مانی
مانی | |
---|---|
(آرامی وچ: 𐭌𐭀𐭍𐭉)،(نامعلوم وچ: 𐭬𐭠𐭭𐭩)،(نامعلوم وچ: 𐮋𐮀𐮌𐮈)،(نامعلوم وچ: 𐫖𐫀𐫗𐫏) | |
مانی
| |
جم | 14 اپریل 216
|
وفات | 2 مارچ 274 (58 سال)[۱]
|
وجہ وفات | کھال کھینچائی |
شہریت | اشکانی سلطنت |
نسل | ایرانی |
مذہب | پیدائشی الکسائی بعد وچ مانی مت |
والدین | بابک مریم کمسرگانی. |
عملی زندگی | |
پیشہ | الٰہیات دان ، لکھاری ، نبی ، مذہبی رہنما ، فلسفی ، شاعر |
الزام و سزا | |
جرم | بدعت |
ترمیم |
اہم ایرانی فلاسفہ |
بوآ فلسفہ |
مانی(216ء-276ء) تیسری صدی کااک ایرانی جس نے مانویت دی بنیاد رکھی۔ اج ایہ مذہب باقی نئيں لیکن اک زمانے وچ اس دے پیروکاراں دی تعداد بہت زیادہ سی۔ ایہ مذہب قدیم مذاہب دا دلچسپ امتزاج سی ۔ منی دے مطابق زرتشت، گوتم بدھتے یسوع مسیح (عیسیٰ) پیغمبر سن لیکن اس دی صورت وچ ایہ اک ہی مذہب وچ ہن مکمل ہو گیا اے۔ ایہ مذہب نیڑے اک ہزار سال تک قائم رہیا۔
مانی (سیریائی: ܡܐܢܝ ܚܝܐ, مانی حیا، مطلب: جیوت مانی؛ انگریزی: Mani; یونانی: Μάνης, مانیش; جنم: ٢١٦ عیسوی اندازا؛ موت: ٢٧٦ عیسوی) اک ایرانی مول دا دھرم بانی سی جس نے مانی دھرم دی نیہ رکھی۔ ایہ دھرم کسے زمانہ وج وچکار ایشیا، ایران تے ہور علاقےآں وچ بہت پھیلیا ہویا سی لیکن ویلے دے نال نال پوری طرح ختم ہو گیا۔ مانی دا جنم پارتھیا دے ماتحت اسرستان (اسیریا) وچ ہویا سی تے موت ساسانی سلطنت دے گند شاپور (Gundeshapur) شہر وچ ہوئی۔ اسنے سیریائی بولی وچ چھہ پرمکھ مذہبی کتاباں لکھیاں تے اک شاپورگان ناں دے ایران دے شاہ، شاپور اول، نوں سمرپت کردے ہوئے وچکار فارسی وچ لکھی۔[۳]
اس سمیں ساسانی سلطنت بہت پھیلی ہوئی سی اتے اس وچّ ہندستان , وچکار ایشیا اتے مشرق وسطی دے بہت سارے حصہ شامل ہو گئے سن ۔ اس توں اک ہی سلطنت وچّ بدھ دھرم , پارسی دھرم اتے عیسائی دھرم دے ساتھی آ گئے سن ۔ مانی نے کیہا کہ اوہ ربّ ولوں بھیجیا گیا مسیحا ہے اتے اسنے اپنے نویں دھرم وچّ اینہاں تناں دھرماں دے تتو شامل کیتے ۔ اسنے بھارت دی یاترا وی کیتی ، حالانکہ موجودہ سیاسی سرحداں دے مطابق اوہ اطل وچّ افغانستان گیا سی ۔ اسنے اپنا سبھتوں پہلا مذہبی گروہ بھارت وچّ ہی قایم کیتا سی اتے اسدے بعد 241 - 242 عیسوی وچّ اوہ ایران پرط آیا ۔ [۴] اتھے اسنے نویں بادشاہ شاپور اول دی تعریف کری اتے اپنا دھرم پھیلان وچّ جٹّ گیا جس وچّ اسنوں کافی سفلتا ملی ۔ لیکن بعد وچّ جدوں بہرام اول بادشاہ بنیا تاں اس اتے پارسی دھرم دے اک وڈے گورو ، کرتیر ، دا گہرا اثر سی اتے اسنے مانی نوں سزا وچّ قید کر لیا ، جتھے اسدی موت ہو گئی ۔ لیکن مانی دھرم پھر وی چلدا رہا ۔ اسدی لکھتی کوئی وی کتاب مکمل روپ توں نہیں بچی ہے لیکن اوہناں دے بہت سارے حصے ہن وی موجود نیں۔
حالاتِ زندگی
