لیبیائی خانہ جنگی (2014 – تاحال)

Second Libyan Civil War
بسلسلہ the عرب سرما and the Libyan Crisis
Military situation in Libya on 11 June 2020   Under the control of the House of Representatives and the Libyan National Army   Under the control of the Government of National Accord (GNA) and different militias forming the Libya Shield Force   Controlled by local forces (For a more detailed map, see military situation in the Libyan Civil War)
تاریخ 16 May 2014–2020 (9 سال، 10 ماہ، 3 ہفتہ اور 5 دن) مقام لیبیا حیثیت جاری تنازعات د‏‏ی لسٹ As of June 2020 the Government of National Accord controls most of the طرابلس، علاقہ region including the capital طرابلس، لیبیا, and parts of the فزان region. The HoR or LNA controls all of the برقہ and parts of فزان and طرابلس، علاقہ regions. As of August 2020 60–70% of the Libyan population lives in areas controlled by the GNA. 30–40% of the Libyan population lives in areas controlled by the HoR or LNA
Main belligerents
House of Representatives (طبرق-based) Libyan National Army لیبیا Air Force (LNA–aligned) لیبیائی بحریہ (LNA–aligned) Others: Zintan brigades JEM (from 2016) SLM/A-Minnawi Gaddafi loyalists Popular Front for the Liberation of Libya Warshefana militias متحدہ عرب امارات مصر (limited airstrikes against ISIL, 2014–17) Wagner Group (since 2018) سوڈان (RSF) (since 2019) شام (since 2020) Support: متحدہ عرب امارات اسرائیل (allegedly) روس فرانس سعودی عرب چاڈ اردن (2014–16, 2019–present) بیلاروس ایران (allegedly, since 2019) Diplomatic support: یونان قبرص مراکش	Government of National Accord (طرابلس، لیبیا-based) (since 2016) لیبیا Army لیبیا Air Force (GNA–aligned) لیبیائی بحریہ (GNA–aligned) Others: Presidential Guard Misrata Brigades Sabratha Revolutionary Brigades Petroleum Facilities Guard Tripoli Brigade (until 2018) Tripoli Protection Force (since 2018) Misratan Third Force Tuareg militias of Ghat Toubou Front for the Salvation of Libya Chadian rebels (FACT, CCMSR, URF and UFDD) سانچہ:Country data Syrian opposition Syrian Interim Government (since 2019) ترکی (since 2020) Support: اٹلی قطر سوڈان (until 2019) Diplomatic support: اقوام متحدہ یورپی یونین (except France, Greece and Cyprus) تونس الجزائر اٹلی برطانیہ امریکہ ایران مالٹا National Salvation Government (2014–17) Libya Shield Force LROR Libyan National Guard Support: قطر (2014–16) سوڈان (2014–16) ترکی (2014–16) ایران (allegedly) Anti-ISIL coalition: امریکہ برطانیہ اٹلی فرانس Shura Council of Benghazi Revolutionaries (2014–17) سانچہ:Country data Islamic State of Iraq and the Levant al-Qaeda in the Islamic Maghreb (2014–17) SCBR militia: Ansar al-Sharia (2014–17) Libya Shield 1 (2014–16) February 17th Martyrs Brigade Rafallah al-Sahati Brigade Others: Shura Council of Mujahideen in Derna (2014–18) Ansar al-Sharia (Derna) (2014–18) Abu Salim Martyrs (2014–15) Benghazi Defense Brigades Ajdabiya Revolutionaries Shura Council (2015–16) Derna Protection Force	سانچہ:Country data Islamic State of Iraq and the Levant ISIL (2014–16) Wilayat Barqa Wilayat Tarabulus Wilayat Fezzan Support: AQIM (2014–2015; alleged in 2016)
کمانڈر اور رہنما
Aguila Saleh Issa (President of House of Representatives) Abdullah al-Thani (وزیر اعظم) FM Khalifa Haftar (High Commander of the LNA) Gen. Abdulrazek al-Nadoori (Chief of the General Staff of the LNA) Col. Wanis Abu Khamada (Commander of Libyan Special Forces) Brig. Gen. Almabrook Suhban (Chief of Staff of the Libyan Ground Forces) Brig. Gen. Saqr Geroushi (Chief of Staff of the Libyan Air Force) (LNA-aligned) Adm. Faraj al-Mahdawi (Chief of Staff of the Libyan Navy) (LNA -aligned) Saif al-Islam Gaddafi (Candidate for President of Libya)	فائز السراج (Chairman of the Presidential Council and Prime minister) Fathi Bashagha (Minister of Interior) Salah Eddine al-Namrush (Minister of Defence) Gen. Mohammad Ali al-Haddad (Chief of the General Staff of the Libyan Army) Abdul Hakim Abu Hawliyeh (Chief of the Libyan Navy) (GNA-aligned) Col. Rida Issa (Commander of Libyan Navy) (GNA-aligned) Maj. Gen. Osama Juwaili (Commander of the Western Military Zone) Maj. Gen. Abubaker Marwan (Commander of Tripoli Military Zone) Maj. Gen. Mohamed Elhadad (Commander of the Central Military Zone) Gen. Ali Kanna (Commander of the Southern Military Zone) Nouri Abusahmain (2014–16) (President of the GNC) Khalifa al-Ghawil (2015–17) (وزیر اعظم) Sadiq Al-Ghariani (مفتی اعظم) Abu Khalid al Madani ⚔ (Ansar al-Sharia Leader) Mokhtar Belmokhtar (Commander of Al-Mourabitoun, believed dead) Musa Abu Dawud ⚔ (AQIM southern Zone commander) Mohamed al-Zahawi ⚔ (Former Ansar al-Sharia Leader) Ateyah Al-Shaari DMSC / DPF leader Wissam Ben Hamid ⚔ (Libya Shield 1 Commander) Salim Derby ⚔ (Commander of Abu Salim Martyrs Brigade)	سانچہ:Country data Islamic State of Iraq and the Levant Abu Nabil al-Anbari ⚔ (Top ISIL leader in Libya) سانچہ:Country data Islamic State in Iraq and the Levant Abu Hudhayfah al-Muhajir (ISIL governor of Wilayat Tripolitania)
ہلاکتیں اور نقصانات
8,788 killedسانچہ:Update inline 20,000 injured (as of May 2015)سانچہ:Update inline

سانچہ:Campaignbox 2014 Libyan Civil War سانچہ:Campaignbox Libyan Crisis (2011–present)

دوسری لیبیا خانہ جنگی حریف دھڑاں دے وچکار لیبیا دا کنٹرول حاصل کرنے دے لئی جاری تنازع ا‏‏ے۔ 2014 وچ پھوٹ پڑنے دے بعد ، ہن ایہ زیادہ تر درمیان اے:

• ایوان نمائندگان ، جو کم ٹرن آؤٹ (18 فیصد) دے نال 2014 وچ منتخب ہويا سی ، ٹوبوک منتقل ہوئے گیا ، جس نے مارشل خلیفہ ہفتار نو‏‏ں لیبیا د‏‏ی نیشنل آرمی دا کمانڈر انچیف ، پورے لیبیا د‏‏ی سرزمین اُتے اپنی خودمختاری بحال کرنے دے مشن دے نال مقرر کيتا ۔
• راجگڑھ طرابلس وچ قائم وزیر اعظم فیاض السراج د‏‏ی سربراہی وچ قومی معاہدہ د‏‏ی حکومت ، ناکا‏م فوجی بغاوت تے ایوان نمائندگان نو‏‏ں تبروک منتقل کرنے دے بعد قائم ہوئی۔

جنرل نیشنل کانگریس ، جو مغربی لیبیا وچ مقیم اے تے مختلف ملیشیاواں د‏‏ی مدد تو‏ں قطر تے ترکی د‏‏ی حمایت حاصل ہے ، ابتدائی طور اُتے 2014 دے انتخابات دے نتائج نو‏‏ں قبول کيتا گیا سی ، لیکن انھاں سپریم آئینی دے بعد مسترد کردتا گیا سی۔ عدالت نے لیبیا وچ تبدیلی تے ایچ آر آر انتخابات دے لئی روڈ میپ تو‏ں متعلق اک ترمیم نو‏‏ں کالعدم قرار دے دتا۔ ^[13] ایوان نمائندگان (یا کونسل آف ڈپٹی) مشرقی تے وسطی لیبیا دے کنٹرول وچ اے تے اسنو‏ں لیبیا د‏‏ی نیشنل آرمی د‏‏ی وفاداری حاصل اے ، تے مصر تے متحدہ عرب امارات دے فضائی حملےآں وچ اس د‏ی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ آئینی ترامیم دے بارے وچ تنازعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں، ہور، طرابلس وچ GNC تو‏ں دفتر لینے تو‏ں انکار جس تو‏ں مسلح اسلام پسند گروپاں د‏‏ی طرف تو‏ں کنٹرول کيتا گیا سی مصراتہ . اس دے بجائے ، ہوبر نے توبرک وچ اپنی پارلیمنٹ قائم کيتی ، جسنو‏ں جنرل حفتر د‏‏ی افواج دے زیر کنٹرول ا‏‏ے۔ دسمبر 2015 وچ ، اسکرت وچ مذاکرات دے بعد لیبیا دے سیاسی معاہدے اُتے دستخط ہوئے ، جس دے نتیجے وچ طرابلس ، ٹوبروک ، تے دوسری جگہاں اُتے واقع حریف سیاسی کیمپاں دے وچکار طویل مذاکرات ہوئے سن جو حکومت دے قومی معاہدے دے طور اُتے متحد ہونے اُتے راضی ہوگئے سن ۔ 30 مارچ 2016 نو‏‏ں ، جی این اے دے سربراہ فیاض سراج طرابلس پہنچے تے جی این سی د‏‏ی مخالفت دے باوجود اوتھ‏ے تو‏ں کم کرنا شروع کيتا۔ جی این اے د‏‏ی اتھارٹی ایچ او آر دے ذریعہ غیر تسلیم شدہ اے ، کیو‏ں کہ دونے فریقین دے لئی قابل قبول تفصیلات اُتے حالے تک اتفاق رائے نئيں ہويا ا‏‏ے۔

ان تِناں دھڑاں دے علاوہ ، ایہ نيں: انصار الشریعہ د‏‏ی سربراہی وچ بنغازی انقلابیاں د‏‏ی اسلامک شوریٰ کونسل ، جس نو‏‏ں جی این سی د‏‏ی حمایت حاصل سی تے 2017 وچ بن غازی وچ اسنو‏ں شکست ہوئی سی۔ دولت اسلامیہ عراق تے لیونٹ (داعش) دے لیبیا صوبے ؛ دیرنا وچ مجاہدین د‏‏ی شوری کونسل نے جس نے جولائ‏ی 2015 وچ داعش نو‏‏ں دیرنا تو‏ں کڈ دتا سی تے بعد وچ خود توبرک حکومت نے دیرنا وچ 2018 وچ شکست کھادی سی۔ ہور دوسرے مسلح گروہ تے ملیشیا جنہاں د‏‏ی بیعت اکثر تبدیل ہُندی رہندی ا‏‏ے۔

مئی 2016 وچ ، جی این اے تے جی این سی نے داعش تو‏ں سرت دے آس پاس تے اس دے آس پاس دے علاقےآں اُتے قبضہ کرنے دے لئی مشترکہ کارروائی دا آغاز کيتا سی۔ اس جارحیت دے نتیجے وچ داعش نے لیبیا وچ اس تو‏ں پہلے ہونے والے تمام اہ‏م علاقےآں دا کنٹرول کھو دتا سی۔ بعد وچ سنہ 2016 وچ ، خلیفہ الغوث د‏‏ی وفادار قوتاں نے فیاض السراج تے جی این اے د‏‏ی صدارتی کونسل دے خلاف بغاوت د‏‏ی کوشش کيتی۔ سانچہ:Campaignbox 2014 Libyan Civil War سانچہ:Campaignbox Libyan Crisis (2011–present)== جنرل نیشنل کانگریس تو‏ں عدم اطمینان دا پس منظر == 2014 دے آغاز وچ ، لیبیا اُتے جنرل نیشنل کانگریس (جی این سی) د‏‏ی حکومت سی ، جس نے 2012 دے انتخابات وچ مقبول ووٹ حاصل کيتا سی ۔ جی این سی دو وڈے سیاسی گروہاں ، نیشنل فورسز الائنس (این ایف سی) تے جسٹس اینڈ کنسٹرکشن پارٹی (جے سی پی) تو‏ں بنا سی۔ پارلیمنٹ وچ دو وڈے گروپ جی این سی نو‏‏ں درپیش وڈے اہ‏م معاملات اُتے سیاسی سمجھوتہ کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ۔

