عبد الحی حسنی
'
عبد الحی حسنی | |
---|---|
جم |
|
وفات |
|
باب اسلام | |
ترمیم |
علامہ حکیم سید عبد الحی حسنی (1286 – 1341ھ / 1869 – 1923ء)[۱] مشہور ہندوستانی عالم، مؤرخ، ادیب، تے ندوۃ العلماء دے ناظم سن ۔ مولانا سید ابو الحسن علی ندوی دے والد سن ۔ اوہ علمی وروحانی ذوق دے نال ادب و انشا تے شعر وشاعری دا مذاق وی رکھدے سن، زندگی دے ضروری کماں دے نال تصنیفی اشتغال تے علمی انہماک، سلیس و واضح، شیريں تے شگفتہ اردو عربی تحریر اُتے قدرت سی، متعدد اہم کتاباں تصنیف کيتی جنہاں وچ گل رعنا تے نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر (الإعلام بمن في تاريخ الهند من الأعلام) زیادہ مشہور نيں۔
نسب
[سودھو]عبد الحی بن فخر الدین بن عبد العلی بن علی محمد بن اکبر شاہ بن محمد شاہ بن محمد تقی بن عبد الرحین بن ہدایت اللہ بن اسحاق بن مُعظَّم بن احمد بن محمود بن علاء الدین بن قطب الدین بن صدر الدین بن زین الدین بن احمد بن علی بن قیام الدین بن صدر الدین بن ركن الدین بن نظام الدین بن قطب الدین محمد بن رشید الدین احمد بن یوسف بن عیسیٰ بن حسن بن حسین بن جعفر بن قاسم بن عبد اللہ بن حسن بن محمد النفس الزكیہ بن عبد اللہ المَحض بن حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب۔[۲]
ولادت و مڈھلا جیون
[سودھو]مولانا حکیم سید عبد الحی حسنی 18 رمضان 1286ھ مطابق 22 دسمبر 1868ء ضلع رائے بریلی دے پنڈ "تکیہ کلاں' وچ دائرہ شاہ علم اللہ وچ پیدا ہوئے۔ پیدائشی ناں "سید احمد" رکھیا گیا، لیکن عبد الحی ناں توں مشہور ہوئے۔ خاندان وچ علمی و روحانی ماحول سی، انہاں دے والد مولانا سید فخر الدین حسنی تے شاہ ضیاء النبی حسنی جداں اہل علم تے مشائخ خاندان وچ موجود سن ۔[۳]
تعلیم
[سودھو]ابتدائی تعلیم نانیہال "ہنسوہ ضلع فتح پور" تے "تکیہ ضلع رائے بریلی" وچ حاصل کيتی۔ فیر الہ آباد گئے، اوتھے دو سال رہ کے "مولوی شاہ محمد حسین الہ آبادی" تے دوسرے علما توں علم حاصل کيتا۔ اوتھے توں فتح پور گئے تے "مولانا نور محمد پنجابی" توں فقہ پڑھی۔ جدوں پندرہ سال دی عمر ہوئی تاں بھوپال گئے تے اوتھے دو سال رہ رہ کے مشہور علما توں علومِ عالیہ دی تعلیم حاصل کيتی۔ فیر لکھنؤ گئے تے اوتھے "محمد نعیم فرنگی محلی" توں علم حاصل کيتا۔ کچھ عرصہ کانپور وچ رہ کے "مولانا اشرف علی تھانوی" توں وی کچھ کتاباں پڑھی۔ اس دے علاوہ مولانا امیر علی، مولانا الطاف حسین، مولوی فتح محمد تائب، مولانا احمد شاہ ولایندی تے مولانا فضل اللہ فرنگی محلی وی استاداں وچ شامل نيں۔[۴]
1309ھ وچ ماماں "مولانا سید عبد العزیز ہنسوی" دی صاحبزادی نال نکاح ہويا۔
