مریوان
مریوان حاشیه | |
---|---|
250px | |
ملک | ایران |
صوبہ | کردستان |
شہرستان(ضلع) | مریوان |
بخش(تحصیل) | مرکزی |
قدیم نام | مرز حاشیه حدود دهستان[۱] |
شہر بننے دا سال | ۱۳۳۶[۲] |
مردم | |
آبادی | ۱۳۶،۶۵۴ نفر (۱۳۹۵)[۳] |
جغرافیای طبیعی | |
رقبہ | ۲٬۳۲۶ کیلومتر مربع |
سطح سمندر توں بلندی | ۱۳۲۰ متر |
سالانہ برفباری | ۱۳٫۴ درجه |
سالانہ بارش | ۸٩٠ میلیمتر |
روز روشنی بچت | ۹٩ روز |
معلومات شہر | |
میئر | قاسمی پور |
آنے دا رستہ | جولا، گیوه و موج و کلاش |
ٹیلیفون کوڈ | ۰۸٧–345-346[۴] |
نمبر پلیٹ | ایران۶۱ ص ، و |
شماریاتی کوڈ | ۱۴۶۳ |
<div style="position: absolute; z-index: 2; top: لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیا%; left: لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیا%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;"> <div style="font-size: %; line-height: 110%; z-index:90; position: relative; top: -1.5em; width: 6em; لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیا">مریوان حاشیه |
مریوان ، مریوان شہرستان دا راجگڑھ ، عراق دے نال سرحدی شہراں وچوں اک اے ، جو صوبہ کردستان دے راجگڑھ سننداج شہر توں 125 کلومیٹر مغرب وچ واقع اے۔
مریوان وچ ، کردی نوں مادری بولی دے طور اُتے تے فارسی نوں سرکاری بولی دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے۔
آبادی
[سودھو]1400 شمسی سال دی عمومی آبادی تے ہاؤسنگ مردم شماری دے مطابق:
شہر دی کل آبادی 182،263 ، شہری علاقےآں دی آبادی 151،188 تے پینڈو علاقےآں دی آبادی 33،074 اے۔ مریوان صوبہ کردستان دا چوتھا سب توں زیادہ آبادی والا شہر اے۔ پورے مریوان شہر وچ 182،263 لوکاں دی آبادی وچوں 92،956 مرد تے 90،307 سوانیاں نيں۔ [۵]
پس منظر۔
[سودھو]اج دے شہر مریوان دی اک صدی توں زیادہ دی تریخ اے۔ ایہ سرحدی شہر عثمانی ریاستکے پڑوس وچ واقع سی اوراصر الدین شاہ قاجار دے حکم توں 1281 ش ھ وچ اک بہت مضبوط نواں فوجی قلعہ زریبار جھیل دے 2 ہزار فٹ اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ اک سال بعد ، فرہاد مرزا مطمع الدولہ ، ناصر الدین شاہ دے چچا دے حکم توں ، اس وچ اک علاقہ شامل کيتا گیا ، جس نے اس دی تعمیر دا طریقہ دار الاحسان مسجد دی دیوار اُتے اک نوشتہ وچ بیان کيتا ( سننداج گرینڈ مسجد) شہر دے اندر ، حج محمد الدولہ دے حکم توں ، اک کاریز ، اک حمام تے اک پانی دا ٹینک بنایا گیا۔ حج فرہاد مطمع الدولہ دے بعد ، حج محمد علی خان ظفر الملک نے قلعہ نوں ودھایا تے شاہ آباد پنڈ دے اندر کئی مکانات ، اک کاروانسرائی تے اک ہور کاریز تعمیر کیتے۔ بعد وچ ، انہاں تمام سہولیات نوں علاقے وچ کرد خانہ بدوشاں دے فسادات تے افراتفری توں تباہ کردتا گیا۔ پہلوی حکمرانی دے آغاز وچ اس وقت دے حکمران نے مسک پنڈ وچ اک قلعہ تعمیر کيتا جو کہ شاہ پور قلعہ بن گیا تے اج ایہ اک چوکی دے طور اُتے استعمال ہُندا اے تے شہر توں زیادہ دور نئيں اے۔ 1336 وچ ، میونسپلٹی دے قیام دے نال ، شاہ پور قلعے دا سرکاری طور اُتے ناں مریوان رکھیا گیا۔ [۶]
جغرافیہ
[سودھو]مریوان ، اپنے سرسبز پہاڑاں تے میداناں دے نال ، اک انگوٹھی دی طرح اے جس اُتے زریاب جھیل - دنیا دا سب توں وڈا میٹھے پانی دا چشمہ ، جو سرکنڈاں دی ودھدی ہوئی وجہ توں تباہ ہو رہیا اے - اک بار فیر اس دے فیروزی منی دا کردار ادا کردا اے۔ اورمان وچ پیر شلیار دا نیلا گنبد اوہی اے جو دور توں اکھاں چرا لیندا اے۔ مریوان تے اورمانات دا سفر انسان نوں رنگاں وچ غرق کر دیندا اے۔ مریوان اپنی قدرتی تے آب و ہوا ، لوکاں دی سبھیاچار تے جغرافیائی محل وقوع دی وجہ توں اک مقبول سیاحتی مقام اے۔ اس خطے وچ متعدد اہم تے ثانوی دریا نيں جو خطے دی فطرت نوں اپنی طرف متوجہ کرنے تے شکل دینے وچ اہم کردار ادا کردے نيں۔ مریوان شہر دی معاون ندیاں آخر کار سیروان ندی وچ شامل ہو جاندیاں نيں۔ [۷]
مریوان خطے وچ "اعتدال پسند" آب و ہوا دی خصوصیات نيں۔ اُتے ، پہاڑاں ، اونچائیاں تے گہری وادیاں اُتے غور کردے ہوئے جو خطے دے تمام حصےآں وچ پھیل چکے نيں ، ہور شمال تے جنوب وچ جنگلات تے مناسب پودےآں دا وجود ، نمی دے ذرائع "دریاواں تے زریبار جھیل" دے وجود نے سانوں اس علاقے وچ مختلف آب و ہوا دیکھنے دے لئی۔ جداں کہ "سانندج توں مریوان توں سرو آباد تک" اس خطے وچ مرطوب تے بحیرہ روم دی آب و ہوا اے تے مریوان دے شمالی تے جنوبی علاقےآں وچ پہاڑی آب و ہوا اے۔ مریوان ایران دے بارشاں والے علاقےآں وچوں اک اے جتھے سالانہ 900-500 ملی میٹر بارش ہُندی اے۔ مریوان نے بہت زیادہ توسیع دی اے کیونجے اس دی جگہ زریاب جھیل ، اورمان تے اس علاقے دے خوبصورت ماحولیاتی نظام دے نال نال سامان دی آوا جائی دے باعث اے۔ ایران تے عراق جنگ دے دوران عراقی طیارےآں نے اس شہر تے آس پاس دی متعدد بستیاں اُتے کیمیائی بمباری کيتی۔
تریخ
[سودھو]تاریخی تحریراں دے مطالعے وچ دیکھیا جا سکدا اے کہ مریوان شہر کرداں دے اہم ترین علاقےآں وچ شمار ہُندا سی ، جس نے ہمیشہ اتار چڑھاؤ ، تباہی تے لوکاں دی نقل مکانی دا سامنا کيتا اے۔ ایہ مصائب یا تاں باب تے مقامی آباد کاراں تے عوام دے مختلف تنازعات توں پیدا ہوئے نيں ، یا سیاسی تے سماجی مسائل ، حملےآں تے بادشاہتاں تے حکومتاں دی متعدد مہمات توں پیدا ہوئے نيں۔
مریون دے نواحی علاقےآں وچ آثار قدیمہ تے تاریخی تھانواں ، جداں سجوجی ، کولان ، مرگ ، بیساران تے دو مشرقی تے مغربی پہاڑیاں انساناں دے نو آبادیاتی دور توں آباد ہونے تے چوتھی صدی ق م دے بعد دے دور وچ اس دے تسلسل دی نشاندہی کردیاں نيں۔ اس علاقے وچ انسانی زندگی دی لمبی عمر دی علامت نيں۔ مریوان شہر نوں پارتھین تے ساسانی دور وچ سمجھیا جاندا رہیا اے کیونجے ایہ سیٹیسفون توں تخت سلیمان (آزرگشنیشب اگ مندر) دے راستے اُتے واقع سی۔ پہلوی مقالہ وچ کہیا گیا اے کہ بہرام گور نے بہرام اوند یا زریبار دے ساحل اُتے اک شہر تعمیر کيتا تے اسیرین ذرائع دسدے نيں کہ اسور دے بادشاہ سرگون اول نے شہر دے بجائے 1800 ق م دے آس پاس دا علاقہ فتح کيتا۔ زریاب جھیل ، اک شہر بناندا اے جسنوں دورشور یا کارشاروکن کہندے نيں۔ اسلامی ذرائع وچ مریوان دا ذکر دیجان-ڈیزان دے طور اُتے کيتا گیا اے۔ ماضی وچ جدوں اعمال جاری کردے تے سالگرہ مناندے ، پیدائشی سرٹیفکیٹ جاری کردے تاں اس نے شاہ پور قلعہ ، مہراون تے شاہ آباد قلعے دے لفظاں دا ذکر کيتا تے اسنوں کردستان دے دارالحکومتاں وچوں اک قرار دتا۔
سریبھلکشیداش مریوان سادہ تے پہاڑی اسیراں دے دوران تے میڈیس توں دور بیٹھے ، دور حکومت وچ بابان تے اردلان ، دونے وقت تے شام وچ خوارزمینی حکمگری قبائلی خانہ بدوش تے جنگجو بہادر ہیرو جو ہمیشہ پرورش کردے سن اوہ مقامی سی۔ مقدونیہ دا حملہ تے عرباں دا حملہ ، ایران تے عثمانیاں دے درمیان جنگاں ، باب تے اردلان حکومتاں دی شمولیت ، قبائلی قبیلے دی یلغار تے بغاوت تے حال ہی وچ اس خطے دے پہاڑاں وچ مسلط کردہ ایران عراق جنگ ، اکثر اس خطے نوں متاثر کردا اے۔ وقت وچ واقعات تے رجحانات۔ [۸]
ایتھے مختلف قلعے نيں تے اس دا مستحکم اشارہ ایہ اے کہ مریوان کردستان دا شہر اک اہم ترین ادوار وچوں اک سی ، جنہاں وچوں اک بعد وچ قلعہ مریوان شہرت ، قلعہ حلوخان 8 ويں صدی وچ تاریخی معلومات اُتے مبنی اے اردلان دی حکومت دے دوران صفوی دے دوران اک پہاڑ اُتے پہاڑ امام کہلاندا اے جو 1600 میٹر دی بلندی اُتے اے تے میدانی علاقےآں اُتے غلبہ رکھدا اے تے جنوب مشرقی شہر وچ موجودہ شہر مریوان دی بنیاد رکھی گئی سی تے تن صدیاں تک مقامی حکومتاں دے ہیڈ کوارٹر بابان تے اردلانس یہ صفوی دور دی تریخ تے فن تعمیر دا اک حصہ رہیا اے۔ مریوان کیسل اس قدیم سرزمین دی قدیم یادگاراں وچوں اک اے جس وچ اس خطے دے لوکاں دی بہت ساریاں تاریخی ثقافتی تے فنکارانہ یادگاراں درج دی گئیاں نيں تے اس دا ذکر کئی مقامی تاریخی کتاباں وچ کیہ گیا اے۔
بعد وچ ، امام پہاڑ اُتے ماروانبار قلعے دے اگے ، جو کردستان دے حکمران خانداناں دی حکومت دا مرکز سی ، امیر حمزہ بابان دے حکم توں ، سرخ اِٹاں والی اک مسجد تعمیر کيتی گئی ، جسنوں کردش وچ مزجح الصورہ دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ (لال مسجد) امام پہاڑ دا ناں شیخ احمد ابن النبار النعیمی دے ناں توں ماخوذ اے ، جو اٹھويں صدی ہجری وچ ش) نوں امیر حمزہ بابان نے لال مسجد دے امام تے نماز جمعہ دے امام دے لئی تفویض کيتا اے۔
"امیر حمزہ بابان نے بغاوت دی تے دے شہراں دیار باقر عراق تے حلب، شام اُتے قبضہ کر ليا تے مل کے ترکاں تے عرباں دے رہنماؤں، تے امیر حمزہ دے نال میدان جنگ کرنے دے لئی اک فوج نوں زبردستےآں بھیجیا اوہ کسی نتیجے دے اس جنگ توں حاصل کیوں نئيں کيتا تے امیر حمزہ دے ہتھوں شکست کھا گئے ، ایتھے تک کہ تھوڑی دیر دے بعد ، اوہ ہمدون بی ، میجر جنرل امیر حمزہ نوں اِنّی رقم توں دھوکہ دینے وچ کامیاب ہو گئے کہ اس دی وجہ توں اوہ خود تے اپنی فوج توں محروم ہو گئے۔ امیر حمزہ ، جو تنہا رہ گیا سی ، نوں اپنے چند کمانڈراں دے نال جنگ توں بھجنا پيا تے ماؤنٹ سی قلعہ اُتے مریوان علاقے وچ آباد ہويا ، جسنوں ہن امام پہاڑ کہیا جاندا اے۔ اس پہاڑ وچ آباد ہونے دے بعد امیر حمزہ نے اک وڈی تے مضبوط فوج تے فوج نوں دوبارہ تعمیر کيتا ، ہور اس پہاڑ تے اس دی چوٹیاں اُتے کئی قلعے تعمیر کیتے ، تے اک مضبوط کونسل تے قلعہ تشکیل دتا۔ اوہ قلعےآں دے درمیان اک مسجد بناندا اے تے شیخ احمد ابن النبر النعیمی نوں امام تے نماز جمعہ دا امام تے اس دی جماعت دے طور اُتے منسوب کردا اے ، تے عظیم تے اعلیٰ درجے دے عالم سید ابراہیم نوں دا بالا دا لقب وی استاد تے استاد توں منسوب کردا اے۔ مقامی مسجد دی رسومات جو سال 780 (ہجری) وچ ش) اکھ دنیا توں بند ہو جاندی اے۔ 2 سال دے بعد امیر حمزہ نے اپنی مہمات نوں اک نويں تے مضبوط فوج دے نال دوبارہ شروع کيتا تے باغ باغ دے علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا ، لیکن اوتھے اس دے ارد گرد موجود غداراں نے اسنوں زہر دے دتا ۔وہ غائب ہو رہے سن ۔ »
ماموےتا ملیا عبدالکریم مدرس امیر حمزہ بابان تے انہاں دے رشتہ داراں دے بارے وچ اپنے علماء دی کتاب بنه مالهٔ زانیارانکے صفحہ 496 اُتے کہندے نيں:
6 ويں صدی (ہجری) وچ چوتھے قلعے دے بابان دی حکمرانی تے حکم توں پہلے اس بابان دی حکمرانی۔ ای) بعد وچ ، انہاں دے ناں تریخ وچ درج نيں۔ اس بابان دی حکمرانی وچ اسيں اس خطے اُتے امیر عبدالکریم بابان ، امیر احمد خان ، امیر عبداللہ تے امیر حمزہ بابان جداں بابانی راوی دے حکم دا حوالہ دے سکدے نيں۔ مامون بیگ اول دے بیٹے سرخاب بیگ اردلان دے دور وچ اک بار فیر مریوان کیسل نوں دوبارہ تعمیر تے بحال کيتا گیا تے دوبارہ حکومت تے خلافت دا مرکز بن گیا۔ "
آیت اللہ مردوخ اپنی کتاب تریخ تے کردستان وچ سرخاب بیگ اردلان دے بارے وچ کہندے نيں:
سرخاب بیگ اردلان 902 (ھ) وچ ش) "شاہ اسماعیل اول دے نال ہم عصر " نے مامون بی II دے زیر اثر علاقےآں اُتے قبضہ کر ليا جو اس دا بھتیجا سی تے مریوان علاقے وچ اک اُچے پہاڑ اُتے اس نے ضروری تے ضروری مواقع دے لئی مضبوط تے مضبوط قلعے بنائے۔ اس پہاڑ اُتے کھڑا اے "
ہور ، ماموستا امین زیک بی نے اپنی کتاب تریخ کرد و کردستان وچ خود انہاں واقعات دا حوالہ دتا اے جو سورخاب بی تے اس دے قلعے توں جڑے ہوئے نيں۔
اوکاس مرزا (القاس مرزا) ، شاہ طہماسب صفوی دا بھائی ، جو کچھ عرصے توں شاہ ایران دے خوف توں بھج رہیا سی ، 905 ھ وچ ۔ اس خوف توں کہ اوہ ایرانی فوج دے ہتھوں پھڑیا جائے گا ، اس نے مریوان قلعے دا رخ کيتا ، جسنوں اس وقت مریوان دے گورنر تے حکمران سورخاب بیگ نے پناہ دتی سی۔ کچھ عرصہ بعد ، گیزل باش فوج نے مریوان قلعے دا محاصرہ کے لیا ، تے سورخاب بی نے ، گیزل باش کمانڈراں دے نال طویل گفتگو دے بعد ، انہاں نوں یقین دلایا کہ اس دی جان محفوظ اے ، فیر سورخاب بی؛ اوکاس نے مرزا نوں گیزل باش فوج دے حوالے کيتا تے اپنے لوکاں تے علاقے نوں گیزیلبا دے نال جنگ توں بچایا۔ "
اردلان خاندان دے مصنف تے مورخ مرزا شکراللہ سننداجی اپنی کتاب حدیث ناصری وچ لکھدے نيں:
"سرخاب بیگ 11 بیٹے سن ۔ اپنی گورنری دے دوران ، اس نے اپنے تیسرے بیٹے ، علی بی اردلان نوں ، جو سلطان علی اردلان دے ناں توں جانیا جاندا اے ، اپنے جانشین دے طور اُتے منتخب کيتا ، تے سلطان علی دی چالاکی دی وجہ توں اوہ واقعی اک بہادر تے بہادر آدمی سی ، والد سورخاب بی نے انہاں نوں قبیلے دا سردار تے اردلاناں دا مستقبل دا رہنما متعارف کرایا۔ "
اک ہور کرد مورخ ، ملیا اسماعیل ، جو ملا حسین دا بیٹا اے ، جس دی اک کتاب اے تریخ اردلانها ، سلطان علی دے بارے وچ لکھدے نيں:
مرزا شکراللہ سنندجی اپنی گفتگو دے تسلسل وچ لکھدے نيں:
"اپنے والد دی موت دے بعد ، سلطان علی نے اردلان حکومت نوں تن سال تک جنگ ، بہادری تے فتوحات توں محفوظ رکھیا ، لیکن اس نے اپنا وقت نئيں چھڈیا تے فانی نوجواناں نوں الوداع کہیا۔ "
ماموستا امین زک بیگ نے تریخ اُتے اک کتاب لکھی تے کردستان نے سلطان علی دے بارے وچ لکھیا:
سلطان علی نے دو شیر خوار بیٹے تیمور خان تے ہالو خان دے خطوط دے نال چھڈے۔ "
"سلطان علی دی موت دے بعد ، سورخاب بیگ اردلان دے آخری بیٹے دا ناں باسط بی ، جو سلطان علی دا گیارہواں بھائی وی سمجھیا جاندا اے ، نے اردلاناں دی حکمرانی تے حکم نامہ سنبھالیا ، جو 10 سال تک جاری رہیا۔ جب تیمور خان تے حلو خان وڈے ہو جاندے نيں تاں اوہ اپنے چچا باسط بے دی فوج وچ شامل ہو جاندے نيں تے اس دے نال اس دی بغاوتاں تے لڑائیاں وچ شامل ہُندے نيں ، ایتھے تک کہ چند سالاں دے بعد اوہ باسط بی توں اقتدار سنبھال لیندے نيں تے تیمور خان اردلاناں دا حکمران بن جاندا اے ۔تیمور خان نے کرمانشاہ ، سنقر ، دینور تے زرین کمر دی طرف اک طاقتور تے وڈی فوج دے نال بغاوت شروع دی ، جو کہ افسانےآں دے مطابق مجموعی خطے اُتے وی قبضہ کر چکيا اے ، لیکن تیمور خان نے زرین کمار قلعے دے آخری ٹاور اُتے قبضہ کرنے دے لئی بغاوت کردے ہوئے ، اسنوں گولی مار دتی گئی اے۔
قلعہ دی فتح دے بعد پیچ خان؛ اوہ اپنے بھائی دی لاش مریوان کیسل وچ لیایا تے اسنوں قلعے دے قبرستان دے وسط وچ دفن کيتا تے تھوڑی دیر دے بعد اس نے حکومت دا چارج سنبھال لیا۔ "
