شیوا
| شیوا | |
|---|---|
 | |
| دیوناگری | शिव |
| تامل متن | சிவன் |
| اشتراک | برہمن (شیویت)، تریمورتی، دیو |
| مسکن | کیلاش |
| منتر | اوم نماہا شیوایا مہامرتیون جیا منتر شیوا تانڈاؤ ستوترم |
| ہتھیار | ترشول، پشو پتستر |
| علامات | شیو لنگ |
| ساتھی | ستی، پاروتی |
| اولاد | گنیش کارتیدے |
| سواری | نندی |
| تہوار | مہا شواراتری |
شیوا ھندو مت دا اک دیوتا اے۔ اینوں تباہی تے پلٹا کے نویاں بنان دا دیوتا آکھیا گیا اے۔
ہندو میتھالوجی دے مطابق شیوجی یگیاں تے راگاں دے مالک ، درخشان ، تاباں ، فیاض ، انساناں ، حیواناں ، گھوڑےآں تے گایاں نوں تندرستی دینے والے پرورش کنندہ ، مرضاں نوں دور کرنے والے تے گناہاں نوں معافی دینے والے نيں ۔ وجر ، کمان تے تیر رکھنے والے ، خوفناک تے مہلک شکل جنگلی جانور دی طرح نيں ۔ انہاں نوں ایشان ، مہشیور تے مہادیو کہاجاندا اے ۔ کیوں کہ اس دی ابتدا انتہا تے انجام نئيں اے ۔ متبرک اما دے خاوند مثل نیل کنٹھ تن آنکھو والے تے سب توں اعلیٰ مالک نيں ۔ ایہی برہما جی ، ایہ ہی اندر ، ایہی وشنوجی تے غیرفانی نيں ۔
رامائین وچ شیوجی نوں عظیم دیوتا کہیا گیا ۔ شوجی دی وشنوجی توں لڑیائی ہوئی اُتے برہما تے وشنو جی نے انہاں دی پوجا وی کيتی سی ۔ مہابھارت وچ وشنو جی تے سری کرشن جی نوں وڈا کہیا گیا اے ۔ لیکن بعض جگہ شوجی نوں سب اعلیٰ تے مالک لکھیا اے ۔ جس دی وشنو جی تے سری کرشن جی نے پرستش دی اے ۔ شیو جی مہادیو نيں تے اندر ، وشنو جی تے برہما نوں انہاں نے ہی پیدا کيتا اے ۔ پوراناں دے مطابق وشنو تے شیو اک ہستی نيں ۔
حلیہ
[سودھو]شوجی دے پنج منہ تے شکل نہایت خوبصورت اے ۔ اس دے اکھاں اُتے پیشانی اُتے تیسری اکھ اے ۔ جس دے گرد چاند دا حلقہ اے ۔ بالاں دا گچھا سیکھ اُتے کنڈل دی طرح اے ۔ اپنی جٹاواں وچ گنگا دا پانی جدوں سورگ توں گرا تاں جٹاواں وچ لے لیا کہ اس دا زور توٹ جائے ۔ گلے وچ منڈ مالا ، ناگ کنڈل ، نیل کنٹھ یعنی گلے وچ ترسول یا پناک ، پوشاک ہرن ، شیر تے ہاتھی دے چمرہ دی ۔ اس لئی اس دا ناں کردی واس پيا ۔ بعض اوقات شیر دے کھل دا لباس تے ہتھ وچ اک ہرن دی کھل اے ۔ نندی بیل اکثر اس دے نال رہندا اے تے اجگر ، کمان ڈور ، کھٹوانگ تے پاش ہتھ وچ لئی ہوئے ۔ اس دے محافظ تے دربان بھوت راکش وغیرہ ہُندے نيں ۔ شیو جی دی تیسری اکھ وڈی خطرناک اے ۔ اس اکھ توں شیو جی نے کم دیو نوں جلیا کے خاکستر کردتا سی ۔ برہما جی نے شیوجی دے لئی سخت لفظاں کہے سن تاں شوجی نے برہماجی دا پنجواں سر کٹ ڈالیا سی تے ہن برہما جی دے چار منہ نيں ۔ مختلف جگہاں اُتے شیوجی دی وڈی پوجا ہُندی اے تے انہاں دا ناں وشویشور وی اے ۔
