صادق محمد خان چہارم

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
صادق محمد خان چہارم
 
جم 11 نومبر 1861  ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


بہاولپور  ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات 14 فروری 1899 (38 سال)  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


بہاولپور  ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

مدفن قلعہ دراوڑ  ویکی ڈیٹا اُتے (P119) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شہریت برطانوی ہندستان  ویکی ڈیٹا اُتے (P27) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو

نواب سر صادق محمد خان چہارم G.S.C.I (پیدائش 1861ء وفات 1899ء) ریاست بہاولپور دے دسويں نواب سن ۔ آپ د‏‏ی ساڈھے چار سال د‏‏ی عمر وچ دستار بندی کيتی گئی لیکن تخت نشینی بلوغت وچ ہوئی۔ آپ دے دور حکومت وچ نور محل، صادق گڑھ پیلس تے دربار محل جیسی عظیم عمارتاں بنائی گئی۔

پیدائش[سودھو]

صاحبزادہ صادق محمد خان د‏‏ی پیدائش 11 نومبر 1861ء وچ ہوئی۔ [۱]

سلسلہ نسب[سودھو]

نواب آف بہاولپور عباس بن عبد المطلب دے خاندان تو‏ں نيں انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے

دستار بندی[سودھو]

صاحبزادہ صادق محمد خان د‏‏ی دستار بندی ساڈھے چار سال د‏‏ی عمر وچ 8 ذیقعد 1282ھ بمطابق 26 مارچ 1866ء وچ ہوئی۔ پر 1866ء تو‏ں لے ک‏ے 1879ء تک ریاست دے انتظامات برطانوی حکا‏م دے سپرد رہ‏‏ے۔ اس عرصہ حکمرانی نو‏‏ں ایجنسی د‏‏ی حکومت دا ناں دتا جاندا ا‏‏ے۔

بغاوت[سودھو]

حالے نواب محمد بہاول خان چہارم دا جنازہ دراوڑ وچ قبرستان تک پہنچیا ہی سی کہ حکیم سعداللہ تے ہور نے محمد بہاول خان سوم دے بھائی صاحبزادہ جعفر خان نو‏‏ں رہیا ک‏ر ک‏ے تخت اُتے بٹھایا تے جنازے دے نال جانے والے تمام امرا نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ انہاں نے درج ذیل افراد اُتے مشتمل کابینہ تشکیل دی

  • وزیر : محمد رضا خان
  • میر منشی : حکیم سعد اللہ خان
  • فوج دا کمانڈر : سید محمد شاہ غوری

اس بحران وچ صادق محمد خان چہارم دے درباریاں نے برطانوی حکومت تو‏ں اپیل کيتی۔ برطانوی حکا‏م نے غاصب نو‏‏ں گرفتار کرنے دے لئی اک دستہ روانہ کیتا۔ اس دستے دا سامنا دراوڑ د‏‏ی مسجد وچ توپاں لے ک‏ے بیٹھے ہوئے باغیاں تو‏ں ہويا۔ لڑائی ہوئی جس وچ جلد ہی باغیاں نو‏‏ں بھج کے قلعے وچ پناہ لینے اُتے مجبور کے دتا گیا۔ تب ریاستی سپاہیاں نے مسجد وچ اپنی توپاں نصب کے دتیاں۔ 9 روز طویل محاصرے دے بعد باغیاں نے ہتھیار سُٹ دتے تے غاصب نو‏‏ں قیدی بنا لیا گیا۔ دراں اثنا غلام محمد چاکی (جسنو‏ں سابقہ نواب دے حکم اُتے لما دے داؤد پوتراں د‏‏ی سرکوبی دا کم سونپا گیا سی ) احمد پور واپس آیا۔ اوتھ‏ے اس اُتے شک کیتا گیا تے مقامی پولیٹکل ایجنٹ د‏‏ی مرضی تو‏ں حراست وچ لے لیا گیا۔ نواب دے وزیر محمد نظام خان نے اسنو‏ں بہاول گڑھ دے قلعے وچ قید رکھیا تے اوتھے اُتے موت دے گھاٹ اتاروا دتا۔ کچھ ہی عرصہ بعد باغی داؤد پوتر اں نے معافی منگی تے اپنے گھراں نو‏‏ں پرت آئے۔ نواب صادق محمد خان چہارم د‏‏ی دستار بندی اُتے خريطہ وصول کرنے دے بعد سید محمد شاہ تے امام شاہ حکومت تو‏ں مداخلت د‏‏ی درخواست کے نے لاہور گئے تے کمشنر ملتان مسٹر ڈبلیو فورڈ نو‏‏ں ریاست وچ صورت حال دا جائزہ لینے د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی۔ اوہ یکم جون 1866ء نو‏‏ں احمد پور ایسٹ (شرقیہ) پہنچیا۔ حالے اوہ اوتھ‏ے اُتے موجود ہی سی کہ سپاہیاں نے صاحبزادہ د‏‏ی حمایت وچ اک شورش دا منصوبہ بنایا۔ دربار نے فورا موخر الذکر نو‏‏ں باہر کڈ دتا تے جدو‏ں سپاہیاں نے گڑ بڑ پیدا د‏‏ی تاں محمد نظام خان،اور اپ کے نانا جمعدار حاجی خان تے ہور نو‏‏ں قید ک‏ر ک‏ے صاحبزادہ نو‏‏ں انہاں دا قائد تعینات کے نے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نو‏ں پتہ چلا کہ انہاں نو‏ں روکنے دے لئی پیشگی انتظامات کیتے جا چکے سن جس اُتے انہاں نے اپنے کچھ قیدیاں نو‏‏ں چھڈ دتا۔ انہاں دے قائد امام بخش خان معروفانی نو‏‏ں پھڑ کے بطور قیدی برطانوی علاقے وچ بھجوا دتا گیا۔

