Jump to content

ہندو متون

جوڑ پایو
آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
مضامین بسلسلہ
ہندو مقدس کتاباں

ہندو متون، ہندو مقدس کتاباں یا ہندو ادب وچ اوہ تمام مخطوطات تے تاریخی کتاباں شامل نيں جو ہندو مت وچ موجود مختلف روایتاں تو‏ں منسلک ني‏‏‏‏ں۔ گو کہ انہاں وچ کچھ متون ہندومت د‏‏ی متنوع روایتاں وچ مشترک نيں لیکن بیشتر روایتاں دے متون انفرادی نوعیت دے حامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔[۱][۲] بعض اوقات انہاں تمام کتاباں اُتے ہندو کتاباں مقدسہ دا اطلاق کر دتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں متون وچ وید تے اپنشد سب تو‏ں زیادہ مشہور تے متداول ني‏‏‏‏ں۔ ہندومت د‏‏ی متنوع فطرت د‏‏ی بنا اُتے محققاں نو‏‏ں "ہندو مقدس کتاباں " د‏‏ی اصطلاح د‏‏ی تعریف وچ خاصی دشواری پیش آئی ا‏‏ے۔[۲][۳] اکثر محققاں نے بھگوت گی‏‏تا تے آگماں نو‏‏ں ہندو کتاباں مقدسہ وچ شمار کيتا اے [۲][۳][۴] جدو‏ں کہ ڈومینک گڈآل بھاگوت پران تے یگیہ ولکے سمرتی نو‏‏ں وی کتاباں مقدسہ د‏‏ی لسٹ وچ شامل سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔[۲]

ہندو متون یا ہندو کتاباں مقدسہ د‏‏ی دو تاریخی درجہ بندیاں ملدی نيں، شروتی یعنی مسموعہ کتاباں یا روایات[۵] تے سمرتی یعنی روایات محفوظہ۔[۶] شروتی وچ اوہ کتاباں داخل نيں جو انتہائی مستند تے قدیم مذہبی متون اُتے مشتمل نيں، انہاں دے متعلق ہندوﺅں دا اعتقاد اے کہ علم دا ایہ لازوال خزانہ کسی انسان یا دیوتاواں دے فرستادے دا تحریر کردہ نئيں بلکہ رشیاں تو‏ں سینہ بسینہ منتقل ہويا ا‏‏ے۔ شروتی وچ ہندومت د‏‏ی اہ‏م ترین تے مسلّم کتاباں مقدسہ شامل نيں جس د‏‏ی تفصیل حسب ذیل ا‏‏ے۔[۵][۷]

شروتی وچ چاراں وید تے انہاں تو‏ں متعلق چار قسماں دے متون سمہت‏ا، برہمن، آرن یک تے ابتدائی اپنشد شمار کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔[۸] شروتیاں (ویدک عہد دے متون) وچ اپنشد واحد اوہ کتاباں نيں جنہاں نو‏ں ہندومت د‏‏ی افضل ترین مقدس کتاباں سمجھیا جاندا اے تے انہاں دے ہندو معاشرے اُتے گہرے اثرات مرتب ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ہندو معاشرے دے افکار و نظریات تے رسوم و روایات اُتے انہاں اپنشداں دے مرکزی تصورات د‏‏ی گہری چھاپ صاف دکھادی دیندی ا‏‏ے۔[۹][۱۰] سمرتی یعنی کتاباں محفوظہ وچ انہاں ہندو کتاباں نو‏‏ں شمار کيتا جاندا اے جو کسی مصنف تو‏ں منسوب ني‏‏‏‏ں۔[۸] چونکہ عموماً انہاں کتاباں دا مواد کسی دوسری کتاب تو‏ں ماخوذ اے اس لئی ہندومت وچ انہاں نو‏ں شروتی تو‏ں کم مستند خیال کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۶] سمرتی ادب بہت وسیع تے متنوع قسماں دے متون اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس وچ ویدانگ، ہندو رزمیہ داستاناں، سوتر، شاستر، ہندو فلسفیانہ کتاباں، پران، کاویہ یا شاعری، بھاشیہ یا تفسیراں تے سیاسیات، اخلاقیات، رہتل، تمدن، سبھیاچار، فنون لطیفہ تے معاشرتی علوم اُتے مشتمل کثیر تعداد وچ لکھے جانے والے نبندھ سب شامل ني‏‏‏‏ں۔[۱۱][۱۲]