شیو جی دے کھالاں دے لباس دے بارے وچ کتھا اے کہ اک دفعہ شیو جی اک خوبصورت برہمن دی شکل بنا کے کسی جنگل وچ گئے ۔ اوتھے رشیاں دیاں عورتاں انہاں اُتے شکل دیکھ فریقہ ہوگئياں ۔ رشیاں برا لگیا تے شیوجی نوں سزا دینے دے لئی اک گڑھا زمین وچ کھود کر اس وچ اک جادو دا چیندا بیٹھایا جائے کہ شیوجی نیڑے آئیاں تاں حملہ کرے ۔ مگر شیوجی نے اس چیندے نوں مار ڈالیا تے اس دی کھل نوں پہن لیا ۔ فیر رشیاں نے اک ہرن تیار کيتا ۔ مگر شیو جی نے اسنوں وی مار ڈالیا اس دی کھل ہتھ رہیندی اے ۔ فیر انہاں نے اک گرم لوہا جادو توں بنایا ۔ اسنوں وی شیو جی پکڑلیا تے اس دا تشول استعمال کرنے لگے ۔
ہاتھی دی کھل دی کھدا ایويں اے کہ اک اسر گیہ نے اس قدر طاقت حاصل کرلئی کہ اس نے دیوتاواں نوں اپنے قابو وچ کرلیا ۔ فیر منو نوں قابو کرنے دے لئی ہاتھی دی شکل وچ حملہ کيتا ۔ منو بھج کر کاشی دے شیوجی دے مندر وچ جاگھسے ۔ شیوجی نے گیہ نوں ماڑ ڈالیا تے اس دے چمڑہ نوں چمڑہ نوں استعمال کرنے لگے ۔
ٍنام تے خصوصیات
[سودھو]براہمن وچ لکھیا اے کہ جدوں رودر برہماجی دی پیشانی توں پیدا ہوئے تاں رونا شروع کيتا ۔ اس دے باپ پرجاپت نے رونے دا سبب پُچھیا تاں میرا کوئی ناں نئيں اے تے پیدا ہونے دی وجہ کيتا اے ۔ اس دے باپ نے رونے دی وجہ توں رودر ناں رکھ دتا تے بعض جگہ ایہ لکھیا اے کہ متواتر اٹھ دفعہ اس نے اپنا ناں پُچھیا تاں اس دے اٹھ ناں بہو ، سترو پشوپتی ، اگردیو ، مہادیو ، ایشان ، اشنی ، شیو رکھے گئے ۔ ایہ ناں اس دی خصوصیات نوں ظاہر کردے نيں ۔ چنانچہ رودر تے مہاکال نہایت غارت تے تباہ کرنے والی طاقت ۔ شیو تے شنکر دوبارہ پیداہ کرنے والی طاقت ۔ یعنی اک دفعہ تباہ کرکے دوبارہ بحال کرنا ۔ اس لئی انہاں دا ناں ایشور یعنی سب دا مالک تے مہادیو یعنی سب توں وڈا اے ۔ اس دا نشان لنگ یونی دے نال یعنی اوہ شکتی جو اس دے نال اے ۔ شیو مہایوگی تے ریاضت درود تے جپ تپ ، دہیان تے مراقبہ وچ اسنوں کمال حاصل اے ۔ ایہ معجزااں تے کرامتاں دی کھدان اے ۔ ایہ برہنہ زاہد تے جٹی یعنی بالاں دا گچھہ سر اُتے تے تمام بدل اُتے راکھ ملی ہوئی ہوئے تاں اس حالت نوں بھیرو یعنی خوفناک تے تباہ کرنے والا اے تے اسنوں بربادی اُتے خوشی ہُندی اے ۔ اس دا اک ناں بھورتیشور یعنی بھوتاں دا آقا تے بھورتیشور دی آمد تے پوجا قبرستاناں تے مساناں وچ ہُندی اے ۔ ایہ گلے وچ سپ تے انسانی کھوپڑیاں دی مالا گلے وچ اے ۔ اس دے نال بھوتاں دی فوج رہندی اے ۔ جس دا کم باغی راکشاں نوں تباہ و قتل کرنا اے ۔ بعض اوقات اپنی بیوی پاربتی جی دے ہمرا تانڈویہ ناچ وڈی تیزی توں ناچکيا اے تے اس دے نال بھوتاں دی فوج دیوانہ وار اس دے گرد ناچکی اے ۔ اس دے علاوہ تے وی کئی ناں نيں ۔
شیو دے ناں