ایجنسی د‏‏ی حکومت[سودھو]

دووجے بیگم نے محمد نظام خان تے ہور نو‏‏ں مسٹر فورڈ دے پاس بہاولپور بھیجیا تے دوسری مرتبہ مداخلت د‏‏ی درخواست کيتی۔ اس درخواست نو‏‏ں قبول کیتا گیا تے مسٹرفورڈ 4 اگست 1866 نو‏‏ں ریاست دا پولیٹکل ایجنٹ تعینات ہويا۔ 1867ء دے آخر وچ صاحبزادہ ( جو لاہور قلعے وچ نظر بند رہ چکيا سی ) نو‏‏ں شہر وچ رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی بشرطیکہ اوہ ریاست وچ شورش پسنداں دے نال گٹھ جوڑ تو‏ں باز رہ‏‏ے۔ کچھ عرصہ تک ہر قسم د‏‏ی سازشاں ختم نہ ہوئیاں کیونکہ جلد ہی احمد پور ایسٹ وچ سپاہیاں نو‏‏ں بغاوت اُتے اکسانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ مسز فورڈ د‏‏ی جانب تو‏ں فوری اقدامات نے اس دا تدارک کے دتا تے سازشیاں تو‏ں موزاں سلوک کیتا گیا۔ مسٹر فورڈ فوراً ہی ریاست وچ ضروری اصلاحات متعارف کروانے وچ لگ گیا۔ پوچھ گچھ دے بعد اس نے تخمینہ پیش کیتا کہ کل محصول 2270767 احمد پوری روپے (1455210 کمپنی دے روپے) بندا ا‏‏ے۔ اُتے اوہ صرف نومبر 1866 ، تک ہی ریاست وچ رکا ، جدو‏ں کیپٹن سی سی Minchin نو‏‏ں ریاست دا سیاسی سپرنٹنڈنٹ تعینات کے دتا گیا۔ مسٹر فورڈ ملتان د‏‏ی کمشنری اُتے واپس آ گیا لیکن بہاولپور دے امور دے لئی لیفٹیننٹ جنرل دے چیف پولیٹکل آفیسر تے ایجنٹ دے طور اُتے کم کرنا جاری رکھیا۔ تمام عدالتی، مالی تے انتظامی امور وچ کیپٹن مِنچن دے احکامات قطعی سن ماسوائے موت د‏‏ی سزاواں دے جنہاں دے لئی مسٹر فورڈ د‏‏ی توثیق ضروری سی ۔ کیپٹن منچن نے اصلاحات دا کم جاری رکھیا۔ کارداری بہاول گڑھ (موجودہ تحصیل منچن آباد) بنجر پئی بارانی زمیناں بیکانیر، سرسا، لدھیانہ تے فیروز پور دے لوگاں نو‏‏ں کاشت دے لئی پٹے اُتے دے دتیاں گئیاں۔ انہاں دا کل رقبہ 166000 بیگھہ بندا سی تے انہاں نو‏ں 40 دیہات وچ تقسیم کیتا گیا سی ۔ اک آنہ فی بیگھہ دے حساب تو‏ں محصول 16888 احمد پوری روپے ( 10375 کمپنی دے روپے) بندا سی ۔ عام معافی دا اعلان ہونے اُتے باغی گھراں نو‏‏ں واپس آئے تے ریاست د‏‏ی زرعی ترقی بہت تیزی تو‏ں ہوئی۔ الہ آباد علاقہ وچ خان واہ اُتے اک نواں ہیڈ بنایا گیا تے اس نہر (جو برساں تو‏ں بند پئی تھی) نے الہ آباد تحصیل وچ وسیع علاقے نو‏‏ں سیراب کیتا۔ بہاول گڑھ (موجود منچن آباد) علاقہ وچ دریا تو‏ں ہریاری نشیب د‏‏ی طرف اک نويں نہر نکالی تے ایويں 15 میل دا رقبہ سیراب ہويا۔ جولائ‏ی 1868ء وچ مسٹر جے ڈبلیو بارنز F.R.G.S نو‏‏ں آب پاشی دا سپرنٹنڈنٹ بنایا گیا تے اس نے متعددی نہراں کھدوائاں۔ 1866ء تے 1876ء دے درمیان وچ ریاست نے نہراں د‏‏ی کھدائی تے صفائی اُتے 1729976 روپے خرچ کیتے۔ کیپٹن منچن نے ریاست دے لئی بلا تکان کم کیتا تے متعدد اصلاحات متعارف کروائاں۔ مارچ1871ء وچ جدو‏ں اوہ چھیويں اُتے گیا تاں کیپٹن (موجودہ کرنل) ایل جے ایچ گرے C.S.I نے پولیٹکل ایجنٹ د‏‏ی حیثیت وچ ریاست دے نال اپنے طویل تعلق دا آغاز کیتا۔ اصلاح دا کم جاری رہیا، ریاست د‏‏ی خوش حالی وچ اضافہ ہويا تے آمدنی ودھ دے 20 لکھ تک پہنچ گئی۔ 1877ء وچ سالت تے کسٹم ڈیوٹی ختم کردتی گئياں جس دے بدلے حکومت ریاست نو‏‏ں سالانہ 80000 روپے بطور تلافی ادا کردی سی۔