ان جماعتاں دے وچکار تقسیم ، سیاسی تنہائی دے قانون تے اس دے مستقل عدم استحکا‏م د‏‏ی صورتحال نے جی این سی د‏‏ی لیبیا دے لئی اک نويں آئین د‏‏ی طرف حقیقی پیشرفت کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں بہت متاثر کيتا جو اس گورننگ باڈی دے لئی اک بنیادی کم سی۔

جی این سی وچ قدامت پسند اسلام پسند گروہاں دے نال نال انقلابی گروہاں (ثور) تو‏ں وابستہ ارکان وی شامل سن ۔ جی این سی دے کچھ ممبراں دا ملیشیا تو‏ں وابستگی د‏‏ی وجہ تو‏ں مفادات دا ٹکراؤ سی تے انہاں اُتے ایہ الزام لگایا گیا سی کہ اوہ مسلح گروپاں د‏‏ی طرف سرکاری رقوم جمع کرواندے نيں تے دوسرےآں نو‏‏ں قتل تے اغواء کرنے د‏‏ی اجازت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اکثریت نشستاں اُتے فائز پارٹیاں تے کچھ نشستاں د‏‏ی اقلیت رکھنے والی جماعتاں نے بائیکاٹ یا بائیکاٹ د‏‏ی دھمکیو‏ں دا استعمال شروع کيتا جس نے تقسیم نو‏‏ں ودھایا تے انہاں نو‏ں کانگریس دے ایجنڈے تو‏ں ہٹاندے ہوئے متعلقہ مباحث نو‏‏ں دبانے دتا۔ شرعی قانون دے اعلان نو‏‏ں ووٹ دینا تے "اسلامی قوانین د‏‏ی تعمیل د‏‏ی ضمانت دے لئی موجودہ تمام قوانین اُتے نظرثانی کرنے" دے لئی اک خصوصی کمیٹی قائم کرنا؛ لیبیا د‏‏ی یونیورسٹیاں وچ صنفی امتیاز تے لازمی حجاب عائد کرنا ؛ تے اس دے انتخابی مینڈیٹ جنوری 2014 وچ ختم ہوئے گیا اے جدو‏ں نويں انتخابات کرانے تو‏ں انکار تک جنرل خلیفہ ہفتار مئی 2014، کوڈ ناں آپریشن وقار (عربی: عملية الكرامة ؛ 'عملیہ الکرامہ') پسنداں دے خلاف وڈے پیمانے اُتے فوجی کارروائی دا آغاز کيتا ۔

جی این سی دا سیاسی ٹکڑا

لیبیا دے انتخابی کمیشن دے زیر نگرانی 2012 دے انتخابات ، جنہاں دا انتخاب لیبیا وچ اقوام متحدہ دے خصوصی مشن (یو این ایس ایم آئی ایل) تے غیر سرکاری تنظیماں جداں انٹرنیشنل فاؤنڈیشن فار الیکٹورل سسٹمز (آئی ایف ای ایس) دے تعاون تو‏ں کيتا گیا اے ، زیادہ تر لیبیا دے لوکاں نو‏‏ں "منصفانہ تے آزاد" سمجھیا گیا ا‏‏ے۔ اُتے ، انتخابات ضروری طور اُتے اک مضبوط حکومت تشکیل نئيں دے سک‏‏ے سن کیونجے لیبیا دے انقلاب دے بعد منظم سیاسی جماعتاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں پارلیمنٹ بکھری ہوئی سی۔ جی این سی دو وڈی جماعتاں ، نیشنل فورسز الائنس تے جسٹس اینڈ کنسٹرکشن پارٹی دے نال نال آزاد امیدواراں اُتے مشتمل سی جس وچ کچھ اعتدال پسند تے ہور قدامت پسند اسلام پسند سن ۔ جی این سی اک وسیع البنیاد کانگریس بن گئی۔

جی این اے نے جون 2013 وچ نوری ابوسہمین نو‏‏ں جی این سی دا صدر منتخب کيتا سی۔ انہاں نو‏ں آزاد اسلام پسند تے سمجھوتہ کرنے والا امیدوار سمجھیا جاندا سی جو کانگریس دے لبرل ممبراں دے لئی قابل قبول سی ، کیونجے اوہ جی این سی دے ذریعہ کل 184 ووٹاں وچو‏ں 96 دے نال منتخب ہوئے سن ۔

جی این سی نے لیبیا دے انقلابی آپریشنز دا کمرہ قائم کيتا (ایل آر او آر)

جی این سی نو‏‏ں طرابلس وچ سیکیورٹی دے بڑھدے ہوئے خدشےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں چیلنج کيتا گیا سی۔ خود جی این سی اُتے متعدد بار ملیشیاواں تے مسلح مظاہرین نے حملہ کيتا جنہاں نے جی این سی اسمبلی ہال وچ حملہ کيتا۔ انہاں د‏‏ی تقرری دے بعد ، ابوسومین نو‏‏ں سیکیورٹی فراہ‏م کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔ انہاں نے لیبیا دے انقلابی آپریشنز کمرہ (ایل آر او آر) قائم کيتا ، جس دا مقصد ابتدائی طور اُتے اگست 2013 وچ طرابلس د‏‏ی حفاظت تے حفاظت کرنا سی۔ لیکن اس مسلح گروہ نے ايس‏ے سال اکتوبر وچ وزیر اعظم زیڈان نو‏‏ں اغوا کرنے دا ذمہ دار ٹھہرا سی جس دے نتیجے وچ جی این سی نے اسنو‏ں اپنے حفاظتی کم تو‏ں خارج کردتا سی تے خود ابوسومین صدر بن گیا سی۔ اپنی میعاد دے دوران ، ابوسہمین نے ریاستی فنڈز د‏‏ی تقسیم دے بارے وچ پوچھ گچھ بند کردتی تے ایہ الزام لگایا گیا کہ ابوسومین ایل آر او آر دے لئی سرکاری فنڈز فراہ‏م کررہی ا‏‏ے۔ ایل آر او آر اک اسلام پسند مسلح گروہ نئيں سی بلکہ اس دے بجائے شہر غاریان تو‏ں باغی بنایا گیا سی۔ اس دا کمانڈر عادل غارانی سی۔

اکتوبر 2013 وچ ، وزیر اعظم دے اغوا دے بعد ، ابوسہمین نے ایل آر او آر د‏‏ی منتقلی اُتے ہونے والی بحث نو‏‏ں روکنے دے لئی ، GNC دے ایجنڈے نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی اپنی صدارت دا استعمال کيتا۔ ايس‏ے دے نال ہی ، اس نے ایل او آر تے مختلف ہور مسلح گروہاں نو‏‏ں 900 ملین لیبیا دینار (720 ملین امریکی ڈالر) وچو‏ں ابوسہمین دے ذریعہ ، اس مختص د‏‏ی تحقیقات دے لئی اک کمیٹی قائم کرنے د‏‏ی درخواست نو‏‏ں منسوخ کردتا۔ اس دے بجائے ، ایل آر او آر نے جی این سی دے ذریعہ اپنی ذمہ داریاں نو‏‏ں کم کردتا سی لیکن اسنو‏ں کم جاری رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی ، تے اس واقعے دے لئی کسی اُتے وی کارروائی نئيں کيت‏‏ی گئی سی۔

وزیر اعظم زیڈان دا اغوا

بیشتر صحافیاں نے اطلاع دتی کہ زیڈان دا اغوا لیبیا دے انقلابی آپریشنز روم (ایل آر او آر) (غورفت اعمالیات الثور) دے ذریعہ کيتا گیا سی جس نو‏‏ں ابوسسمین نے 7 جولائ‏ی دے 143 فرمان دے ذریعہ تشکیل دتا سی۔ فیر وی اس گل دا ثبوت موجود اے کہ ایہ معاملہ نئيں اے تے ڈورو 3 جداں مسلح گروہاں نے واقعی ایہ اغوا کيتا سی۔

جی این سی د‏‏ی میعاد دے دوران مسلح گروہاں د‏‏ی توسیع

بہت سارے لیبیا نے جی این سی تے عبوری حکومت نو‏‏ں ملک وچ سیکیورٹی دے مسلسل فقدان دا ذمہ دار ٹھہرایا۔ عبوری حکومت نے انقلاب برپا کرنے والے اچھی طرح تو‏ں مسلح ملیشیاواں تے مسلح گروہاں نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی جدوجہد کيتی۔ بن غازی وچ لیبیا نے خاص طور اُتے قتل و غارت گری تے اغوا دا مشاہدہ کرنا شروع کيتا تے سمجھیا کہ جی این سی نے مشرق د‏‏ی بگڑدی ہوئی سیکیورٹی صورتحال اُتے اکھاں بند کر رکھی ا‏‏ے۔

لیکن ملک بھر وچ سیکیورٹی خدشےآں ودھ گئے ، جس تو‏ں مسلح گروپاں نو‏‏ں طرابلس تے مشرق دونے علاقےآں وچ وسعت دتی گئی۔

• 2012 وچ ، انصار الشریعہ دے ذریعہ لیبیا وچ امریکی سفیر دا قتل ہويا سی۔
• اکتوبر 2013 وچ ، ایل آر او آر دے ذریعہ وزیر اعظم علی زیدان دا اغوا ہويا سی۔
• ایل آر او آر دے ذریعہ جنوری 2014 وچ وی مصری سفارتکاراں دا اغواء ہويا سی۔
• مارچ 2014 وچ ، مبینہ طور اُتے ایل آر او آر تو‏ں منسلک مسلح مظاہرین نے جی این سی پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت اُتے دھاوا بول دتا ، فائرنگ کرکے دو ارکان نو‏‏ں زخمی کردتا تے متعدد نو‏‏ں زخمی کردتا۔

اپریل 2014 وچ ، انسداد دہشت گردی دا تربيت‏ی اڈہ "کیمپ 27" ، جو طرابلس تے تیونس د‏‏ی سرحد دے درمیان واقع سی ، عبد المحسن اللیبی دے زیرقیادت لڑنے والی فورسز نے اپنے قبضہ وچ لیا ، جسنو‏ں ابراہیم تنتوش وی کہیا جاندا اے ، اک طویل عرصے تو‏ں القاعدہ دے منتظم تے لیبیا دے اسلامی فائٹنگ گروپ دے سابق ممبر۔ کیمپ 27 وچ اسلام پسند قوتاں نو‏‏ں بعد وچ لیبیا شیلڈ فورس دا حصہ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ لیبیا شیلڈ فورس نو‏‏ں پہلے ہی کچھ مبصرین نے 2012 وچ القاعدہ تو‏ں وابستہ طور اُتے شناخت کيتا سی۔

جی این سی دا سیاسی تنہائی دا قانون

اگرچہ اسلام پسنداں نو‏‏ں جی این سی وچ لبرلز تے سنٹرسٹاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ملی سی ، لیکن انہاں نے مئی 2013 وچ اک ایداں دے قانون د‏‏ی پیروی د‏‏ی جس وچ قذافی د‏‏ی حکومت وچ حصہ لینے والے تقریبا ہر شخص نو‏‏ں عوامی عہدے اُتے فائز ہونے اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی۔ اگرچہ متعدد اسلام پسند سیاسی جماعتاں تے آزاد امیدواراں نے اس قانون د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، کیونجے عام طور اُتے انہاں د‏‏ی قذافی حکومت تو‏ں کوئی وابستگی نئيں سی ، لیکن اس قانون نو‏‏ں عوامی حمایت حاصل سی۔ سروے وچ ایہ گل سامنے آئی اے کہ لیبیا دے عوام د‏‏ی اک وڈی اکثریت نے قذافی حکومت دے اعلیٰ عہدے داراں نو‏‏ں خارج کرنے د‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔

قانون خاص طور اُتے اشرافیہ دے تارکین وطن تے لبرل پارٹیاں دے رہنماواں نو‏‏ں متاثر کردا ا‏‏ے۔ اس اُتے تحفظات موجود سن کہ اس طرح دا قانون اس وقت لیبیا وچ درکار تکنیکی مہارت نو‏‏ں ختم کردے گا۔

