عبدالسلام بن صالح ہروی

خواجہ ابا صلت ہرَوی
	فائل:اباصلت.jpg
معلومات شخصیت
مکمل نام	عبد السلام بن صالح ہروی
وجہ شہرت	صحابی امام رضا (ع)
مدفن	مشہد تو‏ں دس کیلو میٹر دور فریمان نامی مقام اُتے
اصحاب	امام رضا (ع)
نمایاں کارنامے
دیگر سرگرمیاں

عبدالسلام بن صالح (متوفی ۱۶۰ - ۲۳۶ ق) جو خواجہ ابا صلت ہرَوی دے نام تو‏ں معروف نيں، امام رضا (ع) دے خاص اصحاب وچو‏ں سن جنہاں نے امام رضا (ع) تو‏ں احادیث وی نقل کيتیاں نيں۔

ابا صلت، حدیث سلسلۃ‌ الذہب تے مامون دے ہتھو‏ں امام رضا(ع) دی شہادت دی نوعیت بیان کرنے والے راویاں وچو‏ں نيں۔ آپ سن 232 یا 236 ہ.ق وچ طاہر بن عبد اللہ بن طاہر دی حکومت دے دوران خراسان وچ رحلت کر گئے۔ آپ دا مدفن مشہد مقدس تو‏ں دس کیلومیٹر دے فاصلے اُتے فریمان نامی مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔

نسب، ولادت تے وفات

آپ دا نام عبد السلام بن صالح بن سلیمان بن ایوب بن مَیسَرہ^[۱] تے ابا صلت ہروی دے نام تو‏ں مشہور نيں۔

گویا انہاں دے دادا یا پڑدادا "ابا صلت" "ہرات" دے رہنے والے سن جنہاں نو‏ں فتوحات وچ اسیر کرکے حجاز لیایا گیا سی تے غلام دی حیثیت تو‏ں "عبدالرحمن بن سَمُرہ قرشی" نو‏‏ں دے دتا گیا سی ۔ اس وجہ تو‏ں مورخین "ابا صلت" نو‏‏ں "عبدالرحمن بن سمرہ" دے آزاد کردہ دے طور اُتے یاد کردے نيں۔ ^[۲] آپ دا مشہور لقب "ہرَوی" اے جسنو‏ں شیعہ تے اہل سنت دونے منابع وچ ذکر کیتا گیا اے تے انہاں دے آبائی شہر ہرات تو‏ں لیا گیا ا‏‏ے۔^[۳] "قُرشی"، "عَبْشمی"، "نیشابوری"، "بصری" تے "خراسانی" ہور انہاں دے القابات وچو‏ں نيں۔

آپ دی تاریخ ولادت دے بارے وچ کوئی دقیق معلومات میسر نئيں لیکن انہاں دے اپنے بقول انہاں نے بچپن تو‏ں 30 سال دی عمر تک "سفیان بن عیینہ" (متوفی ۱۹۶ ق) دے پاس رہے نيں،^[۴] اس بناء اُتے انہاں دی پیدائش تقریبا سنہ 160 ہ.ق وچ ہوئی ا‏‏ے۔ اک روایت کيتی مطابق ابا صلت مدینہ وچ پیدا ہوئے۔^[۵] تے نیشابور وچ زندگی گزاری ا‏‏ے۔^[۶] آپ 14 شوال سن 136 ہجری قمری‌ نو‏‏ں اس دنیا تو‏ں رحلت کر گئے۔^[۷]

امام رضا (ع) دی خدمت وچ

علماء امامیہ دا اس گل اُتے تقریبا اتفاق نظر اے کہ آپ امام‌ رضا‌ (ع) دے اصحاب وچو‏ں سن ۔^[۸] اگرچہ اہل سنت منابع وچ ابا صلت نو‏‏ں امام رضا (ع) دے خادم دے طور وچ پیش کیتا گیا ا‏‏ے۔^[۹] لیکن علماء امامیہ وچو‏ں سوائے مقدس اردبیلی دے کسی نے آپ نو‏‏ں امام‌ رضا (ع) دا خادم قرار نئيں دتا ا‏‏ے۔^[۱۰] شاید ابا صلت دی علمی‌ تے حدیثی خدمات دا پہلو انہاں دے خادم ہونے دے پہلو تو‏ں زیادہ معروف ہونے دی وجہ تو‏ں شیعہ علماء نے انہاں دے بارے وچ خادم دے لفظ استعمال نئيں کيتے نيں۔