ملا حسین دے بیٹے ملیا اسماعیل نے ہلو خان اردلان دے بارے وچ اردلاناں دی تریخ اُتے اپنی کتاب وچ لکھیا اے:
"حلو خان اردلان - شاہ عباس اول دے ہم عصر - اک ہنر مند ، ذہین ، بہادر تے بہادر آدمی سی جس نے شاید اپنی حکومت تے وطن نوں بہت زیادہ تعمیر کيتا تے بہت ساریاں مقامی تاریخی کتاباں وچ اس اردلان خان دی بہادری دا ذکر کيتا گیا اے۔ مرمت تے تزئین و آرائش دے علاوہ مریوان کیسل ، اس نے تن ہور قلعےآں دی تزئین و آرائش وی دی اے جنہاں دا ناں حسن آباد قلعہ ، پالنگن قلعہ تے زلم قلعہ اے ، اس نے اپنے زیر انتظام علاقے اُتے امن و سکون مسلط کيتا سی ، اوہ بہادر تے بہادر سی ، اسنوں خدا دے سوا کدی کسی دا خوف نئيں سی ، اوہ وہ ایران دے شاہ توں نئيں ڈردا سی ، اس نے ترک تے عرب حکومتاں اُتے حملہ نئيں کيتا ، تے ايسے وقت ، ترکی تے عرب حکومتاں اس توں خوفزدہ سن۔ سیہم کورویہ پنڈ دے لئی حلوخان اردلان دے نال علی بی یا علی بالی بی زنگانے دے مشورے توں ، جو شاہ دے قریبی کرداں وچوں اک سی۔ فائدہ ہويا ، علی بیگ نے شاہ عباسنوں جھگڑا نہ کرنے تے اردلان دے گورنر توں دوستی کرنے دی ترغیب دی۔ اس طرح شاہ عباس صفویڈ نے حلو خان سے اِنّا رابطہ کيتا کہ اس نے اپنے بیٹے خان احمد خان نوں ایران دے راجگڑھ اصفہان بھیجنے دا مشورہ دتا جو کہ ہالو خان کی رضامندی توں کيتا گیا۔ خان احمد خان دے کچھ عرصہ تک اصفہان وچ رہنے دے بعد ، شاہ عباس صفوی نے اپنی بہن نال شادی کيتی جس دا ناں کالاہ زر سواݨی سی تے خان احمد خان ورسٹائل بادشاہ بن گیا۔ تھوڑی دیر بعد شاہ عباس؛ خان نے احمد احمد خان اُتے دباؤ ڈالیا کہ اوہ کردستان اُتے حملہ کرے ، اس دے والد حلو خان کے ماتحت کردستان دے گورنر اُتے قبضہ کر ليا تے اپنے والد نوں گرفتار کر ليا تے خود کردستان دا گورنر بن گیا جسنوں بعد وچ خان احمد خان نے قبول کر ليا۔ آخر کار ، 979 ہجری وچ ، خان احمد خان ، حکومت کیتی طرف توں اسنوں دتی گئی اک وڈی فوج دے نال ، اردلان حکومت کیتی طرف ودھیا ، پہلے اپنے والد دے زیر اثر کئی علاقےآں نوں فتح کرنے دے قابل ہويا ، تے فیر حسن آباد قلعے وچ ، جتھے پیچ خان رہندا سی۔ اوتھے کئی سالاں تک حملہ کيتا تے انہاں دی حکمرانی دا مرکز رہیا ، لیکن خان احمد خان قلعے اُتے قبضہ نئيں کرسکا چاہے اس نے کِنّی ہی کوشش کيتی ایتھے تک کہ حلو خان کی بیوی ، خان احمد خان دی والدہ ، ملیا یعقوب دے نال ، اک قریبی دوست تے مددگار۔ حلو خان نے اس دے نال دھوکہ کیہ تے خفیہ طور اُتے قلعے دے دروازے کھول دتے ، تے فیر خان احمد خان تے اس دی فوج قلعہ وچ گھس گئی تے حلو خان کو گرفتار کرنے وچ کامیاب ہو گئی ، فیر خان احمد خان نے اپنے والد نوں اصفہان وچ قید کر ليا۔وہ اصفہان وچ ماریا گیا۔ واقعات دے بعد خان احمد خان نے اردلان تے زور شہر دے علاقے اُتے قبضہ کر ليا (کردش: شارزور) بالآخر ، شاہ عباس صفویڈ بغیر کسی لڑائی دے گورنر نوں زیر کرنے وچ کامیاب ہو گئے ، تے اس بنیاد اُتے ، صفوی شاہ نے علی بی زنگانہ نوں کرمانشاہ دی خصوصی شاہی جائیداداں دی تعداد توں 15 توں ودھ دیہات توں نوازیا ، کرد لوکاں دی رہائش ، ترقی تے کاشت دے لئی۔ موصل تے سلیمانیہ توں تے 982 توں 990 ہجری دے مطابق ایران دے سطح مرتفع تک)۔ انہاں وچوں بیشتر دیہات کرمانشاہ وچ چہار ڈانگ دی سرکاری اوقاف دی جائیداداں وچ شامل نيں۔ "
مرزا شکراللہ سنندا جی اپنی کتاب الحدیدہ ناصری وچ لکھدے نيں:
اس علاقے وچ امن تے سکون جو کہ مقامی کرد بابان نے ڈھکا ہويا سی ، دی وجہ توں بوہت سارے لوک اس قلعے دے اردگرد آباد ہو گئے تے ایہ لوکاں دے رہنے تے اس پہاڑ تے اس دے قلعےآں دے ارد گرد ہمیشہ رہنے دے لئی جگہ بن گیا۔ ایہ قلعہ سال 1023 (ہجری) تک۔ اس وچ اردلان دے گورنر میر عالم الدین دا بیٹا سلیمان خان آباد سی۔ "1015 ھ وچ سانندج شہر دا بانی" جو صفوی بادشاہ دا قریبی سی ، ہور قلعےآں دے نال نال حسن آباد ، پالنگان تے زلم دے دیہات مکمل طور اُتے تباہ ہو گئے تے انہاں قلعےآں دے لوک ہجرت اُتے مجبور ہو گئے۔
"سال 1281 وچ (ہجری قاجار دے دور وچ ، نصیر الدین شاہ دے حکم توں ، اک انتہائی مضبوط فوجی قلعہ 2 ہزار فٹ جھیل غبار اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ اک سال بعد ، اسنوں ناصر الدین شاہ دے چچا فرہاد مرزا مطمع ڈولہ دے حکم توں ودھایا گیا۔
اس فوجی قلعے دا ناں شاہ آباد قلعہ سی۔ فوجی قلعے دے نال تے فرہاد مرزا دے حکم توں اک چھوٹا جہا قصبہ تعمیر کيتا گیا ، تے قبیلےآں تے سادات دے کئی خانداناں نے لوکاں تے قلعے وچ تعینات فوجیاں دے آرام تے صحت دے لئی اوتھے ہجرت کيتی۔ اس نے انہاں نوں حکم دتا کہ اک دوسرے دے نال باتھ روم تے اک مسجد بناواں۔ لوکاں نوں پینے دا پانی فراہم کرنے دے لئی ، اک باتھ روم تے اک مسجد تے دروازےآں دا قلعہ موجودہ شہر مریوان تے پنڈ درشیران دے شمال وچ "زندہ آباد دے دوران پرانے پنڈ مریوان وچوں اک ہور ہن مریوان دا شہر اے " تے پہاڑ فیلقوس دی ڈھلواناں اُتے انہاں نے کئی آبی ذخائر بنائے نيں۔ مذکورہ وادی ايسے تریخ توں وادی فرہاد دے ناں توں مشہور اے۔ "
1978 وچ ایرانی انقلاب دے بعد تے جولائی 1979 تک ، مریوان اُتے کردستان ڈیموکریٹک پارٹی آف ایران تے کومالا پارٹی دی افواج نے حکومت کیتی۔
مریوان | ||
---|---|---|
انتظامی تقسیم | ||
ملک | ایران [۹] | |
دارالحکومت برائے | ||
تقسیم اعلیٰ | بخش مرکزی شهرستان مریوان | |
جغرافیائی خصوصیات | ||
متناسقات | 35°31′37″N 46°10′34″E / 35.526944444444°N 46.176111111111°E [۱۰] | |
بلندی | 1310 میٹر | |
آبادی | ||
کل آبادی | 136654 (لوک گݨݨ ) (۲۰۱۶)[۱۱][۱۲] | |
• مرد | 69679 (۲۰۱۶)[۱۲] | |
• عورتیں | 66975 (۲۰۱۶)[۱۲] | |
مزید معلومات | ||
باضابطہ ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ | |
جیو رمز | 124778[۱۳] | |
|
||
ترمیم |
شاہ آباد قلعے دی تعمیر توں پہلے ، درسیان پنڈ نوں چھڈ کے ، مریوان شہر دا موجودہ مقام تقریبا des ویران تے جنگل دے درختاں توں ڈھکا ہويا سی۔ پہلوی خاندان دے اقتدار وچ آنے دے بعد شاہ آباد قلعہ دا ناں شاہ پور قلعہ بن گیا۔ ایہ علاقہ ہمیشہ خصوصی اسٹریٹجک اہمیت دا حامل رہیا اے۔ عراق توں متصل ، ٹریفک ، دونے ملکاں دی فوجی افواج دی نقل و حرکت ، زرخیزی ، پانی تے زرعی مصنوعات دی فراوانی دے نال نال میٹھے پانی دی جھیل دا وجود حکمراناں تے سلطاناں دی توجہ اپنی طرف مبذول کروا چکيا اے۔ 1334 وچ مریوان شہر وچ پہلی بار سرکاری فنڈز توں اک پرائمری سکول تے اک ہائی سکول بنایا گیا۔ 2 سال بعد ، 1336 وچ ، بلدیہ دے قیام دے نال ، شاہ پور قلعہ دا ناں مریوان بن گیا ، تے 1338 وچ ، پانی دے دو کنويں کھودے گئے ، تے اگلے سال ، پانی دی پمپنگ موٹرز لگائی گئياں ، تے 1340 وچ ، پہلی برقی مریوان وچ موٹر استعمال کیتی گئی سی۔ 1330 دی دہائی وچ مریوان اک چھوٹا شمسی شہر سی جس وچ 4 گندگی والی گلیاں تے کئی دکاناں سن۔ واحد ٹرانسپورٹ روڈ گاران دی پرانی تے کچی سڑک سی جسنوں مریوان نے تقریبا اس سڑک دی ترقی تے مسافراں تے مال بردار گڈیاں دے آنے تے جانے دے امکان دے نال سمجھیا سی۔
فروری 1978 وچ ایران دے اسلامی انقلاب دے نال ، مریوان تے آس پاس دے دیہات ، اس انقلاب دے نتائج توں متاثر ہونے دے علاوہ ، اس علاقے دی کچھ سیاسی تے سماجی خصوصیات دی وجہ توں اک انتہائی ہنگامہ خیز تاریخی دور وچ داخل ہوئے جس دی جڑاں واپس چلی گئياں۔ انقلاب توں پہلے .. 14 جولائی 1979 نوں مریوان کسان یونین تے مختلف سیاسی گروہاں دی دعوت اُتے ، بنیادی طور اُتے کھبے بازو مریوان ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے سامنے مظاہرے ہوئے۔ مفتی زادہ قرآن اسکول دے ارد گرد مظاہرین نے مقامی انقلابی گارڈز تے عراقی کردستان ڈیموکریٹک پارٹی (کے ڈی پی) دے تعاون دے خلاف نعرے لگانا شروع کردیے جو مسعود بارزانی نوں کہیا جاندا اے ، جو عارضی اتھارٹی دے طور اُتے جانیا جاندا اے ، جو مریوان ساواک عمارت وچ واقع اے۔
مرکزی حکومت کیتی طرف توں شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے بعد ، دونے جماعتاں دے بوہت سارے ارکان تے حامیاں نوں اسلامی انقلابی ٹریبونل نے پھانسی یا قید وچ ڈال دتا۔ ایران عراق جنگ دے دوران ، مریوان اُتے مسلسل فضائی تے میزائلاں توں بمباری کيتی گئی ، تے آس پاس دے کچھ دیہات اُتے کیمیائی بمباری کيتی گئی۔ لیکن عراقی افواج کدی شہر وچ داخل نئيں ہوئیاں۔
19 اگست 1979 نوں سید روح اللہ خمینی نے بغاوت نوں دبانے دا حکم جاری کيتا۔ لوک مریوان شہر توں آس پاس دے دیہاتاں وچ منتقل ہوئے تاکہ انقلابی گارڈز تے اپوزیشن دے درمیان جنگ دے دوران نقصان نہ پہنچے۔ اگلے دن ، شہر تقریبا ویران اے۔ کرنل سیپھری ؛ اک بیان وچ ، سنندج ڈویژن دے کمانڈر نے اعلان کيتا کہ مریوان دے 75 فیصد لوکاں نے شہر چھڈ دتا اے۔ حکومتی حامیاں دے مطابق ، کملا تے ڈیموکریٹک فورسز دی جانب توں شہر دے اندر لوکاں دی املاک دی لُٹ مار تے لُٹ مار نوں روکنے دے لئی مریوان شہر نوں دیکھنے والے پہاڑی علاقےآں وچ مسلح یونٹ تعینات نيں۔ شہر توں لوکاں دی روانگی ہفتہ 20 جولائی دی شام نوں شروع ہوئی تے اگلے دن طلوع فجر تک جاری رہی۔
مریوان دے ناں دی اصل دے بارے وچ تھلے لکھے قیاس آرائیاں دی گئیاں نيں۔
ناں دینا
[سودھو]مریوان یا مهریان ناں خود را از واژه مهریان در زمان ساسانها دریافت میکند - مهریان کسی بود که زمینهای کشاورزی را از دربار شاهی اجاره میگرفت. عموماً خاندان سلطندی یا مردان ازات و گه ورا (گبرا به آرامی) و در مقابل میزانی اجاره میداد. اجاره بها در متون پهلوی تحاک و احتمالاً در بولی آرامی گراگ نامیده میشد - میزان اجاره بها با واحد پول رایج که استیر بود پرداخت میشد هر استیر معادل ۴ درخام ساسانی بود - معمولاً بردگان چون پول نقد نداشتهاند در مقابل شتیر (بز ۱ ساله) تحویل میدادند -احتمالاً هر دیهات یا داهات باید ۵۰ شتیر یا استیر تحویل میداد - مهریوان دستگرد خود را به چندین داهات یا دیهات تقسیم میکرد که در انہاں عموماً بردگان به کشاورزی مشغول میشدند و مال اجاره میدادند. مهریوان معمولاً در قلعهٔ با نظامیها میزیست - اسم سنه دژ ہور باید در این کانتکس ساسانی و شیوه اجاره زمین تفسیر شود - سنه به سنه شیوه اجارهٔ بلند سال به سال بود که خود به خود تمدید میگشت - و هر ساله باید میزان مشخصی مالیات به دربار ساسانی پرداخت میکرد - در نظر داشته باشید اودانی با دیهات فرق دارد - اودانی شامل تمام وسایل تولید از جمله ہن - جوگه ہن - که عموماً این جوگهها هه واس نامیده میشدند و اژیروان یا ژیژوان (مأمور اب) والبته بردگان میشد - اجاره گیرنده صاحب همه چیز میشد. تعداد ژیژوانها در مناطق مریوان از انگشتان دست بیشتر است
؎ ئه م خاکی مه ریوانه براکانی سه فایه
ئه م خاکی مه ریوانه وه نوں زروه یی ئه علا
- آشوری دور وچ اس سرزمین نوں اسیریا یا کارشاروکن دے آس پاس کہیا جاندا سی کیونجے اسوریا دے بادشاہ سارگون نے اس علاقے نوں فتح کرنے دے بعد اسنوں قدیم شہر ہار دے بجائے 1500 ق م دے نیڑے تعمیر کيتا جو وقت دے نال مریوان وچ بدل گیا۔
- اسلامی ذرائع وچ اس خطے نوں دیجان یا دیزان کہیا جاندا اے ، کیونجے اس وچ مضبوط قلعے تے قلعے سن تے وقت گزرنے دے نال اس دا ناں مریوان رکھیا گیا۔
- ماضی وچ جدوں اعمال جاری کردے سن تے مقام پیدائش دا ذکر کردے سن ، شناختی کارڈ جاری کردے وقت ، دو لفظاں شاہ آباد قلعہ تے شاہ پور قلعہ استعمال ہُندے سن ۔
- قدیم تحریراں وچ مریوان نوں مہرون نے لکھیا سی جو کہ مہر تے وان دو لفظاں اُتے مشتمل اے جس دا مطلب مہر دی جگہ اے تے وقت دے نال اس دا ناں مریوان رکھیا گیا اے۔
- جداں کہ خطے دے ثبوت ماروی نے پڑھیا ، کیونجے اس خطے وچ جنگلات دی مصنوعات نيں ، جداں مزوجی ، ٹراگانتھ تے تمارسک جھاڑیاں تے اس علاقے وچ اس طرح دی مصنوعات دی ادائی تجارت اس گل دی نشاندہی کردی اے کہ مریم توں ايسے جگہ اُتے وقت دے نال نال مریوان دا ناں بدل دتا گیا اے۔
- ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اس علاقے نوں ماراویان کہیا جاندا اے ، جس دا مطلب بطخاں دی جگہ اے ، کیونجے ایہ وی کہیا جاندا اے کہ چونکہ زریاب جھیل دلدل وچ اے تے اس دے نتیجے وچ ، مختلف ہجرت کرنے والے پانی دے پرندے مختلف موسماں وچ اس علاقے وچ نقل مکانی کردے نيں تے اسنوں کرد اسنوں ماراوی بتھ کہیا جاندا اے وقت نے اپنا ناں مریوان رکھ دتا اے۔
- اس علاقے وچ دوسرے دے ناں مروان آئے ، کیونجے مروانیانہاں وچوں کچھ شکست دے بعد تے بغداد وچ امیہ دی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد بھج گئے تے اس جگہ تے وقت وچ آباد ہوئے ، مریوان دا ناں بدل دتا گیا اے۔
- دوسرے لوک اس خطے نوں اک عرب حکمران مروان توں منسوب کردے نيں جسنوں وقت دے نال مروان دا ناں دتا گیا اے۔
اک مشہور کرد شاعر ماموستا غنیہ مریوان دے بارے وچ کہندا اے: [۱۴]
نستعلیق{{{2}}} ؎ ئه م خاکی مه ریوانه وه نوں خه لدی به رینه
ئه م خاکی مه ریوانه وه نوں عه رشی مو عه لا
مریوان سنندج توں 125 کلومیٹر مغرب وچ واقع اے۔ مریوان شہر دا مشرقی طول البلد 45 منٹ توں 46 ڈگری تے گھٹ توں گھٹ 58 منٹ تے 45 ڈگری تے زیادہ توں زیادہ 48 منٹ تے 35 ڈگری تے گرین وچ میریڈیئن دا گھٹ توں گھٹ 19 منٹ تے 35 ڈگری دا شمالی عرض البلد اے۔ ، جو سطح سمندر توں 1320 میٹر بلند اے۔ مریوان شمال توں سقیز ، شمال مشرق توں دیوندارا ، مشرق توں سنندج ، جنوب مشرق توں سرو آباد ، تے شمال مغرب توں وادی شالیر تک ، تے مغرب توں پنجون ، سلیمانیہ ، عراق دے شہر دی طرف جاندا اے۔ 100 کلومیٹر دی سرحد
نستعلیق{{{2}}} ؎ ئاو سارد و هه وا سووک و فه ره ح به خش و عه تردار
بو خوش تره ده رکی، له دووسه د نه رگسی شه هلا
؎ پیاوانی هه موو ژیرو و ژنانی هه موو ئاقل
پیرانی هه موو ره ند و منالی هه موو دانا
جغرافیہ
[سودھو]جغرافیائی محل وقوع
[سودھو]یہ سڑک 140 کلومیٹر لمبی اے ، جو مریوان نوں شمال مشرق توں دریائے گاران دے نال سقیز دے جنوب وچ جوڑدی اے۔
رستےآں تک رسائی
[سودھو]مریوان شہر مختلف محوراں دے ذریعے آس پاس دے شہراں توں جڑا ہويا اے: [۱۵]
- مریوان - سننداج :
یہ 131 کلومیٹر لمبی سڑک جو مریوان دے جنوب توں "سننداج" دے مغرب دی طرف جاندی اے ، ایہ سڑک صوبے تے ملک عراق دے مرکز دی مرکزی سڑک اے۔ . . . .
