روضۃ الشہداء (کتاب)

روضۃ الشہداء

موضوع	تریخ
ناشر	کتابفرواشی اسلامیہ(تہران)
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|روضۃ الشہداء (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

رَوْضَۃُ الشُہَداء فارسی بولی وچ حضرت امام حسین د‏‏ی شہادت تے کربلا دے مصائب دے متعلق لکھی گئی کتاب اے ۔ اسک‏‏ے مصنف دا ناں ملاحسین واعظ کاشفی (متوفای ۹۱۰ق) اے ۔ایران وچ امام حسین د‏‏ی عزاداری د‏‏ی مجالس وچ اس کتاب تو‏ں کربلا دے واقعات و مصائب پڑھے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے عزاداری د‏‏ی مجالس نو‏‏ں روضہ کہیا جانے لگیا ۔اس کتاب د‏‏ی تالیف صفویہ تے قاجاریہ دور وچ ہور مقتل نویسی د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی تالیف دا سبب بنی ۔ شہید مطہری نے اپنی کتاب حماسۂ حسینی تے ہور محققاں نے اس کتاب دے مندرجات اُتے تنقید تے اعتراضات کيتے نيں ۔

مؤلف

کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی سبزواری (متوفی 910ھ) خراسان دے نويں صدی ہجری دا عالم سی جو سبزوار دا رہنے والا سی ۔اس نے اس کتاب نو‏‏ں اپنی عمر آخری حتو‏ں ميں تالیف کيتا ۔وہ اک شاعر تے واعظ سی ۔واعظ تے کاشفی دا تخلّص ايس‏ے مناسبت تو‏ں اے ۔اس دتی تبلیغی تقاریر تے مجالس اپنے زمانے وچ مشہور سن تے اس دے معاصرین نے اس زمانے وچ حاکمان وقت تے عوام الناس دے ہاںاس دتی شہرت دے بارے وچ لکھیا اے ۔روضۃ الشہداء د‏‏ی روش تحریر تے انداز بیان نے اس کتاب نو‏‏ں شہرت جاودانی بخشی۔ مؤلف دے مذہب دے متعلق مختلف اقوال موجود نيں ۔

ملاحسین واعظ کاشفی سال ۹۱۰ھ نو‏‏ں فوت ہويا اس دا مزار اس وقت سبزوار وچ حاج ملا ہادی سبزواری دے مزار تے شہر دے مصلا (نماز جمعہ پڑھے جانے د‏‏ی جگہ) دے درمیان واقع اے ۔

کتاب

آقا بزرگ تہرانی لکھدا اے :

«روضۃ الشہداء فارسی بولی د‏‏ی ملمّع تے درخشاں تالیف اے جو مولی واعظ حسین بن علی کاشفی بیہقی (متوفا ۹۱۰ق) نے تالیف کيتا ۔ایہ کتاب ۱۰ ابواب تے اک خاتمے اُتے مشتمل اے ۔ مؤلف نے ایہ کتاب امام حسن تے امام حسین (ع) ہور کچھ سادات دے احوال وچ لکھی اے ۔ ۱٧ صفحات أنساب سبطی النبی (ص) دے عنوان تو‏ں ترتیب دتے نيں ۔بعض اس کتاب نو‏‏ں فارسی بولی دا پہلا مقتل سمجھدے نيں کہ جو فارسی بولی لوکاں وچ اس قدر رائج ہويا کہ اس دے پڑھنے والے نو‏‏ں روضہ خوان کہندے سن تے ایہ ناں اج تک شہرت رکھدا اے تے ہر مصائبب پڑھنے والے نو‏‏ں روضہ خوان کہیا جاندا اے ۔ لیکن مقتل دے حصے وچ اسيں بیان کرن گے کہ اس تو‏ں پہلے وی فارسی بولی وچ مقتل لکھے گئے کہ جنہاں تو‏ں مؤلف نے مطالب نقل کيتے نيں ۔ اس تو‏ں پہلے فارسی بولی وچ ابی المفاخر رازی د‏‏ی تالیف اے کہ جس تو‏ں روضۃ الشہداء وچ اشعار نقل ہوئے نيں ۔