[سودھو]بابل وچ اک اشکانی (پارتھی) شہزادہ بابک (پاتِگ) رہندا سی ۔ اوہ اپنے آبائی مذہب (جو دراصل زرتشت دی تعلیمات تے بے شمار دیوتاواں دی پرستش دا آمیزش تھا) توں بیزار تے حقیقتِ حق دا متلاشی سی ۔ اس تلاش وچ اس دا تعارف مسیحی عارفین (گنوسی) دی جماعت توں ہويا تے انہاں دی تعلیمات توں متاثر ہوکے اس نے نہ صرف انہاں دا مذہب قبول کر ليا بلکہ اپنی حاملہ بیوی مریم نوں چھڈ کے انہاں دے نال ہولیا۔ (عورت، شراب تے گوشت ترک کرنا انہاں دی بنیادی شرط تھی)
سنہ 216ء وچ مریم نے اک بیٹے نوں جنم دتا تے اس دا ناں منی رکھیا۔ چھ سال بعد بابک جدوں بابل واپس آیا تاں اس دا بیٹا وڈا ہو چکيا سی ۔ بابک اس بار منی نوں وی اپنے نال لے گیا تے ایويں منی دا بچپن مسیحی عارفین دی سخت تربیت و تعلیم وچ گزریا، اوتھے اس نے مصوری سکھی۔
نبوت دا اعلان
[سودھو]24 سال دی عمر وچ اس نے اس گل دا اعلان کیتا کہ مجھ اُتے فرشتہ وحی لیایا اے تے مینوں نبوت دا منصب عطا ہويا اے۔ جس آخری نبی دے آنے دی پیش گوئیاں یسوع مسیح کر چکے نيں۔ اوہ فارقلیط وچ ہون۔ اس دا تے اس دے پیروکاراں دا ایہ وی دعویٰ سی کہ سب پہلے بارہ سال دی عمر وچ اس اُتے فرشتہ وحی لے کے ظاہر ہويا سی ۔ فیر ایہ سلسلہ جاری رہیا، ایتھے تک کہ اسنوں نبوت دا منصب سونپیتا گیا۔
بنیادِ مذہب
[سودھو]اس نے اپنے مذہب دی بنیاد ثنویت دے فلسفے اُتے رکھی۔ جس دے مطابق اک خیر دا خدا تے اک شر دا خدا اے۔ لوکاں وچ اپنی تعلیمات پھیلانے دے لئی اس ابتدا وچ زرتشت تے یسوع مسیح دی نبوت دا اقرار کیتا تے کہیا کہ وچ اس سلسلے دا آخری نبی ہاں جو تمام ادیان نوں متحد کريں گا۔ ہور اس نے موسیٰ دی رسالت دا انکار کیتا تے انہاں دی کتاب نوں شیطانی وساوس قرار دتا۔ اس ترکیب توں زرتشتی مذہب تے مسیحی مذہب دے لوک اس دے پیروکار ہونے لگے تے ایہ نواں مذہب مقبول ہونے لگیا۔
مشکلات
[سودھو]فارس وچ ساسانی سلطنت دے حکمران شاپور دے بھائی نے وی منی دا مذہب قبول کر ليا تے اس دے توسط توں بادشاہ شاپور تک منی دا ذکر پہنچیا۔ شاپور نے منی نوں ایران بلوایا تے اس دی تعلیمات توں متاثر ہو کے اس دا مذہب اختیار کر ليا۔ شاہی سرپرستی ملنے دے بعد ایہ مذہب تے زیادہ تیزی توں پھیلنے لگیا۔ اس مقبولیت توں خائف ہو کے زرتشت مذہب دے علما موبدان وغیرہ نے اسنوں بادشاہ دے دربار وچ مناظرے دے لئی للکارا۔ مناظرے وچ منی نوں شکست ہوئی۔ اس شکست پہ سب توں زیادہ سب دی بادشاہ نوں محسوس ہوئی کہ اسی دا پیغمبر ہارا سی ۔ اس پیچ و تاب وچ اس نے منی دی گرفتاری دا حکم دے دتا۔ منی دے ہمدرداں نے ایہ خبر تے بادشاہ دے ارادے منی تک پہنچیا دیے۔
مانی ایران توں فرار ہو کے نکلیا تاں براستہ افغانستان، کشمیر و تبت توں ہُندا ہويا چین تے چینی ترکتستان جا پہنچیا۔ اوتھے اس نے اپنی تعلیمات دی تبلیغ دے لئی مہاتما بدھ نوں وی نبی تسلیم کر ليا تے کہیا کہ ہند وچ بدھ، فارس وچ زرتشت تے فلسطین وچ مسیح دے سلسلے دا ميں آخری نبی ہون۔ اوتھے اس نے اپنے مذہب وچ بدھ مذہب دے کچھ اصول وی شامل کے لئی تے لوک اس دے پیروکار بننے لگے۔
گرفتاری و سزا