- مریوان - سقز:
مریوان توں کامیاران تک مواصلاتی راستے تن طریقےآں توں ممکن نيں:
- مریوان - بانہ :
یہ سڑک 200 کلومیٹر لمبی اے جو پہلے شمال مشرق توں سقیز وچ داخل ہُندی اے تے فیر بانہ جاندی اے۔ یقینا باشماق دی سرکاری سرحد توں اک ہور راستہ اے جو تقریبا 95 کلومیٹر اے۔
- مریوان - کامیاران :
قریب ترین سڑک تقریبا 13 135 کلومیٹر لمبی اے جو کہ مریوان دے جنوب توں دیگا پنڈ تک اے جو کہ سرو آباد شہر دا حصہ اے ۔اس دا پہلا 50 کلومیٹر (دیگا پنڈ تک) ڈامر اے تے درمیانی 30 کلومیٹر تافین پنڈ کچی سڑک اے تے باقی "کامیاران" ڈامر سڑک تک اے۔
دوسرا مواصلاتی محور سانندج شہر توں ہُندا اے جو 207 کلومیٹر دی طرف جاندا اے۔
ہور ، تیسرا مواصلاتی محور پاوہ شہر توں ہُندا اے ، جو 214 کلومیٹر دی طرف جاندا اے۔
یہ محور 3 طریقےآں توں وی ممکن اے:
- مریوان - پاوہ :
پہلا مواصلاتی محور مریوان دے جنوب توں پیوہ تک 124 کلومیٹر دی طرف جاندا اے ، جو "جالانے" خطے دے سنگم توں نودشاہ شہر وچ داخل ہُندا اے ، جو "کوہ تپہ " دی سمت والی سڑک دے ذریعے نوڈشاہ شہر وچ داخل ہُندا اے ، تے فیر محور نوں "پیوہ" دے جنوب توں جوڑدا اے۔
دوسرا مواصلاتی محور مریوان پیوہ دے جنوب وچ 150 کلومیٹر دی طرف جاندا اے ، جو "جلانے" خطے دے سنگم توں ہورامان راستے توں قابل رسائی اے۔ ایہ سیلین پنڈ دے آغاز تک 70 کلومیٹر لمبی ڈامر اے تے اس دا تسلسل 30 کلومیٹر لمبی سڑک "ویرا کرمان شاہ" پنڈ تک اے تے باقی "پیوہ" ڈامر اے۔ ٹیٹ دا راستہ سردیاں وچ شدید برفباری دی وجہ توں بند ہُندا اے تے مواصلاتی محور "جلانے" علاقے دے سنگم توں "ہورامان" روڈ تک ممکن اے۔
تیسرا مواصلاتی محور سنندج شہر توں ہُندا اے جو 250 کلومیٹر دی طرف جاندا اے۔
مریوان شہر دی کھردریاں دا بنیادی حصہ زگروس پہاڑ اے ، انہاں کھردریاں دا ظہور تیسری مدت دے آخر وچ اوروجینک حرکتاں دا نتیجہ اے۔ اس مدت دے اختتام دی طرف کھردریاں نوں قطعی طور اُتے طے کيتا گیا سی تے فیر چوتھائی دور دے دوران اوہ کٹاؤ دے زیر اثر موجودہ کھردری بن گئے۔ مریوان پہاڑاں دے بیشتر ناہموار علاقے ، جو بنیادی طور اُتے چونا تے تلچھٹ نيں۔ زگروس پہاڑاں دا جوڑ مریوان توں شروع ہُندا اے تے جنوب مشرق (آبنائے ہرمز دے شمال) وچ ختم ہُندا اے ۔ [۱۶]
- مریوان - سرو آباد :
یہ سڑک 37 کلومیٹر لمبی اے جو کہ جنوب توں سرو آباد دی طرف جاندی اے۔
- مریوان - ہورامان :
یہ سڑک 62 کلومیٹر لمبی اے تے جنوب توں ہورامان دی طرف جاندی اے۔
- مریوان - باشماق بارڈر بازار :
یہ سڑک 21 کلومیٹر طویل اے تے مغرب توں سرحدی بازار باشماق دی طرف جاندی اے۔
ناهمواری
[سودھو]مریوان علاقہ وچ "مریوان سادہ ، زریاب جھیل ، نويں مریوان ندی وادیاں ، دریائے گیزلجیہ ، اسراوا وادی تے شیان دریا وادی" دے علاوہ باقی جگہاں اُچے پہاڑاں توں تنگ تے گہری وادیاں توں ڈھکيتیاں ہوئیاں نيں۔
مریوان خطے وچ ، 4 وڈی قسماں تے زمیناں دے 8 علاقےآں دی نشاندہی کيتی گئی اے ، جو پہاڑی یا سادہ قسم دی سڈول زمیناں نيں۔ اس خطے دے پہاڑ اکثر دو قسماں دے ہُندے نيں ، پہلا اُچا پتھریلا پہاڑ ہُندا اے جس دے تیز سرے چونے دے پتھراں اُتے مشتمل ہُندے نيں جو بنجر ہُندے نيں تے مٹی تے پودےآں دے احاطہ دے بغیر تے پہلا نسبتا بلند جنگل والے پہاڑ ہُندے نيں جنہاں وچ پتھریلی چٹاناں ہُندیاں نيں۔ زیادہ تر مریوان نوں شمال توں جنوب تک دا احاطہ کرن اوہ اس قسم دے نيں۔
"سیاناو " پنڈ توں جنوب مشرق تک "دریائے شیان" اس مقام تک جتھے ایہ "مریوان تے گاران " دریاواں نال ملدا اے تے جنوب مشرق توں شمال مشرق وچ " دریائے زاب " توں "داواب " جگہ اُتے گارن دریا توں ٹکرا کے ، دو علاقے مختلف کھردری اوہ وکھ تے وکھ نيں۔
شمال وچ ، کھلی تے اتلی وادیاں دے نال نرم ، نشیب و فراز نوں ہر سمت دیکھیا جا سکدا اے۔ اس علاقے وچ تمام پہاڑی علاقے تنگ جنگلات توں ڈھکے ہوئے نيں۔ متعدد دریاواں دا وجود ، نسبتا وسیع میدان ، زریور جھیل شمالی مریوان دی جغرافیائی خصوصیات وچوں اک اے۔
جنوب مشرق تے جنوب شمال وچ ، "نیگل " دے شمال وچ "مڈل کوریائی پہاڑ" نوں چھڈ کے ، زریبار جھیل دے شمال توں زیادہ توں زیادہ رشتہ دار اونچائی 1000 میٹر تے جنوب وچ ایہ 850 میٹر اے۔ ندیاں دے سنگم اُتے شمال دا سب توں نچلا مقام " گاران رضاو " 1100 میٹر اے تے سب توں اُچا مقام " شہداء دے پِچھے " پہاڑ توں "بردہ راش " دی چوٹی اُتے اے جو 2491 میٹر دی بلندی تک پہنچدا اے۔
خطے دے جنوبی حصے وچ ، گہری تے تنگ وادیاں دے نال اُچے تے پتھریلے پہاڑ اس علاقے دی کھردری نوں نمایاں کردے نيں۔ " شاہو ماؤنٹین رینج" اس دے شمالی پہاڑی سلسلےآں نوں " شاہ ڈول " تے " کوہسلان" کہیا جاندا اے جس نے جنوبی علاقے دی بنیادی کھردری پیدا دی اے۔ انہاں پہاڑاں دی سمت شمال مغرب توں جنوب مشرق تک اے۔
اس علاقے وچ ، اُچی چوٹیاں تے وادیاں دی گہرائی دے درمیان فرق بہت وڈا اے ، شاہو ماؤنٹین وچ زیادہ توں زیادہ مطلق اونچائی 1985 میٹر اے تے دریائے "داواب" تے " جاورود " دے سنگم اُتے گھٹ توں گھٹ اونچائی کم اے 900 میٹر اس حصے وچ " سیروان ریور " شاہو ماؤنٹین توں گزردا اے جس نے اک تنگ تے گہرا ڈیم بنایا اے۔
بلندیاں
[سودھو]یہ علاقہ کردستان دے سرد ترین تے برفانی علاقےآں وچوں اک اے تے سارا سال برف توں ڈھکا رہندا اے۔
مریوان دے مشہور پہاڑ نيں: [۱۷]
- چہل چشمہ پہاڑی سلسلہ :
چہل چشمہ صوبہ کردستان دا سب توں وڈا پہاڑی حصہ تے سب توں اہم کیچمنٹ ایریا اے ، جس دی بلندی 3137 میٹر اے ، جس دا کنارہ " جھیل ارمیا ، کیسپین سی تے خلیج فارس " دے حصےآں نوں وکھ کردا اے۔ ایہ پہاڑ مریوان توں 33 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع اے۔
چہل چشمہ پہاڑی سلسلے وچ تقریبا 20 ہور چوٹیاں شامل نيں ، بشمول چہیل چشمہ ، دلاش ، دوبر ، سلطان اخزے تاں پہاڑ ، بینچوب پہاڑ ، افراسیاب پہاڑ ، کنی میران پہاڑ ، مرزا مسجد پہاڑ ، بشوارتی پہاڑ تے کول کوج پہاڑ مختلف اونچائیاں اُتے مشتمل نيں۔ شامل. چہل چشمہ دی چوٹی وچ کئی چوٹیاں نيں ، بشمول: کول با ، یا ملیا دا کنارہ ، جو کنی زلیخا یا قولی زلیخا ، گویہ لال دا کنارہ ، بردہ قبلہ دا کنارہ ، شاہ نشین دا کنارہ ، کل کالی دا کنارہ ، ڈیلو دا کنارہ ، اے سٹیریہ دا کنارہ۔ ش (سیاہ ستارہ)
مریوان میدان دا جنوبی نصف حصہ وڈے تے چھوٹے مٹی دے پنکھے اُتے مشتمل اے ، جس دی زرخیزی دی وجہ توں اس میدانی علاقے وچ 2200 ہیکٹر اراضی آبپاشی تے نکاسی آب دے نیٹ ورک توں ڈھکی ہوئی اے۔ اس پراجیکٹ دا مرکزی نالہ "چم غریبار" اے جو کہ میدان دے وسط وچ وگدا اے۔ مریوان سادہ دی اہم زرعی مصنوعات نيں: گندم ، پھلیاں ، تمباکو تے موسم گرما دی فصلاں۔
- ہزار میرگہ پہاڑی سلسلہ:
یہ پہاڑ "چہل چشمہ" دی اک شاخ اے جو مریوان دے شمال تے شمال مشرق وچ واقع اے تے اس دی بلندی 2707 میٹر تک پہنچکی اے۔ اس پہاڑ دی شمالی ڈھلوان کھڑی ڈھلوان دے نال عراق وچ "وادی شالیر" تک پہنچکی اے تے جنوبی حصہ "سرو آباد" تک پہنچدا اے۔ ہور پہاڑی سلسلےآں وچ شامل نيں "سلطان احمد: 2652 میٹر ، پیرالیاس: 2955 میٹر ، وسطی کوریا 2950 میٹر دی اونچائی تے 2840 میٹر دی بلندی دے نال کنی چرما پہاڑ"۔ - مریوان شہر دے ہور اہم پہاڑاں وچ نی پنڈ دے نیڑے میراجی چوٹی ، چوور پنڈ دے نیڑے چوٹی دی چوٹی شامل نيں۔
دشت
[سودھو]مریوان نوں اک مراعات یافتہ مقام حاصل اے۔ اس میدان دا رقبہ تقریبا 11،000 ہیکٹر اے تے اس دے چاراں طرف بلوط توں ڈھکے پہاڑ نيں۔ [۱۸]
مریوان خطے دی آب و ہوا فضائی عوام تے سرد تے گرم موسماں دے دھاراں توں متاثر ہُندی اے۔
بیلو میدان مریوان شہر توں 15 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے۔ مناسب پودےآں تے پانی دے چشماں دے نال نال اردگرد دے جنگلات والا ایہ میدان شہر تے آس پاس دے دیہات دے رہائشیاں دی اک وڈی تعداد دی میزبانی کردا اے۔ لوک میدان وچ خوبصورت تے سبز فطرت وچ گھنٹےآں گزاردے نيں ، خاص طور اُتے دن تے چھٹیاں دے دوران۔ اس میدان دے اردگرد دی زمیناں ماضی وچ چاول دی کاشت دے لئی استعمال ہُندی رہیاں نيں۔
موسم
[سودھو]مریوان علاقہ بحیرہ روم دے دھاراں توں سخت متاثر اے ، جو پہاڑی نوعیت تے انہاں دھاراں دے ٹکرانے دی وجہ توں بہت زیادہ بارش دا سبب بندا اے۔ بحر اوقیانوس تے بحیرہ روم توں متاثر ہونے والے موسمی دھارے جو کہ ملک دے لینڈ سلائیڈنگ دی بنیادی وجہ نيں ، جدوں کہ خطے توں گزردے ہوئے تے زگروس پہاڑاں توں ٹکرا کے بارش تے برف دی صورت وچ اپنی نمی دا کچھ حصہ کھو دیندے نيں۔ [۱۹]
مریوان وچ بارش دی مقدار اس وجہ توں اے کہ خطے دے تمام حصے بھرپور تے متنوع پودےآں توں ڈھکے ہوئے نيں۔ گھومنے والے راستے وچ دریاواں تے سبز سراں تے پودےآں دی سرزمین دے سلسلے وچ خوشگوار تے اصل مناظر پیدا ہوئے نيں۔
مریوان شہر وچ بارش دی اوسط مقدار 500 توں 900 ملی لیٹر سالانہ دسی جاندی اے جو کہ گلوبل وارمنگ دی وجہ توں حالیہ برساں وچ کم ہوئی اے۔ عام طور اُتے ، مریوان دی آب و ہوا ٹھنڈی تے پہاڑی اے ، جو معتدل سردی تے ایتھے تک کہ بحیرہ روم دی ہُندی اے۔ گزشتہ 35 سالاں دے دوران (انقلاب دے بعد) ، سال دا سرد ترین مہینہ جنوری تے گرم ترین مہینہ جولائی سی۔ اس شہر وچ برفباری تے بارش نے اس خطے نوں ملک دے مغرب وچ نم علاقےآں وچوں اک بنا دتا اے۔
مریوان شہر دے سب توں اہم قدرتی پرکشش تھانواں وچوں اک "آبی وسائل" اے۔ شہر دی پانی دی سہولیات وچ کئی "مستقل تے نسبتا پانی دار دریا تے زریاب پانی والی جھیل" شامل نيں۔ 887 ملی میٹر دی اوسط سالانہ بارش والا ایہ شہر صوبے وچ بارشاں والے شہراں وچوں اک اے۔
- آزروس ٹھنڈی ہويا :
ماسف شمال مشرق تے مشرق توں علاقے وچ داخل ہُندا اے تے اس دے بعد اکثر برف باری ہُندی اے۔ - بحیرہ روم تے بحر اوقیانوس دی مرطوب فضائی مقدار :
ایہ وڈے پیمانے اُتے اکثر شہر دے مغرب توں علاقے وچ داخل ہُندا اے تے برف تے بارش دا سبب بندا اے۔ اس علاقے وچ سردی عام طور اُتے نومبر وچ شروع ہُندی اے تے مارچ تک جاری رہندی اے۔ اپریل توں ، ایہ سردی کم ہو رہی اے تے موسم معتدل اے ، تے ایہ عام طور اُتے ستمبر تک مریوان نوں گرم موسم وچ رکھدا اے۔ اس خطے دے پہاڑ ، ہويا دے دھاراں دے خلاف جو مغرب توں ملک وچ داخل ہُندے نيں ، اک وسیع دیوار دی طرح ، بحیرہ روم دی سازگار نمی نوں ملک دے اندرونی حصے وچ داخل ہونے توں رکدے نيں تے خطے وچ بارش دا سبب بندے نيں۔ [۲۰]
جدول شہر دے آب و ہوا دے علاقےآں دی خصوصیات نوں ظاہر کردا اے: [۲۱]
پانی دے وسائل
[سودھو]شہر دے پانی نوں عام طور اُتے دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاندا اے: "سطح تے زمینی":
نسبتا آبی تے مستقل دریاواں دی کثرت تے مریوان وچ بہنے دی موجودگی دی وجہ توں ، مریوان دی اک اہم ترین صلاحیت تے صلاحیت پانی دے وسائل نيں۔صرف قدرتی طور اُتے شہر وچ پانی دا استعمال صرف زراعت دے لئی ہُندا اے۔ جدوں کہ اسنوں ماہی گیری دی صنعت نوں ترقی دینے تے بجلی پیدا کرنے دے لئی استعمال کيتا جا سکدا اے۔
- زمینی پانی :
مریوان شہر وچ زیرزمین پانی دے بھرپور وسائل تے عوامل نيں جداں "مٹی دے میداناں دی توسیع ، بارش ، چونا پتھر دے پہاڑ تے ناقابل تسخیر فرشاں دا وجود تے ..." اس خطے وچ زیرزمین پانی دی کثرت دا سبب بنی اے ، جو مریوان وچ سب توں اہم زمینی وسائل نيں۔ "مٹی دے میدان" نيں جنہاں وچ 59 ملین کیوبک میٹر زمینی پانی دے وسائل نيں۔ شہر دے زیر زمین پانی دے وسائل خطے دی کھپت ، پینے تے زرعی ضروریات دا حصہ فراہم کردے نيں۔اس دے علاوہ ، شہر دے کچھ حصےآں وچ چونے دے پتھر والے علاقے نيں جتھوں مستقل چشمے نکلدے نيں۔ - سطح دا پانی :
ایہ حصہ شہر دے بیشتر پانیاں اُتے محیط اے تے اس وچ دریا تے جھیلاں شامل نيں تے اس دی سطح دا بہاؤ تقریبا 20 2087 ملین کیوبک میٹر اے تے اسنوں دو حصےآں "دریاواں تے زریاب جھیل" وچ تقسیم کيتا گیا اے ، جو نيں:- زریاب جھیل :
زریبار جھیل بلاشبہ وسطی شہر مریوان وچ سپلائی دے ذرائع وچوں اک سمجھی جا سکدی اے تے پانی دی فراہمی وچ اہم کردار ادا کردی اے ۔ایہ جھیل مریوان توں 2 کلومیٹر مغرب وچ سطح سمندر توں 1283 میٹر دی بلندی اُتے واقع اے۔ جھیل دا پانی تازہ اے تے اس دا پانی جھیل دے نچلے حصے وچ ابلدے ہوئے پانی دے چشماں توں فراہم کیہ جاندا اے تے جھیل دے ارد گرد لمبے سرکنڈے نيں۔ اپنے تازہ پانی تے ضروری حالات دی وجہ توں اس جھیل نے مختلف مچھلیاں دی نشوونما تے مسکن دے لئی موزاں مسکن بنایا اے۔ زریاب جھیل اپنے تازہ پانی ، مناسب آب و ہوا ، قابل ذکر پودےآں تے مختلف قسم دے مچھلیاں تے پانی دے پرندےآں دی موجودگی دی وجہ توں اک خاص جمالیاتی مقام رکھدی اے ، تے ہمیشہ مریوان علاقے تے صوبے وچ سیاحاں دی سب توں اہم تے پرکشش جگہ رہی اے۔ کردستان اٹھایا گیا اے۔ - ندیاں :