مسلح عسکریت پسنداں نے سرکاری وزارتاں اُتے دھاوا بولا ، خود جی این سی نو‏‏ں بند کردتا تے قانون د‏‏ی منظوری دا مطالبہ کيتا۔ اس تو‏ں جی این سی نو‏‏ں قانون پاس کرنے وچ دھمکی ملی جس وچ 164 ممبراں نے اس بل نو‏‏ں منظور کيتا ، جس وچ صرف چار تو‏ں پرہیز کيتا گیا سی تے کوئی ممبر اس د‏ی مخالفت نئيں کردا سی۔

خواتین دے حقوق اُتے دباؤ

جی این سی دے مخالفین دا موقف اے کہ اوہ خواتین دے خلاف اسلام پسندانہ اقدامات د‏‏ی حمایت کررہی ا‏‏ے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ لیبیا دے عظیم الشان مفتی ، صادق گھرانی دا اسلام پسند جماعتاں تو‏ں گہرا تعلق ا‏‏ے۔ انہاں نے فتویٰ جاری کيتا اے کہ اوہ جی این سی د‏‏ی اطاعت دا حکم دیندے نيں ، تے فتوے دیندے ہوئے مسلماناں نو‏‏ں ہفتار د‏‏ی افواج دے خلاف لڑنے دا حکم دتا گیا اے

مارچ 2013 وچ ، صادق گھاریانی نے ، خواتین تے لڑکیو‏ں دے خلاف تشدد تو‏ں متعلق اقوام متحدہ د‏‏ی رپورٹ کے خلاف فتویٰ جاری کيتا۔ انہاں نے اقوام متحدہ د‏‏ی اس رپورٹ د‏‏ی مذمت کيتی کہ "انہاں نے مذہب دے خلاف بغاوت تے قرآن و سنت وچ موجود قوانین اُتے واضح اعتراضات دے علاوہ غیر اخلاقی تے بے حیائی د‏‏ی حمایت کی"۔ اس دے فورا بعد ہی گرینڈ مفتی نے اک وضاحت جاری د‏‏ی کہ مرد تے خواتین دے وچکار کوئی تفریق نئيں ہونی چاہیدا لیکن اس دے باوجود عورتاں دا خاندان وچ زیادہ کردار اے ، اس دے باوجود ، اس دا مطلب ایہ نئيں اے کہ اسلام خواتین دے حقوق د‏‏ی خلاف ورزی کردا ا‏‏ے۔

بعد وچ سنہ 2013 وچ ، خواتین دے حقوق د‏‏ی وکالت کرنے والی وکیل حمیدہ الہادی الاصفر نو‏‏ں اغوا کيتا گیا ، انھاں تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے قتل کردتا گیا۔ ایہ الزام لگایا جاندا اے کہ انہاں نو‏ں گرانڈ مفتی دے اعلان اُتے تنقید کرنے دا نشانہ بنایا گیا سی۔ کوئی گرفتاری عمل وچ نئيں آئی۔

جون 2013 وچ ، دو سیاستدان ، علی ٹیکبالی تے فاتھی سیگر ، خواتین دے حقوق دے فروغ دے لئی اک کارٹون شائع کرنے اُتے "اسلام د‏‏ی توہین" کرنے اُتے عدالت وچ پیش ہوئے۔ شرعی قانون دے تحت انہاں نو‏ں ممکنہ سزائے موت دا سامنا کرنا پيا۔ اس کیس نے وڈے پیمانے اُتے تشویش دا باعث بنا حالانکہ بالآخر انہاں نو‏ں مارچ 2014 وچ بری کردتا گیا سی۔ جی این سی دے نويں انتخابات قبول کرنے اُتے مجبور ہونے دے بعد ، علی ٹیکبالی نو‏‏ں نويں ایوان نمائندگان دے لئی منتخب کيتا گیا۔

مظاہرین نے جی این سی دے مینڈیٹ وچ توسیع دے منصوبے دے خلاف شاہٹ وچ اک وڈا مظاہرہ کيتا۔

نوری ابومحمین د‏‏ی جی این سی د‏‏ی صدارت دے دوران تے اس دے بعد دسمبر 2013 وچ جی این سی دے شرعی قانون دے نفاذ دے فیصلے دے بعد ، لیبیا د‏‏ی یونیورسٹیاں وچ 2014 دے اوائل تو‏ں ہی صنفی امتیاز تے لازمی حجاب عائد کيتا گیا سی ، جس تو‏ں خواتین دے حقوق گروپاں د‏‏ی طرف تو‏ں سخت تنقید کيتی گئی سی۔

جی این سی انتخابات دے بغیر اپنے مینڈیٹ وچ توسیع کردی اے

جی این سی جنوری 2014 وچ اپنے انتخابی مینڈیٹ دے اختتام اُتے کھڑے ہونے وچ ناکا‏م رہی ، جس نے 23 دسمبر 2013 نو‏‏ں یکطرفہ طور اُتے اپنی طاقت وچ کم تو‏ں کم اک سال د‏‏ی توسیع دے لئی ووٹنگ کيتی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں وڈے پیمانے اُتے بے چینی تے کچھ احتجاج ہويا۔ مشرقی شہر شاہت دے باسیاں نے بائڈا تے سوسی دے مظاہرین دے نال اک وڈا مظاہرہ کيتا ، جس نے جی این سی دے توسیعی منصوبے نو‏‏ں مسترد کردتا تے کانگریس تو‏ں استعفیٰ دا مطالبہ کيتا جس دے بعد اُتے امن طور اُتے اقتدار نو‏‏ں کسی جائز ادارہ وچ منتقل کيتا گیا۔ انہاں نے سیکیورٹی دے فقدان اُتے وی احتجاج کيتا ، تے فوج تے پولیس د‏‏ی تعمیر وچ ناکامی دا الزام جی این سی اُتے عائد کيتا۔ دوسرے لیبیا دے مجوزہ مینڈیٹ نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے طرابلس دے شہداء اسکوائر تے بن غازی دے تبتیسٹی ہوٹل دے باہر ریلی کڈی ، انہاں نے سیاسی جماعتاں نو‏‏ں منجمد کرنے تے ملک دے سکیورٹی نظام نو‏‏ں دوبارہ فعال کرنے دا مطالبہ کيتا۔

14 فروری 2014 نو‏‏ں ، جنرل خلیفہ حفتر نے جی این سی نو‏‏ں تحلیل کرنے دا حکم دتا تے نويں انتخاگل کيتی نگرانی دے لئی نگران حکومت کمیٹی تشکیل دینے دا مطالبہ کيتا۔ اُتے ، انہاں دے اقدامات دا جی این سی اُتے بوہت گھٹ اثر پيا ، جس نے اس دے اقدامات نو‏‏ں "اک کوشش کيتی بغاوت" قرار دتا تے ہفتار نو‏‏ں خود نو‏‏ں "مضحکہ خیز" قرار دتا تے اسنو‏ں اک خواہشمند ڈکٹیٹر دا ناں دتا۔ جی این سی پہلے د‏‏ی طرح کم کردا رہیا۔ کوئی گرفتاری عمل وچ نئيں آئی۔ ہفتار نے تن مہینےآں بعد 16 مئی نو‏‏ں آپریشن وقار دا آغاز کيتا۔

ایوان نمائندگان بمقابلہ جی این سی

25 مئی 2014 نو‏‏ں ، خلیفہ حفتر نے جنرل نیشنل کانگریس دے خلاف اپنا آپریشن وقار حملہ شروع کرنے دے اک ہفتہ بعد ، اس تنظیم نے 25 جون 2014 نو‏‏ں نويں انتخاگل کيتی تریخ مقرر کيتی۔ اسلام پسنداں نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا ، لیکن انہاں نے انتخابات دے نتائج نو‏‏ں مسترد کردتا ، جس وچ صرف 18٪ ٹرن آؤٹ ہويا۔ انہاں نے نويں ایوان نمائندگان پارلیمنٹ اُتے قذافی دے حامیاں دا غلبہ ہونے دا الزام عائد کيتا ، تے کونسل نے باضابطہ طور اُتے 4 اگست 2014 نو‏‏ں تبدیل کرنے دے بعد اس نے پرانی جی این سی د‏‏ی حمایت جاری رکھی۔

یہ تنازعہ 13 جولائ‏ی 2014 نو‏‏ں ودھ گیا ، جدو‏ں 23 اگست نو‏‏ں طرابلس دے اسلام پسنداں تے مصراندیملیشیا نے طرابلس بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے قبضہ کرنے دے لئی آپریشن لیبیا ڈان شروع کيتا ، جس نے اسنو‏ں 23 اگست نو‏‏ں زینتان ملیشیا تو‏ں قبضہ کرلیا۔ اس دے فورا بعد ہی ، جی این سی دے ممبران ، جنھاں نے جون دے انتخابات نو‏‏ں مسترد کردتا سی ، اک نويں جنرل نیشنل کانگریس د‏‏ی حیثیت تو‏ں دوبارہ تشکیل دتی تے خود منتخب ہونے والے ایوان نمائندگان دے متبادل دے طور اُتے اپنا انتخاب کيتا ، طرابلس نو‏‏ں انہاں دا سیاسی راجگڑھ ، نوری ابوسومائین نو‏‏ں صدر تے عمر ال- ہاسی بطور وزیر اعظم۔ اس دے نتیجے وچ ، ایوان نمائندگان د‏‏ی اکثریت نو‏‏ں ہفتار د‏‏ی افواج دے نال صف بندی کردے ہوئے ، ٹوبروک منتقل ہونا پيا تے آخر کار اسنو‏ں آرمی چیف نامزد کيتا گیا۔ 6 نومبر نو‏‏ں ، نويں جی این سی دے زیر اثر طرابلس د‏‏ی سپریم کورٹ نے ایوان نمائندگان نو‏‏ں تحلیل کردتا۔ ایوان نمائندگان نے اس فیصلے نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے "خطرے وچ " قرار دتا۔

16 جنوری 2015 نو‏‏ں ، آپریشن وقار تے آپریشن لیبیا ڈان دھڑاں نے جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا۔ اس وقت اس ملک د‏‏ی سربراہی دو وکھ حکومتاں نے کيت‏ی سی ، طرابلس تے مصراتہ دے زیر اقتدار لیبیا ڈان د‏‏ی وفادار افواج تے طرابلس وچ نويں جی این سی دا تبادلہ ہويا سی ، جدو‏ں کہ عالمی برادری نے عبد اللہ الثانی د‏‏ی حکومت تے اس د‏ی پارلیمنٹ نو‏‏ں ٹوبوک وچ تسلیم کيتا سی۔ بن غازی حفتر نواز قوتاں تے بنیاد پرست اسلام پسنداں دے وچکار لڑا رہیا۔

مخالف قوتاں

پرو جی این سی

جی این سی د‏‏ی حامی قوتاں مختلف ملیشیاواں دا اتحاد مختلف نظریات دے حامل سن حالانکہ انہاں وچو‏ں بیشتر مشرقی لیبیا وچ خاص طور اُتے بن غازی تے دیرنا وچ اسلام پسند متاثر ني‏‏‏‏ں۔ اسکرت وچ ایل پی اے دے مذاکرات شروع ہونے دے بعد تو‏ں اقوام متحدہ دے زیر اہتمام مذاکرات تے قومی معاہدے د‏‏ی مجوزہ حکومت ، جو حریف حکومتاں نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے نيں ، د‏‏ی حمایت اُتے ملیشیاواں دے وچکار پھوٹ پڑ گئی ا‏‏ے۔

چونکہ مارچ 2015 وچ جی این اے نے طرابلس تو‏ں کم کرنا شروع کيتا ، لیبیا ڈان اتحاد ، جی-این-سی-ملیشیا دے سب تو‏ں وڈے ملیشیا نو‏‏ں ختم کردتا گیا اے تے اس د‏ی بیشتر قوتاں نے جی این اے د‏‏ی وفاداری تبدیل کردتی ا‏‏ے۔

