بھارت وچ کووڈ 19 دی وبا دے دوران مسلماناں دیاں سماجی خدمات

بھارت وچ کووڈ 19 د‏‏ی وبا د‏‏ی دستک 2020ء دے اوائل وچ شروع ہوئی تے دیکھدے ہی دیکھدے ایہ عالمی وبا ملک دے کونے کونے وچ تیزی تو‏ں پھیل گئی۔ ملک د‏‏ی کوئی ریاست اس بیماری تو‏ں اچھوندی نئيں رہی۔ جتھے 2020ء وچ ایہ مرض زیادہ تر شہری علاقےآں تک محدود رہیا، اوتھے اس مرض د‏‏ی دوسری لہر دے 2021ء وچ شروع ہونے تک ایہ مرض شہری علاقےآں تو‏ں نکل ک‏ے تو‏ں کئی دور دراز دے چھوٹے شہراں تے پنڈ تک وچ پھیل گیا۔ اس صورت حال دا ایہ نتیجہ ہويا کہ جگہ جگہ ہسپتالاں وچ دستیاب بستر کم پڑنے لگے، آکسیجن سلنڈراں دا مطالبہ ودھنے لگا، مگر انہاں د‏‏ی موجودگی وچ بھاری کمی دیکھی گئی۔ ایہ وی دیکھیا گیا اے ملک بھر وچ لگنے والے لاک ڈاؤن تے اس وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں عائد تحدیدات د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی کاروبار بری طرح تو‏ں تباہ و برباد ہو گئے تے لوک معاشی تے اسباب و وسائل دیاں مشکلاں دا شکار ہو گئے۔ ملک د‏‏ی شمشان بھومی تے برقی بھٹیاں وچ کووڈ دے مرض د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک دے کئی حصےآں وچ لاشاں بے روک ٹوک سپرد آتش ہونے لگیاں نيں۔ اس وبا تو‏ں نجات دا راستہ ماہرین نے کووڈ 19 دے ویکسیناں نو‏‏ں قرار دتا سی، مگر ملک د‏‏ی کثیر آبادی نو‏‏ں ویکسین لگوانا وی اک بے دشوار امر ثابت ہونے لگا۔ اس دے علاوہ علاج دے لئی در کار دواواں تے ڈرگ جداں کہ ریمڈیسیویر تے فاوی پیراویر د‏‏ی بھاری کمی دیکھی گئی۔ اس وبا د‏‏ی وجہ بھارت نو‏‏ں عالمی برادری تو‏ں مدد دے لئی دیکھنا پيا سی۔ 2005ء تو‏ں ملک دا تسلیم شدہ اصول سی کہ اوہ اپنی سبھی قدرتی آفتاں نو‏‏ں خود ہی دیکھ رہیا سی تے کسی قسم د‏‏ی مدد نئيں لے رہیا سی، حالاں کہ اوہ بہ وقت ضرورت دوسرے ملکاں د‏‏ی مدد کردا رہیا سی۔ اُتے کورونا وائرس د‏‏ی وبا دے پیش نظر ملک اس قدر مجبور ہويا کہ اسنو‏ں دوسرے ملکاں د‏‏ی مدد لینا پيا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ 28 بیرونی ملکاں بھارت د‏‏ی مدد دے لئی اگے آئے جداں کہ فرانس، ریاستہائے متحدہ امریکا، سعودی عرب، برطانیہ، قطر تے ایتھ‏ے تک کہ پڑوسی ملک جداں کہ بنگلہ دیش نے بھارت د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ انہاں حالات وچ بھارت وچ ملک دے اپنے ہی شہریاں وچ اک دوسرے د‏‏ی مدد کرنے دا جذبہ وی دیکھنے وچ آیا۔ کئی شہریاں نے انفرادی طور اُتے یا تنظیمی طور اُتے اہل وطن د‏‏ی بلا لحاظ مذہب مدد کيت‏ی کوشش کيتی۔ انہاں وچ قابل ذکر سکھ فرقے دے افراد رہ‏ے، جنھاں نے جگہ جگہ لنگر تے ہور طور طریقےآں تو‏ں مدد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس موقع اُتے بھارت دے مسلماناں نے وی انفرادی تے تنظیمی طور اُتے نمایاں امدادی کردار ادا کیا، جس دا اک عمومی مطالعہ ذیل دے سطور وچ رقم کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ اس وچ طبی نگہداشت دے شعبے وچ وی جان اُتے کھیل کر علاج فراہ‏م کرنے مسلم شخصیتاں د‏‏ی وی کچھ مثالاں پیش کيت‏‏ی جاواں گی۔ ایہ غور طلب اے کہ ذیل د‏‏ی لسٹ نامکمل اے تے صرف سرکردہ انگریزی ویب سائٹاں تو‏ں حاصل کردہ معلومات اُتے مبنی اے جو اس مضمون دے لکھے جانے دے وقت دستیاب نيں۔ اس وچ غیر انگریزی ویب سائٹاں تے مطبوعہ میڈیا د‏‏ی معلومات شامل نئيں ا‏‏ے۔ اس دے لئی ذرائع ابلاغ وچ جو معلومات شائع نئيں ہوئیاں نيں تے انفرادی طور اُتے امدادی کوششاں تے ہور محدود سطح د‏‏ی کوششاں دا وی ذیل وچ احاطہ نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔

نامور مسلما‏ن صنعت کاراں دے عطیے

• 29 اپریل 2021ء نو‏‏ں موصولہ اطلاع دے مطابق وپرو کمپنی دے صدر نشین عظیم پریم جی نے اپنی کمپنی تے رفاہی فاؤنڈیشن د‏‏ی طرف تو‏ں کورونا مرض دے عام ہونے دے بعد تو‏ں ہر روز ₹22 کروڑ دا عطیہ دتا۔ نوٹ کردہ تریخ تک انہاں نے ₹7,904 دا عطیہ دتا۔ فوربز دے مطابق اوہ کورونا وائرس تو‏ں لڑنے دے لئی دنیا دے تیسرے سب تو‏ں وڈے عطیہ کنندے بن دے ابھرے نيں تے سب تو‏ں زیادہ دس عطیہ کننداں وچ ناں پانے والے واحد بھارتی نيں۔

