بنی بویہ

خلافت عباسیہ دے عروج دے ویلے 247ھ تک اندلس تے مراکش دے چھوٹے دیس چھڈ کے باقی سارا اسلامی جگ موجودہ پاکستان تے وادی فرغانہ توں لے کے قیروان تک عباسی خلافت دے تھلے سی پر عباسی خلافت دے زوال دے مگروں اس اتحاد دا خاتمہ ہو گئیا تے کئی خود مختار حکومتاں قائم ہو گئیاں جنہاں چ 3 وڈیاں تے قابل ذکر حکومتاں چ بنی بویہ دی حکومت وی شامل سی ۔

حکومت دا قیام

اس ٹبر دا وڈکا ابو شجاع بویہ سی ، چونکہ اس ٹبر دا تعلق ماژندران دے علاقے دیلم نال سی اس لئی بنی بویہ نوں دیالمہ وی آکھئیا جاندا اے ۔ ایہہ اک ایرانی ٹبر سی ۔ اس حکومت دے بانی تن بھراء علی ، حسن تے احمد سن جنہاں نے ترتیب وار عمادالدولہ ، رکن الدولہ تے معز الدولہ دے لقب اختیار کیتے تے ایران تے عراق چ علیحدہ علیحدہ حکومتاں بنائیاں ۔ عماد الدولہ اینہاں دا مرکزی سربراہ سی ۔ اس دے مگروں ایہی حثیت رکن الدولہ نوں ملی تے اس دے مگروں عضد الدولہ تے اس دی اولاد نوں ۔ بغداد تے ایسے ٹبر دے حکمران معز الدولہ نے 334ھ چ مل مارئیا ۔ عراق دا پورا ملک تے خراسان چھد کے باقی ایران بنی بویہ دے قبضہ چ سی ۔ بغداد ، اصفہان تے شیراز بنی بویہ دی سلطنت دے وڈے شہر سن ۔ سلطنت سامانیہ دے زوال مگروں رے وی اینہاں دے قبضے چ آگئیا ۔

مشہور حکمران

بنی بویہ دا سب توں مشہور حکمران عضد الدولہ 366ھ توں 372ھ سی ۔ اس دے مگروں بنی بویہ دی حکومت چ انتشار پیدا ہو گئیا ۔ عراق ، رے تے فارس چ بویہی شہزادےآں نے علیحدہ علیحدہ حکومتاں قائم کر لئیاں ، اینہاں چوں رے دی حکومت اس لحاط نال مشہور سی کہ اس دے حکمران فخر الدولہ نوں اک قابل وزیر صاحب ابن عباد مل گئیا سی ۔ صاحب نے 373ھ توں 385ھ تک 12 سال وزارت کیتی اوہ شہرت حاصل کیتی جہڑی خلافت عباسیہ دے ویلے چ برامکہ نے حاصل کیتی سی ۔

خاتمہ

رے دی حکومت دا 420ھ چ سلطنت غزنویہ دے حکمران سلطان محمود غزنوی نے خاتمہ کر دتا ۔ اس دے مگروں 447ھ چ سلجوقیاں نے بغداد تے مل مار کے بنی بویہ دی سلطنت دا ہر تھاں توں خاتمہ کر دتا ۔ بنی بویہ عقیدے دے لحاظ نال شیعہ سن تے محرم دے مہینے چ تعزیہ کڈن تے عاشورہ دیاں رسماں ادا کرن دا آغاز اینہاں دے ای حکمران معزالدولہ دے زمانے توں ہوئیا ۔

علم تے ادب دی سرپرستی

بنی بویہ دے کئی حکمران تے وزیر علم تے ادب دے بوہت سرپرست سن ۔ عضد الدولہ تے صاحب ابن عباد خاص طور تے علم دی سرپرستی چ مشہور سن ۔ عربی بولی دا سب توں وڈا شاعر متنبی ( 910ء توں 960ء) ایسے زمانے چ ہوئیا ۔

مشہور طبیب تے فلسفی بوعلی سینا (370ھ- 428ھ) وی ایسے زمانے چ سی ، رازی دے بعد ابن سینا سب توڑں وڈا مسلمان طبیب سی ۔ طب تے اس نے جہڑی کتاب لکھی اس دا ناں " القانون" اے تے فلسفے تے جہڑی سب توں وڈی کتاب لکھی اس دا ناں " الشفاء" اے ۔ ایہہ دونے کتاباں عربی بولی چ نیں تے کئی جلداں چ نیں ۔ بعد چ اینہان کتاباں دا لاطینی تے یورپ دیاں دوجیاں بولیاں چ بولی وٹاندرا ( ترجمہ) ہوئیا تے فرانس ، جرمنی تے اٹلی دے تعلیمی ادارےآں چ کافی چر تک ایہہ پڑھائیاں جاندیاں رہئیاں ۔