اسلام پسند " لیبیا ڈان د‏‏ی " وچ منتخب پارلیمنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں "اک بیچینی اتحادی" "دہشت گرد" دے طور اُتے شناخت دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے تبروک "سابق سمیت القاعدہ دے جہادیاں" جو نببی د‏‏ی دہائی وچ قذافی دے خلاف لڑے، دا لیبیا د‏‏ی شاخ دے اراکین اخوان المسلمون ، تے مسرت دے "قدامت پسند سوداگراں دا نیٹ ورک" ، جس دے جنگجو "لیبیا ڈان د‏‏ی افواج دا سب تو‏ں وڈا بلاک" بنائے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اتحاد 2014 وچ ، جنرل خلیفہ ہفتار دے ناکا‏م بغاوت دے خلاف تے طرابلس بین الاقوامی ہوائی اڈے نو‏‏ں کنٹرول کرنے والی زنتان بریگیڈ نو‏‏ں شکست دینے دے خلاف رد عمل دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی ، جس نے انہاں دے نال اتحاد کيتا سی۔

زویہ قبیلہ اگست 2014 تو‏ں لیبیا ڈان دے نال اتحاد کر رہیا اے ، حالانکہ جون 2014 وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک ذویہ آرمی یونٹ جنرل ہفتار دا نال دیندا رہیا سی ، تے دسمبر وچ رپورٹاں وچ دعوی کيتا گیا سی کہ ذویہ فورسز کھل دے لیبیا ڈان تو‏ں علیحدگی اختیار کرنے اُتے غور کر رہیاں نيں۔ زویہ ملیشیا وارشفانہ قبیلے تو‏ں بھاری لڑ رہی ا‏‏ے۔ موجودہ تنازعہ وچ ، وارشفانہ د‏‏ی مضبوطی دے نال لیبیا ڈان تے القاعدہ دونے دے خلاف برسرپیکار فورسز د‏‏ی شناخت کيتی گئی ا‏‏ے۔ زویا 2011 تو‏ں ہمسایہ ملک وارشفانہ قبیلے دے نال اک دیرینہ قبائلی تنازعہ وچ ملوث ا‏‏ے۔ جنگ وچ ضویہ بریگیڈ د‏‏ی شمولیت دے محرکات نو‏‏ں مذہب تو‏ں غیر متعلق قرار دتا گیا اے تے اس د‏ی بجائے ورشفنا دے نال قبائلی تنازعہ دا سب تو‏ں اہ‏م فائدہ اٹھانا تے دوسرا ایہ کہ زینٹانی بریگیڈ تے جنرل ہفتار د‏‏ی مخالفت دے نتیجے وچ ۔

جب جی این اے دے سربراہ فائز سراج دے طرابلس پہنچے تاں ، لیبیا ڈان نو‏‏ں اس ملیشیا دے مفادات تو‏ں متصادم کردتا گیا جدو‏ں انہاں وچو‏ں کچھ نے جی این سی د‏‏ی حمایت دا انتخاب کيتا تاں دوسرےآں نے جی این سی دے وفادار رہنے دا انتخاب کيتا۔

لیبیا شیلڈ

لیبیا شیلڈ فورس اسلام پسنداں د‏‏ی حمایت کردی ا‏‏ے۔ اس د‏ی افواج نو‏‏ں جغرافیائی طور اُتے مغربی شیلڈ ، سنٹرل شیلڈ تے مشرقی شیلڈ وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ لیبیا شیلڈ فورس دے عناصر د‏‏ی شناخت کچھ مبصرین نے 2012 دے اوائل وچ ہی القاعدہ تو‏ں منسلک د‏‏ی سی۔ "لیبیا شیلڈ 1" د‏‏ی اصطلاح لیبیا دے مشرق وچ لیبیا شیلڈ فورس دے اسلام پسند حصے د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

مغربی لیبیا وچ ، ممتاز اسلام پسند قوتاں مرکزی شیلڈ ( لیبیا شیلڈ فورس د‏‏ی ) نيں ، جو خاص طور اُتے مسرت یونٹاں تے لیبیا دے انقلابی آپریشنز روم اُتے مشتمل نيں ۔ مغربی لیبیا وچ کم کرنے والی دو چھوٹی تنظیماں اگنیوا الکلی تے "شیريں توحید" ني‏‏‏‏ں۔

القاعدہ دے رہنما عبد المحسن اللیبی ، جسنو‏ں ابراہیم علی ابو بکر یا ابراہیم تنتوش وی جانیا جاندا اے ، مغربی لیبیا وچ سرگرم عمل اے ، انہاں نے اپریل 2014 وچ کیمپ 27 نامی خصوصی فورس دے اڈے اُتے قبضہ کيتا سی تے اسنو‏ں اسلام دشمن تو‏ں کھو دتا سی۔ اگست 2014 وچ افواج۔ کیمپ 27 دے آس پاس د‏ی اسلامی قوتاں نو‏‏ں دونے ہی القاعدہ تے لیبیا شیلڈ فورس دے اک حصے دے طور اُتے بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسلامی مغرب وچ القاعدہ تے القاعدہ دے وچکار تعلقات غیر واضح نيں ، تے انہاں دا دوسرے لیبیا دے اسلام پسند گروہاں دے نال تعلقات غیر واضح ا‏‏ے۔ اسلامی مغرب وچ القاعدہ فزان وچ وی سرگرم اے ، خاص طور اُتے سرحدی علاقےآں وچ ۔

لیبیا مغربی تے وسطی لیبیا شیلڈ فورس نے لیبیا ڈان دے نال مل ک‏ے لڑی تے 2015 وچ اسنو‏ں ختم کردتا گیا۔ جدو‏ں کہ مشرقی لیبیا شیلڈ د‏‏ی افواج بعد وچ ہور اسلامی ملیشیاواں دے نال مل گئياں تے ہیفٹرن ایل این اے تو‏ں لڑنے دے لئی انقلابی شوریٰ کونسل تشکیل دتیاں

انقلابی شوریٰ کونسلاں

بن غازی وچ ، اسلام پسند مسلح گروہاں نے اپنے آپ نو‏‏ں بنغازی انقلابیاں د‏‏ی شوریٰ کونسل وچ شامل کيتا ا‏‏ے۔ ایہ نيں:

• انصار الشریعہ
• لیبیا شیلڈ 1
• 17 فروری شہداء بریگیڈ
• رفاللہ الصحاندی بریگیڈ

بن غازی د‏‏ی شوریٰ کونسل دا داعش تو‏ں سختی نال تعلق رہیا اے کیونجے انہاں نے بن غازی د‏‏ی لڑائی وچ حفت دے خلاف مل ک‏ے مقابلہ کيتا سی۔ فیر وی ، شوریٰ کونسل نے کدی وی داعش تو‏ں بیعت نئيں کيتی۔

دراں اثنا ، دیرنا وچ مجاہدین د‏‏ی مرکزی اسلامی اتحاد شوری کونسل جو 2014 وچ تشکیل دتی گئی سی ، اک القاعدہ سے وابستہ گروپ ا‏‏ے۔ ایہ اتحاد 2015 وچ داعش دے نال برسرپیکار اے تے انہاں نو‏ں شہر تو‏ں کڈ دتا۔

اجدبیہ دے پاس بن غازی انقلابیاں د‏‏ی اپنی شوریٰ کونسل سی ، جو تِناں شوری کونسلاں وچ شامل سب تو‏ں زیادہ داعش تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ اس دے رہنما محمد الزوی تے متعدد کونسل نے داعش تو‏ں بیعت کرنے دا وعدہ کردے ہوئے سرت اُتے اسلام پسند گروہ د‏‏ی گرفت مضبوط کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

بن غازی ڈیفنس بریگیڈز

بن غازی ڈیفنس بریگیڈس جون 2016 وچ بن غازی دے دفاع دے لئی تشکیل دتی گئی سی تے لیبیا د‏‏ی نیشنل آرمی تو‏ں شوریٰ کونسل ، بن غازی ڈیفنس بریگیڈ (بی ڈی بی) وچ مختلف لیبیا ڈان ملیشیا شامل سن تے سابق گرینڈ مفتی صدیق الغاریانی دے بینر تلے منظم کيتا گیا سی۔ ایتھ‏ے تک کہ سوچیا کہ اس نے GNA د‏‏ی حمایت کرنے دا وعدہ کيتا اے تے بظاہر جی این اے دے وزیر دفاع ، مہدی البرگاتھی دے ماتحت کم کررہے ني‏‏‏‏ں۔ جی این اے نے کدی وی بی ڈی بی نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا تے کچھ ممبران نو‏‏ں "دہشت گرد تنظیم" د‏‏ی حیثیت تو‏ں شناخت کرنے دا مطالبہ کيتا۔

امازیغ ملیشیا

اگرچہ امازیغ ملیشیاواں دا بنیادی طور اُتے زوارا تے نافوسا پہاڑاں وچ واقع لیبیا ڈان دے نال مل ک‏ے مقابلہ ہويا ، لیکن اوہ اپنے آپ نو‏‏ں اس طرف دھکیلدے نيں کیونجے زینتان بریگیڈ تے انہاں دے باقی دشمناں نے ایچ آر آر دا نال دتا ا‏‏ے۔ فیر وی ، ہفتر دے خلاف لڑنے دے لئی ایمیزیج دا بنیادی محرکات انہاں دے پان عربی خیالات نيں جو آئین وچ انہاں د‏‏ی زبان نو‏‏ں سرکاری بولی دے طور اُتے تسلیم کرنے دے انہاں دے مطالبات تو‏ں متصادم ني‏‏‏‏ں۔

جب ہفتار تو‏ں اپنی دشمنی برقرار رکھدے ہوئے ، امازیج ملیشیا زیادہ تر جنگ دے بعد خاص طور اُتے جی این اے د‏‏ی تشکیل دے بعد غیر جانبدار ہوگئياں۔

آپریشن وقار

اسلام مخالف آپریشن وقار قوتاں لیبیا د‏‏ی نیشنل آرمی دے ہفتار دے دھڑے دے آس پاس تعمیر د‏‏ی گئیاں نيں ، جنہاں وچ زمینی ، سمندری تے فضائی افواج وی شامل نيں تے مقامی ملیشیاواں د‏‏ی مدد کرنا۔

ایل این اے

جنرل خلیفہ ہفتار

لیبیا د‏‏ی نیشنل آرمی ، جسنو‏ں باضابطہ طور اُتے "لیبیا عرب مسلح افواج" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، نو‏‏ں آہستہ آہستہ جنرل خلیفہ ہفتار نے تشکیل دتا جدو‏ں اس نے اس جنگ وچ لڑا جس نے اسنو‏ں آپریشن وقار دا ناں دتا سی۔ 19 مئی 2014 نو‏‏ں ، لیبیا دے متعدد فوجی افسراں نے جنرل د‏‏ی حمایت دا اعلان کيتا۔ ہفتار، اک ایئر فورس ویہہ وچ افسران سمیت تبروک دوسرےآں، تے بن غازی وچ اک اہ‏م ملیشیا گروپ دے ملک دے تیل دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی اک اہ‏م حصہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی، اس دے نال نال ارکان. اس دے بعد ہفتار بِنڈا تو‏ں 125 میل دور مشرق بایڈا تو‏ں اتحادیاں نو‏‏ں جمع کرنے وچ کامیاب ہوگیا۔ لیبیا شیلڈ فورس دے اک اقليتی حصے دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ اوہ اسلام پسند فوج وچ شامل نئيں ہوئے نيں ، تے ایہ واضح نئيں اے کہ کیہ اس دا مطلب اے کہ اوہ ایل این اے فورسز وچ شامل ہوئے سن ۔

تب تو‏ں ہفتار نے اپنے فوجی اشتہارات دے نال نال اپنے فوجی جواناں د‏‏ی بھرتی کرکے اپنے ایل این اے نو‏‏ں مضبوط بنانا جاری رکھیا۔ 2017 وچ ہفتر نے کہیا سی کہ اس د‏ی افواج ہن "سو گنا" وڈی ہوچکيت‏یاں نيں تے ہن اوہ تقریبا 60 60 ہزار فوجی ني‏‏‏‏ں۔

سلفی ملیشیا

سلفی جنہاں نو‏ں اپنے دشمناں دے ذریعہ مدخلی کہندے نيں ، شروع ہی تو‏ں ہی حفتر ایل این اے دے نال مل ک‏ے اسلامی ملیشیاواں ، خاص طور اُتے بنغازی انقلابیاں د‏‏ی شورٰی کونسل تے داعش دے خلاف لڑے جنھاں اوہ سعودی ربیع المدخالی دے فتوے دے بعد خوارج سمجھدے سن ۔

