بوآ:مسلم سائنس
.png)
تعارف
مسلم سائنس سے مراد اس دنیاوی علم (یعنی سائنس) کی ہے جو محمد (ص) کو انسانیت کیلیۓ دیے گئے خالق کے آخری پیغام قرآن ، کی تعلیمات پر عمل پیرا ہونے سے وجود میں آنے والی تہذیب میں نمودار ہوا اور پروان چڑھا۔ سائنس کا مسلم دنیا میں یہ سفر فی الحقیقت نزول قرآن سے ہی شروع ہو جاتا ہے اور دنیا کے مستقبل پر گہرے اثرات مرتب کرتے ہوئے کوئی آٹھ سو سال کے عرصے پر محیط رہنے کے بعد 15 ہویں صدی کے میان سے اپنے انحطاط کی جانب گامزن ہو جاتا ہے۔ قبل و بعد از نزول قرآن کی تاریخ کا مطالعہ کیا جاۓ تو قرآن ، جو متعدد بار کائنات کے مظاہر پر غور و خوص کی دعوت دیتا ہے دراصل وہ منبع ثابت ہوتا ہے جس نے مسلم تہذیب کے اذہان کو مشاہدے اور تفکر کی جانب راغب کیا، یہ تفکر ابتداء میں تو مذہبی غلبے کے تحت جاری ہوا اور آٹھویں صدی کی ابتداء ہوتے ہوتے خالص سائنسی انداز اختیار کر گیا۔
منتخب لیکھ
جابر بن حیان 731ء دے نیڑے ایراندے صوبہ خراسان چ طوس دے تھاں چ جمیا ۔ اودا کم دوائیاں بنانا تے ویچنا سی ایدے نال اوہ اک حکیم وی سن ۔ بہت نکی عمر چ اینہاں دا پیو مرگیا تے اودی ماں نے اونوں پالیا تے پڑھایا لکھایا۔ کج وڈا ہون تے ماں نے کوفے دے نیڑے اپنے پیکے ٹوریا۔ کوفہ چ جعفر دی شاگردی کیتی۔ حعفر دے مدرسے چ مذہب دے نال نال منطق ، حکمت ، تے کیمیا ورگے مضامین وی پڑھائے جاندے سن ۔ اس ویلے دی رائج یونانی تعلیمات نے اس تے گہرا اثر پائیا ۔ علم حاصل کرن دے دوران اس نے اپنے آلے دوالے دے لوکاں نوں سونا بنان دے جنون چ مبتلا دیکھیا تے خود وی ایہہ روش اپنا لئی ۔ کافی تجربیان دے بعد اوہ سونا بنان چ کامیاب تے نا ہوسکیا پر کیمیا چ حقیقی دلچسپی دی وجہ توں اس نے تجربات دا سلسلہ ختم نا کیتا ۔
تریخ داسب توں پہلا کیمیا دان تے وڈا سائنسدان طوس چ اپنے باپ دی بنباسی دے ویلے جمیا۔ جابر دا جوڑ عرب دے تھلویں انگ دے اک قبیلے اذد نال سی ۔ اسنے اپنے باپ دے آبائی شہر چ اپنی تجربہ گاہ تعمیر کیتی ۔
جابر دی فکر چ نظریہ میزان دی حثیت کلیدی سی ۔ چند ، سورج ، ستارے تمام جاندار تے بے جان اشیاء یعنی تمام موجودات دی حرکت تے سکون دا دار و مدار میزان تے اے ۔ میزان کائناتی اصولا دا مرکز و محور اے ،۔ جابر دے نزدیک عداد ایسے توازن دا مظہر نیں ، جس دی بنیاد تے دنیا وجود چ آئی تے قائم اے ۔
جابر بن حیان نے اپنی کیمیا دیاں کتاباں چ فولاد بنان ، چمڑا رنگن ، دھاتاں نوں صاف کرن ، مومجامہ بنان ، لوہے تے وارنش کرن ، خضاب تیار کرن دے علاوہ ہور بہت ساریاں شیواں بنان دے طریقے لکھے نیں ۔ اس نے کئی شیواں دے سلفائیڈ بنان دے طریقے وی دسے۔ اسنے شورے تے گندھک دے تیزاب ورگی شۓ دنیا چ سب توں پہلی وار ایجاد کیتی ، جہڑی کہ موجودہ زمانے چ وی بہت اہمیت دی حامل اے ۔ اسنے سب توں پہلاں قرع انبیق دے زریعے کشید کرن دا طریقہ وی دریافت کیتا ۔
منتخب تصویر
ابو ریحان محمد بن احمد المعروف البیرونی (973ء- 1048) اک بہت وڈا محقق ، سائنسدان سی ۔ اوہ خوارزم دے نیڑے اک قضبہ بیرون چ جمئیا اس لئی اسنوں البیرونی آکھدے نیں ۔ البیرونی ابوعلی سینا دا ہم عصر سی ۔ خوارزم چ البیرونی دے سرپرستاں یعنی آل عراق دی حکومت ختم ہوئی تے ایہ جرجان آگئیا تے اپنی عظیم کتاب " آثار الباقیہ " مکمل کیتی ۔ حالات ٹھیک ہون تے البیرونی مڑ اپنے وطن واپس آ گئیا تے اوتھے ای دربار چ ابن سینا نال ملاقات ہوئی ۔
| ہور پڑھو۔۔۔ |
لیکھ لسٹ
گٹھاں
منتخب اقتباس
سائنس اور ریاضی (mathematics) آپس میں لازم و ملزوم ہیں اور سائنس کا کوئی شعبہ ایسا نہیں (خواہ اسکا تعلق طبیعیات سے ہو یا علم کیمیاء سے ، حیاتیات سے ہو یا وراثیات سے) جو ریاضی کی مدد کے بغیر چل سکتا ہو۔ جیسا کہ تعارف کے بیان میں ذکر آیا کہ عام طور پر ریاضی کو سائنس کے جس گروہ میں شامل کیا جاتا ہے اسے تشکیلی علوم کہتے ہیں، یہاں یہ بات بھی اھم ہے کہ بعض زرائع ریاضی کو بنیادی یا خالص سائنس میں بھی شمار کرتے ہیں ۔
کیہ تسیں جاندے او کہ۔۔۔
- ریاضی کی ہر ایک شاخ ہی سائنس کے دیگر شعبہ جات میں کام آتی ہے جن میں احصاء (statistics)، حسابان (calculus) سمیت ریاضی کی وہ شاخین بھی شامل ہیں جنہیں عام طور پر خالص ریاضی میں شمار کیا جاتا ہے مثال کے طور پر نظریۂ عدد (number theory) اور وضعیت (topology) وغیرہ۔
- جس طرح ایک طبیب ایک سائنسدان بھی ہوسکتا ہے بالکل اسی طرح ایک ریاضی داں ، بجا طور پر ایک سائنسدان ہی ہوتا ہے کیونکہ وہ ان تمام تر اسلوب سائنس کی پیروی کر رہا ہوتا ہے جن کی مدد سے ہی سائنسی نمونے ، تجربی نمونے ، مفروضے اور سائنسی پیشگوئیاں ممکن ہوتی ہیں۔
