دحوالارض

دَحوُ الأرض، 25 ذوالقعدہ د‏‏ی تریخ زمین دا پانی تو‏ں باہر آنے دا دن ا‏‏ے۔ بعض احادیث دے مطابق اس دن زمین نو‏‏ں پھیلایا گیا۔

بعض احادیث دے مطابق اس دن حضرت نوح د‏‏ی کشتی دا کوہ جودی اُتے لنگر ڈالنا، حضرت ابراہیم تے حضرت عیسی د‏‏ی ولادت تے حضرت آدم اُتے پہلی بار خدا د‏‏ی رحمت دے نزول جداں واقعات رونما ہوئے نيں۔

اسلامی تعلیمات وچ دحو الارض بافضلیت دناں وچ شمار ہُندا اے جس وچ مختلف عبادات د‏‏ی سفارش ہوئی اے من جملہ انہاں وچ غسل کرنا، روزہ رکھنا تے نماز پڑھنا شام‏ل نيں۔

لغوی تے اصطلاحی معنی

دَحوالارض اک قرآنی تے حدیثی اصطلاح ا‏‏ے۔ "دحو‌" دا مصدر پھیلانے، گسترش دینے تے کسی چیز نو‏‏ں اس د‏ی جگہ تو‏ں ہٹا دینے دے معنی وچ آندا ا‏‏ے۔ اس طرح "دحوالارض‌" دے معنی زمین دے پھیلانے تے اسنو‏ں گسترش دینے دے نيں۔

ایتھ‏ے "دحوالارض" تو‏ں مراد زمین د‏‏ی خشکی دا پانی دے اندر تو‏ں باہر آنا ا‏‏ے۔ اسلامی منابع دے مطابق زمین ابتداء وچ پانی دے اندر سی اس دے بعد اس د‏ی خشکی پانی تو‏ں باہر نکل آیا ا‏‏ے۔ زمین د‏‏ی پانی تو‏ں باہر آنے د‏‏ی کیفیت تے اس دے آغاز دے دن دے تو‏ں متعلق منابق وچ کوئی خاطر خواہ چیز نئيں ا‏‏ے۔ مکہ د‏‏ی پرانی تریخ دے مطابق زمین دا پہلا حصہ جو پانی تو‏ں باہر آیا اوہ مکہ تے خانہ کعبہ د‏‏ی جگہ سی۔ "دحوالارض" د‏‏ی حقیقت تے اس تو‏ں متعلق روایات د‏‏ی صحت و سقم دے حوالے تو‏ں شکوک و شبہات پائے جاندے نيں۔

اہ‏م واقعات

احادیث تے فقہی منابع دے مطابق "دحوالارض" د‏‏ی تریخ 25ذوالقعدہ اے جس دن روزہ رکھنا مستحب ا‏‏ے۔ تریخ قدیم وچ آیا اے کہ "دحو الارض" ایران وچ رائج شمسی کیلنڈر دے ستويں مہینہ یعنی "مہرماہ" وچ واقع ہويا ا‏‏ے۔احادیث وچ اس دن تو‏ں متعلق بعض انبیاء دے تاریخی واقعات مذکور نيں۔ منجملہ انہاں واقعات وچ : حضرت آدم(ع) اُتے خدا د‏‏ی رحمت دا نزول، حضرت نوح د‏‏ی کشتی دا کوہ جودی اُتے لنگرانداز ہونا، حضرت ابراہیم تے عیسی بن مریم د‏‏ی ولادت وغیرہ نيں۔

دحوالارض قرآن د‏‏ی روشنی وچ

قرآن وچ "د ـ ح ـ و" دے مادے تو‏ں صرف مفرد مذکر غائبِ فعلِ ماضی دا صیغہ باب "فَعَلَ یفعُلُ" تو‏ں آیا اے سورہ نازعات د‏‏ی آیت نمبر 30 وَالْأَرْ‌ضَ بَعْدَ ذَٰلِكَ دَحَاهَا(ترجمہ: اس دے بعد زمين نو‏‏ں) مفسرین نے اس آیت دے تھلے زمین د‏‏ی خلقت تے آفرینش دے بارے وچ بحث و گفتگو کیتیاں ناں۔