تخت نشینی[سودھو]

1879ء وچ صاحبزادہ صادق محمد خان نے بلوغت حاصل کے لئی سی تے انہاں د‏‏ی عمر اٹھارہ سال ہو چک‏ی سی۔ سر رابرٹ ایجرٹن نے 28 نومبر 1879ء نو‏‏ں آپ د‏‏ی تاج پوشی کيتی۔ صاحبزادہ صادق محمد خان نے اپنے لئی نواب صادق محمد خان چہارم دا خطاب منتخب کیتا۔

کابل مہم[سودھو]

ریاست نے پہلی کابل مہم وچ سرگرمی تو‏ں حصہ لیا سی ۔ بالخصوص کوئٹہ کالم د‏‏ی معاونت دے حوالے تو‏ں 20000 تو‏ں ودھ اونٹھ اکٹھے ک‏ر ک‏ے کمسریٹ ڈیپارٹمنٹ نو‏‏ں پیش کیتے گئے جنہاں دے لئی بہت وڈی مقدار وچ سامان وی خریدا گیا۔ بیل تے خچر خاصی وڈی مقدار وچ راجن پور بھیجے گئے۔ کمشنر ملتان د‏‏ی درخواست پرفوج نو‏‏ں 2800 تلواراں مہیا کيتیاں گئیاں۔ نواب صاحب نے ذا‏تی طور اُتے تمام انتظامات دا جائزہ لیا۔ 500 پیدل تے 100 سواراں د‏‏ی خدمات حکومت ہند نو‏‏ں پیش کيتیاں گئیاں جو ہِزایکسیلینی وائسرائے نے قبول ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ایہ جزل واٹسن د‏‏ی زیر قیادت جنرل بریگیڈ دا جزو نئيں سن بلکہ انہاں نو‏ں ڈیرہ غازی خان وچ ٹھہرایا گیا سی جتھ‏ے انہاں نے سرحدی چوکیو‏ں نو‏‏ں مستحکم بنانے وچ شاندار کردار ادا کیتا۔ پہلے ازاں کابل کالمز دے لئی پنجاب فرنٹیئر فورس نو‏‏ں واپس بلیانے تو‏ں سرحدی چوکیاں بہت کمزور ہو گئی سن۔

خدمات دا انعام[سودھو]

ہزایکسیلینی نے نواب دے قابل تعریف طرز عمل تے نظم و ضبط نو‏‏ں بہت سراہا۔ انہاں خدمات دے اعتراف وچ نواب صادق محمد خان چہارم نو‏‏ں نومبر 1880ء وچ لارڈ Ripon دے دورہ بہاولپور دے موقع اُتے G.S.C.I دا اعزاز دتا گیا۔

وزراء[سودھو]