نکاح دے بعد فیر بھوپال گئے، اوتھے بقیہ درسی کتاباں مکمل کی، "شیخ محمد عرب" تے "شیخ حسین بن محسن یمانی" توں حدیث دی تحصیل کيتی۔ 1311ھ وچ لکھنؤ دے مشہور طبیب "حکیم عبد العلی" تے "حکیم عبد العزیز" توں طب پڑھی۔
1312ھ وچ دہلی تے اس دے اطراف دا سفر کيتا، مولانا سید نذیر حسین دہلوی دے درسِ حدیث وچ شرکت کيتی تے اجازتِ حدیث حاصل کيتی۔ ايسے سفر وچ گنگوہ وی گئے تے مولانا رشید احمد گنگاوہی توں "حدیث مسلسل بالاولیہ" دی اجازت لی۔[۵]
ازدواجی زندگی
[سودھو]مولانا نے پہلا نکاح 1309ھ وچ کیہ سی، اس دے اک لڑکے عبد العلی حسنی ندوی پیدا ہوئے۔ پہلی بیوی دے انتقال دے تقریباً 13 سال بعد والد ماجد دے اصرار اُتے شاہ ضیاء النبی حسنی دی صاحبزادی سیدہ خیر النساء توں دوسرا عقد کيتا، جنہاں توں اک صاحبزادے سید ابو الحسن علی ندوی تے دو صاحبزادیاں محترمہ سیدہ امۃ العزیز تے محترمہ سیدہ امۃ اللہ تسنیم ہوئیاں۔[۶]
بیعت و ارشاد
[سودھو]کئی مشائخ نال ملاقات تے بیعت کيتی، جنہاں وچ:
- حاجی امداد اللہ مہاجر مکی
- مولانا فضل الرحمن گنج مرادآبادی
- شاہ ضیاء النبی حسنی
- تے والد مولانا فخر الدین حسنی نيں۔
ندوۃ العلما وچ
[سودھو]مولانا حکیم عبد الحی حسنی، تحریک ندوۃ العلماء دے پہلے اجلاس (منقعدہ 1894، کانپور) وچ شریک سن، اس وقت انہاں دی عمر تقریباً 25 سال سی۔ اس دے بعد ندوۃ العلماء دی سرگرمیاں وچ شریک رہے۔ تحریک دے تئاں انہاں دی دلچسپی تے محنت نوں دیکھ کے 8 رجب 1313ھ / دسمبر 1895 وچ جلسہ انتظامیہ نے انھاں "مددگار ناظم" مقرر کيتا۔[۷]
تحریک دے ناظم محمد علی مونگیری دی علالت تے اجلاس وچ عدم موجودگی اُتے انہاں دا سارا کم انھاں نے کيتا۔ آغاز وچ اپنے مطب توں اپنی ضروریات پوری کردے سن، ندوہ توں کوئی مشاہرہ نہ لیندے سن ۔ لیکن بعد وچ ارکان ندوہ نے 30 روپئے مشاہرہ دی منظوری دے دی۔ معاوضہ دا ایہ سلسلہ 1905ء تک چلدا رہیا، فیر انھاں نے مشاہرہ لینے توں معذرت کر دتی سی تے مطب نوں کسب معاش دا ذریعہ بنایا۔[۸]
بعض حالات دی وجہ توں 1903ء وچ ناظم محمد علی مونگیری دے استعفی دے بعد وی مولانا بدستور بحیثیت "مددگار ناظم" دے ندوہ دا کم کردے رہے تے تحریک دا کوئی باقاعدہ ناظم نئيں بن سکيتا۔ تحریک دے دار العلوم ندوۃ العلماء دے لئی علامہ شبلی نعمانی نوں بحیثیت معتمد تعلیم منتخب کيتا گیا تے ايسے طرح چلدا۔
فیر 3 اپریل 1915ء دے جلسہ انتظامیہ نے اکثر آرا توں آئندہ عربی سال توں انھاں ناظم مقرر کيتا۔[۹]
چنانچہ انہاں دی نظامت وچ دار العلوم ندوۃ العلماء وچ وڈی خوش آئند تبدیلیاں ہوئیاں، ندوہ نے علمی تے تعمیراتی ہر اعتبار توں ترقی کيتی۔ الغرض مولانا وفات تک ربع صدی توں ودھ مختلف حیثیتاں توں ندوۃ العلماء توں وابستہ رہے، اس دے سرد وگرم، تنزلی وترقی تے انتشار ویکجہتی ہر حالت وچ اس دے نال رہے۔[۱۰]
وفات