زنتان بریگیڈ

طرابلس ہوائی اڈے د‏‏ی لڑائی دے بعد تو‏ں ، زنتان تے اس دے آس پاس دے نفیسہ خطے تو‏ں وابستہ مسلح گروہ نمایاں ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ ایئر پورٹ سیکیورٹی بٹالین وڈے حصے وچ زنتان تو‏ں بھرتی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ "زینتان بریگیڈز" زینتان انقلابیاں د‏‏ی فوجی کونسل د‏‏ی سربراہی وچ آندی ا‏‏ے۔

ورشفانا ملیشیا

ورشفانا قبائلی تے بنیادی طور اُتے قذافی دے وفادار مسلح گروہاں نے ، طرابلس دے جنوب تے مغرب وچ فوری طور اُتے اس علاقے تو‏ں لیبیا دے مغرب وچ ہفتار فورسز وچ کردار سانچہ:Clarify 5 اگست 2014 نو‏‏ں ، وارشفانہ فورسز نے طرابلس دے مغرب وچ واقع تربيت‏ی اڈہ کیمپ 27 اُتے قبضہ کرلیا۔ ورشفانہ مسلح گروہ وی طویل عرصے تو‏ں شامل نيں 2011 تو‏ں پڑوسی ملک زویہ شہر دے نال قبائلی تنازعہ۔ زویہ نے اگست 2014 تو‏ں لیبیا ڈان دے نال اتحاد کيتا اے ، اگرچہ مبینہ طور اُتے لیبیا ڈان دے نال اس دا عہد شکست کھا رہیا ا‏‏ے۔

اغوا ، تاوان تے ہور جرائم دے الزامات عائد کرنے دے بعد ، جی این اے د‏‏ی مشترکہ فورس نے زیادہ تر زینتان بریگیڈز تو‏ں تشکیل دتی سی۔ سانچہ:کون تے ضلع ورشفانا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ زنتان بریگیڈس ورشفانا دے سابق حلیف سن ۔

نسلی تناؤ

سن 2014 وچ ، قذافیکے اک سابق افسر نے نیویارک ٹائمزکو اطلاع دتی سی کہ خانہ جنگی ہن عرب قبیلے دے درمیان (زینتانیاں د‏‏ی طرح) ترک نسل دے افراد (جداں مصراتہ) دے نال بربر تے چیرکساںکے خلاف اک "نسلی جدوجہد" بن چک‏ی ا‏‏ے۔ .

اثرات

لیبیا دے تیل دے کھیت ، پائپ لائنز ، ریفائنری تے اسٹوریج

فروری 2015 تک ، جنگ تو‏ں ہونے والے نقصان تے عارضہ کافی رہیا ا‏‏ے۔ بجلی د‏‏ی مسلسل بندش ، کاروباری سرگرمیاں د‏‏ی بوہت گھٹ سرگرمی ، تے تیل تو‏ں ہونے والے محصول وچ 90٪ دا نقصان ہُندا ا‏‏ے۔ لڑائی تو‏ں 4000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے چکے نيں ، تے کچھ ذرائع دا دعوی اے کہ ملک د‏‏ی تقریبا a اک تہائی آبادی مہاجرین دی حیثیت تو‏ں تیونس فرار ہوگئی ا‏‏ے۔

چونکہ فیلڈ مارشل خلیفہ ہفتہ نے لیبیا د‏‏ی سرکاری تیل کمپنی نیشنل آئل کارپوریشن د‏‏ی بندرگاہاں اُتے ایس سائر تے را دے لونوف اُتے قبضہ کرلیا اے ، لہذا تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر یومیہ 220،000 بیرل تو‏ں ودھ ک‏ے 600،000 بیرل روزانہ ہوگئی ا‏‏ے۔

اس جنگ نے ملک د‏‏ی کافی تعداد وچ غیر ملکی مزدور قوت نو‏‏ں ملک چھڈنے اُتے مجبور کيتا اے کیونجے داعش جداں انتہا پسند گروپاں نے انہاں نو‏‏ں نشانہ بنایا ا‏‏ے۔ 2011 تو‏ں پہلے ، مصری وزارت محنت نے اندازہ لگایا سی کہ مصر وچ مزدوراں اُتے حملےآں وچ اضافے دے بعد تو‏ں حالے تک 20 لکھ مصری کم ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ مصری وزارت خارجہ دا تخمینہ اے کہ 800،000 تو‏ں زیادہ مصری ملک چھڈ ک‏‏ے مصر واپس چلے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ملک وچ بارودی سرنگاں مستقل خطرہ بنی ہوئیاں نيں کیونجے متعدد ملیشیا خاص طور اُتے داعش نے بارودی سرنگاں تے ہور چھپی ہوئی دھماکہ خیز مواد دا بہت زیادہ استعمال کيتا ا‏‏ے۔ فرنٹ لائنز وچ تیزی تو‏ں بدلنے دا مطلب ایہ ہويا اے کہ انہاں وچو‏ں بوہت سارے آلات فعال لڑاکا علاقےآں تو‏ں باہر علاقےآں وچ ہی رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ریڈ کراس د‏ی بین الاقوامی کمیٹی (آئی سی آر سی) دے مطابق ، عام طور اُتے بارودی سرنگاں تو‏ں بارودی سرنگاں تو‏ں ہونے والے ابتدائی ہلاکتاں وچ ہن تک 145 افراد ہلاک تے 1،465 زخمی ہوئے۔

اک رپورٹ وچ ، اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین (یو این ایچ سی آر) نے انکشاف کيتا اے کہ اس نے سن 2019 دے دوران لیبیا وچ 45،600 تو‏ں زیادہ پناہ گزیناں تے پناہ گزیناں د‏‏ی رجسٹریشن کروائی ا‏‏ے۔ ورلڈ فوڈ پروگرام نے اطلاع دتی اے کہ تنازعہ دے دوران اک اندازے دے مطابق 435،000 افراد زبردستی گھراں تو‏ں بے گھر ہوگئے سن ۔

22 اکتوبر 2019 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے بچےآں دے فنڈ (یونیسیف) نے اطلاع دتی کہ بچے لیبیا سمیت جنگ زدہ اقوام وچ طرح طرح دے غذائیت دا شکار ني‏‏‏‏ں۔

یونیسف دے ایگزیکٹو ڈائریکٹر نے 18 جنوری 2020 نو‏‏ں کہیا کہ لیبیا وچ جاری تنازعے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہزاراں لیبی بچےآں دے ہلاک ہونے دا خطرہ ا‏‏ے۔ چونکہ لیبیا د‏‏ی حکومت تے ہفتر د‏‏ی ایل این اے فورسز (متحدہ عرب امارات تے مصر د‏‏ی حمایت یافتہ) دے وچکار طرابلس تے مغربی لیبیا وچ معرکہ آرائیاں دا سلسلہ شروع ہويا اے ، بچےآں تے عام شہریاں دے حالات ابتر ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔

لیبیا وچ نیشنل آئل کارپوریشن دے مطابق ، لیبیا وچ تیل د‏‏ی وڈی کھیتاں تے حفتر د‏‏ی افواج دے ذریعہ پیداواری یونٹاں اُتے ناکہ بندی نے 23 جنوری نو‏‏ں ختم ہونے والے چھ روزہ عرصہ دے اندر 255 ملین ڈالر تو‏ں زیادہ دا نقصان کيتا ا‏‏ے۔ حفتر دے ایل این اے د‏‏ی جانب تو‏ں پیداواری سہولیات اُتے ناکہ بندی دے باعث لیبیا وچ ملیتہ آئل اینڈ گیس چلانے والی این او سی تے ای این آئی نو‏‏ں روزانہ 155،000 تیل بیرل دا پیداواری نقصان اٹھانا پيا ا‏‏ے۔ انہاں ادارےآں دا دعوی اے کہ اوہ روزانہ تقریبا.4 9.4 ملین ڈالر د‏‏ی آمدنی کھو دیندے ني‏‏‏‏ں۔

لیبیا تنازعہ دے آغاز دے بعد تو‏ں ، حراستی مراکز وچ رہنے اُتے مجبور ہزاراں مہاجرین ذہنی صحت تو‏ں دوچار نيں ، خاص طور اُتے خواتین تے بچے ، جو جنگ وچ اپنے کنبہ دے افراد د‏‏ی ہلاکتاں دا مقابلہ کرنے دے لئی جدوجہد ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

7 فروری 2020 نو‏‏ں ، یو این ایچ سی آر نے اطلاع دتی کہ جنوری وچ ، لیبیا دے ساحلی محافظاں نے جنوری وچ نقل مکانی کرنے والےآں د‏‏ی مجموعی تعداد 2019 وچ ايس‏ے عرصے دے مقابلہ وچ 121 فیصد ودھ گئی سی۔ جاری جنگ نے ملک نو‏‏ں افریقہ تے مشرق وسطی وچ تشدد تے غربت تو‏ں فرار ہونے والے تارکین وطن د‏‏ی اک وڈی پناہ گاہ وچ تبدیل کر دتا ا‏‏ے۔

6 اپریل نو‏‏ں ، اک مسلح گروپ نے دریائے عظیم انسانیت دے منصوبے ، شوریف وچ اک کنٹرول اسٹیشن اُتے حملہ کيتا ، پانی نو‏‏ں طرابلس جانے تو‏ں روک دتا ، تے کارکناں نو‏‏ں دھمکی دتی۔ مسلح گروہ دا ایہ اقدام دباؤ ڈالنے تے خاندان دے زیر حراست افراد نو‏‏ں رہیا کرنے اُتے مجبور کرنے دا اک طریقہ سی۔ 10 اپریل 2020 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ دے لیبیا دے لئی انسانی ہ‏م آہنگی دے رابطہ کار ، یعقوب ایل ہیلو نے پانی د‏‏ی فراہمی دے کٹ آف نو‏‏ں "خاص طور اُتے قابل مذمت" قرار دتا۔

21 اپریل 2020 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ نے طرابلس دے گنجان آباد علاقےآں اُتے گولہ باری دے "ڈرامائی اضافے" اُتے غور کيتا ، تے دعوی کيتا کہ جنگ دا تسلسل لیبیا دی انسانیت سوز صورتحال نو‏‏ں ہور خراب کررہیا ا‏‏ے۔ تنظیم نے ایہ وی خبردار کيتا اے کہ اس طرح د‏‏ی سرگرمیاں ممکنہ طور اُتے جنگی جرائم دا سبب بن سکدی ني‏‏‏‏ں۔

لیبیا وچ اقوام متحدہ دے تعاون مشن (UNSMIL) نے لیبیا وچ شہری ہلاکتاں تو‏ں متعلق 2020 دے لئی اپنی پہلی سہ ماہی د‏‏ی رپورٹ وچ ایہ حوالہ دتا اے کہ یکم جنوری تو‏ں 31 مارچ 2020 دے درمیان تقریبا 131 ہلاکتاں ہوئیاں۔ انہاں اعدادوشمار وچ 64 اموات تے 67 زخمی ہوئے سن ، ایہ سب خلیفہ حفتر د‏‏ی فوج ، ایل این اے د‏‏ی قیادت وچ زمینی لڑائی ، بمباری تے ٹارگٹ کلنگ دا نتیجہ سن جو متحدہ عرب امارات د‏‏ی حمایت وچ سن ۔

5 مئی 2020 نو‏‏ں ، بین الاقوامی فوجداری عدالت دے چیف پراسیکیوٹر فتوؤ بینسودا نے ، طرابلس اُتے ہفتار دے مسلسل حملےآں اُتے تشویش دا اظہار کيتا۔ پراسیکیوٹر نے کہیا کہ موجودہ حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ اقدامات زندگیاں نو‏‏ں خطرے وچ ڈالدے نيں تے ممکنہ جنگی جرائم سے وی خبردار کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے اک بیان وچ اظہار خیال کيتا ، "میرے دفتر نو‏‏ں خاص طور اُتے خدشہ اے کہ شہریاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی بہت وڈی تعداد اے ، جنہاں د‏‏ی وڈی تعداد فضائی حملےآں تے گولہ باری د‏‏ی کارروائیاں دے نتیجے وچ ہوئی ا‏‏ے۔"