مریوان نواحی دریا شہر تے اس دے نواحی علاقےآں دے لئی پانی دی اک ہور فراہمی نيں۔ سالانہ بارشاں دی مقدار تے اس علاقے وچ پہاڑاں تے اونچائیاں تے اونچائیاں دا وجود ، اس شہر وچ بہت خوبصورت دریاواں نوں پیدا کردا اے۔ اس علاقے وچ کئی اہم تے ثانوی دریا نيں۔ مریوان دی ذیلی ندیاں تن اہم رستےآں وچ بہندی نيں: " چشمے گاردلانہ ، غریبار تے دوآب" تے آخر وچ اک دوسرے توں مل کے "سیروان" دریا بناتے نيں۔
- زریاب جھیل :
عام طور اُتے ، تھلے لکھے دو اہم بیسن نيں:
- سیروان ندی طاس :
ایہ بیسن شہر دے بیشتر "جنوبی" علاقےآں اُتے محیط اے۔ دریائے مروان وچ ماروان تے نیگل دریا دے سنگم توں بندا اے ، لیکن صوبے دے مغربی حصےآں توں ایہ "گیشلاغ تے گاردلان" دریاواں دے سنگم توں سرون بندا اے تے آخر وچ اورمانات دے علاقے توں صوبہ کرمانشاہ وچ داخل ہُندا اے۔ کئی شاخاں حاصل کرنے تے بالآخر عراق وچ دریائے الوند وچ شامل ہونے دے بعد ، دیالہ دریائے عظیم دجلہ دریائے وچ وگدا اے جو بالآخر خلیج فارس وچ وگدا اے۔ ایہ دریا دجلہ دی اہم شاخاں وچوں اک اے۔ - دریائے زاب دا طاس :
ایہ بیسن مریوان دی "شمالی" سرحد دی زمیناں دے اک چھوٹے توں حصے اُتے محیط اے تے اس دے دریا عراق دے علاقے وچ داخل ہُندے نيں تے عراق دے علاقے دے نال "دجلہ" دریا توں بہندے نيں۔
مریوان شہر دے سب توں اہم دریا نيں:
- دریائے قزلچہ سور :
ابن رودخانہ مریوان جھیل دے "شمال" پہاڑاں توں نکلدا اے تے مغرب دی طرف وگدا اے۔ ایہ تقریبا 15 کلومیٹر عراق وچ وگدا اے تے 108 مربع کلومیٹر دے رقبے اُتے محیط اے۔ [۲۲] - دریائے گاران :
یہ دریا مریوان توں 15 کلومیٹر "مشرق" تے شمال جنوب دی سمت وچ واقع اے ، جو "سرشیو" پہاڑاں توں نکلدا اے تے سرو آباد شہر دے "تافلی" پنڈ دے نیڑے "دوان" نامی جگہ اُتے ، ایہ "رجب" دریا وچ شامل ہُندا اے۔ ایہ دریائے سیروان وچ شامل ہوکے بالآخر عراق وچ وگدا اے۔ دریائے گاران دی دوسری معاون سیاناؤ ، غریبار تے اسر آباد دے پہاڑاں توں نکلدی اے۔
- دریائے کوماسی:
دریائے کماسی سرشیو تے کلٹرزان پہاڑاں توں نکلدا اے تے فیر سیروان دریا وچ شامل ہو کے عراق وچ وگدا اے۔ - دریائے نگل :
یہ دریا "تودار ملیا " دے پنڈ توں گزردا اے تے "سلطان احمد " دے پہاڑ توں شاخاں حاصل کرنے دے بعد ایہ دریا "شوشیہ" وچ مل جاندا اے۔
- دریائے عصر آباد:
ایہ دریا ، جو "غرب-مشرق" سمت وچ غریب جھیل دے مشرق وچ واقع اے ، اسراباد پنڈ دے اطراف دی سڑکاں توں نکلدا اے تے "سیروان" دریا وچ شامل ہونے دے بعد عراق وچ وگدا اے۔ - دریائے بانہہ سوتاویہ (بی وے) :
ایہ دریا بیوہ پہاڑاں توں نکلدا اے تے بنہ شہر وچ دریائے زب وچ شامل ہونے دے بعد عراق وچ وگدا اے۔ - دریائے مریوان :
ایہ دریا جنوب دی طرف جھریبار جھیل دے نالے توں تے جھیل دے نچلے حصے توں وگدا اے۔
ڈیم
[سودھو]مریوان دے 2 ڈیم نيں جو کہ تھلے لکھے نيں۔
گاران مریوان ڈیم دی تعمیر 2002 وچ شروع ہوئی جس دا مقصد دریائے گاران دے تباہ کن سیلاباں نوں کنٹرول کرنا تے مریوان تے گیزلچیسو ریجنہاں وچ 10،450 ہیکٹر بارشاں والی زرعی زمیناں نوں زرعی پانی دی فراہمی دے نال نال مریوان نوں پینے تے صنعتی پانی دی شرح توں فراہمی 20 ملین کیوبک میٹر. گران مریوان ڈیم جو کہ ملک دے قومی منصوبےآں وچوں اک اے تے صوبہ کردستان وچ مہر منڈےگر دے منصوبےآں وچوں اک اے ، تے اس دے استحصال توں زریابار جھیل خشک ہونے دے خطرے توں بچ گئی اے ، دا افتتاح 13 اپریل 2013 کوڈاکٹر محمود احمدی نژاد نے کيتا گیا۔ ۔
- گارن ریزروائر ڈیم:
گاران ملک دے مٹی دے ذخائر ڈیماں وچوں اک لگدا اے ، جو مریوان شہر توں 20 کلومیٹر شمال مشرق وچ مریوان چنارے سڑک اُتے واقع اے۔
ڈیم دی تعمیر مریوان خطے تے زریاب جھیل اُتے نقصان دہ اثرات توں ہٹ کر ہور نتائج مرتب کرچکی اے۔ بشمول:
گاران ڈیم اک بجری دی قسم اے جس وچ 100 ٫ 50 ملین کیوبک میٹر دے سایڈست ذخائر دی گنجائش اے۔ اس ڈیم دی چھتری لمبائی 504 میٹر تے چھتری دی چوڑائی 8 میٹر ، اونچائی 62 میٹر تے اونچائی 50.58 میٹر اے۔ ڈیم باڈی دا حجم 73.1 ملین کیوبک میٹر اے ، ریزروائر دا حجم 92 ملین مکعب اے میٹر تے اس دا مفید حجم 50.86 ملین کیوبک میٹر اے۔ ایہ ڈیم خلیج فارس تے بحر اومان دے مرکزی بیسن تے مغربی سرحدی سب بیسن دا حصہ اے۔
مطلوبہ پینے دا پانی مہیا کرنے دے علاوہ ، گارن ڈیم ذخیرہ شدہ وسائل توں آبپاشی دے نال ڈیم دے ارد گرد 12 ہزار ہیکٹر توں ودھ زرعی زمین دا احاطہ کرنے دے قابل اے۔ اس پروجیکٹ وچ استعمال ہونے والے کل کریڈٹ بشمول اس دے اخراجات 1071 ارب تے 636 ملین ریال نيں۔ اس ڈیم دی تعمیر تے آپریشن دے لئی 3.5 ملین کیوبک میٹر کھدائی تے زمین دے کم کیتے گئے نيں تے اس منصوبے اُتے عمل درآمد دے لئی 100،000 مکعب میٹر توں ودھ کنکریٹ خرچ کیتے گئے نيں۔
- زریاب جھیل ریزروائر ڈیم :
زریبار جھیل ڈیم ، جو ملک دے مٹی دے ذخائر دے ڈیماں وچوں اک اے جس وچ 60 ملین کیوبک میٹر دے سایڈست ذخائر دی گنجائش تے 96.45 ملین کیوبک میٹر دے ذخائر دا حجم اے۔ ایہ ڈیم جھیل دے جنوبی کنارے اُتے واقع اے - مریوان توں 4 کلومیٹر جنوب مغرب وچ - 1770 میٹر دی تاج دی لمبائی ، 11 میٹر دی اونچائی ، تے اس ڈیم دے پِچھے پانی ہر قسم دی مچھلیاں دی افزائش دے لئی اک اچھی جگہ اے۔ [۲۳]
چند سال پہلے دیہات وچ سیراب زمین دی تعمیر دے لئی مٹی دا ڈیم ، "نئيں ، جو کہ روح اُتے داغ ڈالتا اے ، وولزہیر تے ڈرامائی طور اُتے کیل " تعمیر کيتا گیا سی ، اس دے علاوہ کساناں دے لئی فیدھائی وی جھیل دے ارد گرد باغ تے باغبانی تے فصلاں دے لئی دوسری طرف ، اس نے زریاب جھیل اُتے تباہ کن اثرات مرتب کیتے نيں ، جو کہ تھلے لکھے نيں۔
- سب توں پہلے، اسيں جھیل وچ پانی دی وڈی مقدار دی طرف اشارہ کے سکدے نيں (غور کرنے دی نئيں کسی وی جھیل وچ پانی دی وڈی مقدار نوں جھیل دے لئی اچھی، بلکہ نقصان دہ اے )، ہو سکدا اے جس وچ اک جھیل دے ماحولیاتی نظام اُتے تباہ کن اثر.
- جدوں مسدود کيتا جاندا اے تاں ، جھیل دا پانی سائٹ توں "آئیڈیلک ڈھال" دے ذریعے دوسرے درجے دی زمین اُتے زیر زمین معدنیات دے نال کڈیا جا سکدا اے۔ پانی دے بہاؤ دے نال ، سیلاب توں نمکیات تے تلچھٹ دی اک وڈی مقدار تے زراعت توں مختلف سیوریج تے کیمیائی کیڑے مار ادویات نوں جھیل توں باہر کڈیا گیا ، تے پانی دی اونچائی نوں برقرار رکھنے توں وی چشماں دی شدت کم نئيں ہوئی تے انہاں دا معمول دا بہاؤ
- ماحولیاتی نظام دے لحاظ توں ، "دیسی کارپ مچھلی" جھیل دے تنگ علاقےآں وچ جنم لے سکدی اے ، تے اس ڈیم دی تعمیر دے نال ، اوہ انہاں مچھلیاں نوں رکدی نيں ، تے اس دے نتیجے وچ ، فشریز ڈیپارٹمنٹ نوں اس قسم دی مچھلی دے انڈے ڈالنے چاہئاں جھیل سال بہ سال .
- ڈیم دی تعمیر دے بعد تے زریاب جھیل وچ حالیہ خشک سالی دی وجہ توں جو کہ ٹھہرے ہوئے پانی دی طرح اے ، اس وچ کیمیکلز دی حراستی ہر روز ودھدی جاندی اے تے اس دا مائکروبیل بجھ قدرتی طور اُتے ودھے گا۔ان ماداں دی مقدار تے اس دے اثرات دا مطالعہ وسیع مطالعات دی ضرورت اے جو کہ ایسوسی ایشن دی مالی صلاحیت توں باہر اے۔
ان علاقےآں دے باشندےآں دے تجربات دے مطابق ایہ گل مشہور اے کہ سادہ "شہر زیور " دی ڈھلواناں اُتے "زہولم (رشین) " دے چشماں دا پانی مقامی روايتی ڈیم "مش " نوں بند کر کے سیلاب وچ ڈُب گیا۔ پچھلے سالاں وچ ، جو کہ 50 دی دہائی دے اختتام تک وقفے وقفے توں بند سی (فطرت ، مواد تے مونگ دی اونچائی اس مٹی دے ڈیم توں موازنہ نئيں تھی)
اب ، مذکورہ بالا مسئلے دے علاوہ ، غریبار دے جنوب وچ واقع زیادہ تر علاقےآں تے شہر زور دے علاقے وچ ، 12 میٹر دی گہرائی دے نال "ہتھ دے کنويں" کھودنے توں وی پانی بھر جاندا اے۔ ایہ رجحان اس گل دی تردید کردا اے کہ سگ ماہی دی دیوار اک " ڈائک " تے ارضیاتی نقطہ نظر توں رکاوٹ اے۔ آبی ماحولیاتی نظام وچ مختلف کائیاں دی "فنگل" نشوونما دا اک ہور اثر ایہ اے کہ ایہ آبی جانوراں دے لئی میدان تنگ کر دیندا اے ، بشمول "فائٹو تے زوپلینکٹن ، کیڑے مچھلی ، سکوبا ڈائیونگ پرندے ، تے معدوم پانی دے اوٹر۔" سالمن دا سفر دریائے چہم پیجا دے ذریعے دریائے سروان تک۔
یہ مسکن مریوان توں 2 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے جو کہ جھیل دے ارد گرد دیہات توں گھرا ہويا اے تے آس پاس دے دیہات تے جھیل توں ہی داخل ہو سکدا اے ۔اس مسکن وچ اہم صلاحیتاں نيں جو کہ تھلے لکھے نيں۔
ڈیم دی تعمیر دے نال "چوتھا پیجیو" دریا موسمی طور اُتے موجود نئيں اے ، تے سیروان ندی دے نال جھیل دا قدرتی رابطہ مسدود ہوگیا اے۔ زریبار دی تباہی دا عمل بوہت سارے غیر پیشہ ورانہ تے غیر سوچے سمجھے منصوبےآں دا نتیجہ اے جسنوں مختلف محکمے تے عہدیدار اس دے نفاذ نوں اک قیمتی تحفہ سمجھدے نيں تے علاقے دے معاشی تانے بانے نوں خاص طور اُتے اس آبی علاقے اُتے کامیاب بنانے دے لئی کامیاب اقدامات سمجھدے نيں! متعلقہ محکمےآں تے محکمےآں دے مختلف انتظامات تے نگرانی وی زریاب دی موت دے "پسندیدہ" سوگوار نيں! کیونجے اس "انتظامات دی کثرت تے کثرت ، ذوق دا اطلاق ، منصوبے ، طریقے ، مختلف منصوبے وغیرہ" زمرے وچ "مخلصانہ کوشش ، عزم ، ہمدردی ، تحمل ، فیلڈ سٹڈیز اس خطے دی صلاحیتاں تے ماہر منصوبےآں دے حوالے توں" محسوس نئيں کيتا جاندا ، ایہ نہ تاں اعتراض اے تے نہ ہی موجود اے۔
جھیل اُتے ڈیم دے بند ہونے توں پہلے اس دے تھلے چشماں دا اضافی پانی قدرتی چینلز دے ذریعے کڈیا جاندا سی۔ پانی دے بہاؤ دے نال ، سیلاب توں نمکیات تے تلچھٹ دی اک وڈی مقدار تے زراعت توں مختلف سیوریج تے کیمیائی کیڑے مار ادویات نوں جھیل توں باہر کڈیا جاندا اے ، تے پانی دی اونچائی نوں برقرار رکھنے توں وی چشماں دے بہاؤ دی شدت کم نئيں ہُندی تے انہاں دا معمول دا بہاؤ سی۔ بدقسمتی توں ، ڈیم دی تعمیر دے بعد تے حالیہ خشک زریبار جھیل وچ ، جو کہ ٹھہرے ہوئے پانی دی طرح اے ، اس وچ کیمیکل دی حراستی ہر روز ودھ رہی اے تے اس دا مائکروبیل بجھ قدرتی طور اُتے ودھ جائے گا۔ ایسوسی ایشن دی مالی صلاحیت
قدرتی مسکن
[سودھو]مریوان دے سب توں اہم مسکناں وچ ، اسيں "زریبار جھیل تے قلعہ بارڈ" دے 2 معاملات دا ذکر کر سکدے نيں: [۲۴]
زریاب جھیل دا مسکن۔
[سودھو]یہ گھر مریوان توں 15 کلومیٹر مشرق وچ اک بند دیہات وچ واقع اے " دری وچ ، نیشکاش ، الفالفہ دا سربراہ ، سفید غلام ، گلان ، بیلچے سور ، تنظیماں کم کردیاں نيں ، لُٹ مار کردیاں نيں تے نانی " تے دیہات توں داخل ہو سکدیاں نيں۔ وڈی چٹاناں دی موجودگی ، تے علاقے دی پتھریلی فطرت تے پودےآں دی اک وسیع قسماں ، بشمول جھاڑیاں "جنگلی ناشپاندی ، وین ، بلوط ، پستا ، بادام تے شہفنی تے جنگلی چیری" نے وڈے جانوراں نوں اچھی پناہ فراہم دی اے۔ "جنگلی بھوری ریچھ" دا وجود اس خطے دی نمایاں پرجاتیاں وچوں اک اے ، جو حالیہ برساں وچ تحفظ تے مناسب رہائشی حالات دی وجہ توں تیزی توں بڑھی اے تے ہن انہاں دی آبادی 85 تک پہنچ گئی اے۔
- آبی :
جھیل دی آبی زندگی نوں مقامی تے غیر مقامی حصےآں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے۔- مقامی قسماں :
انہاں آبی پرجاتیاں وچ شامل نيں: داغ دار بلیک فش ، عام بلیک فش ، متسیانگنا ، سپ مچھلی تے گیمبو مچھلی (فی الحال جھیل وچ نئيں پائی جاندی)۔ » - غیر مقامی قسماں :
غیر مقامی پرجاتیاں وچ سفید دم والا ہرن ، آئینہ کارپ ، عام کارپ ، وڈے سر والا کارپ تے فائٹوفتھورا شامل نيں۔ تحقیق دے مطابق جھیل وچ "پلانٹ فائٹوپلانکٹن" دی 5 پرجاتیاں تے "اینیمل جیوپلانکٹن" دی 17 پرجاتیاں دی نشاندہی کيتی گئی اے۔ ماہی گیری تے آبی زراعت دی تنظیم دی طرف توں درآمد دی جانے والی حالیہ پرجاتیاں وچ پکلیڈی خاندان دے گیمبوسیا سیافین تے میٹھے پانی دے کیکڑے دی اک قسم شامل نيں۔
- مقامی قسماں :
- سبزا :
جھیل دی پودےآں توں تیردے پودے مل سکدے نيں جداں "سیراتوفیلیم ، سیریوفیلیم تے کانٹے دار پودےآں دیاں قسماں" تے حاشیہ دے پودےآں توں "ریڈ ، ہزاریہ ، واٹرکریس ، لوٹس ، سیج برش ، آئیوی ، سینٹ جانس" ورگی پرجاتیاں مل سکدیاں نيں وٹ ، پودینہ ، پودینہ - پرندے :