[سودھو]مولانا حکیم سید عبد الحی حسنی صاحب دی وفات 15 جمادی الثانی 1341ھ مطابق 2 فروری 1923ء نوں جمعہ دے دن لکھنؤ وچ ہويا، رات ہی رات نعش نوں انہاں دی آبائی پنڈ تکیہ رائے بریلی لے جایا گیا، اوتھے دائرہ شاہ علم اللہ وچ طلبا و استاداں تے عوام دی اک وڈی تعداد دے نال جنازہ پڑھیا گیا تے شاہ علم اللہ دے پائاں دفن کيتا گیا۔[۱۱]
لکھتاں
[سودھو]مشہور لکھتاں دے ناں درج ذیل نيں:
- نزہۃ الخاطر (تریخ و تراجم، 8 جلداں)
- یاد ایام (تریخ گجرات)
- رہتل الاخلاق (احادیث دا مجموعہ)
- منتہی الافکار فی شرح تلخیص الاخبار
- تذکرۃ الابرار
- کتاب الغناء
- قرابادین
- شرح سبع معلقہ
- ریحانۃ الادب و شمامۃ الطرب
- رسالہ در بیان سلاسل خانوادہ نقشبندیہ
- تعلیقات علی سنن ابی داؤد
- القانون فی انتفاع المرتہن بالمرہون
- الثقافۃ الاسلامیۃ فی الہند
- الہند فی العہد الاسلامی
- جنۃ المشرق
- گل رعنا۔۔۔۔۔ وغیرہ
باہرلے جوڑ (کتاباں)
[سودھو]- عبد الحی حسنی دی اردو لکھتاں Archived 2017-11-07 at the وے بیک مشین
- عبد الحی حسنی دی عربی لکھتاں Archived 2016-09-21 at the وے بیک مشین
حوالے
[سودھو]- ↑ «الشَّريف عَبْد الحَيّ النَّدوي». موسوعة شبكة المعرفة الريفية. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|وصلة مؤلف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|عمل=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ الإعلام بمن في تاريخ الهند من الأعلام المسمى بـ«نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر». دار ابن حزم. نامعلوم پیرامیٹر دا
|سنة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مكان=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|صفحة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مؤلف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|طبعة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، مطبوعہ؛ سید احمد اکیڈمی رائے بریلی۔
- ↑ کتاب؛ "سوانح مولانا سید محمد الحسنی"، از؛ مولانا سید محمد ثانی حسنی ندوی، صفحہ: 39-40۔
- ↑ ملاحظہ ہوئے کتاب؛ "دہلی تے اس دے اطراف" از؛ مولانا سید عبد الحی حسنی، مطبوعہ؛ اردو اکاڈمی دہلی (م)۔
- ↑ کتاب؛ "سوانح مولانا سید محمد الحسنی"، از؛ مولانا سید محمد ثانی حسنی ندوی، صفحہ: 41۔
- ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، از؛ سید ابو الحسن ندوی مطبوعہ؛ سید احمد اکیڈمی رائے بریلی، صفحہ؛ 155 تا 157۔
- ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، صفحہ؛ 161-62۔
- ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، صفحہ؛ 202۔
- ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، صفحہ؛ 161-62۔
- ↑ کتاب؛ حیات عبد الحی، صفحہ؛ 248 تا 253۔