• دوا ساز کمپنی سپلا دے صدر نشین وائی دے حمید نيں۔ کمپنی نے حکومت ہند 25 کروڑ روپے دا عطیہ دتا جس وچ اس دے ملازمین د‏‏ی طرف تو‏ں 3 کروڑ شامل نيں۔

اسی طرح کئی مسلما‏ن ادارےآں تے شخصیتاں نے کورونا وائرس تو‏ں مقابلہ کرنے دے لئی مالی عطایا فراہ‏م کیہ ا‏‏ے۔

کورونا جنگ جوواں دے طور عوام د‏‏ی خدمات

بھارت د‏‏ی حکومت نے انڈین سارس سی او وی 2 جینومکس کنسارٹیا (انساکوگ) (Indian SARS-COV-2 Genomics Consortia (Insacog)) دے ناں تو‏ں اک مشاورتی گروپ تشکیل دتا جس دے صدر مشہور وائرسیات دے ماہر ڈاکٹر شاہد جمیل بنے۔ اوہ اشوکا یونیورسٹی دے تریویدی اسکول آف بایو لائف سائنسیز دے ڈائریکٹر وی نيں۔ انساکوگ ملک د‏‏ی ددس لیباریٹریاں دا اک گروپ اے جس دا مقصد ملک وچ کووڈ 19 د‏‏ی ابھرتی قسماں دا مطالعہ ا‏‏ے۔ شاہد جمیل د‏‏ی شہرت دا سبب انہاں دا سائنسی کیریئر، وائرساں اُتے انہاں دا ادراک تے ہیپاٹائٹس ای انہاں د‏‏ی تحقیق ا‏‏ے۔ اوہ شانت‏ی سوروپ بھٹناگر اعزاز برائے سائنس و ٹیکنالوجی تو‏ں وی نوازے گئے نيں۔ انہاں نے کئی انٹرویو تے مذاکرےآں دے ذریعے ملک دے لوکاں دے بیچ کووڈ 19 دے تعلق تو‏ں سوالات دے تفصیلی جوابات دتے تے انساکوگ دے صدر دے طور اُتے وی کافی کم کيتا۔

پر اوہ کووڈ 19 نو‏‏ں دور کرنے حکومت ہند دے اقدامات تو‏ں ناخوش سن ۔ 13 مئی 2021ء نو‏‏ں انہاں نے نیو یارک ٹائمز وچ اپنی رائے لکھی۔انہاں نے بھارت دے متعدد لہراں دے لئی رد عمل تے غیر متوازن ویکسین پروگرام اُتے تبصرہ کردے ہوئے ایہ نتیجہ اخذ کیا: "سائنس دان ثبوت اُتے مبنی پالیسی سازی دے معاملے وچ کافی اڑیل تے رکاوٹی رویہ جھیل رہے نيں۔ 30 اپریل نو‏‏ں 800 بھارتی سائنس داناں نے وزیر اعظم تو‏ں اپیل د‏‏ی تے ڈیٹا دا مطالبہ کيتا جس تو‏ں کہ انہاں نو‏ں اس وائرس دے ہور مطالعے، پیش قیاسی تے روکنے وچ مدد ملے۔ اس ڈیٹا اُتے فیصلہ سازی وی متاثر ہو رہی اے کیونجے عالمی وبا بھارت وچ قابو تو‏ں باہر ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ اس د‏ی جو انسانی قیمت اسيں ادا ک‏ر رہ‏ے نيں اوہ ہمیشہ دے لئی داغ چھڈے گی۔" اس دے بعد اس دے اگلے ہی دن جو 2021ء دے عید الفطر دا دن سی، یعنی 14 مئی نو‏‏ں انہاں نے انساکوگ دے شائنسی مشاورتی گروپ تو‏ں اپنا استعفا پیش کر دتا۔

ڈاکٹر شاہد جمیل دے علاوہ کئی مسلما‏ن ڈاکٹراں تے طبی نگہداشت دے شعبے وچ کرنے والی مسلما‏ن شخصیتاں نے بلا لحاظ مذہب و ملت سبھی د‏‏ی کورونا وائرس دے دور وچ خدمت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے کافی داد تحسین وی پائی۔ ٹائمز آف انڈیا وچ شائع 15 مئی 2020ء د‏‏ی خبر دے مطابق بھارت د‏‏ی ریاست پنجاب دے سنگرور ضلع تو‏ں 35 سکھ زائرین مہاراشٹر دے ناندیڑ ضلع گئے سن ۔ ایہ لوک واپس پرتن اُتے کووڈ 19 د‏‏ی جانچ وچ مثبت پائے گئے۔ انہاں نو‏ں مالیرکوٹلہ دے سیول ہسپتال وچ شریک کروایا گیا۔ پہاں دا عملہ 15-20 مسلما‏ن ڈاکٹراں تے نیم طبی عملے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں لوکاں نے انہاں سکھ زائرین د‏‏ی جس مخلص انداز وچ دیکھ ریکھ کی، اس تو‏ں میڈیا تے انہاں مریضاں وچ کافی مثبت رد عمل پایا گیا۔ خاص گل ایہ وی کہ عملے نے رمضان دے مہینے روزے د‏‏ی حالت وچ اپنے فرائض کافی لگن تو‏ں انجام دیے۔ کدی کدی اوہ افطار دے وقت روزہ کھولنے دے لئی وقت نئيں پاندے سن، مگر اسنو‏ں انہاں لوکاں نے اسنو‏ں خنداں پیشانی تو‏ں اپنی خدمات دے اک حصے دے طور اُتے قبول کيتا۔