ابا صلت نیشابور وچ امام رضا (ع) دی خدمت وچ موجود سن تے سرخس وچ وی امام نال ملاقات دے لئی گئے سن ۔^[۱۱] انہاں نے امام رضا (ع) دی نیشابور آمد دے موقع اُتے حدیث سلسلۃ‌الذہب سمیت آپ (ع) دی شہادت تو‏ں مربوط اکثر احادیث نو‏‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔

امام جواد (ع) دی خدمت وچ

اس گل وچ تو کوئی شیک و تردید نئيں اے کہ ابا صلت‌ نے امام جواد (ع) نو‏‏ں درک کیتا اے کیونکہ جدو‏ں امام رضا (ع) بستر شہادت اُتے سن تو اس وقت امام جواد (ع) مدینہ تو‏ں طوس تشریف لیائے سن تے اس دوران امام‌ جواد (ع) تے ابا صلت دے درمیان ہونے والی گفتگو تاریخ وچ ثبت ا‏‏ے۔ اسی طرح امام رضا (ع) دی شہادت دے بعد وی آپ دی امام جواد (ع) تو‏ں دو دفعہ ملاقات ہوئی؛ اک اس وقت جدو‏ں امام جواد (ع) نے اپنے والد گرامی امام رضا (ع) دی نماز جنازہ پڑھائی تے دوسری دفعہ اس وقت ملاقات ہوئی جدو‏ں مامون دے حکم اُتے اباصلت نو‏‏ں قید خانے وچ وچ ڈالا گیا تے امام جواد (ع) نے معجزہ دے ذریعے اپنے آپ نو‏‏ں زندان پہنچایا تے ابا صلت نو‏‏ں مامون دے قید تو‏ں رہائی دلوائی۔ ^[۱۲]

ابا صلت دی علمی تے حدیثی خدمات

آپ نے علم دی تلاش وچ عراق، حجاز تے یمن دا سفر کیتا تے "حماد بن زید"، "عطاء بن مسلم"، ["معتز بن سلیمان"، "عبدالرزاق صنعانی"، مالک بن انس، "فُضیل بن عیاض" تے "عبداللہ بن مبارک" تو‏ں حدیث نقل کيتیاں نيں۔^[۱۳]

ابا صلت کچھ عرصہ بغداد وچ حدیث نقل کرنے وچ مشغول رہے^[۱۴] تے مأمون دے دور حکومت وچ جنگ دے ارادے تو‏ں مرو آئے لیکن جدو‏ں خلیفہ دے دربار وچ داخل ہوئے تو مأمون نو‏‏ں انہاں دی باتاں پسند آئیاں ایويں مامون نے آپ نو‏‏ں اپنے خاص افراد وچ شامل کیتا۔ ابا صلت مرجئہ، جہمیہ، زنادقہ تے قدریہ دی بطلان نو‏‏ں ثابت کرنے دی کوشش وچ رہندے سی اسی بنا اُتے انہاں نے متعدد بار مأمون دی موجودگی وچ "بشر مریسی" دے نال مناظرہ کیتا۔^[۱۵]

ابا صلت دی توثیق تے انہاں تو‏ں نقل حدیث کرنے والے راوی

ابا صلت ہروی علم رجال دے تمام شیعہ ماہرین دے ایتھ‏ے مورد وثوق تے قابل اعتماد شخص سن ۔ اسی طرح علم رجال دے اہل سنت ماہرین وچو‏ں "یحیی بن معین"، "عجلی" تے "ابن شاہین" نے انہاں دی توثیق کيتیاں نيں۔^[۱۶] جدو‏ں کہ "جوزجانی"، "نسائی"، "ابو حاتم رازی"، "عقیلی"، "ابن حبان"، "ابن عدی" تے "دار قطنی" نے انہاں نو‏ں ضعیف قرار دتا ا‏‏ے۔^[۱۷]

ابا صلت، نے امام رضا(ع) تو‏ں بہت ساری احادیث نقل کيتیاں نيں جنہاں وچو‏ں اکثر احادیث نو‏‏ں شیخ صدوق نے عیون اخبار الرضا، الأمالی تے خصال وچ نقل کيتیاں نيں۔ ابا صلت تو‏ں روایت نقل کرنے والےآں وچ انہاں دے بیٹے محمد، "احمد بن یحیی بلاذری"، "عبداللہ بن احمد"، "ابی خثیمہ"، "ابو بکر بن ابی الدنیا"، "یعقوب ابن سفیان بسوی"، "سہل بن زنجلہ"، "احمد بن منصور رمادی" تے "عباس بن محمد دوری" وغیره دا نام لیا جا سکدا ا‏‏ے۔^[۱۸]