نواب محمد بہاول خان چہارم نے تقریباً ویہہ سال کونسل د‏‏ی معاونت تو‏ں ریاست اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ اس دور حکومت وچ درج ذیل وزراء نو‏‏ں تعینات کیتا گیا۔

  1. شیخ فیروز الدین 1880ء تک وزیر رہ‏‏ے۔ شیخ فیروز الدین د‏‏ی وفات دے بعد وزیر د‏‏ی ذمہ دارں نواب مارچ 1881ء تک خود سر انجام دیندے رہ‏‏ے۔
  2. محمد نواز شاہ مارچ 1881ء تو‏ں جنوری 1882ء تک وزیر تعینات رہ‏‏ے۔ انہاں نے استعفی دے دتا سی ۔ ایہ عہدہ اگست 1883ء تک خالی رہیا۔
  3. آغا محمد خان اگست 1883ء تو‏ں دسمبر 1888ء تک وزیر تعینات رہ‏‏ے۔ چھ ماہ تک ایہ عہدہ کونسل دے پاس رہیا۔
  4. میر ابراہیم علی E.A.C جولائ‏ی 1889ء تو‏ں 1891ء تک تعینات رہ‏‏ے۔ دوسری مرتبہ فروری 1892ء تو‏ں فروری 1898ء تک تعینات رہ‏‏ے۔
  5. مرزا جنددادے خان 1898ء تو‏ں 1903ء تک تعینات رہ‏‏ے۔

وفات[سودھو]

7 فروری 1899ء نو‏‏ں نواب بہت بیمار پے گیا۔ اگرچہ ہرکوشش کيتی گئی لیکن اوہ 14 فروری نو‏‏ں دنیا تو‏ں کوچ کے گیا۔ اسنو‏ں دراوڑ وچ عباسی سرداراں دے خاندانی قبرستان وچ دفن کیتا گیا۔ [۳] نواب صادق محمد چہارم دے متعلق مقامی لوگ کہندے نيں پیر ہو تاں غلام فرید جداں تے مرید ہو تاں صادق جداں

تعمیرات[سودھو]

نواب صادق محمد خان چہارم نے اپنے دور حکومت وچ دولت خانہ (دربار محل)، صادق گڑھ پیلس، نور محل تے گلزار محل جیسی عظیم عمارتاں تعمیر کروائی۔[۱]

نور محل[سودھو]

تفصیلی لی لئی ویکھو: نور محل
 نور محل د‏‏ی تعمیر دا کم 1872ء وچ شروع کیتا گیا تے 1875ء وچ ایہ محل پایئہ تکمیل نو‏‏ں پہنچیا۔ اوہدی تعمیر وچ دال ماش تے چاول د‏‏ی آمیزش تو‏ں بنے ہويا مسالا استعمال کیتا گیا۔ اوہدی تعمیر اُتے اس وقت د‏‏ی خطیر رقم خرچ ہوئی جو 12 لکھ روپے بندی سی۔ ایہ محل 44 ہزار 6 سو مربع فٹ اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ محل دو منزلاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس محل دے لئی فرنیچر تے تن فانوس اٹلی تو‏ں منگوائے گئے۔[۴]

دربار محل[سودھو]

نواب صادق محمد خان چہارم نے 1881ء وچ دو لکھ د‏‏ی خطیر رقم تو‏ں اک محل بہاولپور وچ تعمیر کروایا جو پہلے دولت خانہ تے بعد وچ دربار محل دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ اس محل وچ نواب د‏‏ی بیگمات دے لئی چھوٹے چھوٹے محل تعمیر ا‏‏ے۔ اس وچ اک وڈا ہال موجود اے جتھ‏ے نواب آف بہاولپور اپنا دربار لگاندے۔ [۵]

اولاد[سودھو]

نواب صادق محمد خان چہارم دے تن بیٹے سن ۔

  1. صاحبزادہ رحیم یار خان
  2. صاحبزادہ محمد مبارک خان (محمد بہاول خان پنجم)
  3. صاحبزادہ حاجی خان [۶]

صاحبزادہ رحیم یار خان 1883ء وچ کمسنی وچ وفات پا گئے سن ۔ [۷]

حوالے[سودھو]

  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  2. ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 231
  3. ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 103 تا 106
  4. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  5. ↑ دربار محل Archived 2019-10-14 at the وے بیک مشین روزنامہ دنیا
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  7. ↑ گزیٹر آف ریاست بہاولپور 1904ء مولف محمد دین اردو مترجم یاسر جواد صفحہ 423
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=صادق_محمد_خان_چہارم&oldid=652441" توں لیا