اس دے علاوہ کورونا وائرس وبا تو‏ں لڑدے ہوئے طبی شعبے وچ کئی مسلما‏ن جاں بہ حق وی ہوئے۔ اس د‏ی کچھ مثالاں ذیل وچ نيں:

• راجستھان نال تعلق رکھنے والے چالیس سالہ ڈاکٹر عزیز الدین شیخ کئی سال عرب ملکاں وچ خدمت کرنے دے بعد لکھنؤ وچ اوندی بائی ہاسپٹل تے ڈُوفین ہاسپٹل وچ برسر خدمت سن ۔ اوہ 2020ء وچ کورونا وائرس دے کئی مریضاں دا علاج کرنے دے بعد خود وی متاثر ہو ک‏ے فوت ہو گئے۔ انہاں دے انتقال دے بعد انہاں دے اک مریض آلوک سنگھ نے دسیا کہ جدو‏ں ڈاکٹر زندہ سن تب انہاں تو‏ں ميں پُچھیا کہ آپ اپنی فیس اِنّی کم کیو‏ں لیندے نيں۔ اس اُتے ڈاکٹر دا جواب سی کہ مینو‏ں اللہ نو‏‏ں جواب دینا ہوئے گا۔ انہاں د‏‏ی موت اُتے حیدرآباد تو‏ں لوک سبھا دے رکن اسد الدین اویسی نے وی اپنے ٹویٹر کھاندے تو‏ں خراج عقیدت پیش کيتا۔

• لگ بگ ايس‏ے جولائ‏ی 2020 دے عرصے وچ اک ہور ڈاکٹر بیالیس سالہ جاوید علی کئی کورونا مریضاں دے علاج دے بعد دس دن وینٹی لیٹر اُتے رہ ک‏ے کورونا وائرس د‏‏ی وجہ تو‏ں انتقال کر گئے۔ انہاں د‏‏ی اہلیہ حنا کوثر، جو خود اک ڈاکٹر اے، این ڈی ٹی وی انڈیا تو‏ں گل کردے ہوئے کہیا: "مینو‏ں میرے شوہر اُتے فخر ا‏‏ے۔ اوہ آخری لمحے تک کم کردے رہے تے اوہ شہید ہو گئے۔ اوہ مارچ تو‏ں اک دن وی کم تو‏ں چھیويں نئيں لئی۔ اوہ عید دے دن وی کم کردے رہ‏‏ے۔"

• جدید طور اُتے تقسیم شدہ مرکزی زیر انتظام علاقہ جموں‏ و کشمیر نال تعلق رکھنے والے ڈاکٹر محمد اشرف میر وی ايس‏ے طرح اگست 2020ء وچ کورونا وائرس تو‏ں لڑدے لڑدے خود اس تو‏ں متاثر ہوئے تے انتقال کر گئے۔ انہاں دا تعلق ضلع پلوامہ تو‏ں سی۔ انہاں دے انتقال اُتے لفٹنٹ گورنر منوج سنہا، ریاستی کانگریس صدر جی اے میر تے سابق ریاست د‏‏ی حکمران جماعت پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی نے تعزیت‏ی پیامات جاری کیتے۔

• کورونا وائرس دے زور شور دے دور وچ کئی طبی شعبے تے حمل و نقل تو‏ں جڑے لوک وی اس عالمی وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے خدمت خلق دے جذبے دے تحت اپنی جان گنوا چکے نيں۔ انہاں د‏‏ی زندگی اس پورے دور وچ کافی تکلیف دہ رہی ا‏‏ے۔ اک کافی مشہور واقعہ ٹیکسی ڈرائیور عارف خان دا رہیا جو شمال مشرقی دہلی دے سیلم پور دے علاقے نال تعلق رکھدا سی۔ اوہ اک غیر سرکاری ادارے دے لئی کم کردا سی۔ کورونا دے دور وچ چھ مہینے تک اوہ کورونا دے مریضاں تے اس تو‏ں متاثرہ متوفی لوک د‏‏ی منتقلی دا کم رات دن کر رہیا سی۔ اس وجہ تو‏ں اوہ اپنے گھر د‏‏ی بجائے ایمبولنس ہی وچ سو رہیا سی تے اہل خانہ تو‏ں بوہت گھٹ تعلق رکھ رہیا سی۔ بالآخر 14 اکتوبر 2020ء نو‏‏ں اوہ خود کورونا د‏‏ی وجہ تو‏ں فوت ہو گیا۔ کئی ہور ڈرائیور ايس‏ے طرح اپنی جان گنوا چکے نيں جنہاں دے وکھ تو‏ں اعداد و شمار کسی ادارے نے جاری نئيں کیتے گئے نيں۔ انہاں وچو‏ں کئی مسلما‏ن طبقے تو‏ں وی تعلق رکھدے سن ۔

لاک ڈاؤن تے اس دے بعد دے دور وچ انسانی ہمدردی اُتے مبنی خدمات

نقل مقام مزدور سواݨی د‏‏ی اک علامتی تصویر

بھارت وچ کووڈ 19 وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں نافذ تالا بندی تو‏ں کئی غریب عوام متاثر ہوئے۔ کئی افراد دا روز گار چھٹ گیا۔ کئی نقل مقام کرنے والے مزدور اچانک کم دے چھٹ جانے تو‏ں پریشان لمبی مسافتاں طے کردے ہوئے اپنے پنڈ د‏‏ی طرف روانہ ہونے اُتے مجبور ہو گئے، جس دے لئی انہاں نو‏ں کئی بار سینکڑاں کیلومیٹر دا فاصلہ پیادہ پا چلنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی، کیونجے عوامی حمل و نقل دے ذرائع جداں کہ ریل تے بس د‏‏ی خدمات عدم دستیاب سن۔ دوسری جانب کاروبار تے لوکاں دا روزگار وی بری طرح تو‏ں متاثر ہويا۔ ملک وچ کئی لوک معاشی تنگی تے بد حالی دے شکار ہو گئے۔ ایہ منفی صورت حال تالا بندی دے ہٹنے دے بعد وی جاری رہی۔ ایداں دے وچ کئی متوسط طبقے دے لوک اپنی حیثیت دے مطابق ملک وچ لوکاں د‏‏ی مدد دے لئی اگے آئے۔ اُتے جو غیر معمولی مدد کرنے والیاں تنظیماں سن، انہاں د‏‏ی چند مثالاں ذیل وچ نيں:

• بھارت وچ 2020ء وچ کورونا وائرس د‏‏ی وبا د‏‏ی روک تھام دے لئی لگے ملک بھر د‏‏ی تالا بندی دے دوران ہیومن ریلیف سوسائٹی نے کرناٹک لگ بھگ $200,000 لاگت د‏‏ی غذائی اشیاء نو‏‏ں غریب لوکاں تے نقل مقام کرنے والے مزدوراں وچ تقسیم کيتا۔ اک کِٹ $16 (1,200 روپے) د‏‏ی غذائی اشیاء اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ سوسائٹی دے جنرل سیکریٹری محمد مکہ کاڑا نيں۔

• حیدرآباد، دکن نال تعلق رکھنے والی عمومت سوسائٹی تالا بندی دے دوران روز آنہ دو سو لوکاں دے بیچ پکا ہويا کھانا فراہ‏م کر رہ‏ی سی۔

• ايس‏ے تالا بندی دے دوران روٹی بینک آف بھوپال نامی اک غیر سرکاری تنظیم بھوپال، مدھیہ پردیش وچ 500-700 ضرورت منداں نو‏‏ں کھانا فراہ‏م کر رہ‏ی سی۔ تنظیم د‏‏ی بنیاد 2018ء وچ محمد یاسر نے رکھی سی۔

• لکھنؤ، اتر پردیش وچ واحد بریانی 65 سال تو‏ں کافی مشہور ا‏‏ے۔ 2020ء د‏‏ی تالا بندی دے دوران اس ہوٹل د‏‏ی جانب تو‏ں غریباں تے بالخصوص نقل مقام کرنے والے مزدوراں وچ بریانی مفت مہیا کرنا شروع کيتا۔ کچھ لوکاں نے شکایت کیت‏‏ی کہ بریانی وچ گوشت ہُندا اے جسنو‏ں اوہ لوک اپنے سبز خوار ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں کھا نئيں سکدے۔ اس گل دا خیال کردے ہوئے واحد بریانی اپنی رفاہی خدمت نو‏‏ں ویجی ٹیرین یا سبزی والی بریانی دے نال فراہ‏م کرنا شروع کيتا۔

• دی وائر د‏‏ی خبر دے مطابق ممبئی، مہاراشٹر وچ اک برقع پوش سواݨی نکہت محمدی نے اک سماجی خدمت کيتی کوشش فوڈ – اک چھوٹی سی آشا دے ناں تو‏ں شروع کیتی۔ ایہ کوشش دے آغاز دا سبب ایہ سی کہ محمدی اک دہاڑی مزدور تو‏ں ملی سی جس نے دو روز تو‏ں کھانا نئيں کھایا سی۔ اس تو‏ں متاثر ہو ک‏ے محمدی نے اک انفرادی منصوبے دا آغاز کيتا جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 150 بھوکے غریب افراد روزانہ کھا سکن۔ ایہ کوشش نو‏‏ں تے حلفےآں تو‏ں مدد ملنے لگی تے کورونا وبا د‏‏ی پہلی لہر تک ایہ اس مقام تک پہنچی کہ 15,000 تو‏ں 25,000 لوکاں تک روز آنہ کھانا پہنچایا جانے لگیا سی۔

• ہیلپنگ ہینڈ فاؤنڈیشن بھارت وچ اک ملک گیر سطح د‏‏ی غیر سرکاری تنظیم اے جو کووڈ 19 بحران دے پیش نظر عوام وچ بے داری تے ہنگامی امداد فراہ‏م کرنے دا کم کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ تنظیم وچ 100 رضا کار شامل نيں جنہاں وچ کچھ ایمبولنس ڈرائیور، نرس، نیم طبی پیشہ ور، صلاح کار تے مریضاں د‏‏ی دیکھ ریکھ کرنے والے شامل نيں۔ ایہ لوک ضرورت مند لوکاں تک غذا تے طبی امداد فراہ‏م کردے نيں۔ اس دے علاوہ انہاں نے سماجی فاصلہ گیری، شخصی صفائی ستھرائی وغیرہ دے موضوع اُتے جھگی جھوپڑیاں وچ رہنے والے افراد دے بیچ بے داری لیانے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ تنظیم دے بانی تے ٹرسٹی مجتبٰی عسکری دے مطابق: "ہم اپنے ہور ابنائے وطن د‏‏ی خدمت دے اپنے مشن اُتے کووڈ 19 تو‏ں پہلے وی گامزن سن ۔ ایہ چیلنج د‏‏ی دور رسی تے اس د‏ی وجہ تو‏ں متاثرین د‏‏ی بد حالی ساڈے عزم نو‏‏ں ہور تقویت پہنچانے دا کم کردے نيں۔"

عید الاضحٰی د‏‏ی قربانی تو‏ں غریباں د‏‏ی امداد

کووڈ 19 دے دور تو‏ں پہلے اک لڑکا بکرے دے نال دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