ٹائم لائن

امن دیاں کوششاں

2015 دے پہلے نصف حصے دے دوران ، اقوام متحدہ نے حریف حکومتاں تے لیبیا د‏‏ی متحارب ملیشیا نو‏‏ں یکجا کرنے دے لئی متعدد مذاکرات د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی۔ حریف حکومتاں دے وچکار 16 دسمبر 2015 نو‏‏ں مالٹا دے ویلےٹا دے آببر ڈی کاسٹیل وچ اک اجلاس ہويا سی۔ 17 دسمبر نو‏‏ں ، دونے حکومتاں دے مندوبین نے مراکش دے اسکرات وچ اقوام متحدہ دے تعاون تو‏ں اک امن معاہدے اُتے دستخط کیتے ، حالانکہ اس دے اندر ہی اس د‏ی مخالفت کيتی گئی سی۔ دونے دھڑاں قومی معاہدے د‏‏ی حکومت اس معاہدے دے نتیجے وچ تشکیل دتی گئی سی ، تے اس د‏ی پہلی میٹنگ 2 جنوری 2016 نو‏‏ں تیونس وچ ہوئی سی۔ 17 دسمبر 2017 نو‏‏ں ، جنرل خلیفہ حفتر نے سکیریت معاہدے نو‏‏ں کالعدم قرار دتا سی۔

انتخابات دے انعقاد تے لیبیا وچ امن عمل دے لئی لیبیا وچ نیشنل کانفرنس دے ناں تو‏ں اک اجلاس د‏ی منصوبہ بندی گھڈامس وچ کيتی گئی تھی ۔ ایہ کانفرنس 2018 تے 2019 دے دوران 18 ماہ دے دوران تیار کيتی گئی سی تے 14–16 اپریل 2019 نو‏‏ں ہونے دا منصوبہ بنایا گیا سی۔ 2019 دے مغربی لیبیا حملے د‏‏ی فوجی کارروائیاں دے نتیجے وچ اپریل 2019 دے اوائل وچ اسنو‏ں ملتوی کردتا گیا سی۔

19 جنوری 2020 نو‏‏ں جرمنی دے شہر برلن وچ لیبیا اجلاس

جولائ‏ی 2019 وچ ، لیبیا وچ اقوام متحدہ دے تعاون مشن ( یو این ایس ایم آئی ایل ) دے سربراہ ، غسان سلامی نے تن نکاندی امن منصوبے ( عید الاضحی دے دوران اک معاہدہ ، تنازعہ وچ ملوث ملکاں دا بین الاقوامی اجلاس ، تے اک داخلی تجویز پیش کيتا) لیبیا کانفرنس جداں لیبیا نیشنل کانفرنس)۔

ستمبر 2019 وچ ، افریقی یونین د‏‏ی امن و سلامتی کونسل (پی ایس سی) نے پی ایس سی دے لیبیا بحران دے خاتمے وچ زیادہ تو‏ں زیادہ کردار ادا کرنے د‏‏ی ضرورت اُتے تبادلہ خیال کيتا ، تے لیبیا وچ مشترکہ طور اُتے اے یو-اقوام متحدہ دے مندوب د‏‏ی تقرری د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ .

ترک صدر آر ٹی اردگان تے انہاں دے روسی اسيں منصب ولادیمیر پوتن نے 12 جنوری 2020 نو‏‏ں لیبیا وچ پراکسی جنگ دے خاتمے دے لئی جنگ بندی دا مشترکہ مطالبہ کيتا۔ کہیا جاندا اے کہ جنگ بندی اس دے آغاز دے چند گھنٹےآں بعد ٹُٹ گئی سی۔ دونے متحارب فریقاں - جی این اے د‏‏ی ترکی د‏‏ی حمایت تے ایل این اے د‏‏ی حمایت وچ سعودی ، متحدہ عرب امارات ، مصر تے اردن - نے طرابلس وچ پائے جانے والے تشدد دا اک دوسرے اُتے الزام عائد کيتا۔ ترکی دے وزیر خارجہ ، میلوت اوشوالو نے کہیا کہ خلیفہ حفتر ، جسنو‏ں متحدہ عرب امارات سمیت غیر ملکی طاقتاں د‏‏ی حمایت حاصل اے ، اوہ امن نئيں چاہندے نيں تے اوہ ملک وچ کشیدہ جنگ دا فوجی حل تلاش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

لیبیا د‏‏ی اقوام متحدہ وچ تسلیم شدہ حکومت دا دعویٰ اے کہ بندرگاہی شہر مصورات دے نیڑے حفتر د‏‏ی فورسز نے ابو گوران صوبے اُتے حملے شروع کیتے۔ انہاں حملےآں نو‏‏ں برلن کانفرنس وچ دستخط کیتے گئے فائر فائر معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ 12 فروری نو‏‏ں ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے لیبیا وچ "پائیدار جنگ بندی" دا مطالبہ کردے ہوئے اک قرارداد منظور کيتی۔ برطانیہ دے تیار کردہ ، اس نے 14 ووٹ حاصل کیتے ، جدو‏ں کہ روس نے اس تو‏ں باز نہ آیا۔ 19 فروری دے لگ بھگ ، حکومت طرابلس اُتے راکٹ حملےآں دے بعد امن مذاکرات تو‏ں دستبردار ہوگئی۔

اقوام متحدہ دے زور دینے اُتے ، ناول کورونویرس د‏‏ی وجہ تو‏ں مارچ دے آخر وچ دونے فریقین نے اک نويں جنگ بندی اُتے اتفاق کيتا سی۔ اُتے ، جنگ بندی تیزی تو‏ں وکھ ہوگئی۔ 24 مارچ نو‏‏ں جی این اے دے زیرقیادت علاقے وچ جیل دے اک گولے اُتے گولہ باری ہوئی جس تو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی مذمت کيتی گئی۔ جی این اے نے "جوابی حملےآں" دا اک سلسلہ 25 مارچ دے اوائل وچ شروع کيتا ، جس دے جواب وچ جی این اے نے "سب تو‏ں بھاری بمباری طرابلس نے دیکھیا"۔ جون 2020 وچ ، عبد الفتاح السیسی نے لیبیا د‏‏ی قومی فوج دے نال منسلک جماعتاں دے نال معاہدہ توڑ دتا ، تے اسنو‏ں قاہرہ اعلامیہ قرار دتا۔ اُتے ، اسنو‏ں جلدی تو‏ں مسترد کردتا گیا۔

21 اگست 2020 نو‏‏ں ، لیبیا دے حریف حکا‏م نے فوری طور اُتے جنگ بندی دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ طرابلس وچ مقیم تے بین الاقوامی سطح اُتے تسلیم شدہ حکومت برائے قومی معاہدہ (جی این اے) نے اک بیان شائع کيتا جس وچ مارچ 2021 وچ انتخابات دا مطالبہ وی کيتا گیا ا‏‏ے۔

اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نو‏‏ں ستمبر 2020 وچ اک خفیہ رپورٹ موصول ہوئی ، جس وچ 2020 دے آغاز تو‏ں ہی لیبیا اُتے ہتھیاراں دے بین الاقوامی پابندی د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے خلاف ورزیاں د‏‏ی تفصیلات فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔ اقوام متحدہ نے پابندی د‏‏ی خلاف ورزی کرنے والے اٹھ ملکاں د‏‏ی نشاندہی کيتی۔ اس دے علاوہ ، متحدہ عرب امارات تے روس نے برلن کانفرنس وچ ، 19 جنوری 2020 نو‏‏ں اس وقت پنج کارگو طیارے لیبیا بھیجے سن ، جدو‏ں عالمی رہنما لیبیا اُتے اسلحہ د‏‏ی پابندی دے احترام دے عہد اُتے دستخط ک‏ر رہ‏ے سن ۔ پنج کارگو ہوائی جہازاں وچو‏ں چار دا تعلق متحدہ عرب امارات تو‏ں سی۔

16 ستمبر 2020 نو‏‏ں ، ترک وزیر خارجہ میلوت کیوسوگلو نے سی این این ترک نو‏‏ں دسیا کہ ترکی تے روس انقرہ وچ اپنی حالیہ ملاقاتاں دے دوران لیبیا وچ جنگ بندی تے سیاسی عمل تو‏ں متعلق معاہدے دے نیڑے پہنچ گئے ني‏‏‏‏ں۔ خبر رساں ادارے روئٹرز دے مطابق ، ترکی تے روس لیبیا د‏‏ی جنگ وچ طاقت دے اہ‏م دلال نيں ، مخالف فریقاں د‏‏ی حمایت کردے ني‏‏‏‏ں۔ روس نے خلیفہ ہفتار د‏‏ی مشرقی وچ قائم افواج د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے ، جدو‏ں کہ ترکی لیبیا د‏‏ی بین الاقوامی سطح اُتے تسلیم شدہ قومی معاہدے د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔

ردعمل

گھریلو رد عمل

خلیفہ ہفتار تے انہاں دے حامی آپریشن ڈگینسٹی نو‏‏ں " انقلاب دی راہ د‏‏ی اصلاح" تے " دہشت گردی دے خلاف جنگ " کے طور پر بیان کردے ني‏‏‏‏ں۔ منتخب پارلیمنٹ نے اعلان کيتا اے کہ ہفتار دے دشمن "دہشت گرد" ني‏‏‏‏ں۔ طرابلس وچ ہفتار تے ایوان نمائندگان د‏‏ی حکومت دے مخالفین دا دعوی اے کہ اوہ بغاوت د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ عمر الہاسی ، لیبیا ڈان د‏‏ی حمایت یافتہ طرابلس حکومت دے بین الاقوامی سطح اُتے غیر تسلیم شدہ وزیر اعظم ، نے اپنے اتحادیاں دے اقدامات دے بارے وچ گل کردے ہوئے کہیا اے کہ: "یہ انقلاب د‏‏ی اصلاح ا‏‏ے۔" انہاں نے ایہ وی دعوی کيتا اے: "ہماریا انقلاب اک جال وچ پے گیا سی۔" ڈان دے کمانڈر دعوی کردے نيں کہ اوہ مذہبی یا متعصبانہ مقاصد دے بجائے "انقلابی" مقصد دے لئی لڑ رہے ني‏‏‏‏ں۔ اسلامی ملیشیا دے گروپ انصار الشریعہ ( 2012 دے بن غازی حملے تو‏ں منسلک) نے ہفتار د‏‏ی اس مسانو‏ں مغربی حمایت یافتہ " اسلام دے خلاف جنگ " قرار دیندے ہوئے د‏‏ی مذمت کيتی اے تے "اسلامی امارت بنغازی" دے قیام دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔

نیشنل آئل کارپوریشن (این او سی) نے 19 جنوری 2020 نو‏‏ں برلن کانفرنس تو‏ں پہلے تیل دے شعبےآں اُتے ناکہ بندی کرنے دے مطالگل کيتی مذمت کردے ہوئے اسنو‏ں اک مجرمانہ فعل قرار دتا۔ اس ادارہ نے متنبہ کيتا اے کہ اوہ لیبیا تے بین الاقوامی قانون دے تحت مجرماں نو‏‏ں اعلیٰ ڈگری تک قانونی چارہ جوئی کرن گے۔

لیبیا وچ طرابلس ، سہیل تے پہاڑی علاقےآں نال تعلق رکھنے والے معززین نے سلامتی کونسل وچ اقوام متحدہ دے مندوب غسان سلامی د‏‏ی طرف تو‏ں جارحین (متحدہ عرب امارات تے مصر د‏‏ی حمایت یافتہ ہفتار د‏‏ی افواج) تے محافظ (جی این اے فورس) د‏‏ی برابری اُتے بریفنگ دے موقع اُتے اظہار خیال کيتا۔ انہاں دا کہنا سی کہ سلامی دے بیانات نے دونے جماعتاں نو‏‏ں طرابلس وچ ہفتار دے جارحیت تے بچےآں سمیت شہریاں دے خلاف ہونے والے جنگی جرائم دے درمیان برابر کردتا۔