[سودھو]شیو جی دے کچھ ناواں وچ ترلوچن ۔ یعنی تن اکھ والا ، نیل کنٹھ ۔ نیلے گلے والا ، اگہور ۔ خوفناک ، بھگوت ۔ دیوتا ، چندر شنکھر ۔ چاند دے تاج والا ، گنگا دھر ۔ گنگا دا مالک ، گریش ۔ پہاڑ دا مالک ، ہر ۔ گرفتار کرنے والا ، ایشان ۔ حاکم ، جٹا دہر ۔ بالاں دے گچھ والا ، جل مورتی ۔ پانی دی صورت والا ، کال ۔ وقت ، کالنجر ، کپال ، مالن ، منڈ مالا پہنے والا ، مہا کال ۔ وڈے وقت والا ، مہیش ۔ وڈا مالک ۔ رت ین جے ۔ موت نوں تباہ کرنے والا ۔ پشو پتی ۔ مویشیاں دا آقا ، شنکر ، شر ، سواشو ، شمبو ، متبرک ، مشتھانو ۔ مظبوط ، تری مبک تن اکھاں والا ، جے ۔ درد پاکش ، دشوناتھ ۔ سب دا مالک وغیرہ نيں ۔
رودر
[سودھو]شویندا شویتر اپنشد دے مطابق اک عہد دے خاتمے اُتے دنیا نوں تحلیل کيتا جاندا اے تاں صرف رودر ہی متاثر نئيں ہُندا اے ۔ بلاخر رودر دی اپنی علیحدہ شناخت ختم ہوئی تے ایہ مکمل طور اُتے شیو وچ ضم ہوئے کر رہے گیا ۔ ایہ ملاپ دراصل غیر آریائی عقائد دے ویداں وچ سرایت دا نتیجہ سی یگیہ دے دوران اگنی ہوتر دوبارہ کفگیر نوں شمال دی طرف ٹہراندا اے تے ایہ عمل دراصل رودر دے اعزاز وچ کیہ جاندا اے ۔ ايسے وجہ توں یگیہ دے دوران مقام متعینہ دے شمال وچ کھڑے ہونا خطرے توں خالی خیال نئيں کيتا جاندا اے ۔ رودر دے ناں دا کوئی ہون نئيں کيتا جاندا سی ۔ اس توں پتہ چلدا اے کہ اوہ احترام تے تعریف دے بجائے خوف نوں زیادہ جنم دیندا سی ۔ غالباً ايسے وجہ توں اس کےلئی مخصوص بھینٹ چوراہے تے ایسی دوسری جگہاں اُتے رکھی جادیاں سن جنہاں توں بڑ شگون لیا جاندا سی ۔
تموگن پوجا
[سودھو]تموگن دی پوجا کرنے والے رودر دی پوجا کردے نيں ۔ رودر دے معنی رولا دینے والے دے نيں ۔ دور جدید وچ ہندوآں دا کہنا اے کہ مہادیو تے شیو ویداں دا رودر اے ۔ جدوں کہ شیو دی نسبت بیان گیا اے کہ ایہ کیلاش دے پہاڑ اُتے رہندا اے جو یکشاں وچ گھرا ہويا اے ۔ گنیش جس دے منہ اُتے ہاتھی دا سر اے اوہ رودر دا متبنی اے ۔ شیو یعنی رودر مہاکال (عظیم موت ) جو ہر چیز ناش کردا اے ۔ اس دے ہتھ وچ ترسول گلے وچ رنڈ مال یعنی انسانی کھوپئی دی مالا اے ۔ اوہ بھوتاں پشاجاں تے مسان دا رہبر اے ۔ اوہ بھیرو اے تے دیواناں تے احمقاں دا خدا اے ۔ جس دا لباس ہاتھی دے چمڑہ دا اے ۔ جس اُتے خون دے دھبے نيں تے جنگلی ناچ ناچکيا اے ۔ جس نوں تانڈو کہندے نيں ۔ مالدی مادھوا شیو دی شکتی اے ناں وی ایداں دے ہی خوفناک نيں جداں خوفناک رعدر یعنی شیو دے اوصاف نيں ۔ یعنی درگا ، پاربتی ، کالی ، چنڈی ، چامونڈی تے بھیراں وغیرہ ۔ انہاں دی مورتاں نہایت خوفناک تے ڈراونی بنائی جاندیاں نيں ۔
پنچاتن مورتیاں
[سودھو]شیو ناں وید دے آخر وچ ملدا اے جو بہت غیر اہم دیوتا سی ۔ ہندوآں دا کہنا اے کہ ویداں وچ رودر شیو جی دا ناں اے ۔ مگر ایسی پنچانتن مورتیاں ملی نيں جس وچ شیور دے نال رودر نوں وی دیکھیا جاندا اے ۔ اس دا مطلب اے شیو تے رودر وکھ وکھ دیوتا تے ایہ کہنا کہ ویدک دا عہد دیوتا رودر شیو نئيں سی ۔ مگر موجودہ دور وچ اسنوں شیو منیا جاندا اے ۔ پنچاتن اوہ مورتیاں نيں جس وچ وشنو ، شیو ، رودر ، دیوی تے سورج دی مورتیاں اک جگہ بنائی جادیاں سن تے انہاں پوجا وی پنچانتن کہلاندی سی ۔ کیوں کہ ابتدا وچ پرتما دے دیوتاواں دی وکھ وکھ پوجا نئيں ہُندی سی تے انہاں دی پوجا دے لئی پنچانتن مورتیاں بنائی جادیاں سن تے بہت عرصہ تک پنچانتن پوجا دا رواج رہیا اے تے انہاں نوں اک ہی ذات دے مختلف روپ منیا جاندا سی ۔ موجودہ دور وچ تری مورتی اس دی اک شکل اے تے فلسفہ وحدت الود دے تحت ایہ تِناں روپ اک خالق دے دسیا جارہیا اے ۔