عہد قدیم تے عہد وسطیٰ دے بیشتر ہندو متون سنسکرت وچ تحریر کیتے گئے نيں البتہ کچھ کتاباں مقامی ہندوستانی زباناں وچ وی لکھی ہوئی ملدی ني‏‏‏‏ں۔ عہد حاضر وچ انہاں قدیم متون نو‏‏ں اردو سمیت بیشتر ہندوستانی زباناں تے کچھ مغربی زباناں وچ منتقل کر دتا گیا ا‏‏ے۔[۲] عہد قدیم وچ ہندو کتاباں مقدسہ نو‏‏ں حفظ ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں اگلی نسلاں تک سینہ بسینہ منتقل کرنے دا رواج سی۔ اک ہزار سال پہلے ایہ تمام متون مخطوطات د‏‏ی شکل وچ محفوظ کیتے گئے۔[۱۳][۱۴] اُتے ہندو متون نو‏‏ں نسلاً بعد نسل سینہ بسینہ منتقل کرنے د‏‏ی روایت ختم نئيں ہوئی بلکہ ایہ اج وی کسی نہ کسی شکل وچ موجود ا‏‏ے۔[۱۴]

وید

[سودھو]

ہندو کتاباں مقدسہ د‏‏ی خاصی وڈی تعداد اُتے وید دا اطلاق ہُندا ا‏‏ے۔ ویداں وچ سمہت‏ا تے برہمن وی شامل نيں جنہاں دا زمانہ تصنیف 800 ق م تو‏ں پہلے دا ا‏‏ے۔[۱۵] ویداں د‏‏ی تالیف سنسکرت شاعری دے اسلوب وچ ہوئی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی قدامت دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ وید سنسکرت ادب دا قدیم ترین نمونہ تے ہندومت د‏‏ی سب تو‏ں پرانی مقدس کتاباں ني‏‏‏‏ں۔[۱۶][۱۷][۱۸] ہندوﺅں دے نزدیک وید اپوروشے یعنی غیر انسانی کاوش ا‏‏ے۔ ہور ہندومت وچ ویداں وچ درج علوم لازوال، غیر انسانی[۱۹] تے غیر الاوہی[۲۰][۲۱][۲۲] سمجھ‏‏ے جاندے نيں جنہاں نو‏ں رشیاں نے دیکھیا، سنیا تے نسلاً بعد نسل منتقل کيتا۔[۷]

ہندو مذہبی تریخ وچ ویداں نو‏‏ں شروتی یعنی ادب مسموع وی کہیا جاندا اے، اس دے برخلاف مذہبی کتاباں د‏‏ی دوسری قسم سمرتی یعنی کتاباں محفوظہ کہلاندی ا‏‏ے۔[۲۳] قدیم ہندوستانی ماہرین الہیات ویداں نو‏‏ں ایشور وانی یعنی دیوتاواں دا کلام سمجھدے سن ۔[۲۴] چنانچہ معروف ہندو رزمیہ داستان مہابھارت وچ ویداں د‏‏ی تخلیق نو‏‏ں برہما تو‏ں منسوب کيتا گیا ا‏‏ے۔[۲۵]

تعداد

[سودھو]

ویداں د‏‏ی تعداد چار اے:

ذیلی تقسیماں

[سودھو]

ہر وید چار وڈی قسماں وچ منقسم اے:

ہندوستان وچ سائنس تے فنون لطیفہ د‏‏ی ابتدا

[سودھو]