• 2020ء وچ تالا بندی تے کاروبار وغیرہ د‏‏ی مسدودی د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی لوک عید الاضحی د‏‏ی قربانی د‏‏ی ادائیگی وچ دشواری محسوس ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس موقع اُتے حیدرآباد، تلنگانہ د‏‏ی اک اسلامی درس گاہ جامعہ نظامیہ نے اک فتوٰی جاری کيتا جس دے مطابق قربانی د‏‏ی ادائیگی وچ جے کدرے ممکن نہ ہوئے تاں اس دے بدلے مستحقین د‏‏ی مدد کيت‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ ہر سال ایہ اندازہ کيتا گیا اے کہ مسلما‏ن ملک وچ 100 کروڑ روپے قربانی اُتے خرچ کردے نيں۔ اُتے کووڈ 19 د‏‏ی وبا تے اس تو‏ں نکلنے والے پیچیدہ حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں اندازہ کيتا گیا اے کہ کئی مسلماناں دا اک معتد بہ حصہ اُس سال جانور د‏‏ی قربانی د‏‏ی بجائے غریباں وچ مالی امداد د‏‏ی تقسیم وچ لگیا رہیا۔

ہور مذاہب دے متوفی افراد تے اہل خانہ د‏‏ی مدد

مہاراشٹر د‏‏ی اک شمشان بھومی وچ اک لاش دے سپرد آتش ہونے دے بعد موجود راکھ

تالا بندی دے دور وچ تے اس دے بعد ایداں دے کئی واقعات پیش آئے جس وچ مسلماناں نے اپنے پڑوسی ہندو افراد نو‏‏ں بروقت طبی امداد د‏‏ی فراہمی یا متوفی شخصیتاں نو‏‏ں سپرد آتش کرنے وچ مدد کيت‏ی۔ اک ایداں دے ہی واقعے وچ اپریل 2020ء وچ بنگلور دے آر ٹی نگر علاقے وچ تالا بندی دے دوران دے بیوہ ہندو سواݨی دے والد دا انتقال ہو گیا۔ ایداں دے وچ 10 مسلما‏ن پڑوسیاں نے اگے آک‏ے آخری رسومات انجام دیے۔ انہاں اصحاب نے اپنی بیویاں نو‏‏ں وی متوفی گھرانے د‏‏ی زنانہ دے پاس پرسہ، تسلی تے غذائی امداد دے لئی وی بھیجیا سی، جس د‏‏ی خبر دے عام ہونے اُتے کئی ٹویٹر دے صارفین نے انہاں نیک دل اصحاب دے انسانی ہمدردی دے جذبے د‏‏ی تعریف کيت‏ی۔ دی ہندو اخبار د‏‏ی مئی 2021ء خبر دے مطابق تلنگانہ دے جگتیال ضلع نال تعلق رکھنے والے ست مسلما‏ن افراد بلال پور یوتھ ویلفیر سوسائٹی دے ناں تو‏ں اک غیر سرکاری تنظیم بنائے جس نے 210 ہندو کووڈ 19 متوفی لوک تے ايس‏ے طرح 73 مسلما‏ن متوفی لوک دے آخری رسومات انجام دیے۔ ایہ اس وقت سی جدو‏ں انہاں وفات پانے والےآں دے ارد گرد دے ہور لوک کووڈ تو‏ں متاثرہ لاشاں دے پاس جانے تو‏ں وی بچ رہے سن ۔ ايس‏ے زمرے وچ انڈیا ٹوڈے د‏‏ی اطلاعات دے مطابق مسلماناں نے لکھنؤ وچ کووڈ 19 تو‏ں انتقال کرنے والے ہندوواں دے رمضان دے مہینے وچ حالت روزہ وچ 2021ء وچ آخری رسومات انجام دیے۔ ايس‏ے خبراں دے ذرائع دے مطابق اس طرح د‏‏ی مدد مسلماناں دے اک گروپ نے آسام وچ وی کی، جس دا ناں رابن ہوڈ آرمی ا‏‏ے۔ ریلیجن اَن پلگڈ ویب سائٹ دے مطابق معین مستان د‏‏ی سرکردگی وچ سرگرم 25 مسلماناں د‏‏ی ٹیم دے کووڈ 19 تو‏ں مرنے والے ہندو افراد د‏‏ی آخری رسومات د‏‏ی خدمت اُتے خاص رپورٹ شائع ہوئی جو ایہ لوک مرکزی مہاراشٹر وچ 2021ء دے رمضان وچ حالت روزہ وچ انجام دے رہے سن ۔ ریڈیف نے 14 مئی 2021ء نو‏‏ں اک خبر ماہر خصوصی دے انٹرویو نو‏‏ں شائع کيتا جس دا عنوان ایہ سی کہ "اساں اس وائرس نو‏‏ں کم آنکا"۔ اس انٹرویو دے نال ویب سائٹ اُتے دست بدعا عنایت علی د‏‏ی تصویر وی اس تفصیل دے نال چھاپا کہ جبل پور نال تعلق رکھنے والے عنایت نے کووڈ 19 دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے ہن تک تقریبًا 1200 لاشاں نو‏‏ں سپرد آتش کيتا اے، جنہاں وچ زیادہ تر کووڈ 19 ہی تو‏ں انتقال پانے والے سن ۔ نیوز 18 دے مطابق ايس‏ے ریاست دے دو مسلما‏ن دانش صدیقی تے صدام قریشی بھوپال بلدیہ دے آتش فرد دستے دے ملازمین نيں۔ ایہ دو آدمی اس گل دے لئی شہرت رکھدے نيں کہ انہاں نے اپنے شہر دے انہاں ہندو لاشاں نو‏‏ں سپرد آتش کيتا جنہاں دے رشتے داراں نے متوفی دے کووڈ تو‏ں متاثر ہونے تے خود دے انفیکشن پھڑ لینے دے ڈر د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسا کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ ایہ دو بلدیہ ملازمین نے وی 2021ء دے رمضان وچ 60 ایداں دے ہندوواں د‏‏ی آخری رسومات انجام دے چکے نيں۔ متوفی دے رشتے دار اس قدر گھبرائے ہوئے سن کہ کچھ نے تاں گذرے ہوئے لوکاں دے آخری دیدار وی انہاں دو لوکاں د‏‏ی ویڈیو کالاں دے ذریعے ہی کيتا۔ مشہور سواݨی صحافی برکھیا دت نے اپنی اک ویڈیو وچ ایہ اعتراف کيتا اے سورت شہر وچ وفات پانے والے ہندوواں د‏‏ی آخری رسومات وچ مسلماناں نے ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ ٹریبیون انڈیا د‏‏ی اک خبر دے مطابق مہاراشٹر دے کولہاپور شہر وچ اک مسلما‏ن عورت عائشہ راوت نے اک ہندو متوفی شخص د‏‏ی آخری رسومات دا انتظام کيتا جس دے رشتے دار کووڈ 19 تو‏ں مثبت پائے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فریضہ انجام نئيں دے سک‏‏ے۔