شیو وچ ویک دیوتاواں دی خصیات
[سودھو]بقول لی بان کہ ایہ برباد کرنے والا یا اقلاً حاکم بدلنے والا الواقع موت تے زندگی دا دیوتا اے ۔ اس دی نشانی لنگم اے تے ايسے دے ناں توں جانور کٹے جاندے نيں ۔ ۔ ایہی اے خدا اس جوہر دا جس توں کائنات پیدا ہوئی اے تے ایہی خاد اے اس موت دا جو کائنات نوں تلف کردی اے ۔ حقیقت وچ ایہ شیو ہند دا سچا خدا تے ہندوآں دی قور اخلاق دا نتیجہ اے ، ایہ جدید برہمنی مذہب دے دیوتاواں وچ سب توں پرانا اے ۔ ایہ رگ وید دے رودر یعنی ہويا تے پانی دے دیوتا توں مشابہ اے ۔ آخر وچ چل کے ایہ اگنی توں مشابہ کردتا گیا ۔ قدیم آریاواں وچ اگ جس دی وڈے اہتمام توں پرستش کردے سن مادہ زندگی منیا جاندا سی تے اوہ ہر مخلوق وچ سائر تے اسنوں زندہ رکھنے ولا سی ۔ اگنی ہی برباد کرنے والا دیوتا وی اے ۔ کیوں کہ کہ جو چیز اس پرچڑھائی جاندی سی اسنوں اوہ جلا دیندا سی ۔
جدید برہمب وچ شیو نے اگنی دی جگہ لے لی اے ۔ ایسا معلوم ہُندا اے کہ مگستھنز دے زمانے وچ شیو دی پرستش عام ہوچکيتی سی تے اس دا ناں تے خصاءص متعن ہوچکے سن ، کیوں کہ مگستھنز اسنوں یونانیاں دے ڈایونیسیس توں تشبیہ دیندا اے ۔ اس وچ شک نئيں اے شیو دی نشانی لنگم سنہ عیسوی دی ابتدا وچ قرار دے دتی گئی سی ۔ گیارواں صدی عیسواں وچ محمود آیا تاں بارہ ایداں دے مندر سن جو شیو کہ ناں توں تعمیر ہوئے سن تے اس دیوتا دی پرستش ہُندی سی ۔
شیو مذہب دا ارتقاء
[سودھو]شیو دی پوجا دا سب توں پہلا ثبوت پہلی صدی عیسوی وچ کشان فرمانروا کڈفسس دے سکےآں اُتے پہلی صدی وچ شیو دی مورتی توں ملدا اے ۔ وادی سندھ دی مہراں توں اک دیوتا تصویریری مہراں ملی نيں جس دی خصوصیات شیو دی طرح نيں ۔ ایہ تن سراں والا مویشی دے نال دیکھایا گیا اے ۔ اس طرح اسيں ایہ کہہ سکدے نيں کہ شیو وادی سندھ دا دیوتا سی جسنوں بعد وچ ہندوآں نے پوجنا شروع کيتا ۔
لیکن رفتہ رفتہ صرف شیو دی پوجا دا رواج ہُندا گیا تے شیو دی مختلف شکلاں وچ مورتیاں بناکر پوجی جانے لگاں ۔ ایہ مورتیاں عموماً اک چھوندے گول ستون دی صورت دی ہودیاں سن یا اُتے دے حصہ گول کر کے چاراں طرف چار منہ بنا دتے جاندے سن ۔ اُتے دے گول حصے برہمانڈ (کائناتٌ) تے چاراں منہ وچ پورپ والے سورج ، پچھم والے توں وشنو ، اتر والے توں برہما تے دکھن والے توں رودر مراد ہُندا سی ۔ کچھ مورتاں ایسی ملی نيں جنہاں دے چاراں طرف منہ نيں تے چاراں دیوتاواں دی مورتیاں ہی بنی نيں ۔ انہاں چاراں نوں دیکھنے توں ایہ اندازہ ہُندا اے کہ انہاں دا بنانے والےآں دے نذیک کائنات دا خالق شیو اے تے چاراں طرف دیوتا اس دی صفات دی مختلف صورتاں نيں تے شیو تے رودر نوں اک نال پیش کرنا اس گل کيتی دلیل اے کہ ابتدا وچ رودر تے شیو اک نئيں سمجھے جاندے سن تے ایہ وکھ وکھ دیوتا سن ۔