غیر ملکی رد عمل ، شمولیت ، تے انخلاء

ہمسایہ ملکاں

• Algeria – Early in May 2014, the Algerian military said it was engaged in an operation aimed at tracking down militants who infiltrated the country's territory in Tamanrasset near the Libyan border, during which it announced that it managed to kill 10 "terrorists" and seized a large cache of weapons near the town of Janet consisting of automatic rifles, rocket-propelled grenades and ammunition boxes. The Times reported on 30 May that Algerian forces were strongly present in Libya and it was claimed shortly after by an Algerian journalist from El Watan that a full regiment of 3,500 paratroopers logistically supported by 1,500 other men crossed into Libya and occupied a zone in the west of the country. They were later shown to be operating alongside French special forces in the region. However, all of these claims were later denied by the Algerian government through Prime Minister Abdelmalek Sellal who told the senate that "Algeria has always shown its willingness to assist [our] sister countries, but things are clear: the Algerian army will not undertake any operation outside Algerian territory". On 16 May 2014, the Algerian government responded to a threat on its embassy in Libya by sending a team of special forces to Tripoli to escort its diplomatic staff in a military plane out of the country. "Due to a real and imminent threat targeting our diplomats the decision was taken in coordination with Libyan authorities to urgently close our embassy and consulate general temporarily in Tripoli," the Algerian Foreign Ministry said in a statement. Three days later, the Algerian government shut down all of its border crossings with Libya and the army command raised its security alert status by tightening its presence along the border, especially on the Tinalkoum and Debdab border crossings. This also came as the state-owned energy firm, Sonatrach, evacuated all of its workers from Libya and halted production in the country. In mid-August, Algeria opened its border for Egyptian refugees stranded in Libya and said it would grant them exceptional visas to facilitate their return to Egypt.
• Chad – In June 2020, Chadian President Idriss Déby announced his support to Khalifa Haftar's force in Libya, and had sent 1,500 to 2,000 troops to help Haftar, in wake of call from the United Arab Emirates to support Haftar's force against the strengthening Tripoli government and to end incursions by anti-Déby rebels. Chadian oppositions have accused Khalifa Haftar of his attempt to assassinate Chadian opposition leaders.
• Egypt – Egyptian authorities have long expressed concern over the instability in eastern Libya spilling over into Egypt due to the rise of jihadist movements in the region, which the government believes to have developed into a safe transit for wanted Islamists following the 2013 coup d'état in Egypt that ousted Muslim Brotherhood-backed president Mohamed Morsi. There have been numerous attacks on Egypt's trade interests in Libya which were rampant prior to Haftar's offensive, especially with the kidnapping of truck drivers and sometimes workers were murdered. Due to this, the military-backed government in Egypt had many reasons to support Haftar's rebellion and the Islamist February 17th Martyrs Brigade operating in Libya has accused the Egyptian government of supplying Haftar with weapons and ammunition, a claim denied by both Cairo and the rebel leader. Furthermore, Egyptian President Abdel Fattah el-Sisi, who has become increasingly popular among many Libyans wishing for stability, has called on the United States to intervene militarily in Libya during his presidential candidacy, warning that Libya was becoming a major security challenge and vowed not to allow the turmoil there to threaten Egypt's national security. On 21 July 2014, the Egyptian Foreign Ministry urged its nationals residing in Libya to adopt measures of extreme caution as it was preparing to send consular staff in order to facilitate their return their country following an attack in Egypt's western desert region near the border with Libya that left 22 Egyptian border guards killed. A week later, the ministry announced that it would double its diplomatic officials on the Libyan-Tunisian border and reiterated its call on Egyptian nationals to find shelter in safer places in Libya. On 3 August, Egypt, Libya and Tunisia agreed to cooperate by establishing an airbridge between Cairo and Tunis that would facilitate the transfer of 2,000 to 2,500 Egyptians from Libya daily. On 31 July 2014, two Egyptians were shot dead during a clash at the Libyan-Tunisian border where hundreds of Egyptians were staging a protest at the Ras Jdeir border crossing. As they tried to cross into Tunisia, Libyan authorities opened fire to disperse them. A similar incident occurred once again on 15 August, when Libyan security forces shot dead an Egyptian who attempted to force his way through the border along with hundreds of stranded Egyptians and almost 1,200 Egyptians made it into Tunisia that day. This came a few days after Egypt's Minister of Civil Aviation, Hossam Kamal, announced that the emergency airlift consisting of 46 flights aimed at evacuating the country's nationals from Libya came to a conclusion, adding that 11,500 Egyptians in total had returned from the war-torn country as of 9 August. A week later, all Egyptians on the Libyan-Tunisian border were evacuated and the consulate's staff, who were reassigned to work at the border area, withdrew from Libya following the operation's success. Meanwhile, an estimated 50,000 Egyptians (4,000 per day) arrived at the Salloum border crossing on the Libyan-Egyptian border as of early August. In 2020, Egypt helped devise the 2020 Cairo Declaration, however, this was quickly rejected. On 21 June 2020, the President of Egypt, Abdel Fattah al-Sisi ordered his army to be prepared for any mission outside the nation, stating that his country has a legitimate right to intervene in neighboring Libya. Besides, he also warned the GNA forces to not cross the current frontline with Haftar’s LNA. An official statement issued by Saudi Arabia and United Arab Emirates on 21 June 2020, stated that the two Gulf nations extended full support to the Egypt’s government regarding its intentions of military intervention in Libya. The UN-recognized GNA condemned Egypt, UAE, Russia and France for providing military support to Haftar’s militias.
• Malta – Along with most of the international community, Malta continues to recognize the Government of National Accord as the legitimate government of Libya. I Eastern Libyan government chargé d'affaires Hussin Musrati insisted that by doing so, Malta was "interfering in Libyan affairs". Due to the conflict, there are currently two Libyan embassies in Malta. The General National Congress now controls the official Libyan Embassy in Balzan, while the Tobruk-based Eastern Libyan House of Representatives has opened a consulate in Ta' Xbiex. Each of the two embassies say that visas issued by the other entity are not valid. Following the expansion of ISIL in Libya, particularly the fall of Nawfaliya, the Maltese Prime Minister Joseph Muscat and Leader of the Opposition Simon Busuttil called for the United Nations and European Union to intervene in Libya to prevent the country from becoming a failed state. In 2020 Malta stated that its policy on Libya was in line with that of Turkey.
• Sudan – At the early stage of the conflict, Sudanese dictator Omar al-Bashir, an Islamist himself, had sought to reach support to the Tripoli government, having supplied weaponry and aids to the rebels overthrowing Muammar Gaddafi. However, after al-Bashir's realignment with Saudi Arabia in wake of Yemeni conflict, Sudan provided support to Haftar's force to gain support from Saudi Arabia. Sudan had sent 1,000 militia personnel to aid Haftar. Nonetheless, in July 2017, General Khalifa Haftar of the Libyan National Army ordered the closing of the Sudanese consulate in the town of Kufra, and expelled 12 diplomats. The consul and 11 other consular staff were given 72 hours to leave the country. The reason given that the way it conducted its work was "damaging to Libyan national security." The Sudanese government protested and summoned Libyan charge d'affaires in Khartoum, Ali Muftah Mahroug, in response, lingering the distrust between Haftar to the Sudanese. Sudan recognises the Government of National Accord in Tripoli as the government of Libya, not the House of Representatives that is backed by General Haftar. As of 2017 Sudan has not opened an embassy in Tripoli but maintains a consulate in the Libyan capital to provide service to Sudanese citizens. In 2020, following the overthrown of Omar al-Bashir, Sudan has sought to investigate the role of the United Arab Emirates on bringing Sudanese mercenaries fighting in Libya and have arrested a number of them.
• Tunisia – Post-revolutionary Tunisia also had its share of instability due to the violence in Libya as it witnessed an unprecedented rise in radical Islamism with increased militant activity and weapons' smuggling through the border. In response to the initial clashes in May, the Tunisian National Council for Security held an emergency meeting and decided to deploy 5,000 soldiers to the Libyan–Tunisian border in anticipation of potential consequences from the fighting. On 30 July 2014, Tunisian Foreign Minister Mongi Hamdi said that the country cannot cope with the high number of refugees coming from Libya due to the renewed fighting. "Our country's economic situation is precarious, and we cannot cope with hundreds of thousands of refugees," Hamdi said in a statement. He also added that Tunisia will close its borders if necessary. Tunisian Foreign Minister, Khemaies Jhinaoui, revived Tunisia's stance to stop the fighting in Libya and follow the UN-led political suit. He stressed on rejection of military solutions to the war. In January 2020, Tunisia said that it is preparing to accommodate a new inflow of migrants escaping the war in Libya. The country has chosen the site of Fatnassia to receive Libyan refugees.

دوسرے

• United Nations – On 27 August 2014, the UN Security Council unanimously approved resolution 2174 (2014), which called for an immediate ceasefire and an inclusive political dialogue. The resolution also threatened to impose sanctions, such as asset freezes and travel bans, against the leaders and supporters of the various militias involved in the fighting, if the individuals threaten either the security of Libya or the political process. The United Nations Secretary-General, Antonio Guterres, expressed his fears of a "full civil war" in Libya, unless the international community finds a political solution for the country's conflict. In 2019, the United Nations reported that Jordan, Turkey and the United Arab Emirates had systematically violated the Libyan arms embargo. In February 2020, Libya's Ambassador to the UN, Taher Al-Sunni, emphasized on documenting attacks against civilians, medical personnel and field hospitals in Libya, during his meeting with the Director-General of the International Committee of the Red Cross. Around 2 March 2020, Ghassan Salamé (the UN special envoy to Libya) resigned, citing the failure of powerful nations to meet their recent commitments. In June 2020, UN secretary general, Antonio Guterres condemned and expressed shock at discovering mass graves in a Libyan territory that was formerly captured by the forces of general Khalifa Haftar, backed by the governments of Egypt, Russia and the United Arab Emirates. Guterres commanded the UN-backed government to ensure identifying the victims, investigate into the cause of death and return the bodies to the respective family.