[سودھو]کچھ عرصہ بعد جدوں شاپور دی موت دے بعد اس دا ولی عہد ہرمز تخت اُتے بیٹھیا تاں اس نے منی نوں ایران بلوا لیا۔ ہن منی نے دوبارہ شد و مد توں ایران دے طول و عرض وچ اپنے مذہب دی تبلیغ شروع کردتی۔ ایہ گل زرتشتیاں دی برداشت توں باہر ہو گئی۔ انہاں نے ہرمز دے بھائی یعنی شہزادہ بہرام نوں اس لادین دے مقابلے وچ اپنے زرتشتی مذہب دی مدد اُتے اکسایا ہور اپنی خفیہ و ظاہر مدد دا یقین دلیایا۔ حالے ہرمز دی حکومت نوں اک ہی سال گزریا سی کہ بہرام نے بغاوت دی تے ہرمز نوں قتل کرکے خود بادشاہ بن بیٹھیا۔ اس نے حکم جاری کیتا کہ میری سلطنت دی حدود وچ منی جتھے کدرے ہو اسنوں گرفتار کر کے لیایا جائے۔
مانی گرفتار ہو کے دار الحکومت آگیا۔ تے اس دی زجر توبیخ شروع ہو گئی۔ اسنوں قید خانے دی بجائے کھلے میدان وچ ستون توں بنھ کر رکھیا گیا تاکہ سب لوک اس دے انجام توں عبرت پکڑاں۔ اسی دوران ملک وچ منی مذہب دے پیروکاراں دا وی قتلِ عام شروع ہو گیا۔ 60 سال دا بوڑھا منی 23 دن عقوبتاں جھیل کر 2 مارچ 276ء نوں فوت ہو گیا۔ اس دے مرنے بعد بادشاہ نے حکم دتا کہ اس دی کھل اتار کر اس وچ بھس بھر دے شہر دے دروازے اُتے لٹکا دتی جائے۔ (وہ دروازہ بعد وچ کئی زمانےآں تک منی دروازہ دے ناں توں مشہور رہیا۔)
مانی دی موت دے بعد وی اس دا مذہب شمال وچ روس تک تے مغرب وچ تمام شمالی افریقہ توں مراکش تک تے اوتھے توں ہسپانیہ دے راستے یورپ دے کئی ملکاں تک پھیلدا چلا گیا۔ تقریباً اک ہزار سال تک اس مذہب دے مننے والے موجود رہے۔ ہن ایہ مذہب ناپید ہوچکيا اے۔
لکھتاں
[سودھو]مانی نے کچھ کتاباں وی تصنیف کيتیاں، جنہاں دی نسبت اس دا دعویٰ سی کہ ایہ وحی الہیٰ اے۔ انہاں وچوں اک کتاب شاپورگان پہلوی زبان وچ سی۔ باقی سریانی زبان وچ سن۔
”ہمیشہ حکمت و عمل دیاں گلاں خدا دے رسول دے ذریعے انسان تک پہنچائی جاندی رہیاں نيں۔ اک وقت وچ انہاں نوں خدا دے رسول بدھ نے ہندوستان وچ پہنچایا، دوسرے زمانے وچ زرتشت نے فارس وچ ، دوسرے زمانے وچ یسوع نے مغرب وچ تے اس دے بعد ایہ وحی تے اس آخر زمانے دی پیشگوئی، خداوند دے حقیقی رسول مجھ منی دے ذریعے بابل وچ پہنچائی۔“[۵]
چونکہ منی مصور سی اس لئی اس دی کتاباں وی نقوش تے تصاویر توں مزین سن۔ انہاں وچ سب توں خاص، نادر تے مانویاں دے نزدیک سب توں مقدس کتاب ارژنگ سی۔ ایہ وی منی دے مذہب پھیلنے دی اک وجہ سی کہ عوام دے لئی باتصویر کتاباں دا تصور نواں تے حیران کن سی ۔ منی نے آرامی تے پہلوی زباناں توں ملدا جلدا اک نواں رسم الخط وی ایجاد کیتا سی ۔
مذہب دا اختتام
[سودھو]مانی مذہب دے علما تے مننے والے عباسی خلفاء دے زمانے تک موجود رہے تے انہاں دی باطل تعلیمات توں واقف ہوکے جعفر صادق توں لے کے تمام مسلم ائمہ نے انہاں نوں کافر قرار دتا سی ۔ کیونجے اپنی ابتدائی تبلیغ دے برعکس منی نے اپنی کتاباں وچ گزشتہ انبیا نوں جھوٹھا تے شیطان دے مغلوب قرار دتا سی ۔
تعلیماتِ منی