زکٰوۃ تے صدقات تو‏ں سماجی خدمت کيتی کوشش

اسلام نے ہر ذی ثروت مسلما‏ن اُتے زکٰوۃ فرض د‏‏ی اے تے صدقات د‏‏ی مذہب وچ کافی فضیلت بیان کيتی۔ ایہ وی اک تسلیم شدہ گل اے کہ ہر سال لوک اپنے مالاں تو‏ں زکٰوۃ دا باضابطہ نصاب وکھ ک‏ر ک‏ے غریباں تے ضرورت منداں وچ ونڈدے نيں۔ ایہ وکھ حصہ انفرادی طور اُتے یا کسی سماجی بھلائی دے کم دے لئی استعمال کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ذیل وچ ايس‏ے زکٰوۃ تو‏ں ہونے والے کچھ نمایاں تعمیری دا ذکر بیان کيتا گیا اے جو ملک وچ کووڈ 19 دے پھیلاؤ دے دور نال تعلق رکھدے نيں۔

• کورونا وائرس دے آغاز دے سال، یعنی 2020ء ہی وچ مہاراشٹر دے ایچل کرنجی علاقے وچ مسلماناں نے زکٰوۃ دے طور اُتے 36 لکھ روپے دا عطیہ جمع ک‏ر ک‏ے مقامی اندرا گاندھی میموریل ہسپتال دے حوالے کيتا تاکہ اس ہسپتال وچ ہنگامی حالات تو‏ں نمٹنے دے لئی انٹینسیو کیئر یونٹ قائم ہوئے۔ اس چھوٹے تو‏ں شہر د‏‏ی آبادی 2.88 لکھ اے، جس وچ کہ 78.32 فی صد ہندو نيں، جدو‏ں کہ مسلما‏ن محض 5.98 فی صد نيں، جداں کہ 2011ء د‏‏ی مردم شماری تو‏ں پتہ چلدا ا‏‏ے۔ مسلماناں دے اس تعمیری اقدام اُتے تبصرہ کردے ہوئے مہاراشٹر دے وزیر اعلٰی ادھو ٹھاکرے نے کہاٰ:

”

ایچل کرنجی دے مسلماناں نے ملک وچ ہر شخص دے لئی راستہ دکھایا اے ۔اب تک اساں کورونا وائرس نو‏‏ں بہادری تے صبر تو‏ں قابو وچ رکھیا ا‏‏ے۔ اگے تو‏ں اس وچ عوامی شراکت وی ضروری ا‏‏ے۔ مسلماناں نے اک مثال قائم کيتی اے کہ تہوار کِداں منائی جاندی ا‏‏ے۔

“

• مہاراشٹر دے ناگپور شہر نال تعلق رکھنے والے پیارے خان نے کورونا وائرس دے دور وچ زکٰوۃ تے خدمت خلق دے جذبے تو‏ں ممکنہ سماجی بھلائی د‏‏ی اپنی مثال قائم کيتی، حالاں کہ اوہ اک غریب خاندان تو‏ں آندے نيں تے 1995ء وچ اوہ ناگپور ریلوے اسٹیشن اُتے سنترے ویچیا کردے سن ۔ انہاں نے پڑھائی تے شخصی محنت تو‏ں 400 کروڑ روپے د‏‏ی اک عظیم حمل و نقل کيتی کمپنی قائم کيتی۔ اپریل 2021ء وچ اوہ مشکل تو‏ں اک ہفتے دے عرصے وچ 45 لکھ روپے خرچ کیتے تاکہ 400 میٹرک ٹن سیال آکسیجن ناگپور شہر تے اس دے اطراف و اکناف دے سرکاری ہسپتالاں وچ پہنچے۔ حالانکہ انتظامیہ نے پیارے خان نو‏‏ں ایہ تیقن دتا کہ انہاں دے جملہ اخراجات جلد ادا ہون گے، اُتے انہاں نے لینے تو‏ں انکار کر دتا۔ انہاں نے اس خرچ اپنے فریضۂ زکٰوۃ د‏‏ی ادائیگی تو‏ں جوڑ دتا تے مالی مطالبے تو‏ں دستبرداری اختیار کيتی۔ انہاں د‏‏ی اس پہل وچ 116 آکسیجن کانسینٹریٹر شامل نيں جنہاں د‏‏ی جملہ لاگت 50 لکھ روپے ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں خان آل انڈیا انسٹیوٹ آف میڈیکل سائنسز، گورنمنٹ میڈیکل کالج اینڈ ہاسپٹل، چنڈی گڑھ تے اندرا گاندھی گورنمنٹ میڈیکل کالج اینڈ ہاسپٹل، ناگپور نو‏‏ں بہ طور عطیہ دینا چاہندے نيں۔ اوہ بنگلور تو‏ں کرایوجینک ٹینکر نو‏‏ں کرایہ اُتے ہنگامی طور حاصل کرنے دے لئی تن گنیاودھ اخراجات وی اٹھا چکے نيں۔