اس وقت مقامی تے ہجرت کرنے والے پرندےآں دی 31 توں ودھ قسماں رہ رہیاں نيں ، جنہاں وچوں تقریبا 14 14 مقامی پرجاندیاں نيں تے باقی پرندےآں دی پرجاندیاں نيں۔ "سبز تے سبز بطخاں ، براعظم ، وڈے تے چھوٹے بٹیمار ، جونیپرز ، سمندری کچھوے ، وڈے تے چھوٹے کشیم ، کوکو ، سرمئی بگلے ، کھوٹکا ، گیلر تے شکار دے پرندے جداں دلدل تے نزاکت" اہم تے قیمتی پرجاتیاں نيں۔ گیلی زمین سمجھیا جاندا اے۔ "کاشم ، گیلر ، گرین ڈک ، ہیرون ، کاکائی تے جھیل نگل" دی پرجاتیاں نوں ہر موسم وچ دیکھیا جا سکدا اے۔ - ممالیہ :
زریاب جھیل دے علاقے وچ رہنے والے پستان دار جانوراں وچ "نیلے کتے ، لومڑیاں ، بھیڑیے ، جنگلی سوار ، خرگوش ، جنگلی بلی تے سؤر شامل نيں۔"
شہری تے پینڈو ماحول دی آلودگی
[سودھو]مریوان علاقے دی مٹی جوان اے تے اس نے اپنے ترقیاتی مراحل نوں مکمل طور اُتے مکمل نئيں کيتا اے ، تے چونکہ انہاں وچوں زیادہ تر مٹی پہاڑیاں وچ بندی اے ، انہاں دی اچھی نکاسی ہُندی اے تے نمکیات تے الکلائٹی دے لحاظ توں خطرے توں دوچار نئيں نيں۔
وڈے چشماں تے وافر پانی تے "اخروٹ تے انگور" دے باغات دا وجود وی اس پرجاتیاں دی آبادی ودھانے وچ اہم کردار ادا کردا اے۔ اس علاقے دے ہور جانوراں وچ "خرگوش ، گلہری ، گینڈے تے گلہری" شامل نيں۔ سال دے مختلف موسماں وچ ایہ مسکن اپنی خوبصورتی تے تنوع دے نال نال خوردنی تے دواواں دے پودےآں دی منفرد قسماں تے خوبصورت مناظر تے شکار دے پرندےآں دے وجود نے فطرت نال محبت کرنے والےآں ، سیاحاں ، شکاریاں تے لوکاں دے مختلف طبقات دی توجہ اپنی طرف مبذول کرائی اے۔ . ہور ، اس مسکن دی ڈھلواناں وچ بہندے پانی دے چشمے "گاردلان" دریا دے لئی پانی دی فراہمی دا بہترین ذریعہ نيں۔
شکار دے میدان تے جنگلی حیات
[سودھو]مریوان علاقہ ، اپنے جغرافیائی محل وقوع تے سازگار قدرتی حالات دی وجہ توں ، پہاڑی جگہاں دا وجود ، مناسب پودےآں ، اس دے مسکناں تے مسکناں دا تنوع دے نال نال جنگلی جانوراں ، پرندےآں تے مچھلیاں دے لئی مناسب آبی وسائل۔ مریوان دے شکار دے اہم میداناں تے شکار دے علاقےآں وچوں اک "گاران ہائٹس" اے۔ ماضی وچ اج تک اس خطے دے زیادہ تر پہاڑی علاقے جنگلی جانوراں دے لئی محفوظ تے مسکن نيں جداں: "لنکس ، براؤن ریچھ ، چيتا ، بھیڑیا ، بکری ، مینڈھا تے بھیڑ ، جنگلی سوار ، گیدڑ ، لومڑی ، شکاری ، سؤر ، اوٹر "، گلہری ، منک ، خرگوش اور… ہو چکے نيں۔ » [۲۵]
اس دے علاوہ ، پرندےآں تے آبی آبادیاں دا تنوع نسبتا زیادہ اے کیونجے آبی تے زمینی رہائش گاہاں موجود نيں ، تے ایہ علاقہ مقامی ، ہجرت کرنے والے تے نیم نقل مکانی کرنے والے پرندےآں دی سینکڑاں پرجاتیاں دا گھر اے۔ انہاں وچوں سب توں اہم ایہ نيں: "گدھ ، کالا سلیب ، گولڈن ایگل ، فالکن ، فلیمنگو ، ہودھ ، گرین کاک ، ووڈپیکر ، کامن تیتر ، تیتر چکن ، تائیہو ، ساڈوگ تے چاکاوک ، وغیرہ۔"
خطے وچ حیاتياتی تنوع دے لئی سب توں اہم خطرہ مسکن دی تباہی اے۔ ہور ، حالیہ دہائیاں وچ ، جانوراں دی بہت ساریاں پرجاتیاں دا وحشیانہ شکار کيتا گیا اے۔ کچھ شکاری غیر روايتی طریقےآں دا استعمال کردے ہوئے ، غیر روايتی طریقےآں دا استعمال کردے ہوئے ، علاقے وچ نایاب تے خطرے توں دوچار پرندےآں تے جانوراں دا شکار کردے نيں ، جس توں علاقے دے ماحول تے اس دے اجزاء نوں ناقابل تلافی نقصان پہنچدا اے۔
پودے تے چراگاہاں
[سودھو]علاقے دی مٹی دی حالت
[سودھو]تقریبا 70 فیصد علاقہ پہاڑاں تے پہاڑیاں توں ڈھکا ہويا اے تے تقریبا 5. 5.7 فیصد زمین سطح مرتفع تے بالائی چھتاں اُتے مشتمل اے۔ درحقیقت پہاڑ تے بلندیاں اس خطے دے اک اہم حصے دا احاطہ کردیاں نيں تے انہاں پہاڑاں وچوں زیادہ تر گہری توں نیم گہری مٹی دا احاطہ کردا اے جو کہ پودےآں توں ڈھکا ہويا اے تے اس دے بیشتر پہاڑ بلوط دے جنگلاں توں ڈھکے ہوئے نيں۔ [۲۶]
سبزا دا تنوع تے جنگلات دا احاطہ مریوان شہر دی نمایاں پرکشش تھانواں تے خصوصیات وچوں اک اے۔ نباتات پانی ، مٹی تے موسمی حالات جداں عوامل دا کم اے۔ مریوان وچ پودےآں دی قسم دا تعین کرنے وچ بارش بنیادی متغیر اے۔ کھردری تے بارش وچ تبدیلی مریوان وچ پودےآں دی تشکیل دا باعث بنی اے ، جو مغرب توں مشرق دی طرف زیادہ واضح اے۔ چونکہ اس علاقے وچ اچھی چراگاہاں تے گھنے بلوط جنگلات نيں۔
مریوان مٹی ، مریوان سادہ دے علاوہ ، جو گہری اے۔ اس دی گہرائی کم اے تے ڈھلوان والی زمیناں ، پہاڑیاں تے پہاڑاں اُتے واقع اے ، لیکن بہت اچھی بارش دی وجہ توں ، سطحی دھارے تے اہم آبی ذخائر دا ذریعہ ، زرعی مصنوعات جداں پھل تے اناج پیدا کرنے دی اعلیٰ صلاحیت رکھدا اے۔
سبزا
[سودھو]پودےآں نے مٹی دی حفاظت دے علاوہ بارش دے پانی دے بہاؤ دی رفتار نوں سست کردتا اے تے سیلاب اُتے قابو پانے وچ اک اہم عنصر رہیا اے۔ اس نے زمینی آبی ذخائر وچ پانی دی بتدریج دراندازی نوں وی قابل بنایا اے۔
مریوان دی پودےآں نوں دو حصےآں وچ دیکھیا جا سکدا اے: "جنگلات" تے "چراگاہاں":
مریوان شہر دے قدرتی جنگلات دا رقبہ 108،866 ہیکٹر ، چراگاہاں دی تقسیم 137،112 ہیکٹر ، جنگلات دے ذخائر 111،301 ہیکٹر تے لگائے گئے جنگلات دا رقبہ 72 ہیکٹر اے۔ شہر دے جنگلات صوبے دے مغرب وچ بلوط دے جنگلات دا اک وڈا حصہ نيں جو کہ سیروان تے زاب ندیاں دے کیچمنٹ ایریا وچ پھیلا ہويا اے۔ قدیم دے لحاظ توں ، مطالعات دے مطابق ، ایہ جنگلات تقریبا 15،000 سال پرانے نيں ، جو مریوان خطے وچ سب توں اہم تے اہم جنگل برادری اے۔
- جنگلات:
اس وقت ، پھل تے ہور بائی پروڈکٹ "تارپینٹائن جوس ، جڑی بوٹیاں والی ہلدی ، ماش وغیرہ" استعمال ہُندے نيں۔
مختلف درختاں دا وجود جداں "وائلڈ ولو ، سپروس ، سیماکور تے چنار ، فارسی بلوط ، ویول ، ڈرمازو ، جنگلی ناشپاندی ، شہفنی ، بادام دی مختلف قسماں ، دھنیا ، وغیرہ" جو اس خطے دی خصوصیت اے ، دریاواں تے سطح دے نال راستے وچ پانی۔ وادیاں تے مناظر خوشگوار مناظر بناتے نيں۔ زریبار جھیل دے سلسلے وچ اس کور نے مریوان شہر نوں اک بہت ہی قدیم تے اصل منظر دتا اے۔ مریوان وچ ، نسبتا d گھنے جنگلات بن چکے نيں تے مغرب توں مشرق دی طرف بارش دی کمی دے نال ، اوہ پہلے پتلے ہوئے تے فیر مکمل طور اُتے غائب ہو گئے تے جھاڑیاں تے بارہماسی پودےآں نوں راستہ دتا۔
مریوان جنگلات جنگلات دے لحاظ توں "بحیرہ روم تے نیم مرطوب علاقےآں" دا حصہ نيں تے دانے دار تے شاخاں والے نيں۔ مریوان جنگل دیاں قسماں عوامل اُتے مشتمل ہُندیاں نيں جداں "بلوط 83٪ ، پستہ - (جنگلی پستہ) 7٪ ، جنگلی ناشپاندی 4٪ ، میپل 3٪ تے ہور پرجاتیاں وچ تقریبا 3٪۔"
مریوان شہر وچ چراگاہاں دی تقسیم دا رقبہ 137،112 ہیکٹر ، زرعی زمیناں 48،087 ہیکٹر تے سبز جگہاں 2،385 ہیکٹر نيں۔ مریوان شہر مویشیاں دی چراگاہاں توں وی مالا مال اے۔ شہر وچ مویشیاں دی چراگاہاں دی مجاز صلاحیت 258،572 لائیو سٹاک یونٹس نيں تے 103،006 لائیو سٹاک یونٹس نوں موجودہ مویشیاں نوں مدنظر رکھدے ہوئے شہر وچ اضافی صلاحیت توں تعبیر کيتا گیا اے۔
- حدود:
اس علاقے دی پہاڑی فطرت تے پہاڑاں ، دریاواں تے وسیع وادیاں جداں قدرتی ماحول دے آس پاس دے مقام دی وجہ توں ، انہاں وادیاں وچ ہمیشہ اک ہويا چلدی اے جو ایئر کنڈیشننگ وچ مدد دیندی اے۔ ہور ، شخریستان دے جنگلات دی وسعت شہر دی ہويا نوں صاف کرنے وچ اک زیادہ اہم عنصر اے۔ اس دے علاوہ ، شہر توں ملحقہ نسبتا قدرتی ماحول دا وجود ، جداں پودےآں والے علاقے تے زریاب جھیل ، شہری ماحول تے ملحقہ قدرتی ماحول دے درمیان ہويا دے دھارے پیدا کردی اے ، جو شہر دے ائر کنڈیشنگ وچ معاون اے۔ فی الحال ، شہر وچ قدرتی حالات اچھے نيں ، فضائی آلودگی دے ذرائع عام طور اُتے قابل برداشت نيں ، اس لئی کہیا جا سکدا اے کہ مریوان وچ آلودگی دا کوئی مسئلہ نئيں اے۔ [۲۷]
مریوان وچ پودے بہت متنوع تے امیر نيں کیونجے اک طرف اس وچ خاص مائکروکلیمیٹس نيں تے دوسری طرف ایہ زگروس دے اندرونی دامن دے آغاز وچ واقع اے تے اس دی متعدد کھردریاں دے نال تے خاص خصوصیات دے نال بحیرہ روم دی آب و ہوا توں لطف اندوز ہو رہیا اے۔
پودےآں دی پیداوار شمال مغرب توں جنوب مشرق توں مریوان دے مشرق تک بوہت گھٹ اے۔ انہاں وچوں زیادہ تر چراگاہاں موسم گرما دی چراگاہاں نيں۔ انہاں چراگاہاں دی اہم پودےآں وچ امبیلیفیرے نسل (جو اسيں ، لو ، جشیر) ، گندم ، جنگلی جو ، گواناس ، پیکن تے ہور جڑی بوٹیاں تے کانٹے دار پرجاتیاں (خارزارڈ ، آرٹچیک ، یوفوربیا) اُتے مشتمل اے۔
ماحولیاتی مسائل
[سودھو]ہويا دی آلودگی
[سودھو]واضح رہے کہ مریوان دی ہويا وچ جولائی 2009 دی دوسری دہائی دی دھول بے مثال رہی اے تے جنرل ڈیپارٹمنٹ آف انوائرمنٹل پروٹیکشن دی رپورٹ دے مطابق 14 جولائی 2009 نوں اپنے معمول دے معیار توں 30 گنیازیادہ تک پہنچ گئی اے ، جو کہ بہت خطرناک اے۔
پر ، شہر وچ فضائی آلودگی دی بنیادی وجہ؛ ایہ اک قدرتی عنصر (دھول) اے۔ خشک سالی وچ مریوان ہويا وقتا فوقتا دھول دے رجحان توں متاثر ہُندی اے۔ پچھلی دہائی وچ مریوان وچ دھول دا رجحان کئی بار ہويا اے تے ہر بار ایہ 3 توں 5 دن تک مستحکم رہیا اے۔ ایداں دے حالات وچ ، دھول تے فضائی آلودگی دی حراستی نے عام معیار توں دسیاں گنیاوادھا کيتا اے تے 100 میٹر دی دوری تک مرئیت نوں کم کر دتا اے۔
صوبہ کردستان تے اس دے نتیجے وچ مریوان شہر اس سرزمین دا حصہ اے جس اُتے مادیاںکی حکومت سی۔ . کرد آریائی نسل دی مشہور شاخاں وچوں اک اے جو تقریبا 2000 ق م توں مشرق توں ایران وچ داخل ہوئی تے جھیل ارمیا دے شمال مغرب تے مشرق دی طرف ہجرت کيتی۔ مریوان دے نواحی علاقےآں دے قدیم تھانواں تریخ دے دوران اس خطے دے لوکاں دی سبھیاچار تے رسم و رواج دی قدیمیت نوں وی ظاہر کردے نيں۔ مریوان نسل تے نسل "مڈ آرین" حوالےدی لوڑ؟ اوہ قدیم نسل اے۔ کرد لوکاں نوں زگروس قبیلے ، گوتھاں تے لولویاں دی اولاد سمجھیا جاندا اے۔
شور دی آلودگی
[سودھو]شور آلودگی کسی نہ کسی طرح فضائی آلودگی توں متعلق اے۔ کیونجے آواز ہويا دے ذریعے منتقل ہُندی اے۔ مریوان وچ شور آلودگی دے ذرائع ورکشاپاں ، مرمت دی دکاناں تے لوہار تے ویلڈنگ ورکشاپاں دا وجود شہر دی حدود (خاص طور اُتے مضافاتی علاقےآں وچ ) تے موٹر گاڑیاں نيں ، خاص طور اُتے رنگ گلیاں توں کئی ٹرانزٹ ٹرکاں دی ٹریفک جو ہن شہر دے اندر نيں۔ حدود
پانی دی آلودگی
[سودھو]شہری تے پینڈو رہائشی مراکز ، زرعی تے مویشیاں دیاں سرگرمیاں شہر وچ پانی نوں آلودہ کرنے والے ذرائع وچ شامل نيں۔ سطح دے پانی دی آلودگی نوں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "موجودہ یا دریا دی پانی دی آلودگی تے زریبار جھیل دی آلودگی"۔
- بہندے پانی یا ندیاں دی آلودگی:
درحقیقت ایہ کہیا جا سکدا اے کہ شہر تے مریوان تے اس دے مضافات وچ وگدا ہويا پانی یا دریا بہت چھوٹے نيں ، اسيں صرف کلائن کبود ندی تے اس دریا دا ناں لے سکدے نيں جو "ہجرت" پنڈ توں گزردا اے جو کہ سیوریج اے نامی پنڈ کا. - زریاب جھیل دی آلودگی:
حالیہ برساں وچ جھیل وچ آلودگی دے سب توں اہم ذرائع وچوں اک آلودہ پانی "سٹی لیول" دے حصے وچ داخل ہونا سی ، جو کھلی نہراں توں جھیل دی طرف وگدا سی تے جھیل دے مشرقی دلدل وچ داخل ہُندا سی۔ ہور ، جھیل گیلی زمین دے کنارے 11 "عبادی" ٹکڑے نيں ، جنہاں وچوں ہر اک وچ مویشیاں دی کافی تعداد رکھی گئی سی۔ ایسا لگدا سی کہ انہاں دیہاتاں وچ زیادہ تر جانوراں دا فضلہ تے "زرعی" سرگرمیاں ، جو کھاداں تے کیمیائی کیڑے مار ادویات دے استعمال دے نال سن ، سطح دے دھاراں توں جھیل وچ داخل ہوئیاں ، جس دی وجہ توں جھیل دی آلودگی تے جھیل دے اندر سرکنڈاں دی نشوونما ہوئی۔
خوش قسمتی توں ، اس سال مریوان شہر دا ٹریٹمنٹ پلانٹ کھولیا گیا تے 5/5/2013 نوں کم وچ لگایا گیا۔ ایہ ٹریٹمنٹ پلانٹ نہ صرف سیوریج نوں جھڑی بار جھیل وچ داخل ہونے توں رکدا اے بلکہ اس دا بہاؤ زراعت ، باغبانی ، آبی زراعت تے صنعت وچ علاج دے بعد استعمال ہُندا اے۔
مردانہ کپڑے
[سودھو]مختلف ذرائع انسانی ماحول دی آلودگی وچ کردار ادا کرسکدے نيں ، لیکن مریوان وچ انہاں وسائل وچ سب توں اہم فضلہ (فضلہ) دا جمع اے جو مختلف طریقےآں توں پیدا ہُندا اے تے ماحول وچ داخل ہُندا اے۔ شہری تے پینڈو رہائشی مراکز ، مسافر ٹرمینلز ، پھل تے سبزیاں دے کھیت ، ہسپتال اور… فضلہ پیدا کرنے والے سب توں اہم نيں۔ آبادی وچ وادھا ، بے قابو کھپت ، سامان دی فراہمی تے فضلے دے مناسب انتظام دی کمی وی بقایا جات وچ اضافے دی بنیادی وجوہات وچ شامل نيں۔