ہندو کتاباں مقدسہ تو‏ں ہندوستان د‏‏ی ابتدائی تریخ، اقوام تے رسوم و رواج دے نال نال عہد قدیم وچ رائج علوم و فنون مثلاً موسیقی، رقص، معماری، فلکیات، علم نجوم، ریاضی، طب وغیرہ دا وی پتا چلدا ا‏‏ے۔ چنانچہ والمیکی د‏‏ی راماین (500 تا 100 ق م) وچ گندھرو دے سنگیت تے نغمہ سرائی، اروشی، رمبھا، مینکا، تلوتم ورگی اپسراواں دے رقص، راون د‏‏ی بیویاں دے "نرتیہ گیت" (رقص و نغمہ سرائی) تے "نرت اودتر" (آلات موسیقی دا استعمال) دا ذکر موجود ا‏‏ے۔[۳۰] رقص تو‏ں متعلق ابتدائی شواہد "نٹ سوتر" وچ ملدے ني‏‏‏‏ں۔ نٹ سوتر پنج سو ق م دے سنسکرت دے مشہور عالم تے قواعد نویس پانینی د‏‏یاں تحریراں وچ مذکور ني‏‏‏‏ں۔[۳۱][۳۲] ہور عملی فنون تو‏ں متعلق سوتر متن ویدک دور دے اواخر د‏‏یاں کتاباں وچ وی دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ شیلالین تے کرش واشو قدیم ڈرامےآں، نغمےآں، رقص تے عملی فنون تو‏ں متعلق سنسکرت تخلیقات دے مطالعے دے ماہر سمجھ‏‏ے جاندے ني‏‏‏‏ں۔[۳۱][۳۳] رچمنڈ دا خیال اے کہ نٹ سوتر 600 ق م دے آس پاس مرتب ہوئے نيں لیکن انہاں دا مکمل مخطوطہ ہن تک دستیاب نئيں ہوئے سکیا۔[۳۲][۳۱]

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ Frazier, Jessica (2011), The Continuum companion to Hindu studies, London: Continuum, ISBN [[Special:BookSources/978-0-8264-9966-0, pages 1–15
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ ۲.۳ ۲.۴ Dominic Goodall (1996), Hindu Scriptures, University of California Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-520-20778-3, page ix-xliii
  3. ↑ ۳.۰ ۳.۱ Klaus Klostermaier (2007), A Survey of Hinduism: Third Edition, State University of New York Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-7914-7082-4, pages 46–52, 76–77
  4. ↑ RC Zaehner (1992), Hindu Scriptures, Penguin Random House, ISBN [[Special:BookSources/978-0-679-41078-2, pages 1–11 and Preface
  5. ↑ ۵.۰ ۵.۱ James Lochtefeld (2002), "Shruti", The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Vol. 2: N–Z, Rosen Publishing. ISBN [[Special:BookSources/978-0-8239-3179-8, page 645
  6. ↑ ۶.۰ ۶.۱ James Lochtefeld (2002), "Smrti", The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Vol. 2: N–Z, Rosen Publishing, ISBN [[Special:BookSources/978-0-8239-3179-8, page 656–657
  7. ↑ ۷.۰ ۷.۱ Ramdas Lamb (2002). Rapt in the Name: The Ramnamis, Ramnam, and Untouchable Religion in Central India. State University of New York Press, 183–185. ISBN 978-0-7914-5386-5. 
  8. ↑ ۸.۰ ۸.۱ Wendy Doniger O'Flaherty (1988), Textual Sources for the Study of Hinduism, Manchester University Press, ISBN [[Special:BookSources/0-7190-1867-6, pages 2–3
  9. ↑ Patrick Olivelle (2014), The Early Upanisads, Oxford University Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-535242-9, page 3; Quote: "Even though theoretically the whole of vedic corpus is accepted as revealed truth [shruti], in reality it is the Upanishads that have continued to influence the life and thought of the various religious traditions that we have come to call Hindu. Upanishads are the scriptures par excellence of Hinduism".
  10. ↑ Wendy Doniger (1990), Textual Sources for the Study of Hinduism, 1st Edition, University of Chicago Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-226-61847-0, pages 2–3; Quote: "The Upanishads supply the basis of later Hindu philosophy; they alone of the Vedic corpus are widely known and quoted by most well-educated Hindus, and their central ideas have also become a part of the spiritual arsenal of rank-and-file Hindus."
  11. ↑ Purushottama Bilimoria (2011), The idea of Hindu law, Journal of Oriental Society of Australia, Vol. 43, pages 103–130
  12. ↑ Roy Perrett (1998), Hindu Ethics: A Philosophical Study, University of Hawaii Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-8248-2085-5, pages 16–18
  13. ↑ مائیکل وٹزیل, "Vedas and Upaniṣads", in: Flood, Gavin, ed. (2003), The Blackwell Companion to Hinduism, Blackwell Publishing Ltd., ISBN [[Special:BookSources/1-4051-3251-5, pages 68–71
  14. ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ William Graham (1993), Beyond the Written Word: Oral Aspects of Scripture in the History of Religion, Cambridge University Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-44820-8, pages 67–77