بعد دے دور وچ شیو دی عظیم الجثہ تری مورتی (تثلیث) بنائی گئياں جو کدرے کدرے پائی گئیاں نيں ۔ اس دے چھ ہتھ تن منہ وڈی وڈی چٹاواں توں مزاں تن چہرے ہُندے نيں ۔ انہاں وچ اک روندا ہويا چہرہ سی جو شیو نوں رودر کہلانے دی دلیل سی ۔ اس واضح ہوگیا کہ لوک رفتہ رفتہ رودر تے شیو نوں اک ہی سمجھنے لگے سن ۔ اس دے وسط دے دو ہتھوں وچ اک وچ بجورا تے دوسرے وچ مالا اے ۔ داہنی طرف دے دو ہتھوں وچ اک وچ سپ تے دوسرے وچ پیالہ ۔ کھبے طرف دے دو ہتھوں وچ اک وچ پتلی چھڑی تے دوسرے وچ ڈھال یا آئینہ دی شکل دی کوئی گول چیز ہُندی اے ۔ تثلیث مورتی جپوترے دے اُتے اس وچ صرف جسم دا بالائی دیوار توں ملیا ہُندا اے ۔ اس دے سامنے زمین اُتے اکثر شیو لنگ ہُندا اے ۔ مگر اس وقت تک شیو لنگ دی پوجا نئيں ہُندی ۔ بلکہ ایہ چھوٹا جہا گول ستون چار بالا الزکر دیوتاءاں دی نمائندگی کردا سی ۔ اگرچہ اس اُتے توں دیوتاواں دے چہرے غائب ہوگئے سن ۔ لیکن لنگ دی پوجا نئيں کرنے دا ثبوت فیر وی نئيں ملیا اے ۔ اس دی تائید اس طرح وی ہُندی اے کہ انہاں مندراں وچ شیو دی مورتی تاں ہُندی سی مگر لنگ لازمی نئيں ہُندا سی تے لنگ ہر جگہ نئيں ملیا اے ۔ اس توں ظاہر ہُندا کہ رفتہ رفتہ دوسرے دیوتاواں دی اہمیت کم ہوگئی سی ۔ ایسی تری مورتیان بمبئی توں چھ میل دور ایلنٹٹا ، چتور دے قلعے ، سررہی راج وغیرہ کئی تھاںواں اُتے دیکھنے وچ آئیاں نيں ۔ جنہاں وچ سب توں پرانی ایلفنٹا والی اے ۔ شیو دی رقص کردی مورتیاں دھات یا پتھر دی وی کئی توں جگہ ملی نيں ۔
قدیمی عقائد
[سودھو]شیو فرقہ دے لوک مہادیو نوں عالم خالق ، رزاق تے ہلاک کرنے والا سمجھدے نيں ۔ یوگ ابھیاس تے راکھ ملنے نوں ایہ لوک ضروری سمجھدے نيں تے موکش (نجات) دے قائل نيں ۔ اس فرقہ وچ پرستش دے چھ ارکان نيں ۔ ہنسنیا ، گانا ، ناچنا تے بیل دی طرح آوازاں کڈنا ، زمین دوز ہوکے نمسکار کرنا تے جپ کرنا ۔ اس طرح دی مختلف رس وچ ایہ ادا کردے نيں ۔ انہاں دا عقیدہ اے کہ ہر شخص نوں اس دے کرماں دا پھل ملدا اے ۔ جیو قدیم اے ، جدوں اوہ مایا دے پھندے توں جھوٹھ جاندا اے تاں اوہ وی شیو ہوجاندا اے ۔ اُتے اوہ مہادیو دی طرح مختار کل نئيں ہُندا اے ۔ ایہ لوک جپ تے یوگ سادھن وغیرہ نوں بہت اہم سمجھدے نيں ۔
لکویش فرقہ