مذہب

اگرچہ اباصلت نو‏‏ں امام رضا(ع) دے اصحاب وچ شمار کیتا جاندا اے لیکن اس دے باوجود وی انہاں دے مذہب دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ اک طرف تو‏ں شیخ طوسی انہاں نو‏ں اہل سنت وچو‏ں قرار دیندے نيں،^[۱۹] جدو‏ں کہ اہل سنت محدثین دی اک گروہ نے صرف شیعہ ہونے دی وجہ تو‏ں انہاں اُتے نکتہ چینیاں کيتیاں نيں۔^[۲۰] ایہ گروہ اباصلت دے سنی ہونے نو‏‏ں قبول نئيں کردے تے صرف شیعہ ہونے دی بنا اُتے انہاں نو‏ں کم اہمیت تے چہ بسا انہاں دی توہین کردے نيں۔^[۲۱]

امیر المؤمنین (ع) دی فضیلت وچ احادیث نقل کرنا

اہل سنت مشہور محدثین تو‏ں امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) دی فضیلت وچ احادیث نقل کرنا خاص طور اُتے حدیث "مدینۃ العلم"، ابا صلت ہروی دی شخصیت دے برجستہ ترین پہلو وچو‏ں ا‏‏ے۔ مثلا حدیث "مدینۃ العلم" نو‏‏ں انہاں نے ابو معاویہ تے عبد الرزاق‌ صنعانی‌ تو‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔^[۲۲]بعض تاریخی منابع دے مطابق ابا صلت مختلف طریقاں تو‏ں امیر المؤمنین حضرت علی (ع) دی فضیلت وچ اہل سنت بزرگان تو‏ں احادیث نقل کرنے دی ہر ممکن کوشش کردے سن ۔^[۲۳]اسی سلسلے وچ بعض منابع وچ آیا اے:

ابا صلت اک مالدار شخص سی تے امیر المؤمنین حضرت علی (ع) دی فضیلت وچ احادیث دی تلاش وچ اوہ بزرگان دی خوب خاطر مدارات کردے سن تاکہ اوہ اس دے لئی مطلوبہ احادیث نقل کراں۔^[۲۴]

آثار

ابا صلت نے امام رضا (ع) دی شہادت دے حوالے تو‏ں اک کتاب تألیف دی جسنو‏ں نجاشی نے ذکر کیتا اے ^[۲۵] تے شیخ صدوق نے عیون اخبار الرضا^[۲۶] وچ اس کتاب تو‏ں استفادہ کیتا ا‏‏ے۔

اس گل دے پیش نظر کہ امام رضا (ع) دی شہادت تو‏ں متعلق احادیث نو‏‏ں غالبا ابا صلت تو‏ں نقل کیتیاں گئیاں نيں، ایہ گل واضح ہو جاندی اے کہ انہاں دی مذکوره کتاب گھٹ تو‏ں گھٹ پنجويں یا چھیويں صدی تک موجود سی ۔سانچہ:حوالہ درکار 1

فائل:اباصلت2.jpg

آرامگاہ

اس وقت ابا صلت تو‏ں منسوب اک آرامگاہ "خواجہ ابا صلت" دے نام تو‏ں مشہد دے مشرق وچ شہر تو‏ں باہر موجود ا‏‏ے۔ قم تے سمنان وچ وی انہاں تو‏ں منسوب مزارات موجود نيں۔^[۲۷] مشہد وچ ابا صلت دا مقبرہ، اس دا گنبد تے صحن کربلایی محمد علی درویش تے لوگاں دے تعاون تو‏ں تعمیر ہويا ا‏‏ے۔ بعض اہل عرفان جداں درویش علی متوفی ۷۲۶ق، انہاں دے مزار دے نزدیک مدفون نيں۔

