لہور اعلامیہ
لہور اعلامیہ، اک دو طرفہ معاہدہ اے جو پاکستان تے بھارت دے وچکار 21 فروری 1999ء نوں طے پایا، اس معاہدے اُتے بھارت ولوں اس وقت دے وزیر اعظم اٹل بہاری واجپائی تے پاکستان ولوں اس وقت دے وزیر اعظم نواز شریف نے دستخط کیتے۔ ایہ معائدہ لاہور وچ تاریخی مذاکرات دے بعد طے پایا سی ۔[۱] لہور اعلامیہ تاریخی لحاظ نال انتہائی اہمیت دا حامل اے کیونکہ ایہ دونے ملکاں وچ ایٹمی تجربات دے بعد ہونے والا معاہدہ جو دونے ملکاں دے وچکار تعلقات وچ وڈی پیش رفت قرار دتا جا سکدا اے، گو کہ اس معاہدے دی اہمیت مئی 1998ء دے ایٹمی دھماکےآں دے تناظر وچ نہایت واضع سی لیکن مئی 1999ء وچ شروع ہونے والے قضیہ کارگل نے امن دے عمل نوں دھچکيا لگایا تے ایہ اعلامیہ غیر موثر ہو کے رہ گیا۔
پس منظر
[سودھو]1972ء دے شملہ معا یدے دے بعد لاہور اعلامیہ پاکستان تے بھارت دے وچکار طے پانے والا پہلا نہایت اہم سیاسی معاہدہ تصور کیتا جاندا اے۔ شملہ معاہدہ 1971ء دی جنگ دے بعد طے کیتا گیا سی جدوں کہ اعلامیہ لاہور دراصل شملہ معاہدے دی رو توں انہاں خطرناک عوامل تے حالات توں نمٹنا سی جو مئی 1998ء وچ ہوئے ایٹمی دھماکےآں دے بعد دونے ملکاں وچ ایٹمی ہتھیاراں دی دوڑ دی صورت وچ پیدا ہو سکدے سن ۔ مئی 1998ء وچ اس وقت حالات انتہائی کشیدہ ہو گئے سن جدوں بھارت نے پوکھران دے مقام اُتے 11 تے 13 مئی 1998ء نوں کئی ایٹمی ہتھیاراں دے تجربات کیتے تے ایٹمی ہتھیاراں توں لیس ملکاں دی فہرست وچ شامل ہو گیا ، [۲]
بھارت دے اوہناں تجربات دے جواب وچ پاکستان نے وی 28 مئی 1998ء نوں چھ ایٹمی ہتھیاراں دے تجربات چاغی دے مقام اُتے کیتے۔ پاکستان دے جوابی دھماکےآں دی وجہ توں خطے دے حالات انتہائی کشیدہ ہو گئے تے ایتھے ایٹمی خطرات ودھ گئے، نال وچ ہی خطے وچ ایٹمی ہتھیاراں دی دوڑ شروع ہو گئی۔
23 ستمبر 1998ء نوں دونے ملکاں دی حکومتاں دے وچکار اک معاہدہ طے پایا جس دی بنیاد اُتے خطے وچ امن تے سیکورٹی دے حالات نوں بہتر بنانا تے باہمی مسائل دا حل تلاش کرنا سی ۔ ایہی معاہدہ دراصل لاہور اعلامیہ دا سبب وی بنیا۔[۱]
19 فروری 1999ء نوں بھارتی وزیر اعظم اٹل بہاری واجپائی نے پاکستان دا تاریخی دورہ کیتا تے دہلی توں لاہور تک دوستی کيتی بس سروس اُتے سفر کردے ہوئے لاہور دے تاریخی شہر وچ قیام کیتا۔ بھارتی وزیر اعظم دے ہمراہ اعلٰی بھارتی حکام دے نال نال کئی بھارتی شخصیتاں جداں دیو آنند، ستیش گجرال، جاوید اختر، کلدیپ نئیر، کپل دیو، شتروگان شینا تے ملکا ساراباہی نے وی سفر کیتا۔ [۳]
بھارتی وفد جس دی سربراہی وزیر اعظم کر رہے سن دا لاہور وچ فقید المثال استقبال کیتا گیا تے واہگہ دی سرحد اُتے پاکستانی وزیر اعظم میاں محمد نواز شریف نے خود استقبال کیتا۔ اس دورے وچ لاہور دے مقام اُتے تاریخی مذاکرات تے اک کانفرنس دا انعقاد کیتا گیا جس دا پوری دنیا وچ نہایت گرمجوشی توں خراج تحسین پیش کیتا گیا۔ دنیا بھر وچ اس موقع نوں دونے ملکاں دے باہمی تعلقات تے امن دے عمل وچ نہایت اہم پیشرفت سمجھیا گیا تے سمجھیا جاندا اے کہ ایہ موقع پاکستان تے بھارت دے باہمی تعلقات وچ اہم ترین تے خوشگوار ترین سی ۔[۳]
اعلامیہ دا متن