سبب تالیف

ہرات دے بزرگاں وچو‏ں اک بزرگ د‏‏ی اس درخواست اُتے کہ فارسی بولی وچ ذکر مصائب امام حسین(ع) تے واقعہ کربلا موجود نئيں نيں ، اک تالیف کيتی ضرورت اے اس دے بارے وچ قلم اٹھایا جائے تے اوہ کوشش کرے کہ عربی بولی دے اشعار نو‏‏ں فارسی بولی وچ ترجمہ کرے ۔

مضامین کتاب

کتاب ۱۰ ابواب تے اک خاتمے نو‏‏ں شام‏ل اے جس وچ آئمہ طاہرین دے مختصر حالات زندگی لکھے گئے نيں لیکن مؤلف دا اصلی ہدف مصائب امام حسین(ع) اے جدو‏ں کہ انبیاء د‏‏ی مصیبتاں تے قریش د‏‏ی طرف تو‏ں رسول اللہ اُتے ڈھائے جانے والے ستم نو‏‏ں بحث دا ابتدائی حصہ قرار دتا اے ۔

یہ کتاب واقعہ کربلا تو‏ں مخصوص نئيں اے کتاب دا ادھا حصہ انبیا وچو‏ں حضرت آدم تو‏ں پیامبر اسلام ہور حضرت فاطمہ، امیرالمؤمنین تے ہور ائمہ طاہرین د‏‏ی زندگی دے بیان اُتے مشتمل اے اسک‏‏ے علاوہ بعض سادات دے متعلق وی ذکر موجود اے

ابواب کتاب

• باب اول: بعض انبیاء علیہم السلام د‏‏ی مصیبتاں دا بیان۔
• باب دوم: رسول اللہ دے نال قریش تے باقی کفّار د‏‏ی جفاواں دا تذکرہ۔
• باب سوم: رحلت حضرت سید المرسلین۔
• باب چہارم: بعض احوال سیدة النّساء فاطمہ زہرا۔
• باب پنجم: حضرت علی(ع) دے حالات تے ولادت تو‏ں شہادت تک دے کچھ واقعات۔
• باب ششم: بیان فضائل و حالات امام حسن علیہ السلام ولادت تو‏ں شہادت۔
• باب ہفتم: مناقب تے فضائل امام حسین(ع) ولادت تو‏ں شہادت۔
• باب ہشتم: شہادت مسلم بن عقیل بن ابی طالب تے اسک‏‏ے بعض فرزنداں دا تذکرہ۔
• باب نہم: امام حسین علیہ السلامکا کربلا پہنچنا تے اعدا تو‏ں شدید محاربہ۔
• باب دہم: واقعۂ کربلا دے بعد اہل بیت عصمت (ع) دے نال پیش آنے والے واقعات ۔
• خاتمہ: معصومین (ع) د‏‏ی اولاد تے اعقاب دا تذکرہ.

منابع کتاب‏

بھانويں کاشفی نے اس کتاب دے مآخذاں د‏‏ی راہنمائی نئيں کيت‏‏ی اے لیکن کتاب د‏‏ی تحلیل دے ذریعے کہیا جا سکدا اے کہ اس نے فتوح ابن اعثم کوفی، روضۃ الاحباب، شواہد النبوۃ، عیون اخبار الرضا، کنز الغرائب، مصابیح القلوب، مقتل الشہداء تے نور الائمۃ نامی کتاباں تو‏ں استفادہ کيتا اے .اس دے علاوہ بوہت سارے مجہول تے غیر معتبر منابع تو‏ں وی استفادہ کيتا اے ۔ کاشفی انہاں مآخذاں تو‏ں نقل کرنے وچ کِسے دقت دا پابند ہی نئيں رہیا بلکہ صحیح تے درست نقل کرنے د‏‏ی بجائے اس نے داستان گوئی تے قصہ گوئی دا زیادہ سہارا لیا اے ۔

اہمیت تے خصوصیات

جداں کہ کتاب دے مقدمے وچ آیا اے کہ قوی نثر دے ہمراہ شعر و تریخ ،آیات و روایات ،تاریخی تے فقہی کثیر معلومات ،گونا گاں منابع خاص طور اُتے شغیر شیعہ کتاباں تو‏ں استفادہ،کتاب دا جامع ہونا اس کتاب دے مثبت نکات وچو‏ں اے ۔روضۃ الشہداء پہلا رواج پیدا کرنے والا مقتل شمار ہُندا اے ۔