حوالے

↑ خطیب بغدادی شافعی، تاریخ بغداد، ج ۱۱، ص۴۶،ش ۵۷۲۸‌ و سمعانی‌ شافعی‌، الانساب، ج ۵، ص۶۳۷ ۶۳۸.
↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶.
↑ خطیب‌ بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت،‌دار الکتب العلمیہ، ج ۱۱، ص۴۶،ش ۵۷۲۸؛ الأنساب، ج ۵، ص۶۳۷؛ مزّی‌ شافعی‌، تہذیب‌ الکمال فی أسماء الرجال، ج ۱۱، ص۴۶۰،ش ۴۰۰۳؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی‌، ص۲۴۵‌،ش ۶۴۳‌.
↑ نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۸.
↑ اختیار معرفۃ الرجال، ص۶۱۵ ۶۱۶.
↑ تذہیب التہذیب، ج۲، ص۴۵۷.
↑ تاریخ بغداد، ج ۱۱‌، ص۵۱‌،ش ۵۷۲۸ و سیر‌ أعلام‌ النبلاء‌، ج ۱۱، ص۴۴۸.
↑ رجال النجاشی، ص۲۴۵،ش ۶۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۸۰،ش ۱۴ و ص۳۸۳،ش ۴۸ و ص۳۶۹،ش ۵؛ ابن شہرآشوب: مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص۳۹۶؛ رجال ابن داود حلّی، ص۲۲۴،ش ۹۳۸ (قسم اول)؛ خلاصۃ الأقوال فی معرفۃ الرجال، ص۲۰۹،ش ۶۷۲، ص۴۲۰،ش ۱۷۰۹.
↑ مقدس اربیلی، حدیقۃ الشیعۃ،ج۲،ص ۸۴۰.
↑ مقدس اربیلی، حدیقۃ الشیعۃ،ج۲،ص ۸۴۰.
↑ عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۸۳ ۱۸۴؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹.
↑ ابن بابویہ، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۴۲ ص۲۴۵
↑ الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۸؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۵، ص۱۹۶۸؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹.
↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶، ج۱۱، ص۴۴۸.
↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷.
↑ نک: تاریخ الثقات، ص۳۰۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۲۲۷؛ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۰۶۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۰.
↑ احوال الرجال، ص۲۰۵۲۰۶؛ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۸؛ کتاب المجرحین، ج۲، ص۱۵۱؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱۱، ص۵۱.
↑ المعرفۃ و التاریخ، ج۳، ص۷۷؛ انساب الاشراف، ص۱۹؛ تاریخ بغداد، ۱۱/۴۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶ ۴۴۷؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹ ۳۲۰.
↑ رجال طوسی، ۳۹۶؛ قس: تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷۴۸.
↑ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۷۰؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶؛ قس: اختیار معرفۃ الرجال، ص۶۱۵ ۶۱۶.
↑ طبسی، جایگاہ روایی اباصلت ہروی از دیدگاہ فریقین، پژوہشنامہ حکمت و فلسفہ اسلامی، شمارہ ۳۰، ص۹۹
↑ تاریخ بغداد ج۱۱، ص۴۸ و تہذیب الکمال فی أسماء الرجال ج۱۱، ص۴۶۲‌.
↑ طبسی، جایگاہ روایی اباصلت ہروی از دیدگاہ فریقین، پژوہشنامہ حکمت و فلسفہ اسلامی، شمارہ ۳۰، ص۹۶
↑ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ج۷،ص۳۵۹؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۸۲
↑ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۱.
↑ ج۲، ص۲۴۲ ۲۴۵.
↑ مطلع الشمس، ج۲، ص۳۸۵۳۸۶.

منابع

ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق.
ابن بابویہ، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، بہ کوشش مہدی الاجوردی، قم، چاپخانہ علمیہ و قم، ناشر رضا مشہدی، ۱۳۶۳‌ش.
ابن حبان، محمد، کتاب المجرحین، بہ کوشش محمود ابراہیم زاید، بیروت، دارالمعرفۃ.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تہذیب التہذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ ق.
ابن شاہین، عمربن احمد، تاریخ اسماء الثقات، بہ کوشش عبدالمعطی.
امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
ابن عدی. عبداللہ، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق.
ابن عساکر، تاریخ مدینۃ دمشق، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
ابن کثیر دمشقی، البدایۃ و النہایۃ، بیروت،‌دار الفکر، بی‌تا
اعتماد السلطنہ، محمد حسن، مطلع الشمس، تہران، ۱۳۰۰ق.
بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفۃ و التاریخ، بہ کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق.
بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، بہ کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۷ق.
جوزجانی، ابراہیم بن یعقوب، احوال الرجال، بہ کوشش صبحی بدری سامرائی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاہرہ، ۱۳۴۹ ق. و بیروت، دارالکتب العلمیہ.
ذہبی، محمدبن احمد، تذہیب التہذیب، نسخہ عکسی موجود در کتابخانہ مرکز
ذہبی، محمدبن احمد، سیراعلام النبلاء، بہ کوشش صالح سمر، بیروت، ۱۴۰۶ق.
ذہبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، بہ کوشش علی محمد بجاوی، قاہرہ، ۱۳۸۲ق.
طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفہ الرجال، بہ کوشش حسن مصطفوی، مشہد، ۱۳۴۸ ش.
طوسی، محمدبن حسن، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق.
طبسی، محمد محسن، جایگاہ روایی اباصلت ہروی از دیدگاہ فریقین، پژوہشنامہ حکمت و فلسفہ اسلامی، زمستان ۱۳۸۸، شمارہ ۳۰، صفحہ ۹۱ تا ۱۱۲.
عجلی، احمدبن عبداللہ، تاریخ الثقات، بہ کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
عقیلی، محمدبن عمرو، الضعفاء الکبیر، بہ کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
نجاشی، احمدبن علی، رجال، بہ کوشش محمد جواد نائینی، بیروت، ۱۴۰۸ق.

