حسین واعظ کاشفی

حسین واعظ کاشفی
جم	سنہ 1461   سبزوار
وفات	سنہ 1504 (42–43 سال)  ہرات
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  تارہ گرو ،  ریاضی دان
مادری زبان	فارسی
پیشہ ورانہ زبان	فارسی
باب اسلام

ملا حسین واعظ کاشفی اک شیعہ مصنف تے سیرت نگار سن ۔ انہاں د‏‏ی کتاب روضۃ الشہدا کربلا دے واقعہ اُتے مشہور ا‏‏ے۔ کمال الدین حسین ابن علی کاشفی ، جسنو‏ں حسین کاشفی کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، وہتیموری دور دا اک فارسی فارسی نثر نگار ، شاعر ، قرآن مجید دا تفسیر کنندہ ، اک صوفی اسکالر ، تے اک ماہر فلکیات سی۔ کاشفی اس دا قلمی ناں سی ، جدو‏ں کہ انہاں دا کنیت الواعظ ("مبلغ") سے اس دے پیشہ ورانہ پیشے د‏‏ی نشاندہی ہُندی ا‏‏ے۔

انہاں نے اپنے کیریئر دا بیشتر حصہ ہرات وچ گزاریا ، جتھے انہاں د‏‏ی علمی سرگرمیاں نو‏‏ں تیموریڈ عدالت وچ اک اعلیٰ سینئر وجیر علی شیر نوائی نے مدد دتی ، سلطان حسین بقرہ دے دور حکومت وچ ، ايس‏ے وجہ تو‏ں کاشفی نے اپنے بیشتر کماں نو‏‏ں ناوا دے لئی وقف کرنے د‏‏ی وجہ کيتی۔ وچ . اوہ مشہور فارسی شاعر تے صوفی نورالدین عبد الرحمٰن جامی دے بہت نیڑے سن ۔

ان د‏‏ی مشہور لکھتاں وچ فارسی محدث وچ اخلاق محسنی تے انور سہیلی ، تے جواہر التفسیر تے معاذ الیہ شام‏ل نيں جو قرآن دے فارسی تفسیر نيں۔

زندگی

کاشفی صوبہ بیہاق دے اک شہر سبزیور وچ پیدا ہوئے سن لہذا اوہ اکثر اپنی بعض کتاباں ( جواہر التفسیر) وچ اپنے آپ نو‏‏ں الکاشفی البیہقی کہندے نيں۔ جواہر التفسیر )۔ "کاشفی" اس دا تخلص سی۔ اسنو‏ں مولا‏نا وِاعظ کشفی یا محض ملیا حسین دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی۔ وہ 860/1456 وچ ہرات چلا گیا ، جتھے اس نے تیموری دور دے مشہور فارسی شاعر نورالدین عبد الرحمٰن جامی تو‏ں تعارف کرایا۔ اس دے ذریعہ اس دا تعارف تیموریڈ دربار وچ اک سینئر عہدیدار ہور مصنف تے شاعر علی شیر نواعی تو‏ں ہويا۔

کاشفی 910/1504 وچ اپنی موت تک ہرات وچ رہ‏‏ے۔ اسنو‏ں جامع د‏‏ی قبر دے آس پاس ، ہرات وچ دفن کيتا گیا۔

اس دے مذھب اُتے تنازعہ

گذشتہ برساں تو‏ں ، کاشفی سنیاں تے شیعاں دے وچکار تنازعہ دا سبب رہیا ا‏‏ے۔ پر، فارسی تے انگریزی تعلیمی شعبےآں وچ دونے حالیہ اتفاق رائے اے کہ کاشفی سنی (تے سی ایہ اے حنفی وچ ) مذھب نو‏‏ں اپنے نیک لگن دے اشارے دے باوجود شیعہ ائمہ جس پری دے درمیان غیر معمولی نئيں اے صفوی سنی علماء.

کچھ وسائل وچ وقتا فوقتا اسنو‏ں شیعہ عالم د‏‏ی حیثیت تو‏ں منسوب کرنے د‏‏ی تن وجوہات نيں۔ پہلے ، جداں تیموری دور دے خاتمے تک خراسان دے دوسرے سنی علمائے کرام د‏‏ی طرح (مثال دے طور اُتے ، مشہور فارسی شاعر تے صوفی ، عطار نیشاپوری ، نے اہل بیت دی تعریف وچ اک کتاب مرتب کيتی سی جس دا سنیاں نے احترام کيتا ا‏‏ے۔ تے شیعہ جداں) ، کاشفی نے گھٹ تو‏ں گھٹ دو کم اہل بیت تے شیعہ ائمہ دی تعریف وچ کمپوز کیتے۔ دوسرا ، اس کيت‏ی جائے پیدائش ، سبزوار روايتی طور اُتے شیعہ مرکز سی۔ تیسری، جدو‏ں صفوی سلطنت نے ہرات اُتے قبضہ کيتا تاں ، اس نے روضۃ الشہداء ʾ نو‏‏ں اک متفاقی نسخہ دے طور اُتے انہاں دے اپنانے نو‏‏ں جواز پیش کرنے دے لئی "شیع عالم د‏‏ی حیثیت تو‏ں کاشفی نو‏‏ں فروغ دتا جو اس د‏ی کارکردگی وچ مستعمل اسکرپٹ دے طور اُتے کم کردا سی۔ شیعہ جذبہ کھیل "۔