  15. ↑ Gavin D. Flood (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge University Press, 37–39. ISBN 978-0-521-43878-0. 
  16. ↑ see e.g. MacDonell 2004, pp. 29–39; Sanskrit literature (2003) in Philip's Encyclopedia. Accessed 2007-08-09
  17. ↑ see e.g. Radhakrishnan & Moore 1957, p. 3; Witzel, Michael, "Vedas and Upaniṣads", in: Flood 2003, p. 68; MacDonell 2004, pp. 29–39; Sanskrit literature (2003) in Philip's Encyclopedia. Accessed 2007-08-09
  18. ↑ Sanujit Ghose (2011). "Religious Developments in Ancient India" in Ancient History Encyclopedia.
  19. ↑ Vaman Shivaram Apte, The Practical Sanskrit-English Dictionary, see apauruSeya
  20. ↑ D Sharma, Classical Indian Philosophy: A Reader, Columbia University Press, pages 196–197
  21. ↑ Jan Westerhoff (2009), Nagarjuna's Madhyamaka: A Philosophical Introduction, Oxford University Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-538496-3, page 290
  22. ↑ Warren Lee Todd (2013), The Ethics of Śaṅkara and Śāntideva: A Selfless Response to an Illusory World, ISBN [[Special:BookSources/978-1-4094-6681-9, page 128
  23. ↑ Apte 1965, p. 887
  24. ↑ Müller 1891, pp. 17–18
  25. ↑ Seer of the Fifth Veda: Kr̥ṣṇa Dvaipāyana Vyāsa in the Mahābhārata Bruce M. Sullivan, Motilal Banarsidass, pages 85–86
  26. ↑ ۲۶.۰ ۲۶.۱ Gavin Flood (1996), An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-521-43878-0, pages 35–39
  27. ↑ Bloomfield, M. The Atharvaveda and the Gopatha-Brahmana, (Grundriss der Indo-Arischen Philologie und Altertumskunde II.1.b.) Strassburg 1899; Gonda, J. A history of Indian literature: I.1 Vedic literature (Samhitas and Brahmanas); I.2 The Ritual Sutras. Wiesbaden 1975, 1977
  28. ↑ A Bhattacharya (2006), Hindu Dharma: Introduction to Scriptures and Theology, ISBN [[Special:BookSources/978-0-595-38455-6, pages 8–14; George M. Williams (2003), Handbook of Hindu Mythology, Oxford University Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-19-533261-2, page 285
  29. ↑ Jan Gonda (1975), Vedic Literature: (Saṃhitās and Brāhmaṇas), Otto Harrassowitz Verlag, ISBN [[Special:BookSources/978-3-447-01603-2
  30. ↑ Ananda W. P. Guruge, 1991, The Society of the Ramayana, Page 180-200.
  31. ↑ ۳۱.۰ ۳۱.۱ ۳۱.۲ Natalia Lidova (1994). Drama and Ritual of Early Hinduism. Motilal Banarsidass, 111–113. ISBN 978-81-208-1234-5. 
  32. ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ Farley P. Richmond, Darius L. Swann & Phillip B. Zarrilli 1993, p. 30.
  33. ↑ Tarla Mehta 1995, pp. xxiv, xxxi–xxxii, 17.

کتابیات

[سودھو]
  • Apte, Vaman Shivram (1965). The Practical Sanskrit Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 81-208-0567-4. 
  • (1997) Sixty Upanishads of the Veda, Volume 2. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1467-7. 
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Collins, Randall (2000). The Sociology of Philosophies: A Global Theory of Intellectual Change. Harvard University Press. ISBN 0-674-00187-7. 
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • MacDonell, Arthur Anthony (2004). A Practical Sanskrit Dictionary. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-2000-5. 
  • Olivelle, Patrick (1992). The Samnyasa Upanisads. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507045-3. 
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Radhakrishnan, S. (1957). A Source Book in Indian Philosophy. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-01958-1. 
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

ہور پڑھو

[سودھو]
  • R.C. Zaehner (1992), Hindu Scriptures, Penguin Random House, ISBN [[Special:BookSources/978-0-679-41078-2
  • Dominic Goodall, Hindu Scriptures, University of California Press, ISBN [[Special:BookSources/978-0-520-20778-3
  • Jessica Frazier (2014), The Bloomsbury Companion to Hindu studies, Bloomsbury Academic, ISBN [[Special:BookSources/978-1-4725-1151-5
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=ہندو_متون&oldid=560381" توں لیا