[سودھو]شویاں نوں پاشوپت کہلاندے سن تے بعد وچ اک ہور فرقہ لکولیش دا وادھا ہويا ۔ جس دے سب توں پرانے آثار 971ء دے اک کتبہ توں جو بھروچ توں ملیا اے ۔ اس کتبہ وچ لکھیا کہ وشنو نے بھریگو منی نوں شاپ دتا ۔ بھریگیو منی نے شیو دی پرستش کرکے اسنوں خوش کردتا تاں شیو ہتھ وچ اک ڈنڈا ہتھ وچ لئی نمودار ہويا ۔ لکت ڈنڈے نوں کہندے نيں اس لئی شیو لکوئش یا نکولیش وی کہلاندا تے ایہ جگہ بروڈا وچ اے تے کلیا وتار کہلاندا اے ۔ ایہ مقام لکولیش فرقہ دا متبرک مقام بن گیا ۔ لکولیش دی مورتاں راجپوتانہ ، گجرات ، کٹھیاواڑ ، دکن وچ مسیور تک ، بنگال وچ تے اوڑیسہ وچ ملی نيں ۔ اس توں اندازہ ہُندا اے کہ ایہ فرقہ کتنا مقبول ہويا ۔ اس مورتی دے سر اُتے اکثر جین مورتیاں دی طرح لمبے بال نيں ۔ ہتھ دو تے سجے ہتھ وچ بیجورا تے کھبے ہتھ وچ دنڈا ہُندا سی تے اس دی نشت پدماسن ہُندی اے ۔ لکولیش دے چار شاگرداں کوشک ، گرگ ، متر تے کورش دے ناں لنگ پران وچ ملدے نيں ۔ جنہاں دے ناں توں شیویاں دے چار ضمنی فرقہ بنے ۔ لیکن ہن لکولیش فرقہ دے پیرووَں دا نشان وی نئيں ملدا اے ۔ ایتھے تک کہ لوک لکولیش دا ناں وی نئيں جاندے نيں ۔
کارپاک تے کالا مکھ فرقے
[سودھو]شیو دے دو ہور فرقےآں دے ناں کاپالک تے کالا مکھہ نيں ۔ ایہ شیو دے بھیرو تے وردر روپ دی پوجا کردے سن ۔ انہاں دے چھ نشانات سن مالا ، زیور ، کنڈل ، رتن ، راکھ تے جنیو ۔ انہاں دا عقیدہ سی کہ انہاں سادھاواں دے ذریعہ انسان موکش حاصل کردا اے ۔ ایہ لوک انسان دی کھوپئی وچ کھاندے سن ۔ شمشان دی راکھ جسم اُتے ملدے نيں تے اسنوں کھاندے وی نيں ۔ اک ڈنڈا تے اک شراب پیالہ اپنے پاس رکھدے نيں ۔ انہاں گلاں نوں ایہ دنیا تے مکتی دا ذریعہ سمجھدے نيں ۔ شنر دگ بجے وچ مادھو نے اک کاپالک سادھو نال ملن دا ذکر کيتا اے ۔ بان نے ہرش چرت وچ وی اک خوفناک کاپالک سادھو دا حال لکھیا اے ۔ بھوبھوندی نے اپنے ناٹک مالدی مادھو وچ اک کپال کنڈلا ناں دی عورت دا ذکر کيتا اے جو کھوپڑیاں دی مالا پہنے ہوئے سن ۔ انہاں دونے فرقےآں دے سادھاں دی زندگی قابل نفرت تے خوفناک ہُندی سی تے اس فرقہ وچ صرف سادھو ہُندے سن ۔
جنوب ہند وچ عروج
[سودھو]تامل علاقے وچ شیو فرقہ نوں عروج حاصل ہويا ۔ ایہ لوک جینیاں تے بدھاں دے سخت دشمن سن ۔ انہاں دی مذہبی لکھتاں دے گیارہ مجموعہ نيں ، جو کہ مختلف اوقات وچ لکھی گئياں نيں ۔ انہاں وچ سب توں مشہور مصنف تیرونان سمبندھ سی جس دی مورتی دی تامل علاقہ وچ شیو مندراں وچ پوجا جاندا اے ۔ تامل شعر تے مصنفاں اس دے ناں توں اپنی لکھتاں دا آغاز کردے نيں ۔ کیوں کہ اس بہت پہلے اس علاقہ وچ شیو دھرم پھیل چکيا سی ۔ کانجی پورہ دے مندر دا کتبہ چھیويں صدی عیسوی وچ شو دھرم دے دکن وچ راءج ہونے دا پتہ چلدا اے ۔ پلو خاندان دے راجہ راج سنگھ نے جو غالباً 550 عیسوی دے آس پاس ہويا اے اس نے راج سنگھیشور دا مندر بنوایا سی ۔ اس نے اس کتبہ وچ اپنے راج سنگھ دے شیو دھرم دے اصولاں وچ ماہر ہونے دعویٰ کيتا اے ۔ لیکن اوہ اصول کيتا سن معلوم نئيں ہوسکیا ۔
کشمیر وچ شیو فرقہ