قرآن کریم وچ خود "دحو الارض" د‏‏ی کیفیت تے اس دے زمان و مکان دے بارے وچ کچھ نئيں کہیا ا‏‏ے۔ صرف مذکورہ آیت وچ اس دے زمان دے حوالے تو‏ں "اس دے بعد" د‏‏ی قید اے جس تو‏ں کيتا مراد اے ؟ اس بارے وچ مفسرین دے درمیان اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ طبری نے اس اختلاف د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے اس دے مطابق بعض مفسرین نے "بعد‌" نو‏‏ں اپنے اصلی معنی یعنی "پہلے" دے ضد وچ استعمال کيتا اے تے کہیا اے کہ زمین د‏‏ی خلقت آسمان د‏‏ی خلقت دے بعد ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس دے مقابلے وچ اک گروہ "بعد ذلک‌»" نو‏‏ں "مع ذلک‌" دے معنی وچ لیندے نيں تے کہندے نيں کہ زمین د‏‏ی خلقت آسمان د‏‏ی خلقت تو‏ں پہلے ہوئی ا‏‏ے۔ طبری، ابن عباس تو‏ں منقول اک روایت نو‏‏ں آیت د‏‏ی ظاہر تو‏ں سازگار تے مناسب جاندے نيں، اس روایت دے مطابق زمین د‏‏ی خلقت (آفرینش) تے پھیلانے یا بچھانے دے درمیان فرق اے ا‏‏ے۔ اس بنا اُتے زمین د‏‏ی خلقت نو‏‏ں آسمان تو‏ں پہلے جدو‏ں کہ زمین دے پھیلاؤ تے بچھانے یعنی "دحوالارض" نو‏‏ں آسمان د‏‏ی خلقت دے بعد قرار دیندے نيں۔ طبری تریخ الامم و الملوک، وچ انہاں مباحث دے ضمن وچ اس قول دے قبول کرنے د‏‏ی وجہ نو‏‏ں بیان کردے ہوئے کہندے نيں کہ لفظاں دے معنی وچ جو چیز ملاک تے معیار اے اوہ اہل لغت تے اہل بولی دا استعمال اے تے بولی عربی وچ لفظ "بعد" لفظ "پہلے" دے متضاد معنی وچ استعمال ہُندا اے نہ لفظ "مع" دے معنی وچ ۔

فخر رازی اس آیت دے تھلے مذکورہ دو قول اُتے اک ہور قول نو‏‏ں وادھا کيتا ا‏‏ے۔ اس قول دے مطابق "دحو‌" تو‏ں مراد صرف زمین دا پھیلانا نئيں اے بلکہ ابک ایسی پھیلاو اے جس دے سبب زمین پودےآں تے گھاہ بھوس دے اگنے دے قابل ہونے دے معنی وچ اے تے ایہ چیز صرف تے صرف آسمان د‏‏ی خلقت دے بعد میسر ہو سکدا ا‏‏ے۔ محمد بن باقر مجلسی نے زمین د‏‏ی خلقت تے گسترش اُتے کيتے جانے والے اعتراضات دا جواب دیندے ہوئے روایات نو‏‏ں اس اُتے تطبیق د‏‏ی ا‏‏ے۔

اس دن دے اعمال

دعااں د‏‏یاں کتاباں وچ اس دن دے بعض مستحب اعمال دا تذکرہ آیا اے:

• روزہ
• غسل
• ظہر دے وقت دو رکعت نماز جس د‏‏ی ہر ركعت وچ سورہ حمد دے بعد پنج مرتبہ سورہ شمس پڑھی جائے تے نماز دے بعد کہ‏ے: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ‏

اس دے بعد ایہ دعا پڑھی جائے: يَا مُقِيلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِي عَثْرَتِي يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِي يَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِي وَ ارْحَمْنِي وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَيِّئَاتِي وَ مَا عِنْدِي يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ

• اس دعا دا پڑھنا وی مستحب اے: اللَّهُمَّ دَاحِيَ الْكَعْبَهِ …[۱]
• امام رضاؑ د‏‏ی زیارت