یہ کتاب اپنی ادبی روش تے خوبصورت نثر د‏‏ی بنا اُتے بہت جلد اپنے زمانے وچ رواج حاصل کر گئی ایتھ‏ے تک کہ اج کل وی غیر مستقیم طور اُتے عزاداری د‏‏ی مجالس وچ لوکاں د‏‏ی مورد توجہ اے ۔ابھی تک کئی مرتبہ تے مختلف زباناں وچ ترجمہ ہو چک‏ی اے یا شعری صورت وچ لکھی گئی اے ۔

تنقید واعتراضات

روضۃ الشہدا اس قدر شہرت حاصل کرنے دے باوجود بعد دے زمانےآں وچ اسنو‏ں اپنے ضعیف مطالب اُتے مشتمل ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں علما تے محققاں د‏‏ی مخالفت دا سامنا رہیا تے بہت زیادہ اس اُتے اعتراضات وارد کيتے گئے نيں ۔ ناقدین د‏‏ی نظر دے مطابق اہ‏م ترین اشکالات روضۃ الشہداء د‏‏ی صوفیانہ نگاہ ، نادرست بیان تے کاشفی د‏‏ی قصہ گوئی نيں ۔ ناقدین دا کہنا اے اے کہ ایہ کتاب صرف مصائب نو‏‏ں بیان کردی اے لیکن واقعہ کربلا د‏‏ی سیاست تے بہادری د‏‏ی بیان گر نئيں اے تے نہ ہی کربلا دے وقوع دے عوامل و اسباب نو‏‏ں بیان کردی اے ۔

عبداللہ افندی اصفہانی نے ریاض العلماء، میرزا حسین نوری نے لؤلؤ و مرجان تے شہید مطہری نے حماسہ حسینی وچ اس اُتے شدید تنقید د‏‏ی اے ۔

ناقدین دے اقوال

• میرزا ابوالحسن شعرانی: روضۃ الشہداء وچ ضعیف چیزاں د‏‏ی نقل اُتے تعجب نئيں ہونا چاہیدا چونکہ مؤلف مقصود بیان دے ادا کرنے وچ اک قوی مقرر اے بھانويں مقصود دے بیان کرنے وچ صرف مؤرخ ہونا کافی نئيں اے ۔
• میرزا عبدالله بن عیسی افندی: اس کتاب د‏‏ی اکثر روایات ہی نئيں بلکہ تمام غیر مشہور تے غیر معتبر کتاباں تو‏ں لی گئياں نيں ۔
• سید محسن امین:اس کتاب د‏‏ی روایات غیر مشتند تے تاریخی واقعات دے نال مطابقت نئيں رکھدی نيں ۔
• محدث نوری: اس کتاب د‏‏ی بعض روایات کسی تاریخی پشتوانہ دے بغیر نيں ۔
• شہید مطہری:جھوٹھیاں پُر اے تے ایہ تالیف اصلی منابع تے امام حسین د‏‏ی واقعی تریخ دے مطالعہ تو‏ں مانع ا‏‏ے۔
• سید محمد علی قاضی طباطبائی: اس کتاب دا مطالعہ اعتبار دے درسے سا ساقط تے کسی ارزش دا حامل نئيں اے .

چاپ

یہ کتاب پہلی مرتبہ ۱۲۸٧شمسی لاہور تو‏ں تے ۱۳۳۱شمسی وچ بمبئی تو‏ں فیر ۱۳۳۳شمسی نو‏‏ں تہران تو‏ں چھپی ۔ اسک‏‏ے بعد تاں متعدد مرتبہ چھپی اے ۔

حوالے

منابع

• امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ ق.
• تہرانی، آقا بزرگ، الذریعہ، بیروت، دارالاضواء.
• نوری، میرزا حسین، لؤلؤ و مرجان،تہران ۱۳۸۸.
• مطہری، مرتضی، مجموعہ آثار، ج۱٧، تہران، انتشارات صدرا، ۱۳٧٧.
• کاشفی، ملیا حسین، روضۃ الشہداء، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.
• قاضی طباطبائی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشہدا،، تہران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۳ش.
• کتاب‌شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانہ ای علوم اسلامی نور.
• جوادی، قاسم، بررسی کتاب روضۃ الشہداء اثر مرحوم ملیا حسین کاشفی، مجموعہ مقالات کنگره ملی حماسہ حسینی، درالعرفان، ۱۳۸۹ش.