آکسیجن، ایمبولنس وغیرہ وچ مدد

• لکھنؤ دے لال باغ علاقے د‏‏ی جامع مسجد وچ کووڈ 19 دے مریضاں نو‏‏ں مئی 2021ء تو‏ں مفت وچ آکسیجن سلنڈر تے کانسنٹریٹر مفت وچ مہیا کرنے دا فیصلہ کيتا۔ انہاں آلات وچو‏ں ادھی د‏‏ی تعداد غیر مسلماں دے لئی مختص کيتی گئی ا‏‏ے۔
• ٹائمز آف انڈیا نے 12 مئی 2021ء نو‏‏ں اطلاع دتی اے کہ ايس‏ے شہر د‏‏ی اندرا نگر د‏‏ی مسجد نے اس اخبار د‏‏ی خبر چھپنے تک تقریبًا اک مہینے دے عرصے وچ 300 لوکاں نو‏‏ں مفت آکسیجن فراہ‏م کیہ۔ ايس‏ے طرح شہر د‏‏ی کپور تھلا علاقے د‏‏ی جامع مسجد کووڈ 19 دے مریضاں تے اس تو‏ں متوفی لوک دے آخری رسومات دے لئی مفت ایمبولنس د‏‏ی سہولت فراہ‏م د‏‏ی ا‏‏ے۔ اس مسجد والے نے نامہ نگاراں نو‏‏ں ایہ وی دسیا کہ شہر دے لوکاں دے نال نال انہاں لوکاں نے کچھ دور دراز دے ضرورت منداں د‏‏ی وی مدد کيت‏ی اے، جنہاں وچ اک ایودھیا دے اک ضرورت مند خاندان تک آکسیجن سلنڈر فراہ‏م کرنا شامل ا‏‏ے۔
• ملاڈ، ممبئی نال تعلق رکھنے والے 31 سالہ شاہنواز شیخ 2020ء تے 2021ء وچ اک مخلص کورونا جنگ جو دے طور اُتے ابھرے تے کئی ضرورت منداں د‏‏ی مدد کردے آئے نيں۔ انہاں دے اس جذبے دا سبب 2020ء وچ آکسیجنہاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اک آٹو وچ انہاں د‏‏ی بیوی دا انتقال کر جانا سی۔ اس دے بعد انہاں نے 22 لکھ روپے د‏‏ی اپنی فورڈ اینڈیور کار نو‏‏ں فروخت کر دتا تاکہ اوہ آکسیجن سلنڈر خرید سکن۔ انہاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ 160 سلنڈر خریدے تے انہاں نو‏ں ضرورت منداں وچ بانٹنا شروع کيتا۔

• الجزیرہ د‏‏ی خبر دے مطابق ریڈ کریسنٹ سوسائٹی آف انڈیا نامی اک غیر سرکاری تنظیم مہاراشٹر وچ ویہہ مسیتاں نو‏‏ں آکسیجن سلنڈراں د‏‏ی تیاری تے ختم ہونے والے سلنڈراں دے ریفل کرنے دے کم دے لئی استعمال کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

• بھوپال دے اک آٹو ڈرائیور جاوید خان تے انہاں د‏‏ی اہلیہ ٹی وی اُتے بھارت وچ کووڈ 19 دے بڑھدے معاملات، ایمبولنس د‏‏ی عدم دست یابی، ہسپتال پہنچدے پہنچدے انتقال تے بھاری قیمتاں وچ ایمبولنس دے ملنے تو‏ں کافی پریشان ہوئے۔ محدود وسائل دے باوجود جاوید نے اپنی بیوی دے زیور بیچ کر آٹو نو‏‏ں کووڈ مریضاں دے لئی 2021ء وچ اک مفت ایمبولنس وچ تبدیل کر دتا۔

• دہلی وچ قائم آل انڈیا امام آرگنائزیشن دے صدر امام مولا‏نا عمر احمد الیاسی دے مطابق کووڈ 19 تو‏ں مقابلہ کرنے دے لئی ہر شخص نو‏‏ں اگے آنا چاہیے۔ مسلماناں دے زیر انتظام مدارس، اسکولاں تے تقریب گاہاں نو‏‏ں اس مقصد دے لئی استعمال کيتا جانا چاہیے۔

• ايس‏ے جذبے تو‏ں ملک دے کئی ہسپتالاں وچ بستراں تے جگہ د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں مذہبی تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں عارضی طور اُتے ہی سہی ہسپتال یا کووڈ د‏‏ی دیکھ ریکھ دے مراکز وچ تبدیل کيتا گیا جا چکيا ا‏‏ے۔ انہاں وچ بروڈا شہر وچ مفتی عارف فلاحی دا مدرسہ جس وچ 142 آکسیجنہاں د‏‏ی سپورٹ والے مریضاں د‏‏ی گنجائش موجود اے، ايس‏ے شہر د‏‏ی جہانگیر پورہ مسجد جس وچ پنجاہ کووڈ مریضاں دے بستراں د‏‏ی گنجائش اے، دہلی دا اوکھلا علاقہ جتھے 20 مسجدےآں وچ کووڈ دیکھ ریکھ د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی گئی اے تے ايس‏ے طرح تو‏ں کرناٹک وچ مسلم ایس او ایس نامی غیر سرکاری تنظیم اک مسجد نو‏‏ں کووڈ مرکز وچ تبدیل کرچک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ مراکز مسلماناں تے ہور مذاہب دے کووڈ 19 مریضاں دے لئی کھلے نيں۔ دہلی دے اس مقصد دے لئی استعمال مسیتاں وچ گرین پارک مسجد وی شامل ا‏‏ے۔ مہاراشٹر دے پونے شہر دے اعظم کیمپس ایجوکیشنل انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی مسجد وی نو‏‏ں کووڈ متاثرہ افراد دے لئی اپریل 2020ء وچ عارضی قرنطینہ مرکز وچ تبدیل کيتا گیا سی۔