ایسے ویلے دے سائنسداناں چ ابن الہیشم (345ھ - 430ھ ) دا ناں وی قابل ذکر اے ۔ اوہ بصرہ دا رہن آلا سی تے ابن سینا دا ہم عصر سی ۔ اس نے علم طبیعات تے سائنس دے متعلق کئی کتاباں لکھئیاں ۔ یورپ دے سائنسداناں دا ایہ مننا اے کہ کیمرا جس نظریئے دی بنیاد تے ایجاد ہوئیا اوہ نظریہ سب توں پہلاں ابن الہیشم نے ای پیش اکیتا سی ۔ اس دی کتاب " کتاب المناظر " جس چ اس نے ایہہ نظریہ پیش کیتا سی ، 12ویں صدی چ عربی توں لاطینی چ ترجمہ کیتی گئی تے یورپ دے سائنسداناں نے اس توں فیدہ چکئیا ۔( اس دے اینہاں کمالات دی وجہ توں پاکستان چ نومبر 1969ء چ ابن الہیشم دا جشن ہزار سالہ منائیا گئیا ) ۔ فلسفے دی مشہور کتاب " رسائل اخوان الصفا" وی ایسے دور چ لکھی گئی ۔

بنی بویہ دے اینہاں کارنامےآں دے باوجود اینہاں دا دور حکومت مسلماناں چ عقیدےآں دی کمزوری تے اخلاقی خرابی دا باعث بنئیا ۔ مذہبی تعصب تے فرقہ بندی نے چوتھی صدی ہجری چ مسلماناں چ مضبوطی نال جڑاں پھڑ لئیاں سن ۔ تے عباسی دور دے بر خلاف مختلف عقیدے رکھن آلے علماء آپس چ لڑدے جھگڑدے تے بغداد فرقہ وارانہ فساد دا گڑھ بن گئیا ۔

بنی بویہ دے حکمران

بوایہی یاد یلمی خاندان گزشتہ اک صدی تو‏ں فارس ،عراق، اہواز،کرمان تے اصفہان وغیرہ اُتے حکومت کررہیا سی، خود قلب اسلام بغداد اُتے دیالمہ دی گرفت اِنّی سخت سی کہ خلیفہ عباسی انہاں دے سامنے دم نئيں مارسکدا سی تے اوہدی حیثیت اک معزز وظیفہ خوار تو‏ں زیادہ نہ سی۔ دیلمی حکمراناں نے پہلے سلطان تے پھر شہنشاہ دا لقب اختیار کیتا۔ خطبہ وچ خلیفہ دے نام دے نال انہاں دا نام وی لیاجاندا سی بلکہ سکہ اُتے وی انہاں دا نام ہُندا سی چونکہ ایہ لوگ شیعہ سن اس لئی انہاں دے عہد وچ ایران تے عراق وغیرہ وچ مذہب اثنا عشری نو‏‏ں زبردست فروغ حاصل ہويا۔ خاندان بویہ دے حکمراناں وچ معزالدولہ دے بھتیجے عضد الدولہ (متوفی ۳۷۲ھ۹۸۲ئ) نے سب تو‏ں زیادہ ناموری حاصل کيتی۔ اوہ اک علم دوست تے عادل حکمران سی تے رفاہِ عامہ دے کاماں وچ بے حد دلچسپی رکھدا سی، عضدالدولہ دے بعد اس دے جانشیناں دی باہمی آویزش نے اس خاندان نو‏‏ں روبہ زوال کردتا ۔اُتے طغرل دے عروج دے وقت انہاں وچ اِنّی طاقت ضرور سی کہ سلجوقیاں تو‏ں نبردآزماہو سکن۔ دونے طاقتاں دی سرحداں دے اتصال دے بعد انہاں دے مابین تصادم دا شدید امکان پیدا ہوگیا لیکن اس موقع اُتے خلیفۂ بغداد قائم بامر اللہ نے مداخلت دی تے اپنے اثرورسوخ نو‏‏ں بروئے کارلا کر دیلمی حکمراناں تے سلطان طغرل دے درمیان خوشگوار تعلقات قائم کر ادیئے اُتے ایہ صورتِ حال زیادہ عرصہ تک جاری نہ رہی تے سلجوقی تے دیلمی افواج دے درمیان وقتاًفوقتاً جھڑپاں ہونے لگاں، انہاں وچ سلجوقیاں نو‏‏ں بالعموم غلبہ حاصل ہُندا سی ۔دیلمی حکمران ابو دا لیجار نے۴۴۰ھ وچ وفات پائی تو اس دے بیٹےآں دے درمیان جنگ اقتدار شروع ہوگئی۔ طغرل نے دیلمیاں دی خانہ جنگی تو‏ں خاطرخواہ فائدہ اٹھایا تے اصفہان ،کردستان وغیرہ اُتے قبضہ کرکے فارس تے عراق اُتے چھاپے مارنے شروع کردیئے۔ ابو کالیجار دے دوبیٹےآں ابو منصورفلاستون تے ابو علی کیخسر ونے طغرل دی اطاعت قبول کرلی البتہ تیسرے بیٹے ابو نصر خسروفیروز نے’’ الملک الرحیم ‘‘ دا لقب اختیار کرکے دیلمی سلطنت دا سربراہ یا بادشاہ بننے دا اعلان کردتا۔ گو اس دا دائرہ اقتدار فارس، خوزستان تے عراق تک محدودتھا تے انہاں صوبےآں وچ وی سخت بدنظمی تے انتشار دا دور دورہ سی پھر وی اوہ دارالخلافت بغداد اُتے متصرف ہونے دی وجہ تو‏ں دنیائے اسلام وچ خاصی اہمیت رکھدا سی ۔

categroy:ایرانی سلطنتاں

بارلے جوڑ

[۱] Archived 2008-12-23 at the وے بیک مشین
ایرانی انسائیکلوپیڈیا Archived 2008-10-16 at the وے بیک مشین