[سودھو]مانی دی تعلیمات دو طبقاتی نيں۔ عوامی طبقے (رشندگان) دے لئی صرف اس دے بنیادی ارکان و اصولاں اُتے عمل کافی اے۔ اس مذہب دے بنیادی احکام دس نيں جنہاں وچوں چار مذہبی تے چھ اخلاقی نيں
مذہبی ارکان
[سودھو]- بت پرستی دی ممانعت
- ست نمازاں فرض نيں۔
(1 نماز صبح، 4 نمازاں دن وچ 2 نمازاں رات وچ )
- روزے
- مذہبی معاملات وچ شک کرنے دی ممانعت
اخلاقی ارکان
[سودھو]- زنا دی ممانعت
- چوری دی ممانعت
- جھوٹھ دی ممانعت
- جادو دی ممانعت
- کسی جاندار نوں جان توں مارنے دی ممانعت
- بخیلی، دھوکھا دہی دی ممانعت
طبقہ خواص (برگزیدگان یعنی مذہبی لوک) دے لئی انہاں احکام اُتے عمل دے علاوہ گوشت خوری، شراب نوشی، عورت تے ہر قسم دی شہوات و لذات توں پرہیز فرض اے۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ Iranica ID: https://www.iranicaonline.org/articles/mani-founder-manicheism — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۴ مارچ ۲۰۱۷ — مدیر: Nicholas Sims-Williams ، Ahmad Ashraf ، حبیب برجیان تے Mohsen Ashtiany — عنوان : Encyclopædia Iranica — ناشر: کولمبیا یونیوسٹی
- ↑ ساسانی سلطنت, retrieved 2015-01-12
- ↑ Encyclopedia of World Biography, Gale Research, 1998, ISBN 978-0-7876-2550-4, ... Upon Ardashir's death in 241, Mani returned to western Persia, where he found favor with Ardashir's successor, Shahpur I, to whom he dedicated one of his books, Shapurgan. Mani engaged in intense missionary activities. Eventually, however, the opposition of the Zoroastrian priesthood enlisted the support of Bahram I, who ordered Mani arrested and fettered. He died in prison a martyr ...
- ↑ Evangelical dictionary of theology, Walter A. Elwell, Baker Academic, 2001, ISBN 978-0-8010-2075-9, ... Mani claimed his first revelation at the age of twelve and his call to apostleship when he was twenty-four. After his efforts to convert his community failed and resulted in his expulsion, he traveled to India, where he founded his first religious group. He returned in 242 to preach his faith in Babylonian provinces, and he became a vassal of the new monarch, Shapur I ...
- ↑ شاپورگان باب #1
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ آرامی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ نامعلوم بولی دا متن شامل اے
- 216 دے جم
- 14 اپریل دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 274 دیاں موتاں
- 2 مارچ دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P1399
- ایرانی انبیا
- بانیان مذاہب
- تیسری صدی دی ایرانی شخصیتاں
- مانی دھرم
- ایران دی تریخ
- وسطی ایشیا دی تریخ
- مذہب
- ساسانی سلطنت
- ایرانی شخصیتاں