آلات دی کمی تے ناکافی افرادی قوت (خاص طور اُتے مضافاتی علاقےآں وچ ) دی وجہ توں شہراں دے کچھ محلےآں وچ میونسپل کچرے دے جمع کرنے وچ رکاوٹ وی مسائل وچوں اک اے۔ شہراں وچ کچرے نوں کھلے ٹرکاں دے ذریعے وی پہنچایا جاندا اے جو بعض صورتاں وچ گلیاں وچ آلودگی پھیلانے دا سبب بندا اے۔
معاشرہ
[سودھو]قومیت
[سودھو]شہر دے لوکاں دی بولی کرد سورانی تے اقلیت کرد ہورامی اے۔
بولی
[سودھو]کرد مذہب دوسرے ایرانی قبیلے وچ اسلام توں پہلے تے اسلامی دور دے دوران عام سی۔ اسلام توں پہلے حاصل کردہ دستاویزات تے کماں دے مطابق کردستان دے زیادہ تر لوک زرتشتی سن ، تے اج اس صوبے دے لوکاں دی اکثریت مسلمان تے سنی نيں ، تے اوہ مذہبی رسومات تے رسومات نوں انجام دینے وچ شافعی فقہ اُتے عمل کردے نيں۔ اج مریوان تے اس دے اطراف دے لوکاں نے "اسلام" تے "سنی شافعی" دے مذہب دی پیروی دی اے۔ یقینا ، ماضی وچ ، اس علاقے دے لوک ، اورمانات دے لوکاں دے نال ، اک "زرتشتی" مذہب رکھدے سن ، تے ہن کچھ روایات وچ ، اوہ وقت دے نال نال زرتشتی مذہب دی علامتاں وی لیائے نيں ، بشمول انہاں دی شال ، جو کہ "نیک اعمال ، اچھے خیالات تے تقریر" دے تن نتیجہ خیز اصولاں دی نمائندگی کردا اے۔
کرد دے 34 حروف نيں:
رسم الخط
[سودھو]بھانويں اج ایران دے تمام لوکاں دا رسم الخط"فارسی" اے ، لیکن "کرد" رسم الخط ، جو اک وکھ رسم الخط اے ، اس شہر وچ وی استعمال ہُندی اے۔ کرد رسم الخط تے تحریر عربی عرباں دے نال اے ، لیکن یقینا ایہ زیادہ تر فارسی وچ لکھیا گیا اے۔ کردشیماں لکھنے دے لئی ، عربی حروف تہجی ، جو خود ارامی سریانی رسم الخط دی باقیات اے ، اکثر استعمال ہُندا اے۔ [۲۸]
ایـ ، ا ، ب ، پ ، ت ، ج ، چ ، ح ، خ ، د ، ر ، ز ، ژ ، س ، ش ، ع ، غ ، ف ، ق ، ق ، گ ، ل ، ، م ، ن ، وو ، وو ، ه ، ہ ، ی ،
ایـ ، ب ، پ ، ت ، ج ، چ ، ح ، خ ، د ، ر ، ز ، ز ، ژ ، س ، ع ، غ ، ف ، ق ، ق ، گ ، ل ، ، م ، ن ، و ، ہ ، ی۔
کرد حروف تہجی دے حروف نوں دو قسماں وچ تقسیم کيتا گیا اے: حرف تے حرف:
- حروف بیصدا
ا ، وو ، ۆ ، ہ ، ی ،
- حروف صدادار
بھانويں شہر دی آبادی دا اک وڈا حصہ پورے ایران وچ نويں سبھیاچار توں متاثر ہويا اے ، نواحی دیہات دی اکثریت؛ انہاں نے اپنی مقامی روایت نوں محفوظ رکھیا اے۔ علاقے دے لوکاں دا لباس کرد تے پہاڑی ہونے دی وجہ توں ، علاقے دے باشندےآں دی کوریج دی اپنی خصوصیات نيں۔
لباس
[سودھو]کرد مرداں تے عورتاں دے لباس وچ ٹیونکس ، ٹوپیاں تے جوندے شامل نيں۔ انہاں اجزاء وچوں ہر اک دی تعمیر تے استعمال موسم ، کم دی قسم تے معاش ، تے تقریبات تے تقریبات دے لحاظ توں مختلف ہُندی اے۔ بھانويں کردستان دے مختلف علاقےآں مثلا O اورمان ، ساکیز ، بنیہ ، گراس ، سنندج ، مریوان اور… دے لباس مختلف نيں ، لیکن مکمل جسمانی کوریج دے لحاظ توں ، اوہ سب اک جداں نيں۔ کردستان وچ کپڑے ، غیر ملکی جوندے تے ہور گھریلو مصنوعات دی آمد توں پہلے ، زیادہ تر کپڑےآں دے نال نال مطلوبہ اوزار مقامی بنے ہوئے تے درزیاں نے بنے ہوئے سن ۔ تانے بانے ، گم تے پائیفزار " شو میکر" تے " بھتہ خور " تے "کالی" آورمانات تے پہاڑ شاہو کے آس پاس دے دیہات جداں حجاج ، نوڈیشا تے سیٹلمنٹ نوسود تے سٹی ڈی اے کیونجے ماریہ ، خانہ ، ایم ، مزوی تے ویسلے صوبے وچ کپڑے تے ویہہ ویئر بنائی تے برآمد کرنے دے اہم علاقےآں دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ "جولائی" تے "تانے بانے" تے ٹیکسٹائل دیاں قسماں جداں "بوزو ، برمل ، ججم ، میمنہ ، پشمین ، موج ، موزے ، دستانے ، گھنٹیاں تے ٹوپیاں" بطور پیشہ یا ذیلی کم مختلف علاقےآں دی بستیاں دا حصہ سمجھیا جاندا سی کردستان کا
مریوان علاقے دے لوکاں دا لباس بنیادی طور اُتے مقامی کرد لباس اے ، جو کہ سب توں خوبصورت ، متنوع تے سب توں زیادہ پہنا جانے والا لباس اے جو سیاحاں دے مطابق دنیا دے لوکاں دی سبھیاچار وچ منفرد اے کئی بین الاقوامی تہواراں وچ جگہ ایہ لباس ، کرد بولی دی طرح ، مختلف علاقےآں وچ اک خاص قسم اے۔ کرد سوانیاں وی چمکدار رنگ دی ، نسبتا ڈھیلے رنگ دی قمیضاں پہندی نيں جو "کندھے توں پیر تک سلائی ہوئیاں نيں۔"
مرداں دا لباس اے:
. امام قلعہ (ہولوخان قلعہ)
[سودھو]چوخہ رانک:
چوخہ رانک نصف جسم اُتے مشتمل ہُندا اے جسنوں " چوکھے " کہیا جاندا اے جو "اون" یا "کتان" تے ڈھیلے پتلون توں بنا ہُندا اے جسنوں " رینک " کہیا جاندا اے جس وچ ٹخناں دی تنگی ہُندی اے۔
پیچ و کولاو:
مقامی کرد ٹوپی ، جسنوں عام طور اُتے کرد سوانیاں نے خصوصی دیکھ بھال تے نزاکت دے نال تے اصل کرد سبھیاچار توں چھڈے ہوئے نمونےآں تے نقشیاں دے نال بُنا ہُندا اے ، عام طور اُتے لمبی تے فلیٹ ٹوپیاں دی شکل وچ سیاہ تے سفید رنگاں وچ بُنی جاندی اے۔ صارفین ، یقینا ، اپنے پیشروواں دے مطابق نيں ، جو یقین رکھدے نيں کہ آدمی نوں برہنہ نئيں ہونا چاہیے۔
پانتول:
پینٹول؛ تنگ ٹانگاں والی ڈھیلی پتلون ، اس فرق دے نال کہ ایہ کپڑے توں بنا اے۔
مَلیکی:
مَلیکی؛ ایہ بغیر کالر والا ہیم اے جو ہیم دے تھلے توں اُتے تک بٹن دے نال بند ہُندا اے۔
لفکه سورانی:
لیفکے سورانی اک قمیض اے جس وچ چوڑی تے لمبی آستین اے تے آستین دے آخر وچ سہ رخی بولی اے جو عام طور اُتے کلائی یا بازو دے گرد لپٹی ہُندی اے۔
پشتوین:
شال ، جسنوں "بیک بیگ" تے "بیگ" وی کہیا جاندا اے ، تقریبا 3 توں 10 میٹر لمبا کپڑا اے جو کمر اُتے کپڑے توں جڑا ہويا اے۔
دستار:
دستار یا "کوا" ، جسنوں "دیشلمہ" ، "مینڈیلی" ، "رہشتی" ، تے "سروین" (ہیڈ بینڈ) وی کہیا جاندا اے تے مرد اسنوں ٹوپیاں دے بجائے استعمال کردے نيں۔
فرنجی:
فرانجی یا "فرہاجی" جو کہ اورمانات خطے دے مرداں دے لئی اے تے اسنوں محسوس تے تیار کيتا گیا اے۔
کلہ جال:
ہیڈ ڈریس اک قسم دا احاطہ اے جو چرواہے ریگستان دے چرواہے دے علاقےآں وچ استعمال کردے نيں۔
مرداں دے کپڑے تھلے لکھے حصےآں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔
پیچ:
آپ دے سر اُتے ٹوپی والا سیاہ کپڑا ٹوپی دے گرد لپٹا ہويا اے تے سر دے پچھلے حصے وچ کاغذ وچ رکھیا گیا اے تاکہ بھائی برزانی پیچ کلوو تے شالشان سرخ ہوئے۔ یقینا عرب اس شال دا استعمال کردے نيں ، خواہ کالا ہو یا سفید ، اپنے آپ نوں چھپانے دے لئی۔
کلاش:
کلاش یا گیوہ ؛ ایہ اک سفید جوندا اے جو اورمانی بھائیاں دی طرف توں کامل نزاکت دے نال بنایا گیا اے جو کہ پیر نوں بدبو توں رکدا اے تے پیر نوں ٹھنڈا رکھدا اے۔ ایہ اس دی موسمی خصوصیت اے تے سردیاں یا برسات دے موسماں وچ استعمال نئيں کيتا جا سکدا۔
1۔ . که وا پانتول:
جو پتلون نيں جو عام سوٹ دے بجائے پہنی جاندیاں نيں ، لیکن انہاں دی شکل تے سلائی عام سوٹ توں مختلف ہُندی اے۔ کرد لباس یا کوٹ تقریبا فوجی جیکٹ دی شکل وچ سلائی جاندی اے ، اس فرق دے نال کہ اس دی کوئی سائیڈ جیب نئيں ہُندی تے نال ہی اس دا سلٹ سجے تے کھبے جانب توں مکمل طور اُتے کھل جاندا اے۔ آستین دے اطراف وچ سلٹ دے علاوہ اک سلٹ اے۔ کرد پتلون یا پتلون اس طرح سلائی جاندی اے کہ انہاں دا اک تنگ اوپننگ تے چوڑا جسم ہُندا اے ، تے کمر دے بجائے ، جس دا اختتام عام پتلون توں دوگنا چوڑا ہُندا اے ، جس دا پٹا "داخین" تے اس دے جوڑے ہوئے حصے توں "جوڑ" اوہ اسنوں باندھدے نيں تے کمر توں تھلے تک ، اوہ اسنوں پتلون وچ ڈالدے نيں تے اس اُتے پتلون باندھدے نيں۔
پشت بند:
پھُلاں دے تانے بانے دی پپشت بند نوں 6 میٹر دی لمبائی تک بنایا جاندا اے تاکہ کپڑے نوں اس دی چوڑائی توں جوڑا جا سکے تے فیر اسنوں کمر توں مختلف سادہ تے گانٹھ طریقےآں توں بنھ دتا جائے۔ جنہاں دے پاس پستول اے اوہ اسنوں پٹے دی پشت توں باندھدے نيں تے پٹا دے پچھلے حصے دے درمیان خنجر تھلے کردے نيں۔
سوانیاں دا لباس اے:
3۔ پیخ:
ایہ اک 3 میٹر لمبا ، اکثر پھُلاں دا تانے بانے اے جتھوں تاراں نوں وکھ کيتا جاندا اے تے دلچسپی توں سر دے گرد لپیٹ دتا جاندا اے تاکہ کہڑے چہرے دے اطراف لٹک جاواں۔ پیچ ، جسنوں سقیز دے علاقے وچ "مرزے" کہیا جاندا اے ، اک خاص ٹوپی توں بندھا ہويا اے جسنوں "ارقچین" کہیا جاندا اے۔
یقینا ایہ گل قابل غور اے کہ سکرو نہ صرف مشرق وسطیٰ دے بیشتر علاقےآں وچ کرداں (کرداں) دے لئی اے ، مرد سکرو ، مثال دے طور اُتے بھارت ، پاکستان ، افغانستان ، عرب علاقےآں اور… لیکن ہر نسلی گروہ دا صفحہ اس قوم توں وکھ تے مخصوص۔
4۔ کراس:
کراس اک ہی قمیض اے ، اس فرق دے نال کہ اس وچ پہلے کالر نئيں ہُندا اے ، تے اس دے علاوہ ، سورانی نامی اک دم آستین دے آخر تک سلائی جاندی اے ، جو عام طور اُتے آستین اُتے بنھی ہُندی اے ، تے ہنگامی حالات وچ ، خاص طور اُتے جنگ دے اوقات وچ ، سورانی بندھا ہويا ہُندا اے۔ انہاں نوں گلے وچ لٹکایا جاندا اے تے اوہی سورانی ہتھ تے چہرہ دھوندے وقت آستین نوں لپیٹنا آسان بناتے نيں۔
عورتاں دے کپڑے
[سودھو]جافی:
یا "چپل" جسنوں "پیر وچ " وی کہیا جاندا اے۔ پتلون مرداں دی پتلون دی طرح نيں۔ ایہ پتلون سوانیاں ، خاص طور اُتے پینڈو سوانیاں کم دے دوران پہندی نيں۔ دوسرے اوقات وچ سوانیاں ڈھیلے ڈھالے ریشم دی پتلون پہندی نيں۔
شال:
ایہ کمر دے علاقے وچ کپڑےآں اُتے خوبصورت تانے بانے توں بنا اے۔
کُلُنجِه:
سخمیہ یا تھری پیس نصف لمبائی اے جو لمبی قمیض پہنی جاندی اے تے اسنوں موٹے سونے ، مخمل یا ریشم دے تانے بانے توں سلائی جاندی اے۔
کلاد:
یا اک مختصر سلنڈر دی شکل وچ گتے توں بنی ٹوپی جسنوں رنگین سیکوئنز توں خوبصورتی توں سجایا گیا اے۔
خوبصورت سوانیاں دے کپڑے وی تھلے لکھے حصےآں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔
کُلکه:
ایہ اسکارف یا رومال اے جو سوانیاں ٹوپی دے بجائے استعمال کردیاں نيں۔ قالین وچ سیاہ تے سفید ریشم دی اک لمبی تار اے جو ٹیپسٹری دے نال کڑھائی اے۔
1۔ که وا:
جو مرداں دے کوٹ دی طرح اے ، اس فرق دے نال کہ سب توں پہلے ، کپڑے نوں رنگ وچ منتخب کيتا جاندا اے تے دوسرا ، ایہ بہت چھوٹا سلائی جاندا اے۔ تاکہ ایہ انہاں دی کمر تک اتر جائے تے مرداں دے کوٹ دی جیباں اس وچ نظر نہ آئیاں ۔
6۔ کلاد:
کرد سوانیاں دی ٹوپی یا ٹوپی بہت خوبصورت تے خوبصورت ہُندی اے ایہ ٹوپی گتے توں بنی ہُندی اے تے اک چھوٹے سلنڈر دی شکل وچ ہُندی اے تے اسنوں رنگین مخمل دے تانے بانے "عام طور اُتے مٹی یا لہسن سبز" توں ڈھکا جاندا اے تے فیر اسنوں رنگ توں ڈھکا جاندا اے یا سونے دے ترازو تے موتی اوہ سونا بناتے نيں ، اوہ اسنوں سجاندے نيں۔ ٹوپی سر دے اُتے سونے دی ڈور توں لگی ہُندی اے جس اُتے لیرا یا ادھا رخ لٹکایا جاندا اے تے ٹھوڑی دے تھلے توں گزر جاندا اے تے اس اُتے رومال بنھیا جاندا اے۔ جو لوک زیادہ مالی طاقت رکھدے نيں اوہ اسنوں استعمال کردے نيں تے سونے دا پھُل لٹکا دیندے نيں۔ دونے طرف ، ٹوپی والے سنگم اُتے ۔ ممتاز کرد خان اکثر کلاو دے بجائے "گلیج" استعمال کردے نيں۔
. کراس:
سوانیاں دی کراس یا قمیض وچ اک سادہ سلائی ہُندی اے جس وچ لمبا جسم تے چوڑا تے لمبا سکرٹ ہُندا اے۔ قمیض دا سکرٹ انہاں دے پیر اُتے رکھیا جاندا اے تے اوہ عام طور اُتے بہت خوبصورت ، شاندار تے مہنگے کپڑےآں توں بنے ہُندے نيں۔
3۔ پششت بند:
پیٹھ مرداں دی پیٹھ ورگی اے ، لیکن سوانیاں اکثر رنگین قسم استعمال کردیاں نيں۔ جدوں سوانیاں پچھلے پٹے نوں باندھدی نيں تاں اوہ اپنی قمیضاں تھوڑی اُتے کھچ لیندی نيں تاکہ سکرٹ دا اختتام انہاں دے ٹخناں توں تھلے نہ جائے۔
4۔ رومال یا دوپٹہ:
سوانیاں دا رومال اک بہت پتلا ، سہ رخی کپڑا اے جو اس دے ارد گرد تاراں نوں بناندا اے ، اس طرح اس دی خوبصورتی وچ وادھا ہُندا اے ، اکثر ترازو وی انہاں دھاگاں دے نال کڑھائی کيتی جاندی اے تاکہ اس دی خوبصورتی وچ وادھا ہوئے۔ اُتے ، شادیاں تے لوک داستاناں وچ ، زیادہ تر ہیڈ اسکارف نئيں پہندے نيں۔
5۔ درپہ:
ایہ پتلون دے بجائے پہنا جاندا اے تے انہاں دے ٹخناں اُتے تنگ سوراخ دے نال رکھیا جاندا اے ، لیکن اس دی ٹانگاں دا احاطہ بہت ڈھیلا ہُندا اے۔
ہیرنگ سیاہ تے سفید ریشم دی اک لمبی تار اے جس وچ ریشم دے لٹکن ہُندے نيں تے اسکارف توں دلچسپ انداز وچ بندھا جاندا اے۔
واضح رہے کہ اج دے نوجوان لڑکے کدی کدائيں ہی پِچھا کردے نيں۔ تے لڑکیاں کدی کدائيں ہی ٹوپیاں یا ٹوپیاں پہندی نيں۔ مروانی سوانیاں دے لباس ، کردستان دے ہور حصےآں دے برعکس ، شال نئيں رکھدے۔ یقینا ایہ لباس کرد علاقے دے مختلف حصےآں وچ مختلف اے ، مثال دے طور اُتے "پیرانشہر تے مہاباد ، سقیز تے بکان" دے علاقےآں وچ ایہ "تارپین لباس" اے۔ .