[سودھو]کشمیر وچ وی شیو دھرم دا وی اثر ملدا اے ۔ وسو گپت نے اک کتاب اسپند شاستر جس دی تفسیر جس دا ناں اسپندر کارکا اے اس دے اک پیروکار کلٹ نے دی اے جو کہ اوندی ورما (۴۵۸ء) دا معاصر سی ۔ اس وچ اے کہ پرماتما انسانی کرم دا محتاج نئيں اے ، بلکہ اپنی مرضی توں بغیر مادے توں دنیا پیدا کردا اے ۔ کشمیر وچ ہی سومانند نے دسويں صدی وچ شیو فرقہ دا اک ہور فرقہ قائم کيتا ۔ اس نے ’شیو درشتی’ دے ناں توں اک کتاب لکھی سی ۔ مگر اس وچ تے شیو دھرم وچ معمولی فرق سی ۔
لنگ پوجا
[سودھو]وادی سندھ دی رہتل وچ لنگ دے آثار ضرور ملے نيں ۔ لیکن انہاں دے بارے وچ وثوق توں نئيں کہیا جاسکدا اے کہ لنگ پوجا وادی سندھ وچ کيتی جاندی سی کہ نئيں ۔ اس دے علاوہ لنگ پوجا میسور دکن دی ڈراویڈی قوماں وچ وی ملدی اے مگر اس وقت ایتھے شیو پوجا نئيں ہُندی سی ۔ ایتھے سوال پیدا ہُندا اے کہ اس وقت تک شیو دے لنگ دی پوجا نئيں ہُندی سی تے اس دھرم وچ لنگ پوجا کدوں شروع ہوئی ۔ اس دے لئی تفصیلی بحث کيتی ضرورت اے ۔
ستوپے
[سودھو]مشرقی ہند وچ قبراں گول ہودیاں سن تے استوپ کہلادیاں سن ۔ گوتم بدھ توں پہلے انہاں قبراں دے نشان دی کوئی اہمیت نئيں دتی جاندی سی ۔ استوپ نوں گوتم دے مدفن دی علامت دتی جائے تے گوتم تے دوسرے بدھ متی بزرگاں دے آثار کےلئی استوپ بنانے دا رواج پے گیا ۔ استوپ نیم دائرے دی شکل دا ٹھوس گنبد نما ہُندا سی اس دے بیچ اوہ آثار رکھے جاندے سن جنہاں دی پرستش مقصود ہُندی سی ۔ بدھ دی خاک اٹھ اسٹوپاں وچ محفوظ کيتی گئی سی ۔ اشوک انہاں آثار نوں کڈ کے سلطنت دے تمام وڈے شہراں تے صوبےآں وچ بھجوا دتا تے حکم دتا کہ اوتھے شاندار اسٹوپے تعمیر کرا کے انہاں نوں دفن کيتا جائے ۔ ایويں ایہ خاک چوراسی ہزار اسٹوپاں وچ محفوظ ہوئی ۔ چنانچہ اسٹوپاں نوں بدھ دی قبر وی کہیا جاندا اے ۔ اس دے علاوہ بدھ دے پیروکاراں تے بزرگ نوں وی دفن کيتا جاندا سی تے بدھ دے تبرکات اُتے وی اسٹوپے تعمیر کیئے گئے تے انہاں اسٹوپاں اُتے بدھ دی زندگی دے واقعات کندہ ہُندے سن ۔ چنانچہ فاہیان اک اسٹوپے دا ذکر کردا اے جو کہ بدھ دے کشکول اُتے بنایا گیا سی ۔ اس طرح شکرانے دے طور اُتے امیر آدمی وی اسٹوپے تعمیر کراندے سن ۔ ٹیکسلہ دا دھرم راجیکا انہاں وچ سب توں وڈا سی ۔ مگر اس دے علاوہ چھوٹے اسٹوپ وی بنائے جاندے سن ۔ ایداں دے بے شمار اسٹوپ برصغیر وچ بنائے گئے تے چھوٹے اسٹوپ دا چینی سیاح ہیونگ سیانگ نے وی ذکر کيتا اے ۔ ایہ چھوٹے اسٹوپ جنوبی ہند وچ بدھ مندر دے نال اکثر تے کثرت توں بنائے جاندے سن ۔ جدوں بدھ مت دا ذوال تے شروع ہويا تاں تے شیو دی پوجا شروع ہوئی تاں انہاں بدھ مندوراں نوں شیو مندر وچ تبدیل کردتا گیا تے انہاں اسٹوپاں اُتے جسنوں پہلے ذکر ہوچکيا اے کہ پہلے دوسرے دیوتاواں دی مورتیاں بنائی گئياں تے رفتہ رفتہ ایہ مورتیاں غائب ہوگئياں تے لنگایت فرقہ دے عروج دے نال ایہ اسٹوپ شیو لنگ کہلانے لگے ۔
لنگویت
