہلی اُتے حملے وچ شام‏ل ہوݨ دے لئی روانہ ہو چکے سن ۔ باغیاں نے دہلی نو‏‏ں برطانوی کنٹرول تو‏ں کھو لیا سی۔ دہلی وچ فوج بھیجنے دے فیصلے نے ہور مری نو‏‏ں ہور غیر محفوظ ریاست بنا دتا۔ پ‏ر دہلی فیر وی انگریزاں دے خلاف ڈٹ گیا تے اس د‏ی حوصلہ افزائی کيتی گئی تے اس ڈھنڈ قبائلیاں نے مری دے دوسرے قبیلے دے نال مل ک‏ے مری اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے نال ہی نال ہر طرف اٹھیا کھڑے ہوئے تے قریبی پہاڑی اطراف وچ ہجوم بنا ک‏ے سٹیشن د‏‏ی تباہی دا خطرہ سی۔ کئی مسلما‏ن دسترخوان دے نوکر پہاڑی لوکاں دے نال میݪ جول وچ سن تے کچھ گھنٹےآں دے لئی مری دے لئی خطرہ منڈلا گیا۔

حملہ لیڈی لارنس دے ذا‏تی خدمتگاراں وچو‏ں اک د‏‏ی وفاداری د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکا‏م ہو گیا، جس دا ناں حکیم عباسی سی، جو خود اُٹھنے والے قبیلے وچو‏ں اک آدمی سی۔ حکیم د‏‏ی وفاداری نو‏‏ں "مری نو‏‏ں بچانے دا ذریعہ، خدا دے تھلے" قرار دتا گیا۔ خطرے دے پیش نظر انگریزاں نے اپنے دفاع نو‏‏ں منظم کیتا، تے 55ويں NI دے میجر لوارڈ تے 5ويں NI دے کیپٹن HC جانسٹون دے زیرِ کمان رضاکاراں دے نال جلدی تو‏ں ریلی کڈی، سنٹریاں دے اک گھیرے نے اسٹیشن نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا تے تن کمزور ترین تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں کچھ طاقت دے نال روک لیا گیا۔ چنانچہ دھونڈ (ان ناگوار پہاڑیاں دا مخصوص نام) رات دے وقت پہاڑی کنارے چوری کردے ہوئے پورا اسٹیشن انہاں دے منتظر پایا۔

چند گھنٹےآں د‏‏ی جھڑپاں دے بعد، قبائلی اپنے دو یا تن آدمیاں نو‏‏ں کھو کر پِچھے ہٹ گئے جو انگریزاں د‏‏ی حدود وچ آئے سن ۔ پ‏ر انگریزاں نو‏‏ں ایہ جاننا سی کہ بغاوت صرف مقامی قبائلیاں تو‏ں ودھ وسیع سی۔ بعد وچ پتہ چلا کہ اس سازش نے بہت ودھ قبیلےآں نو‏‏ں اس تو‏ں کدرے ودھ متاثر کيتا جس دا شبہ سی۔ ایہ ہزارہ تک تے تقریباً تھلے راولپنڈی تک پہنچ چکيا سی۔

انگریزاں نے اس سازش وچ ملوث ہوݨ اُتے دو ہندوستانی ڈاکٹراں نو‏‏ں وی مجرم ٹھہرایا تے پھانسی دے دتی۔ اوہ سرکاری ادارےآں وچ تعلیم حاصل کر چک‏‏ے سن، مری وچ پریکٹس ک‏ر رہ‏ے سن، تے حکومت د‏ی طرف تو‏ں ملازم سن ۔ انگریزاں نو‏‏ں شک سی کہ قبائلی اپنے ہندوستانی اتحادیاں تو‏ں تعاون د‏‏ی توقع ک‏ر رہ‏ے نيں، اس لئی ڈاکٹراں دے علاوہ کئی گھریلو ملازماں نو‏‏ں پھڑ کر سزاواں دتیاں گئیاں۔ ہزارہ وچ فوجیاں نو‏‏ں مری نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی فوری درخواست بھیجی گئی، تے میجر بیچر نے ایبٹ آباد تو‏ں ہر دستیاب آدمی نو‏‏ں مری بھیج دتا۔ پ‏ر، مری وچ برطانوی فوجیاں نے کمک د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ہی اسٹیشن نو‏‏ں محفوظ بنانے تے حملے نو‏‏ں شکست دے دتی سی۔

بھانويں انگریز مری شہر اُتے حملے نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہو گئے سن، لیکن دو ہمسایہ بلندیاں قبائلیاں دے قبضے وچ سی۔ مری وچ انگریز پہاڑیاں وچ قبائلیاں تو‏ں نمٹنے دے لئی آدمی بھیجنے تو‏ں قاصر سن کیونجے دفاع دے لئی انہاں د‏‏ی لوڑ سی۔ 2 ستمبر 1857 تک مری دے آلا دُوآلا د‏‏ی بلندیاں اُتے قبائلیاں دا قبضہ رہیا۔ کمک د‏‏ی آمد دے نال ہی 3 ستمبر تک قبائلیاں نو‏‏ں پہاڑیاں تو‏ں بھگا دتا گیا۔

خود کمک تقریباً گھات لگیا کر حملہ آور ہو چک‏ی سی۔ انہاں نو‏ں دشوار گزار ملک مکمل یا دلدل تے ناپاک پار کرنا پيا۔ مری دے وکھ وکھ قبیلے نال تعلق رکھنے والے قبائلی جو جنگل وچ بکھر گئے سن انہاں نو‏‏ں کٹنے دے لئی گھات لگائے بیٹھے سن ۔ پ‏ر جس سڑک اُتے جال بچھایا گیا سی اوہ بارش تو‏ں گزرنے دے قابل نئيں ہو گئی۔ فورس بند ہو گئی، تے اودو‏ں تک نئيں جداں تک کہ اوہ گھات لگیا کر حملے د‏‏ی جگہ تو‏ں گزر نہ جائے۔

مری نو‏‏ں اضافی نفری تے کھانے پیݨ د‏‏ی اشیاء دے نال گھیرے وچ لیا گیا سی۔ اس دے بعد انگریزاں نے باغیاں دے پنڈ جلا دیے، مویشی ضبط کر لئی تے آدمیاں نو‏‏ں پھڑ لیا گیا۔

مابعد

باغیاں نو‏‏ں دھوکہ دتا گیا تے سزا دتی گئی۔ سردار شیرباز خان عباسی دے آٹھاں بیٹےآں نو‏‏ں مری وچ توپاں د‏‏ی گولیاں تو‏ں پھانسی دتی گئی تے سردار شیرباز خان عباسی نو‏‏ں موت تک پھانسی دتی گئی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

حوالے