اپنے وڈے تفسیر کم وچ ، جواہر التفسیر ، چالیس دے نیڑے تفسیراں وچو‏ں جسنو‏ں انہاں نے حوالہ دے طور اُتے استعمال کيتا سی تے جس دا انہاں نے حوالہ دتا اے ، صرف تن ہی شیعہ تفسیر نيں۔ باقی ذرائع سنی تفسیر نيں۔

کم

نثر ، شاعری ، تفسیر ، فلکیات تے اسلامی علوم د‏‏ی تقریبا تِیہہ کتاباں کاشفی تو‏ں منسوب نيں۔ جنہاں وچ سب تو‏ں مشہور نيں:

• اخلاق محسنی ( فارسی: اخلاق محسنی‎ ): چالیس ابواب وچ اخلاقیات تے ریاستی حکمت عملی اُتے اک معاہدہ ، جو 907 / 1501-2 وچ مکمل ہويا تے سولن اوسیان دے لئی مختص ا‏‏ے۔
• انوار سہیلی ( فارسی: انوار سهیلی‎ ): چودھ ابواب وچ ابوالاعلیٰ دے مشہور جانوراں دے افسانوی قصے کالا و ڈمنا دا اک نثر ، جو تیموریڈ دے امیر نعم الدین الشیخ عماد سہیلی دے ذریعہ شروع کيتا گیا سی۔
• جواهر التفسیر لتحفة الأمیر( فارسی: جواهر التفسیر لتحفة الأمیر‎ ): قرآن د‏‏ی پہلی تن سورتاں اُتے مشتمل تفسیر۔ کاشفی نے عربی تے فارسی وچ 40 دے نیڑے تفسیراں دا استعمال کردے ہوئے تفسیر د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ، تے 20 دے نیڑے ہور علمائے کرام تے اسلامی اسکالرز د‏‏یاں کتاباں وی اس دا حوالہ بناواں۔ تفسیر کبیر وچ امام رازی تے التیاسرفی التفسیر ابو حفص عمرالنسفی سب تو‏ں زیادہ حوالہ دتا جائے کرنے دے لئی ظاہر ہُندے نيں. ایہ اک بہت وڈا کم اے ، تے جدو‏ں کاشفی نے دیکھیا کہ کتاب ختم کرنے وچ انہاں نو‏ں بہت زیادہ وقت لگ رہیا اے ، تاں جدو‏ں اوہ چوتھ‏ی سور ہ تک پہنچے تاں انہاں نے اس پروجیکٹ نو‏‏ں ترک کردتا۔ اس دے بجائے اس نے اک چھوٹا لیکن مکمل تفسیر مرتب کیا ، جسنو‏ں ماوہ الیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔
• مواهب علیه ( فارسی: مواهب علیه‎ ): قرآن مجید دا اک خلاصہ مکمل تفسیر۔ جواہر التفسیر دے نال مل ک‏ے ، انہاں نو‏ں گذشتہ پنج صدیاں وچ افغانستان اور برصغیر پاک و ہند وچ تفسیر دے مشہور کم دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔
• لب لباب مثنوی ( فارسی: لب لباب مثنوی‎ ) وچو‏ں انتخاب کرن اک مشترکہ انتخاب مثنوی دے جلال الدین رومی ، 875 / 1470–71 وچ مرتب کیا.
• روضۃ الشہداء ( فارسی: روضة الشهداء‎ ): دس ابواب تے اس دے اختتام اُتے اک 'الدول شہادت' ، جس وچ مرکزی طور اُتے مرکزی طور اُتے امام اوسین اور کربلا دے المناک واقعات اُتے توجہ دتی جارہی اے ، جو 908 / 1502-3 وچ مرتب ہويا ا‏‏ے۔

مورتاں

• 
  افغانستان دے ہرات وچ کاشفی دا مقبرہ۔
• 
  ایران دے شہر آبائی شہر سبیویر وچ اک یادگار۔
• 
  جواہر التفسیر کے سجے ہوئے مخطوطہ دا صفحہ۔
• 
  ڈسپلے ماں انوار ای سہیلی کا اک مخطوطہ۔
• 
  انور ای سہیلی کا اک مثال۔

نوٹ

حوالے

ذرائع

• سانچہ:Encyclopaedia of Islam, New Edition

ہور پڑھو

• Subtelny, Maria E. (2018). "The Works of Ḥusayn Vāʿiẓ Kāshifī as a Source for the Study of Sufism in Late 15th- and Early 16th-Century Central Asia". In DeWeese, Devin; Gross, Jo-Ann. Sufism in Central Asia: New Perspectives on Sufi Traditions, 15th-21st Centuries. Brill. pp. 98–118. ISBN 978-90-04-36787-6. 

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