[سودھو]جس زمانے وچ ویشنو دھرم اہنسا دا پرچار کردا ہويا نويں صورت وچ اندھرا تے تامل وچ شیو فرقہ دی مخالفت وچ پھیل رہیا سی ۔ اس زمانے وچ اک نويں شیو فرقہ دا ظہور ہويا ۔ کناری بھاشا دے بسوپران توں پتہ چلدا اے کہ کنچوری راجوڑی راجہ بجل دے زمانے وچ (بارھواں عیسواں ) بسو ناں دے اک برہمن نے جین دھرم دے مقابلے وچ لنکایت مت دا پرچار کيتا تے جنگماں (لنکایتاں دے دھرم اپدیشکاں ) اُتے کثیر رق وچ خرچ کرنے لگیا ۔ اسنوں راجہ بجل نے اپنا مشیر بنالیا سی ۔ انہاں دا عقیدہ سی کہ شیو نے اپنی روح نوں دو حصےآں لنگ تے جسم وچ تقسیم کردتا اے ۔ اس لئی ایہ لنگ نوں چاندنی دی ڈبیا وچ بند کرکے اپنے گلے وچ پہندے سن ۔ ایہ اہنسا (جیو یا جینے دو) نوں اہمیت تے ہندو معاشرے دے خاص رکن برناں (ذات پات) دی تفریق نوں نئيں مندے سن تے نہ ہی تپ تے سنیاسنوں اہمیت دیندے سن ۔ بسو دا کہنا سی کہ ہر شخص چاہے اوہ سادھو ہی ہوئے اسنوں محنت کرکے اپنا روزگار پیدا کرنا چاہیے تے بھیگ مانگنا اس نے معیوب قرار دتا ۔ اس نے بدھاں تے جینیاں دی طرح اپنے پیراں دی اخلاقیات اُتے وی توجہ دتی بھگتی اس فرقہ دی نمایاں گل سی تے اس نے لنگ نوں اپنا نشان قرار دتا سی ۔ انہاں وچ جینو سنسکار دی جگہ اوتھے دیکشاسنسار ہُندا سی ۔ گایتری منتر دی جگہ ایہ اوم نمتہ شیوایۃ کہندے تے جنیو دی جگہ گلے وچ شیو لنگ لٹکاندے نيں ۔ ہنسا دے پرچار دے باوجود ایہ لوک جیناں دے دشمن سن تے انہاں دی مورتیاں نوں توڑوا کر پھیکوادتا کردے سن ۔ اس فرقہ نے لنگم دی پوجا کرنا شروع دی تے ایہ فرقہ لنگم یا لنگ دی نسبت توں لنگایت کہلاندا سی ۔ اس طرح لنگ پوجا نوں مقبولیت حاصل ہوئی تے رفتہ رفتہ شیو دے مندراں وچ شیو دی مورتی دے بجائے لنگم دی پوجانے لگی ۔ جو ہن تک جاری اے
شیو دی پرستش دو طرح ہُندی اے ۔ اک دکشنا کار تے دوسری باما کار ۔ دکشنا کار والے جانوراں دی قربانی کردے نيں تے کالی نوں چنڈی مندے نيں تے باما کار مارگی کہلاندے نيں ۔ اوہ پوشیدہ طور اُتے پوجا کردے نيں ۔ اوہ برہنہ عورت دی شرم گاہ نوں پوجتے نيں ۔ شراب پیندے نيں تے گوشت کھاندے نيں ۔ زناکاری کردے نيں ۔ شیو دے اوپاسک اکثر لامذہب ، وحشی ، عیبی تے نشہ باز دیکھے گئے نيں ۔
شیو دی پرستش دو طرح ہُندی اے ۔ اک دکشنا کار تے دوسری باما کار ۔ دکشنا کار والے جانوراں دی قربانی کردے نيں تے کالی نوں چنڈی مندے نيں تے باما کار مارگی کہلاندے نيں ۔ اوہ پوشیدہ طور اُتے پوجا کردے نيں ۔ اوہ برہنہ عورت دی شرم گاہ نوں پوجتے نيں ۔ شراب پیندے نيں تے گوشت کھاندے نيں ۔ زناکاری کردے نيں ۔ شیو دے اوپاسک اکثر لامذہب ، وحشی ، عیبی تے نشہ باز دیکھے گئے نيں ۔
ماخذ
[سودھو]قدیم مشرق ۔ ڈاکٹر معین الدین
ہندو کلاسیکل ڈکشنری ۔ سردار دیوی سہائے رائے
تواریخ ہند قدیم ۔ منماتھ رائے
قرون وسطہ وچ ہندوستانی رہتل ۔ رائے بہادر مہامہوپا دھیا گوری شنکر ہیرا چند اوچھا
تواریخ ہند قدیم ۔ منماتھ رائے
تمذن ہند ۔ لی بان گستاولی