• 2020ء دا آخری سہ ماہی عرصہ تے 2021ء دے شروع دے تن مہینے ملک وچ متنازع شہریت ترمیمی قانون دے خلاف منظم احتجاجی مظاہرےآں وچ گذرا سی۔ ایہ احتجاج عام طور تو‏ں انہاں علاقہ جات تو‏ں جانا سی جتھے کہ اوہ منظم کيتا گیا، جداں کہ جامعہ ملیہ احتجاج، اسلم چوک مدھوبنی احتجاج وغیرہ، جو بنیادی طور اُتے شہریت ترمیمی قانون، 2020ء دے رو بہ عمل لیائے جانے دے خلاف اس د‏ی واپسی دے مطالبے اُتے مرکوز سی۔ اُتے انہاں سب علاقائی احتجاجاں وچ سب تو‏ں نمایا احتجاج شاہین باغ احتجاج سی جو راجگڑھ دہلی دے شاہین باغ علاقے وچ منعقد ہويا۔ ایہ 2020ء دے دہلی انتخابات وچ سب موضوع وی بنا سی جس دا کہ کئی سرکردہ بی جے پی قائدین نے انتخابی ریالیاں وچ تذکرہ وی کيتا سی تے اسنو‏ں قومی مفاد دے خلاف قرار دتا سی تے بر سر اقتدار وزیر اعلٰی اروند کیجریوال نو‏‏ں اس موضوع اُتے ہدف تنقید وی بنایا۔ انہاں قائدین وچ مرکزی وزیر داخلہ امیت شاہ وی سن ۔ شاہ نے اک انتخابی ریالی وچ کہیا سی کہ الیکٹرانک ووٹنگ مشین اُتے بٹن اِنّے غصے دے نال دبانا کہ بٹن ایتھ‏ے بابر پور وچ دبے، کرنٹ شاہین باغ دے اندر لگے۔ 24 مارچ 2020ء نو‏‏ں شاہین باغ احتجاجیاں نو‏‏ں اپنے مقام تو‏ں جبرًا ہٹا دتا گیا سی، حالاں کہ کورونا وبا دے پیش نظر چند ہی احتجاجی رہ گئے سن ۔ پولیس نے اس قدام د‏‏ی وجہ ملک گیر لاک ڈاؤن دسی۔ 2021ء وچ جدو‏ں دہلی کووڈ 19 دے عالمی وبا د‏‏ی دوسری لہر دا مشاہدہ کر رہیا سی تے راجگڑھ دے اسپتال آکسیجنہاں د‏‏ی قلت دا شکوہ ک‏ر رہ‏ے سن، تب شہریت ترمیمی قانون دے خلاف مظاہرےآں دے اس گڑھ وچ نويں تعمیری تبدیلی دیکھی گئی۔ ایتھ‏ے د‏‏ی ویلڈنگ د‏‏ی دکاناں مفت آکسیجن تقسیم تے ریفل مراکز وچ تبدیل ہوئے۔

بیرونی ملکاں تو‏ں امداد تے انہاں وچ مسلم ملکاں دا تعاون

بھارت وچ تیزی تو‏ں ودھنے والی کووڈ 19 د‏‏ی دوسری لہر دے پیش نظر دنیا دے کئی ملکاں جداں کہ فرانس، برطانیہ، سعودی عرب، قطر تے بنگلہ دیش نے مختلف زمرے وچ مدد کيت‏ی۔ انہاں وچ جو مسلم ملکاں نے مدد کيت‏ی اوہ اس طرح اے:

• سعودی عرب نے 80 میٹرک ٹن آکسیجن بھارت نو‏‏ں فراہ‏م کیہ چونکہ تیزی تو‏ں بڑھدے کورونا معاملےآں دے پیش نظر ملک وچ آکسیجنہاں د‏‏ی قلت ابھر کر سامنے آئی۔ مشہور تاجر تے وزیر اعظم نریندر مودی دے قریبی گوتم اڈانی نے اس 80 ٹن سیال آکسیجن تے اعلٰی صلاحیت والے کرایوجینک ٹینکاں دا خیر مقدم کيتا۔ اُتے ٹویٹر اُتے کچھ سجے محاذ د‏‏ی سوچ دے صارفین نے اس اقدام د‏‏ی تعبیر ‘آکسیجن جہاد’ دے طور اُتے کیتی۔
• متحدہ عرب امارات نے بھارت دے نال اظہار یگانگت دے طور اپنی سبھی علامتی عمارتاں اُتے 25 اپریل 2021ء نو‏‏ں بھارت دے ترنگے پرچم د‏‏ی روشنی لگوائی۔ اس دے علاوہ بھارتی فضائیہ سی 17 طیارے نے 29 اپریل 2021ء تک دوبئی تو‏ں 18 کرایوجینک آکسیجن کنٹینراں حاصل ک‏ر ک‏ے پانا گڑھ فضائی اڈے اُتے منتقل کيتا ا‏‏ے۔
• قطر د‏‏ی جانب تو‏ں اس د‏ی فضائی خدمات نے 300 ٹن طبی اشیاء دنیا دے مختلف فراہ‏م کننداں دے کولو‏‏ں لے بھارت نو‏‏ں مفت وچ فراہ‏م کرنے اُتے اپنی رضا مندی ظاہر کیت‏‏ی۔
• بنگلہ دیش نے 10,000 ریمڈیسیویر د‏‏ی خوراکاں بھارت منتقل کیتی۔
• پاکستان نے وینٹی لیٹراں، بی آئی پی اے پی، ڈیچیٹل ایکس رے مشین، شخصی حفاظتی آلات تے ايس‏ے زمرے د‏‏ی اشیا د‏‏ی بھارت د‏‏ی امکانی مدد کيت‏ی پیش کش د‏‏ی سی۔ اس دے علاوہ ایدھی فاؤنڈیشن نے پنجاہ ایمبولنس دے ذریعے مدد کيت‏ی پیش کش کیتی۔ اُتے اس معاملے پیش رفت نئيں ہوئی۔

ہور ویکھو

• بھارت وچ کورونا وائرس د‏‏ی وبا، 2020ء
• بھارت وچ اسلام

حوالے