[سودھو]لہور اعلامیہ دا معاہدہ 21 فروری نوں مذاکرات دے تن دور دے بعد دستخط کیتا گیا سی، جیہدے تے بھارتی تے پاکستانی وزرائے اعظم نے دستخط کیتے۔[۱][۴]
اس اعلامیہ دے متن وچ دونے حکومتاں نے اس امر اُتے زور دتا کہ امن، ترقی تے باہمی تعلقات وچ شملہ معاہدے دی رو توں عمل نوں جاری رکھیا جانا چاہیے۔ دونے حکومتاں نے اس گل اُتے وی اتفاق کیتا کہ ایٹمی دھماکےآں دے بعد دی صورت حال وچ دونے اطراف اُتے ذمہ داری ودھ چکی اے تے اس ضمن وچ مستقبل وچ ایہ کوشش کيتی جانی چاہیے کہ کسی وی طرح توں امن تے باہمی مذاکرات دے عمل وچ کسی صورت خلل نہ آنے پائے۔ اسی لئی دونے حکومتاں نے حادّاتی یا غیر متعلقہ ایٹمی ہتھیاراں دے استعمال نوں روکنے دے لئی کئی معاہداں تے دہلی تے اسلام آباد دے وچکار اک ہاٹ لائن قائم کرنے اُتے اتفاق کیتا۔ [۱][۵]
پاکستان تے بھارت نے اس امر اُتے وی اتفاق کیتا کہ دونے ملکاں مستقبل وچ کسی وی میزائل تجربے یا حادّاتی تے غیر معینہ طور اُتے ایٹمی ہتھیاراں دے استعمال کیتی اطلاع دا تبادلہ کرن گے تاکہ کسی وی ناخوشگوار واقعے تے ایٹمی جنگ دا خطرہ کم توں کم سطح اُتے برقرار رہے۔[۵]
لاہور اعلامیہ تے معاہدے دی رو توں دونے ملکاں دا اس گل اُتے اتفاق پایا گیا کہ مسئلہ کشمیر سمیت دوسرے اہم مسائل اُتے مذاکرات دا عمل جاری رکھیا جائے تاکہ دو طرفہ مذاکرات تے تعلقات وچ بہتری تے ایٹمی ہتھیاراں دے استعمال کیتی نوبت نہ آنے دتی جائے۔ دونے حکومتاں نے دہشت گردی دی سخت لفظاں وچ مذمت کيتی تے اس گل اُتے اتفاق کیتا کہ کسی وی صورت اک دوسرے دے اندرونی معاملات وچ دخل اندازی نہ دی جائے گیا تے جنوبی ایشیا دے علاقائی تعاون دے مطابق دونے ملکاں وچ انسانی حقوق دی پاسداری دی جائے گی۔[۱]
لہور اعلامیہ وچ مذاکرات دے بعد جاری ہونے والے مشترکہ بیان وچ ایہ کہیا گیا کہ دونے حکومتاں دی جانب توں وزرائے خارجہ وقتاً فوقتاً ملاقات کرن تے اک دوسرے دی باہمی رضامندی توں عالمی ادارہ برائے تجارت تے انفارمیشن ٹیکنالوجی دے ضمن وچ پیش رفت اُتے باہمی مشاورت توں اقدامات اٹھائاں گے تاکہ جنوبی ایشیا وچ معیشت پروان چڑھے۔ اس دے علاوہ دو رکنی کمیٹی وی تشکیل دتی گئی جو خطے وچ انسانی حقوق، شہری حقوق تے گمشدہ جنگی قیدیاں توں متعلق مشکلات تے حالات دا جائزہ وی لے گی۔[۱]
اعلامیے توں بعد
[سودھو]لہور اعلامیہ دا دوناں ملکاں تے دنیا بھر وچ نہایت گرم جوشی نال خیر مقدم کیتا گیا تے 1998ء توں بعد پیدا ہوݨ والے حالات توں چھٹکارے تے باہمی تعلقات وچ اہم پیشرفت گردانا گیا۔[۶] بھارتی وزیر اعظم دا بھارت وچ سیاسی طور تے قد کاٹھ بہت بلند ہو گیا ۔ گو کہ اس گل دا وقتاً فوقتاً اظہار کیتا جاندا رہیا کہ پاکستان وچ فوج تے جاسوسی ادارے اس معاہدے دی حمایت اُتے تیار نئيں نيں لیکن سیاسی طور اُتے حکومت پاکستان نے انہاں عوامل اُتے کدی وی سنجیدگی توں غور نئيں کیا، جس دے نتیجہ بعد وچ کارگل جنگ تے پاکستان وچ سیاسی حکومت دے خاتمے دی شکل وچ غیر متوقع طور اُتے برآمد ہويا۔[۷] بھارتی وزیر اعظم اٹل بہاری واجپائی دے لاہور وچ استقبال نوں اس وقت دے پاک فوج دے سربراہ جنرل پرویز مشرف نے “دشمن ملک دے سربراہ دے استقبال“ توں تعبیر کیتا سی تے اس معاہدے دی توثیق کرنے توں انکار کر دتا سی ۔ انہاں دے مطابق بھارت دی جانب توں پاکستان وچ ہوئے کئی دہشت گرد حملےآں دے نتیجے وچ عام شہریاں دی ہلاکت دا حساب چکتا کیتے بغیر ایہ معاہدہ قابل عمل نئيں سی ۔[۸][۹] مئی 1999ء وچ دونے ملکاں دے وچکار چھڈنے والی جنگ نے حالات نوں یکسر تبدیل کر کے رکھ دتا تے اس دے بعد سرحداں اُتے پاکستان تے بھارت نے اپنی فوج دی تعداد وچ بیش بہا اضافہ کر دتا۔[۸][۹] بھارت نے اپنی افواج تے بھاری تاں پخانہ سرحدی علاقےآں وچ تعینات کرنا شروع کر دتا۔[۸]<ref دو ماہ تک جاری رہنے والے اس قضیے وچ کئی فوجیاں دی ہلاکت ہوئی تے دونے ملکاں نوں جنگ دے انتہائی دھانے اُتے لا کھڑا کیتا تے اک موقع اُتے ایہ خیال کیتا جانے لگیا کہ ایٹمی جنگ ناگزیر ہو چکی اے۔ پاکستان نوں عالمی سطح اُتے بھارتی علاقے وچ در اندازی دے واضع ثبوت ہونے دی وجہ توں نہایت شدید صورت وچ رد عمل دا سامنا کرنا پيا۔ چند ماہ وچ ہی پاکستان دے اندرونی حالات اس قدر ابتر ہوئے کہ فوج تے سیاسی ادارے اک دوسرے توں گتھم گتھا نظر آنے لگے، نتیجتاً میاں محمد نواز شریف دی حکومت دا تختہ اس وقت دے فوجی سربراہ جنرل پرویز مشرف نے الٹ دتا۔ انہاں تمام واقعات دی کڑی تجزیہ نگار لاہور اعلامیہ تے بعد وچ کارگل جنگ دے حالات، طاقت دے حصول تے دونے ملکاں دے وچکار تعلقات دے مستقبل دے تعین توں ملاندے نيں۔
واجپائی دی نظم
[سودھو]واجپائ نے لاہور مینار پاکستان اُتے کھڑے ہو کے ایہ نظم پڑھی تھی جنگ نہ ہونے دین گے ہم جنگ نہ ہونے دین گے وشوشاندی دے اسيں سادھک نيں جنگ نہ ہونے دین گے کدی نہ کھیتاں وچ فیر خونی کھاد پھلے گی کھلیاناں وچ نئيں موت دی فصل کھلے گی آسمان فیر کدی نہ انگارے اگلے گا ایٹم توں ناگاساکی فیر نئيں جلے گا ہتھیاراں دے ڈھیراں اُتے جنہاں دا اے ڈیرا منہ وچ شاندی بغل وچ بم، دھوکے دا پھیرا کفن بیچنے والےآں توں ایہ کہہ دو چلیا کے دنیا جان گئی اے انہاں دا اصلی چہرا کامیاب ہاں انہاں دی چالاں ڈھنگ نہ ہونے دین گے جنگ نہ ہونے دین گے سانوں چاہیے شاندی، زندگی سانوں پیاری سانوں چاہیے شاندی سرجنہاں دی اے تیاری اساں چھیڑی جنگ بھکھ توں بیماری سے اگے آکے ہتھ بٹائے دنیا ساری ہری بھری دھرتی نوں خونی رنگ نہ لینے دین گے جنگ نہ ہونے دین گے بھارت پاکستان پڑوسی نال نال رہنا اے پیار کرن یا وار کرن دوناں نوں ہی سہنا اے تین بار لڑ چکے لڑائی کتنا مہنگا سودا روسی بم ہو یا امریکی، خون اک بہنا اے جو اسيں اُتے گزری بچےآں دے سنگ نہ ہونے دین گے جنگ نہ ہون دین گے
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/Date_validation' not found.
- ↑ شکتی تجربات
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ واجپائی دا سرحد پار تے تریخ وچ سفر
- ↑ واجپائی تے شریف نے لاہور اعلامیہ اُتے دستخط کر دتے
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ واجپائی تے شریف نے لاہور اعلامیہ اُتے دستخط کر دتے
- ↑ واجپائی دا سرحد پار تے تریخ وچ سفر
- ↑ بھارتی ٹرائیبون
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/fa/Date_validation' not found.
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ مشرف بمقابلہ شریف: کون اے جھوٹا؟