سانچہ:اصحاب امام رضا

[1] خطیب بغدادی شافعی، تاریخ بغداد، ج ۱۱، ص۴۶،ش ۵۷۲۸‌ و سمعانی‌ شافعی‌، الانساب، ج ۵، ص۶۳۷ ۶۳۸.

[2] تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶.

[3] خطیب‌ بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت،‌دار الکتب العلمیہ، ج ۱۱، ص۴۶،ش ۵۷۲۸؛ الأنساب، ج ۵، ص۶۳۷؛ مزّی‌ شافعی‌، تہذیب‌ الکمال فی أسماء الرجال، ج ۱۱، ص۴۶۰،ش ۴۰۰۳؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی‌، ص۲۴۵‌،ش ۶۴۳‌.

[4] نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۸.

[5] اختیار معرفۃ الرجال، ص۶۱۵ ۶۱۶.

[6] تذہیب التہذیب، ج۲، ص۴۵۷.

[7] تاریخ بغداد، ج ۱۱‌، ص۵۱‌،ش ۵۷۲۸ و سیر‌ أعلام‌ النبلاء‌، ج ۱۱، ص۴۴۸.

[8] رجال النجاشی، ص۲۴۵،ش ۶۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۸۰،ش ۱۴ و ص۳۸۳،ش ۴۸ و ص۳۶۹،ش ۵؛ ابن شہرآشوب: مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص۳۹۶؛ رجال ابن داود حلّی، ص۲۲۴،ش ۹۳۸ (قسم اول)؛ خلاصۃ الأقوال فی معرفۃ الرجال، ص۲۰۹،ش ۶۷۲، ص۴۲۰،ش ۱۷۰۹.

[9] مقدس اربیلی، حدیقۃ الشیعۃ،ج۲،ص ۸۴۰.

[10] مقدس اربیلی، حدیقۃ الشیعۃ،ج۲،ص ۸۴۰.

[11] عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۸۳ ۱۸۴؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹.

[12] ابن بابویہ، عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۲۴۲ ص۲۴۵

[13] الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۸؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۵، ص۱۹۶۸؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹.

[14] تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶، ج۱۱، ص۴۴۸.

[15] تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷.

[16] نک: تاریخ الثقات، ص۳۰۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۲۲۷؛ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۰۶۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۰.

[17] احوال الرجال، ص۲۰۵۲۰۶؛ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۸؛ کتاب المجرحین، ج۲، ص۱۵۱؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱۱، ص۵۱.

[18] المعرفۃ و التاریخ، ج۳، ص۷۷؛ انساب الاشراف، ص۱۹؛ تاریخ بغداد، ۱۱/۴۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶ ۴۴۷؛ تہذیب التہذیب، ج۶، ص۳۱۹ ۳۲۰.

[19] رجال طوسی، ۳۹۶؛ قس: تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷۴۸.

[20] الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۷۰؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶؛ قس: اختیار معرفۃ الرجال، ص۶۱۵ ۶۱۶.

[21] طبسی، جایگاہ روایی اباصلت ہروی از دیدگاہ فریقین، پژوہشنامہ حکمت و فلسفہ اسلامی، شمارہ ۳۰، ص۹۹

[22] تاریخ بغداد ج۱۱، ص۴۸ و تہذیب الکمال فی أسماء الرجال ج۱۱، ص۴۶۲‌.

[23] طبسی، جایگاہ روایی اباصلت ہروی از دیدگاہ فریقین، پژوہشنامہ حکمت و فلسفہ اسلامی، شمارہ ۳۰، ص۹۶

[24] ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ج۷،ص۳۵۹؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۸۲

[25] رجال نجاشی، ج۲، ص۶۱.

[26] ج۲، ص۲۴۲ ۲۴۵.

[27] مطلع الشمس، ج۲، ص۳۸۵۳۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]