عام طور اُتے بہترین رقاصہ (مرد ہو یا عورت) سَرچٌوپی کِش گروپ دی قیادت کردی اے تے رقاصاں دے دائرے وچ پہلا شخص اے۔ اوہ اپنے سجے ہتھ وچ رومال توں ڈرامائی حرکتاں نوں مہارت توں انجام دے کے گروپ دی نقل و حرکت دی رفتار تے تال نوں منظم کرنے دی ذمہ داری لیندا اے ، ہور دلچسپ آوازاں تے بعض اوقات لفظاں دی مدد توں ، رقاصاں دے جوش وچ وادھا کردا اے۔ اس کردار وچ ہونا بہت پرکشش اے تے رقاصہ نوں باقی گروپ توں بہتر پوزیشن وچ رکھدا اے۔ ہیڈ بینڈ نوں بعض اوقات ڈانس دی انگوٹھی توں علیحدہ کيتا جا سکدا اے تاکہ اس وچ ہور جانداریت پیدا ہو تے اوہ اپنی مہارت دے مطابق انفرادی ڈرامائی حرکدیاں وی کر سکدا اے۔ باقی گروہ ملحقہ رقاصاں دے پنجاں وچ لگاتار لوپس بناتے نيں جنہاں دے بازو زمین تے انہاں دے اطراف ہُندے نيں۔ سب توں زیادہ مطلوبہ پوزیشن رقاصاں دے لئی (گندم تے جو) دی شکل وچ ہو یا دوسرے لفظاں وچ عورت تے مرد اک ہوئے۔ گواانی گروپ دی آخری ڈانسر اے ، جو کہ بھانويں رقص دی تال تے رواں پیدا کرنے وچ اس دا بہت وڈا کردار اے ، اس کردار وچ ہونے وچ کم دلچسپی اے۔
آداب و رسوم
[سودھو]مریوان علاقے دے لوک رسم و رواج دے لحاظ توں دوسرے علاقےآں دے کرداں توں زیادہ مختلف نئيں نيں ، کرد علاقےآں دے مختلف رسم و رواج تاریخی مراحل یا مظاہر وچوں اک توں متعلق نيں۔ مریوان دے مختلف علاقےآں دے لوک آریائی نسل دے نيں ، انہاں دی بولی کرد ، اسلام تے سنی شافعی نيں۔ کرداں تے خاص طور اُتے مریوان علاقے وچ عام تقریبات وچ سالگرہ ، موت دی تقریبات ، سوگ دی تقریبات ، شادی کيتی تقریبات تے جہیز دی تقریبات ، "اک منفرد تقریب" مقامی رقص تے کرد "ہلپورکی" دے نال شادی شامل نيں۔
ایتھے تقریبات وی نيں جداں "شبرتی ، سال دے آغاز دا جشن - (جیہ زینی سی رسال) ، چہارشنبہ سوری ، بوکے بارانی (بارش دی دلہن)" تے مذہبی تعطیلات جداں "جین ژینی رمضان (عید فطر) ، عید الاضحی "اور جشن ولادت - (پیغمبر اسلام دی ولادت دے موقع پر)" جو سب دی اک خاص شان اے تے خوشی تے مسرت دے نال منعقد کيتی جاندی اے۔
رقص کردی (ههڵپهڕکێ)
[سودھو]کرد رقص کردش تھیٹر رسماں دا اک حصہ اے جو گروہاں وچ تے اک ادھورے دائرے دی شکل وچ مرد تے سوانیاں رقاصاں اُتے مشتمل ہُندا اے جو کھبے توں سجے منتقل ہُندے نيں۔ گروپ وچ سجے طرف پہلا شخص جس دے ہتھ وچ رومال اے رقاصاں دی نقل و حرکت نوں ہدایت دینے تے ہم آہنگ کرنے دے کم وچ رقص کرنے والےآں دی رفتار تے تال تے جذبہ اے جس دی رہنمائی اوہ مادری بولی سَرچُوپی کِ( کردی وچ : سهر چۆپی کێش) وچ کردے نيں تے آخری گروپ کھبے کنارے اُتے ، تے اس دی وی ایسی ہی ذمہ داری اے تے اسنوں گاوانی کہیا جاندا اے۔
مریوان خطے دے لوکاں نے لفظ "ههڵپهڕ" نوں لفظ "ههڵپهڕ" توں حفظ کيتا اے جس دا مطلب اے "حرکت تے ہلنا تے بنیادی طور اُتے حملہ کرنا" تے لفظ "کو" جو دور ماضی توں "جنگی تحریکاں" دی علامت اے ایہ محض رقص توں زیادہ اے۔ کرد رقص اپنی خاص خوبصورتی دے نال انہاں لوکاں دی ماضی دی زندگی دا اک مکمل آئینہ اے ، جو اپنے وقت تے حال وچ زندہ چلدا تے وگدا رہندا اے۔ جے اس دی جڑاں روز مرہ دی زندگی تے کم ، جداں "زراعت ، مذہبی عقائد ، جنگ تے دفاع ، وڈی تقریبات تے تقریبات ، تے مقامی کھیل" نيں ، تاں اس دے ذہن دی اندرونی حالتاں نيں جو اج بن چکیاں نيں ، جو مریوان وچ زیادہ امیر اے۔ ایرانی اپنے قدیم تے اپنی تریخ دی فراوانی اُتے فخر کردے نيں۔ ہر میدان وچ انہاں نے ایہ دکھایا اے کہ اوہ ایران دی اصل تے دوستانہ روایات تے ایرانی سبھیاچار دے قابل نيں۔ [۲۹]
کردستان ، کرمان شاہ تے ہور کرد شہراں دے لوک وی اس توں مستثنیٰ نئيں نيں۔ کرد رقص آریاں دی قدیم روایات تے قیمتی آثار وچوں اک نيں ، جو اج وی کرداں دے درمیان محفوظ نيں تے ایتھے تک کہ کچھ پڑوسی قبیلے دے روايتی رقصےآں نوں وی متاثر کيتا اے جداں کہ "اسیرین"۔ بلاشبہ انہاں تحریکاں دی تریخ دوسری تے تیسری صدی ق م دی اے ، لیکن اس بارے وچ کوئی قطعی تریخ تے ایہ کِداں بنایا گیا اس دی کوئی تریخ نئيں اے۔ "اولڈ کیسل" وچ اک پتھر دا نوشتہ اے جو پہلی صدی ق م نال تعلق رکھدا اے۔ قدیم نوشتہ تریخ وچ اک اہم دستاویز سی۔ ایہ کردستان وچ تال میل نيں۔ حوالےدی لوڑ؟
حکیم عمر خیام اپنی کتاب " نوروز لیٹر " وچ لکھدے نيں:
"فریدون کرد" نے اس دن نوں منایا جدوں اس نے "ضحاک" اُتے قبضہ کيتا تے ایران نوں اس توں بچایا ، تے ایہ انہاں لوکاں دے اتحاد تے انہاں دے درمیان اجتماعی جشن دی اک ہور اہم وجہ سی۔ "
"زمین اُتے پیر مارنا" دا مطلب ایہ اے کہ ایہ "میرا وطن" اے تے نقل و حرکت دے دوران تقریب دے دوران "ہورے" "دشمن نوں ڈرانا" اے تے "بیٹھنا" وی ناچنا "نفرت انگیز ہجوم دے سامنے ہتھیار سُٹن دی علامت اے " "ہے. اس تقریب وچ متعدد مقیم استعمال ہُندے نيں ، جداں "پوہوریہ" ، جو لفظی طور اُتے لفظ "خور" توں نکلیا اے جس دا مطلب اے "سورج" ، جو "زرتشتی گھاٹاں" وچ استعمال ہُندا اے تے خدا دے نال اسرار تے ضرورت دی تقریب وچ استعمال ہُندا اے۔ .
کرد رقص دیاں قسماں وچ شامل نيں:
کردستان دے مختلف علاقےآں اُتے انحصار کردے ہوئے ، مقامی رقص دی شکلاں وی نيں جو بازو تے ٹانگاں دے چلنے تے گروپ دی نقل و حرکت وچ نمایاں طور اُتے مختلف نيں۔ لیکن عام طور اُتے ، ایہ دو قسم دے گیندی رقص تے مارشل رقص اُتے مشتمل اے۔ انہاں رقصےآں وچ نمایاں طور اُتے زیادہ تر گیندی رقص دے زمرے وچ نيں۔ [۳۰]
دو دستماله:
رقص دی گیندی شکل وچ ، تے رقاصاں تے مبصرین دے جوش وچ وادھا کرنے دے لئی ، پہلی رقاصہ عام طور اُتے دو رنگ دے رومالاں توں انفرادی تھیٹر دی حرکت کردی اے تے رقص وچ اپنی قابلیت تے مہارت دا مظاہرہ کردی اے۔ اس قسم دے رقص نوں دو رومال کہیا جاندا اے ، جو کرمان شاہ دے علاقے وچ زیادہ عام اے۔
گه ڕیان:
گهڕیان یا گَریان یا رونے دا مطلب دیکھنا ایہ سنندج دے اردلان علاقے دے لئی مخصوص اے بعض اوقات اس دی دو پینڈو تے شہری شکلاں ہُندیاں نيں جنہاں وچ تال وچ فرق ہُندا اے۔ ایہ رقص اک خاص خوبصورتی دے نال آہستہ تے آہستہ آہستہ شروع ہُندا اے تے آہستہ آہستہ اک تیز تر تال تلاش کردا اے۔ ایہ عام طور اُتے رقاصاں نوں آرام دینے دے لئی دو تیز رقصےآں دے درمیان پیش کيتا جاندا اے ، تے ایہ چلنے دی اک تھیٹر دی شکل اے۔ ایہ رقص رقاصاں نوں اگلے ہور زندہ رقص دے لئی تیار کردا اے ، جس دا راگ تقریبا تمام کرد علاقےآں وچ تقریبا اکو جیہا اے۔ پہلی حرکت کھبے پیر توں شروع ہُندی اے تے دوسرے پیر دی حرکت اک ہی وقت وچ ڈھول دی دھڑکناں تے موسیقی دی دوہری تال توں بدل جاندی اے۔
پشت پا:
پیر دے پچھلے حصے وچ گہیان (رونے) دے مقابلے وچ بہت تیز تال اے تے زیادہ تر کرد علاقےآں وچ مرداں دے لئی اے۔
سێ پێی:
تن ٹانگاں والا یا تن ٹانگاں والا ایہ اک تیز تال رقص اے جو کہ مکرین خطے وچ عام اے جداں پیرانشہر تے مہاباد ۔
ہہ ڵگرتن:
ایہ رقص بہت جاندار تے خوشگوار اے۔ اس رقص دی تیز تر تال کسی وی غضب تے افسردگی دی نفی کردی اے تے زندگی وچ خوش مزاجی تے مقصد دی اہمیت اُتے زور دیندی اے۔
فه توں پاشایی:
فه توں پاشایی یا فتاح پاشایی اس رقص دا راگ پورے کردستان وچ یکساں طور اُتے تے تیز تر تال دے نال پیش کيتا جاندا اے تے اک ایداں دے انسان دا اظہار کردا اے جس نے اپنی کامیابیاں تے خدا دی نعمتاں دے استعمال کیتی بدولت اپنی خوشی دا اظہار کيتا اے۔
لب لان:
فتنہ پاشا دے بعد اک نرم تے دھیمی تال دے نال لیبلن ڈانس کيتا جاندا اے تے زندگی وچ تنوع دی ضرورت نوں دیکھنا ضروری اے۔ تھوڑا آرام تے جوان ہونے دے لئی ، لین لین ڈانس دراصل انسان نوں لمحاندی جذبات اُتے قابو پانے توں رکدا اے ، اسنوں دائرے دی طرف رہنمائی کردا اے۔ دور اندیشی تے جذبے تے نشے دے ضروری مرحلے دے بعد دوبارہ غور کرنا۔اس رقص وچ شرکاء نوں اک خاص سکون ملدا اے۔ اوہ محسوس کردے نيں۔
چهپی:
چهپی دا مطلب کھبے؛ ایہ مریوان دے لئی مخصوص اے اس گانے دا راگ دوہرے وزن دے نال پیش کيتا جاندا اے تے تقریبا ايسے طرح اکثر کرد علاقےآں وچ پیش کيتا جاندا اے۔ کھبے رقص وچ جسم دا کھبے حصہ زیادہ متحرک ہو جاندا اے تے ڈپریشن توں باہر آ جاندا اے۔ کرمان شاہ دے علاقے وچ اکثر سوانیاں اس رقص دا خیر مقدم کردیاں نيں۔
زنگی یا زندی:
اس رقص وچ رقاص اک قدم اگے بڑھاندے نيں تے فیر اک قدم پِچھے ہٹ جاندے نيں تے ایہ حالت آخر تک جاری رہندی اے۔ اشتہار نوں ہٹا دتیاں
شَه لایی:
شالائی رقص تھیٹرل مارشل ڈانس دی اک قسم اے جس وچ رقاص اپنی لتاں لنگڑاندے نيں۔ اس رقص نوں ناکامی دا المیہ سمجھیا جا سکدا اے ۔اس رقص وچ قدم غیر مستحکم ہُندے نيں تے لتاں قدرے ٹوٹی ہوئی تے جھکی ہوئی ہُندیاں نيں تاکہ شکست سامعین دی اکھاں دے سامنے کھینچی جائے۔ ایہ رقص اک قسم دا مارشل ڈانس اے تے علامتی طور اُتے دشمن نوں شکست دیندا اے تے لوکاں توں معافی منگدا اے۔
چه مه ری:
"چی مہری" وچ ، جو "غم تے ماتم" دے دوران کيتا جاندا اے ، شرکاء اپنی کمر دے گرد "بندوق" یا "خنجر" رکھدے نيں۔ ہیلپکے راکی تے چی مہری دی عمر بہت لمبی اے تے اس دا تعلق چند سال پہلے یا کسی مخصوص علاقے یا کسی مخصوص شخص توں نئيں اے ، بلکہ اک ایداں دے دور توں اے جس وچ فنکارانہ مہارت پورے معاشرے اُتے حاوی ہونے وچ کامیاب رہی اے۔
سه جار:
میر یا خان امیری دا گھر خاناں دے لئی مخصوص سی ، جنہاں نے اسنوں چھتاں اُتے پرسکون تے نرم انداز وچ رکھیا جس نے فتح نوں جنم دتا۔
مریوان صوبہ کردستان دے انہاں شہراں وچوں اک اے جتھے 60 دی دہائی وچ مسلط کردہ جنگ تے اس دے نتیجے وچ تے 70 دی دہائی وچ "غیر ملکی تے ملکی اشیاء دے حصول تے فروخت تے بارڈر مارکیٹ دے قیام دی وجہ توں آبادی وچ نمایاں تبدیلی آئی اے۔" انہاں آبادیاتی تبدیلیاں وچ سرحدی دیہات تے مریوان شہر دے مکیناں دی نقل مکانی دے دوران شہر تے صوبے دے دوسرے حصےآں وچ نقل مکانی تے انہاں دی واپسی دے نال نال کئی پڑوسی شہراں تے صوبےآں دی مریوان شہر وچ ہجرت شامل اے۔ وجہ اجازت اے تے غیر مجاز سرحدی تبادلے تے سیاحت دے امکانات۔
فی الحال ، 1390 شمسی دی عام آبادی تے ہاؤسنگ مردم شماری دی بنیاد پر:
آبادی
[سودھو]2002 وچ ، "سرو آباد مریوان" سیکشن نوں اک شہر وچ اپ گریڈ کيتا گیا تے کابینہ دی منظوری دی بنیاد اُتے مریوان توں ہٹا دتا گیا۔ حکومت شہر بن گئی۔
مریوان شہر وچ ، آبادی دا ارتکاز بنیادی طور اُتے کم میداناں تے زمیناں وچ اے ، جدوں کہ شہر دے آس پاس دے مضافات وچ ، پہاڑی علاقےآں تے دامناں وچ آبادی دا ارتکاز زیادہ اے۔ پینڈو معاشرے وچ ، آبادی دی بازی دا زرعی سہولیات تے مصنوعات توں کوئی تعلق نئيں اے۔ مثال دے طور اُتے ، "کوروے ، سقیز تے بیجر" شہراں وچ آبادی دی نسبت کثافت زرعی سہولیات تے وسائل دی وجہ توں کم اے ، جدوں کہ مریوان شہر وچ زیادہ سہولیات تے زرعی وسائل دی کثرت دی وجہ توں ، زیادہ آبادی قائم ہوچکی اے۔
مریوان شہر ہر سال بوہت سارے سیاحاں نوں اپنی طرف راغب کردا اے کیونجے اس دے سیاحتی تھانواں ، قدرتی علاقے تے اس شہر دے لوک ہر سال بوہت سارے سیاحاں نوں راغب کردے نيں ، خاص طور اُتے گرمیاں وچ ۔
ان پرکشش تھانواں نوں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "قدرتی تفریح" تے "ثقافتی تاریخی":
شہر دی کل آبادی 168،774 ، شہری علاقےآں دی آبادی 122،063 تے پینڈو علاقےآں دی آبادی 46،711 اے۔ جو سنندج تے سقیز دے بعد کردستان صوبے دا تیسرا شہر اے۔ پورے مریوان شہر دے 168،774 افراد وچوں 85،711 مرد تے 83،063 سوانیاں نيں۔
ان پرکشش تھانواں وچ شامل نيں:سانچہ:هرم جمعیندی سانچہ:هرم جمعیندی
سیاحت تے سیاحتی تھانواں
[سودھو]مریوان شہر صوبہ کردستان دے قدرتی تے سیاحتی تھانواں وچوں اک اے ، جتھے ہر سال کئی ملکی تے غیر ملکی سیاح آندے نيں تے اوہ اس دی خوبصورتی توں لطف اندوز ہُندے نيں۔
مریوان شہر دے بوہت سارے پرکشش تھانواں وچوں ، دنیا دی سب توں وڈی میٹھے پانی دے چشمے دے طور اُتے زریاب جھیل اک خاص خوبصورتی رکھدی اے۔ زریبار جھیل ، یا دوسرے لفظاں وچ زریاب میٹھے پانی دی ویٹ لینڈ ، "ٹیکنیکل" ٹیکٹونک جھیلاں دی میٹھی پانی دی جھیل اے ، جو ماہرین دے مطابق ، دنیا دا سب توں وڈا "میٹھے پانی دا چشمہ" اے تے تیسرے "سنوزوک" ارضیاتی دور دا اے۔ ایہ جھیل اپنی منفرد کشش دے نال صوبے دی سب توں اہم گیلی زمین اے۔ زریبار جھیل مریوان شہر توں 2 کلومیٹر شمال مغرب وچ سطح سمندر توں 1285 میٹر دی بلندی اُتے واقع اے تے 46 ′ 8 اور ۲32 ۳ 35 طول بلدکی بلندی اُتے واقع اے۔ اس دے شمال تے جنوب وچ بیلو تے مریوان دے سبز میدان نيں۔
مریوان | |
Marivan | |
دیس: | ایران |
صوبہ : | صوبہ کردستان |
لوک گنتی: | 165,664 |
بولی: | کردی |
قدرتی تفریحی تھانواں ۔
[سودھو]ہر موسم وچ ، زریاب جھیل سیاحاں دی اکھاں دے سامنے اپنے خوبصورت اثرات دکھاندی اے تے تماشائیاں دے لئی کشتی ، ماہی گیری ، شکار تے تیراکی دے لئی مناسب حالات پیش کردی اے۔ اس جھیل دا پانی ابلدے چشماں تے اس وچ بہنے والے کئی دریاواں توں فراہم کیہ جاندا اے۔ زریبار اک نسبتا وسیع طول البلد وادی وچ واقع اے جو مشرق تے مغرب دونے طرف جنگل دے پہاڑاں توں گھرا ہويا اے۔ نیم گھنے گروز جھیل دے ارد گرد اک ہور پودے نيں. جھیل دے اردگرد دے جنگلات وچ ، بلوط نوں جنگل دی ہور پرجاتیاں دے نال نال جنگلی ناشپاتیاں ، جنگلی ناشپاندی ، شہفنی تے بادام ڈھلواناں دے طور اُتے ذکر کيتا جاسکدا اے۔ اسپاٹڈ بلیک فش ، عام بلیک فش تے میکریل جھیل دے رہنے والے نيں۔ جھیل دے نال کانٹے دار پودے تے سرکنڈے ، واٹر کریس ، لوٹس ، آئیوی تے جونیپر نے جھیل دی خوبصورتی وچ وادھا کيتا اے۔
زریاب جھیل۔
[سودھو]یہ قلعہ سال 1023 ہجری تک۔ اس دے بعد توں ایہ اردلان دے گورنر سلیمان خان نے آباد کيتا اے ، جو صفوی بادشاہ دے قریبی سن ، ہور قلعےآں دے نال نال حسن آباد ، پالنگان تے زلم دے دیہات مکمل طور اُتے تباہ ہو گئے سن تے انہاں قلعےآں دے لوک مجبور ہو گئے سن کہ اوہ نقل مکانی کرن۔ .