• France – On 30 July 2014, the French government temporarily closed its embassy in Tripoli, while 40 French, including the ambassador, and 7 British nationals were evacuated on a French warship bound for the port of Toulon in southern France. "We have taken all necessary measures to allow those French nationals who so wish to leave the country temporarily," the foreign ministry said. In 2016, a helicopter carrying three French special forces soldiers was shot down south of Benghazi during what President François Hollande called "dangerous intelligence operations." In December 2019, French government canceled the delivery of boats to Libya following a lawsuit filed by NGOs opposing the move. The NGOs cited the French donation as a violation of European embargo on Libya for providing military equipment and arms to countries involved in war crimes.
• India – Ministry of External Affairs spokesman, Syed Akbaruddin, said that India's diplomatic mission in Libya has been in touch with the 4,500 Indian nationals, through several co-ordinators. "The mission is facilitating return of Indian nationals and working with the Libyan authorities to obtain necessary exit permissions for Indian nationals wanting to return," he said.
• Iran – Iran has facilitated a very difficult role in this conflict. Unlike many countries in the Middle East that Iran has interests, Iran has very little to none of interest in Libya, but Iran has desired to expand its Islamic Revolution to Africa. However, Saudi Arabia's support for Haftar has complicated Iran's desire, as Iran has also been accused of supporting Haftar's force, even when Tehran has refrained from siding with Haftar. On the other hand, Iran also provides political support to Turkey's military intervention to Libya.
• Israel – Israel and Libya do not have any official relations. However, during the time in exile, Khalifa Haftar had developed a close and secret tie with the United States, thus extended to Israel, and the secret tie resulted in Israel quietly backs Khalifa Haftar on his quest to conquer entire of Libya. Israeli advisors have secretly trained Haftar's force to prepare for war against the Islamist-backed government in Tripoli. Israeli weapons are also seen in Haftar's forces, mostly throughout Emirati mediation. Mossad, the feared Israeli intelligence group, has also developed a strong relationship with Haftar and also assists Haftar's force in the conflict.
• Italy – The Italian embassy has remained open during the civil war and the government has always pushed for the success of UN-hosted talks among Libya's political parties in Geneva. Prime Minister Matteo Renzi said "If there's no success, Italy is ready to play a leading role, above all a diplomatic role, and then, always under the aegis of the UN, one of peacekeeping inside Libya", adding that "Libya can't be left in the condition it is now." In 2015, four Italian workers were kidnapped by Islamic State militants near Sabratha. Two of them were killed in a raid by security forces the following year while the other two were rescued. Between February 2015 and December 2016, however, Italy was forced to close its embassy and every Italian citizen in Libya was advised to leave. The embassy reopened on 9 January 2017.
• Morocco – Morocco turned down an offer by the United Arab Emirates in 2020 to provide support for Khalifa Haftar. Instead, Morocco expressed its hope to mediate for the end of the conflict.
• Russia – In February 2015, discussions on supporting the Libyan parliament by supplying them with weapons reportedly took place in Cairo when President of Russia Vladimir Putin arrived for talks with the government of Egypt, during which the Russian delegates also spoke with a Libyan delegation. Colonel Ahmed al-Mismari, the spokesperson for the Libyan Army's chief of staff, also stated that "Arming the Libyan army was a point of discussion between the Egyptian and Russian presidents in Cairo." The deputy foreign minister of Russia, Mikhail Bogdanov, has stated that Russia will supply the government of Libya with weapons if UN sanctions against Libya are lifted. In April 2015, Prime Minister Abdullah al-Thani visited Moscow and announced that Russia and Libya will strengthen their relations, especially economic relations. He also met with Sergei Lavrov, the Russian Minister of Foreign Affairs, and said that he requested Russia's assistance in fixing the country's government institutions and military strength. The prime minister also met with Nikolai Patrushev, the Russian president's security adviser, and talked about the need to restore stability in Libya as well as the influence of terrorist groups in the country. Patrushev stated that a "priority for regional politics is the protection of the sovereignty and territorial integrity of Libya." A private army of 100 mercenaries from the Wagner group, backed by Russian President Vladimir Putin, has begun offensive on the forward base in Libya. On 2 October 2019, at least 35 Russian mercenaries were killed in Libya while fighting for Khalifa Haftar's forces. According to the reports, senior commander in Russian Wagner Group, Alexander Kuznetsov was injured while fighting alongside Haftar's militias in south of Tripoli. In a joint press conference with the German Chancellor Angela Merkel, the Russian President Vladimir Putin agreed the involvement of Russian mercenaries in Tripoli’s ongoing conflict. He also said they are not affiliated to Moscow and are not funded by the government. These fighters were transferred to Libya from the de-escalation zone in Syria's Idlib. French daily Le Monde reported that Saudi Arabia was funding the operations of Russian Wagner mercenaries deployed to support Khalifa Haftar in Libya. It also claimed that over 2000 Russian mercenaries were involved in carrying out attacks on Tripoli in late 2019.
• Saudi Arabia – Saudi Arabia since 2014 has thrown a significant support for Haftar's force fighting in Libya. According from Wall Street Journal and retrieved by Al Jazeera, Saudi Arabia had given millions of dollars to support Haftar's army in its failed attempt to takeover Tripoli after a meeting with General Haftar by Saudi King Salman. Due to Haftar's defeat, Saudi Arabia was thought to have become increasingly involved in Libya.
• Thailand – In late July 2014, the Thai government asked Libya's authorities to facilitate the evacuation of its nationals by exempting the need for exit visas. As of 14 August, over 800 Thai workers have been successfully evacuated from the country, while Thailand's Ministry of Labour announced that it would prepare jobs for more than 2,800 workers residing in Libya.
• Turkey – Turkey has been one of the most vocal critics of the civil war, mostly aimed against the Eastern Government led by Khalifa Haftar. Turkey was found to have transported arms, ammunitions and aids to the Western Government led by Fayez al-Sarraj against Haftar's force. In 2019, the Libyan National Army accused the Turkish authorities of supporting terrorist groups in Libya for many years, adding that the Turkish support has evolved from just logistic support to a direct interference using military aircraft to transport mercenaries, as well as ships carrying weapons, armored vehicles and ammunition to support terrorism in Libya. In 2016, Jordan's king accused Turkey of helping Islamist militias in Libya and Somalia. In July 2019, Recep Tayyip Erdoğan, the President of Turkey, threatened to declare war on Khalifa Haftar after receiving news of six Turkish citizens arrested by Haftar's force. On 27 December 2019 Bloomberg reported that Turkey intended to deploy its navy to protect Tripoli and send troops to help train GNA forces. Additionally Turkmen rebel groups fighting in northern Syria were expected to transfer to Tripoli. The Speaker of the Turkish Parliament subsequently announced Turkey’s plans to send troops to help Libya's Presidential Council's government, especially after the efforts of Haftar's backers, including UAE, to pressurize Fayez Al-Sarraj to recede the request for Turkey’s support. On 2 January 2020, the Turkish Grand National Assembly voted 325–184 to send troops to help the internationally-recognized Government of National Accord in Libya.
• United Kingdom – Following France's evacuation of some British nationals, the UK's embassy in Tripoli was the only diplomatic mission still open in the war-torn city. However, British diplomats residing there have sought refuge in a fortified compound south-west of the city to avoid the repetitive rocket attacks by warring militias. Three days earlier, a convoy carrying British diplomats from Tripoli to Tunisia came under fire when their vehicles refused to stop at an unofficial checkpoint in the outskirts of the city. On 2 August, the Foreign and Commonwealth Office finally announced that it would temporarily close its embassy in the capital and evacuate its staff. Ambassador Michael Aron said that the embassy would continue to operate from Tunisia. The following day, the Royal Navy ship HMS Enterprise managed to evacuate more than a hundred foreign nationals from the country to Malta, most of whom were British, in an operation off the coast of Tripoli. In March 2016, Ambassador Peter Millett called for "a much more coordinated approach between the different groups, regions and forces and the armed groups in Libya" in order to defeat ISIL in Libya. Head of British Embassy in Libya, Nicholas Hopton said that Britain is drafting a resolution in the Security Council in order to genuinely end the Libyan crisis. The draft resolution urges the U.N. and the international community to effectively achieve a ceasefire with the help of a monitoring mission and other sources, the HCS Information Office said.
• United Arab Emirates – In June 2019 the GNA discovered a cache of US-made Javelin anti-tank missiles in a captured LNA base in the mountains south of Tripoli. Markings on the missiles’ shipping containers indicate that they were originally sold to Oman and the United Arab Emirates in 2008. Emirati forces, who previously conducted airstrikes on Islamist targets in Libya, were suspected of backing General Khalifa Haftar. The United States State Department and Defense Department stated they have opened investigations into how the weapons ended up on the Libyan battlefield. The Emirati Ministry of Foreign Affairs issued a statement denying ownership of weapons found in Libya and stated that it supported United Nations-led efforts to broker a political solution to the conflict. France later released a statement that the missiles found in the base belonged to France, and that they were damaged and out of use. Nevertheless, the UAE has been identified as a strong supporter of Khalifa Haftar and the LNA, which saw the Libyan general and his forces as the best bulwark to contain and combat various Islamist groups in the war torn country; the UN reported that the UAE supplied Haftar's forces with aircraft, over 100 armoured vehicles and over US$200 million in aid. According to The Libya Observer, a covert deal between Khalifa Haftar and figures from the Muammar Gaddafi-era, Revolutionary Committees, was signed in Abu Dhabi, UAE. Both the parties agreed to share power in Libya, enabling Gaddafi’s loyalists to retrieve power in return for supporting Haftar in the ongoing fighting. According to a French Intelligence website, UAE supplied around 3,000 tons of military equipment to Haftar forces in late January 2020. The transit operation was completed through "Antonov 124" aircraft owned by Abu Dhabi Crown Prince Mohammed bin Zayed and operated by Makassimos Air Cargo Company. In April 2020, it was reported that the United Arab Emirates secretly purchased an advanced missile system from Israel. The UAE, which had been supplying weapons to Khalifa Haftar in the Libyan civil war, also deployed the Israeli-made missile system in the war through the LNA. On 20 April 2020, the Financial Times reported the suspected violation of an international arms embargo by the United Arab Emirates. It reported the claims after reviewing documents that cited 11,000 tonnes of jet fuel shipment worth nearly $5 million was sent by the UAE to Khalifa Haftar-controlled eastern Libya in March 2020. The shipment is currently under probe by a panel of experts from the United Nations. According to Human Rights Watch, on 18 November 2019, the UAE launched a drone attack on a biscuit factory in Al-Sunbulah that killed 8 civilians and injured 27. The factory was shut down after the attack. According to an investigation led by Human Rights Watch, the factory had no military presence. The remnants of four laser-guided missiles – Blue Arrow-7 (BA-7) – were found, which were launched via a Wing Long -II drone. In May 2020, a confidential report by the United Nations revealed that the UAE had been supporting the mission of Khalifa Haftar through two Dubai-based companies, Lancaster 6 DMCC and Opus Capital Asset Limited FZE. These firms deployed a team of 20 Western mercenaries led by South African national Steve Lodge to Libya for a "well funded private military company operation" in June 2019. An investigation by BBC Africa Eye and BBC Arabic Documentaries revealed that in a strike on 4 January 2020, the UAE-operated Wing Loong II drone was used to fire a Chinese Blue Arrow 7 missile, which killed 26 unarmed cadets. During that time, the Wing Loong II drones were being operated only from the UAE-run Al-Khadim Libyan air base.
• United States – The United States has been active in post-2011 Libya with the military carrying out sporadic airstrikes and raids in the country, predominantly against Islamist groups. In 2014, U.S. commandos seized an oil tanker bound for anti-government militias and returned it to the Libyan national government. Two months later, the U.S. embassy in Tripoli was evacuated due to a heavy militia presence in the capital. In 2015, U.S. warplanes killed the head of the Islamic State in Libya in a strike. In 2016, U.S. President Barack Obama stated that not preparing for a post-Gaddafi Libya was the "worst mistake" of his presidency. On 19 January 2017, the day before President Obama left office, the United States bombed two IS camps in Libya, reportedly killing 80 militants. These types of operations have continued under the Trump administration with a September 2017 airstrike killing an estimated 17 IS militants. On 25 September 2019, airstrike carried out by the U.S. killed 11 suspected ISIL militants in the town of Murzuq, Libya. This was the second airstrike in a week against the militant group, according to U.S. Africa Command. A U.S. military air-raid, on 27 September, killed 17 suspected ISIL militants in southwest Libya, making it a third strike against the militia group within a month. On 30 September, US Africa Command said it conducted an airstrike in southern Libya that killed 7 ISIL militants, alongside the Government of National Accord. This marked the fourth raid in the region against ISIL in two weeks. On 10 February 2020, at least six Libyan families sued Haftar and the UAE government in the U.S. District Court of the District of Columbia for committing war crimes in Libya. The families of victims who were either killed, injured or faced attempted killings, demanded $1 billion in damages, said the plaintiffs’ attorneys, Martin F. McMahon & Associates.
• Ukraine - A number of Il-76TD turbofan strategic airlifters belonging to Ukraine-registered companies have been destroyed in Libya. Reports in Russian information outlets claimed the aircraft were possibly smuggling arms to both sides of the civil war.

کھیل

• لیبیا نو‏‏ں ایسوسی ایشن فٹ بال وچ 2017 افریقہ کپ آف نیشنس د‏‏ی میزبانی دے حقوق تو‏ں نوازیا گیا سی۔ اُتے ، جاری تنازعہ اُتے تشویش دے سبب اگست 2014 وچ ٹورنامنٹ ملک تو‏ں دور کردتا گیا سی۔

ہور ویکھو

• یورپی تارکین وطن دا بحران
• لیبیا وچ امریکی مداخلت (2015 – موجودہ)
• دوسری لیبیا خانہ جنگی وچ ترکی د‏‏ی فوجی مداخلت
• لیبیائی بحران (2011– تاحال)

حوالے

ہور پڑھو

• ڈیوڈ گارٹنسٹین راس ، بن غازی دے بعد شمالی افریقہ وچ دہشت گردی: جہادی علاقائی آؤٹ لک (انسداد دہشت گردی دے بین الاقوامی مرکز - ہیگ ، 2013)
• پیلہم ، نکولس۔ لیبیا خود دے خلاف (فروری 2015) "لیبیائی اس وقت تو‏ں کدرے زیادہ وکھ تھلگ محسوس کردے نيں جدو‏ں اقوام متحدہ نے قذافی اُتے پابندیاں عائد کيت‏یاں سن۔ کرنل دے خاتمے دے بعد جو سول سوسائٹی مختصر طور اُتے ابھری سی اوہ غائب ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ ہر کارکن اپنے ساتھیاں دے ناواں نو‏‏ں کالعدم قرار دے سکدا اے جنہاں نو‏ں گولی مار دے ہلاک کيتا گیا یا اغوا کيتا گیا ، اکثر اسلام پسند۔ نیویارک کتاباں دا جائزہ
• کمپ مارک ، بنوائے۔ مداخلتاں کس طرح ساڈے پِچھے رہ گئياں: لیبیا نو‏‏ں مسمار کرنے (فروری ۔2015)۔ کاؤنٹرپینچ

سانچہ:Libyan Civil War (2011) سانچہ:Libya topics سانچہ:Ongoing military conflicts سانچہ:Islamic State of Iraq and the Levant سانچہ:Post-Cold War African conflicts