بیلو میدان مریوان شہر توں 15 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع اے۔ مناسب پودےآں تے پانی دے چشماں دے نال نال اردگرد دے جنگلات والا ایہ میدان شہر تے آس پاس دے دیہات دے رہائشیاں دی اک وڈی تعداد دی میزبانی کردا اے۔ لوک میدان وچ خوبصورت تے سبز فطرت وچ گھنٹےآں گزاردے نيں ، خاص طور اُتے دن تے چھٹیاں دے دوران۔ اس میدان دے اردگرد دی زمیناں ماضی وچ چاول دی کاشت دے لئی استعمال ہُندی رہیاں نيں۔
زریبار دے عجائبات وچوں اک چلدا پھردا جزیرہ اے۔ ایہ جزیرے جھیل دے کنارے جڑے ہوئے جڑاں تے پودےآں اُتے مشتمل نيں ، جو جھیل دے کنارےآں توں پانی تے ہويا دے بہاؤ توں وکھ ہُندے نيں تے وچکار دیکھے جا سکدے نيں ، بعض اوقات زریبار وچ انہاں چھوٹے جزیراں دا رقبہ اُتے تک پہنچ جاندا اے 20 میٹر تک آب و ہوا دے لحاظ توں ، اوہ علاقہ جتھے زریبار واقع اے ہلکی گرمیاں تے سرد سردیاں نيں۔ لہذا ، بعض اوقات سردیاں وچ ، سرد موسم دی وجہ توں جھیل دا پانی جم جاندا اے۔ لیکن گرمیاں وچ اس دا درجہ حرارت اوسط درجہ حرارت 24.5 ڈگری سینٹی گریڈ توں زیادہ نئيں ہُندا۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
یہ جھیل اک وسیع گھاہ دا میدان اے جس وچ گھاہ تے آبی پودےآں دا احاطہ کيتا گیا اے۔ میراجی ، بہوردبوک ، گھوچیلس تے سہرابان "اور جنوب توں جنوب مغرب مریوان دے سادہ" مہراوان "ميں واقع اے۔ ایہ گیلی زمین مغربی ایران دی سب توں وڈی تے خوبصورت میٹھی پانی دی جھیل اے [۳۱] تے دنیا دی میٹھی پانی دی سب توں منفرد جھیلاں وچوں اک اے تے اس وچ بین الاقوامی گیلی زمین دی تمام جامع حالتاں نيں۔جس اُتے ہور تحقیقات دی ضرورت نئيں اے۔
سبز بطخاں ، کھوٹکا ، چنگر ، گیلر ، نگل تے کشیم دیسی پرندے نيں جنہاں دا رہائش گاہ حالیہ برساں وچ جھیل دی بھیڑ دی وجہ توں متاثر ہويا اے۔ انہاں وچوں کچھ پرندے ہر موسم وچ دیکھے جا سکدے نيں۔ زرعی جھیل دے علاقے وچ پستان دار جانور ، بشمول نیلے کتے ، لومڑیاں ، بھیڑیے ، جنگلی سؤر ، خرگوش تے جنگلی بلی۔ ایہ جھیل مقامی رہائش گاہاں دا گھر وی اے جداں داغ دار کالی مچھلی ، عام کالی مچھلی ، متسیانگنا ، اییل تے ترک شدہ پرجاتیاں بشمول عام کارپ ، آئینہ کارپ ، فائٹوفیگس ، سفید امور تے کارپ۔
900-500 ملی میٹر سالانہ بارش والا مریوان علاقہ ملک دے سب توں اہم بارش دے مراکز وچوں اک اے۔ موسم گرما دی سہ ماہی وچ اوسط درجہ حرارت - جو کہ اہم سیاحتی موسم اے - 21.4 تے 1.25 ڈگری دے درمیان اے۔ ایہ سیاحاں دے لئی موزاں ترین درجہ حرارت اے۔ برف دی صورت وچ موسم سرما دی بارش ، سرد سالاں وچ جھیل دی سطح نوں منجمد کرنے دا امکان تے دوسری طرف خزاں تے سردیاں وچ دُھپ والے دناں دی تعداد ، "برف تے برف" سرمائی سیاحت دی توسیع دے لئی بہت اچھے اشارے نيں۔ جھیل دے پانی دا توازن ظاہر کردا اے کہ جھیل دا کیچمنٹ ایریا 9.87 مربع کلومیٹر دے برابر اے تے جھیل دا سالانہ اخراج تقریبا 42 42.7 ملین کیوبک میٹر "36.1 مکعب میٹر فی سیکنڈ" اے۔ اس جھیل دے بارے وچ کئی داستاناں کہی گئیاں نيں ، جنہاں وچ سب توں مشہور جھیل دے تھلے زریاب نامی شہر دا وجود اے ، جس دے بارے وچ قدیم لوکاں دا کہنا سی کہ اس شہر دے لوک احورامزدا دے عذاب توں دوچار ہوئے تے اس جھیل وچ ڈُب گئے۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
3۔ دشت بیلو۔
[سودھو]امام یا پیچ خان دا تاریخی قلعہ مریوان توں 3 کلومیٹر جنوب مشرق وچ واقع اے جو کہ 8 ويں صدی ہجری وچ تاریخی معلومات دے مطابق اے۔ صفوی دور وچ اردلاناں دی حکومت دے دوران ، 1600 میٹر دی بلندی دے نال "امام پہاڑ" نامی پہاڑ اُتے ، جو شہر دے جنوب مشرق وچ میدانی تے موجودہ شہر مریوان نوں دیکھدا اے "امیر حمزہ بابان" نے 752 وچ ھ۔ ش) دی بنیاد رکھی گئی تے فیر 902 ھ وچ "سورخب بیگ اردلان"۔ ش) اسنوں دوبارہ تعمیر کيتا۔ امام کیسل بعد وچ "مریوان کیسل" دے ناں توں مشہور ہويا تے 3 صدیاں تک بابان تے اردلان دی مقامی حکومتاں دی مرکزی نشست سی تے صفوی دور دی تریخ تے فن تعمیر دا حصہ اے۔ مریوان کیسل اس قدیم سرزمین دی قدیم یادگاراں وچوں اک اے جس وچ اس خطے دے لوکاں دی بہت ساریاں تاریخی ثقافتی تے فنکارانہ یادگاراں درج دی گئیاں نيں تے اس دا ذکر کئی مقامی تاریخی کتاباں وچ کیہ گیا اے ۔<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
متعدد تے مضبوط قلعےآں دا وجود ظاہر کردا اے کہ مریوان شہر کرد دور دے اہم علاقےآں وچوں اک رہیا اے۔ بعد وچ ، مریوان قلعے دے اگے ، "امام ماؤنٹین" اُتے ، جو کردستان دے حکمران خانداناں دا حکومتی مرکز سی ، امیر حمزہ بابان دے حکم توں ، سرخ اِٹاں والی اک مسجد بنائی گئی ، جسنوں "مزگاہ" کہیا جاندا اے۔ سورہ - (لال مسجد) " امام پہاڑ دا ناں "شیخ احمد ابن الانبار النعیمی الحسنی" دے ناں توں ماخوذ اے جو اٹھويں صدی ہجری وچ شائع ہويا۔ ش) نوں امیر حمزہ بابان نے لال مسجد دے امام تے نماز جمعہ دے امام دے لئی تفویض کيتا اے۔
اس پہاڑ دی 3 اُچی تے مضبوط چوٹیاں نيں جنہاں وچوں ہر اک وچ تاریخی یادگاراں نيں۔ اس پہاڑ دی سب توں نچلی تاریخی چوٹیاں وچ ، بہت ساری قدیم تے تاریخی یادگاراں نيں جو سانوں انساناں نوں اس خطے دی تریخ دی گہرائیاں وچ لے جاندیاں نيں تے سانوں تلخ تے میٹھی کہانیاں سناندی نيں۔ اس پہاڑ دی تاریخی یادگاراں وچ "پرانا قبرستان ، لال مسجد دی باقیات ، مسجد دے سامنے پرانا درخت ، ہور قلعے دے اندر لوکاں دے گھراں دی دیواراں توں چھڈے گئے کھنڈرات نيں ، جو یا تاں تباہ ہو گئے سن " طاقت دے ذریعے یا بغاوت دے ذریعے۔ "اس قلعے اُتے حملہ آوراں دا حملہ تباہ ہو گیا اے۔"
دوسری چوٹی ، یا دوسرے لفظاں وچ ، درمیانی قلعہ ، جسنوں "شاہی قلعہ" کہیا جاندا اے ، چند سال پہلے تک ، اس دی ڈگدی ہوئی دیواراں اس دے ارد گرد تے پِچھے دیکھی جا سکدیاں سن ، تے ہن اس دی اِٹاں تے مٹی دی دیواراں دا کچھ حصہ اے کھبے. اس چوٹی دے سب توں دور تے شاندار مقام اُتے اک پہاڑی پتھر کھڑا کيتا گیا اے ، جس توں اک پرکشش چھت تے پورچ بنایا گیا اے۔ مریوان تے زریبار جھیل دے انتہائی خوبصورت میدان اندر توں دیکھے جا سکدے نيں۔ اس چھت دی چوڑائی 18 توں 20 میٹر تک پہنچکی اے۔ اس چھت دی دیواراں پلاسٹر ، چونے تے ریت دے مارٹر توں ڈھکی ہوئیاں نيں ، جس دا مقامی ناں "مارٹر" اے ، جسنوں "مارٹر" کہیا جاندا اے۔ اج ، ماہرین مارٹر دی طاقت تے سختی نوں کنکریٹ توں برابر کردے نيں۔ اس چھت تک رسائی دا واحد راستہ چند قدم نيں جو پتھر توں تراشے گئے نيں تے چوٹی دی چوٹی اُتے اس تک رسائی اے۔ آخر وچ ، اس پہاڑ دی تاریخی یادگاراں دا ذکر "پانی دا اک پرانا ذخیرہ ، شاہی رہائش گاہ دی چھت تے حمام" دے طور اُتے کيتا جا سکدا اے۔
مریوان کیسل دی سب توں اُچی چوٹی ، جسنوں "جیل دا قلعہ" کہیا جاندا اے جتھے قیدیاں تے قیدیاں نوں قید کيتا جاندا سی ، شاید اس دی اونچائی تے ناقابل رسائی دی وجہ توں اسنوں جیل دے قلعے وچ تبدیل کر دتا گیا اے ، تاکہ کوئی قیدی یا قیدی فرار نہ ہو سکے۔ . جیل دے قلعے دی بلندی ایسی اے کہ امام دا پورا پہاڑ اس دے قدماں دے تھلے اے تے ایہ شاید اس پہاڑ دے دوسرے قلعےآں دی حفاظت تے حفاظت دے لئی اک اہم جگہ سی۔
اس شہر دی اک ہور خوبصورت تے دلکش جگہ "مریوان سقز " روڈ تے قمچیان تفریحی علاقے دا حاشیہ اے ، جو ہر مسافر نوں اپنی خوبصورت تے سبز فطرت توں مسحور کر دیندا اے۔ برساتی سڑک دے نال نال بڑھدے ہوئے پہاڑ ، درخت تے خوبصورت فطرت دیکھی جا سکدی اے ، جس نے اس جگہ نوں اک خاص اثر دتا اے۔ قمچیان تفریحی مقام مریوان تے ساکیز سڑکاں دے درمیان واقع اے۔ ایہ ہریالی تے سر دے نال اک جگہ اے کہ ہریالی دے علاوہ ، بوہت سارے کھانے دے پودے موسم بہار وچ پائے جاندے نيں جداں "مشروم ، آئیوی تے روبرب"۔ پہاڑاں تے آس پاس دی وادیاں وچ جنگلی حیات وی اے ، جداں ریچھ ، لومڑیاں ، خرگوش ، بھیڑیے تے پرندےآں دی اک قسم ، خاص طور اُتے پارٹریجز ، جتھے بوہت سارے لوک شکار اُتے جاندے نيں۔
7۔ گویلہ تے سلور آبشار
[سودھو]ان آبشاراں نوں مریوان شہر دے پرکشش علاقےآں وچوں اک سمجھیا جاندا اے ، جو کہ "مریوان-ساکیز" راستے اُتے واقع نيں تے موسم بہار وچ اس علاقے وچ قدرتی تے خوبصورت تھانواں دے طور اُتے سمجھے جاندے نيں۔
4۔ قمچیان علاقہ۔
[سودھو]مریوان دے مضافات وچ پہاڑ صوبے دے سب توں منفرد تفریحی علاقےآں وچوں اک نيں ، جنہاں نوں خصوصی مراعات حاصل نيں۔ مریوان دے نواحی علاقےآں دے پہاڑ ہر سال بوہت سارے سیاحاں نوں اپنی ہریالی تے قدیم تے قدرتی مناظر دی وجہ توں اپنی طرف راغب کردے نيں۔
5۔ باد طاق گاران۔
[سودھو]ناد طاق گارن مریوان شہر توں 40 کلومیٹر تے "سرشیو" تے "مرقزی" حصےآں دے درمیان واقع اے۔ ایہ میدانی موسم بہار وچ بوہت سارے سیاحاں نوں خوش آمدید کہندا اے کیونجے اس دی ہریالی تے خوبصورت فطرت تے پانی دے چشمے نيں۔ اس میدان دے اردگرد اُچے پہاڑ بلند ہوئے نيں تے اس علاقے نوں اک خاص خوبصورتی دتی اے۔ مختلف پرجاتیاں دے علاوہ اس جگہ اُتے بوہت سارے خوردنی پودے نيں جداں "روبرب ، آئیوی ، آرٹچیک تے خوردنی مشروم"۔ موسم بہار وچ کافی تعداد آس پاس دے دیہات دے باشندے انہاں نوں اکٹھا کردے نيں تے شہر وچ صارفین نوں پیش کردے نيں۔
6۔ ملاقوبی
[سودھو]ملاقوبی مریوان توں 3 کلومیٹر شمال وچ "ہجرت" دے پنڈ تے "برکلہ" پنڈ دے جنوب مشرق وچ واقع اے تے قدیم زمانے توں اس علاقے دے لوکاں دے لئی زیارت تے تفریح دا مقام رہیا اے۔ اس جگہ اُتے جنگلات دے بوہت سارے درخت نيں۔اس جگہ دا ناں اک ذاتی مزار "ملا غوبی" دے وجود دی وجہ توں اے تے اس دے علاوہ سبز فطرت تے پانی دے چشماں تے جنگل دے درختاں دے وجود دی وجہ توں ایتھے دے قدرتی علاقےآں وچوں اک اے مریوان۔
یہ تھانواں نيں:
8۔ آس پاس دے پہاڑ
[سودھو]اس شہر وچ "ثقافتی-تاریخی" پرکشش تھانواں نوں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے: "مذہبی" تے "تاریخی":
ثقافتی تاریخی پرکشش تھانواں
[سودھو]مریوان شہر مریوان وچ ، 254 مسیتاں ، دیہات وچ 185 ابواب تے شہراں وچ 69 ابواب ، تکیہ دے 20 ابواب (پنڈ وچ 13 ابواب ، شہر وچ 7 ابواب) تے مریوان شہر وچ 1 باب حسینیہ نيں۔
یہ تھانواں نيں:
1۔ مذہبی تھانواں
[سودھو]ثقافتی ورثے دا اک حصہ تے معاشرے دی ثقافتی زندگی دی علامت دے طور اُتے دستکاری ہمیشہ سیاحاں دے لئی دلچسپی دا باعث رہی اے۔ صوبہ کردستان دے بوہت سارے حصےآں وچ روايتی خصوصیات تے صنعتی شعبے دے تسلط دی کمی دی وجہ توں ، شہر دی دستکاری ملک وچ معیار تے دائرہ کار دے لحاظ توں ہن وی اہم نيں۔ صوبہ کردستان دے قالین تے قالین اپنی مختلف قسماں ، رنگ ، اصلیت ، ڈیزائن تے معیار دے لئی دنیا بھر وچ مشہور نيں۔ روايتی ٹیکسٹائل - (جولائی) کرد مرداں دے کپڑےآں دے کپڑے ، مصنوعات جداں: سکرو بیڈ ، لہر تے جنماز ، جو روايتی طریقے توں تیار کیتے جاندے نيں ، دی پیداوار جولا دے کم دا نتیجہ اے۔ گیوا - (کالاش) مریوان شہر صوبے دے بہترین شہراں وچوں اک اے کہ اس جوندے دا اوپری حصہ بنے ہوئے سوندی دھاگے توں بنایا گیا اے تے واحد پریسڈ تانے بانے توں بنایا گیا اے ، لہذا کالاش اک جوندا اے جو ہلکا ، نرم ، لچکدار تے مناسب اے۔ پہاڑی ماحول دے لئی
- مزار سید محمد ظہیرالدین (پیرخضرشاہ) پیرخیزران پنڈ وچ واقع اے۔
- پیر تواکول دا مزار بیلکر وچ واقع اے۔
- شیخ محمد نجم دا مزار جو کہ نجمار پنڈ وچ واقع اے۔
- چوڑ پنڈ وچ ملیا ابوبکر مونسیف چوری دا مزار۔
- شیخ زکریا دا مزار کاکوزکریا پنڈ وچ واقع اے۔
- انجیر دا پیرینیس مزار انجیر وچ واقع اے۔
- ہجرت پنڈ وچ ملیا قطب الدین دا مزار۔
- پیر یوسف دا مزار نیشکاش پنڈ وچ واقع اے۔
. تاریخی تھانواں
[سودھو]- پیچ کیسل (مریوان) "صفوی دور توں"۔
- لال مسجد (مریوان) "صفوی دور توں"
- ہالو خان کیسل (مریوان) دا پرانا قبرستان "صفوی دور توں"۔
- فلیگس دا قلعہ (مریوان) "میڈیس دے وقت توں"۔
- کائو کیسل (مریوان) "تاریخی دور توں"
- مرزا میرشاہ کیسل (مریوان) "تاریخی دور توں"
- تورخ تپے محل (تورخ تپے) "تاریخی دور توں"۔
- ویلہ گیور علاقہ (مریوان) "تاریخی دور توں"
- ریواس غار (نیا سیاہ) "پراگیتہاسک دور توں"۔
- ابسلان پہاڑی (مولینان) "تاریخی دور توں"
- گاران پل - کورڈلان (مریوان) "صفوی دور توں"۔
- ترخان آباد پہاڑی (مریوان) "اسلامی دور توں"
- کلون کوک ہل (گلین بلیو) "تاریخی دور تاں۔"
- میر ویس ہل (بلک) "تاریخی دور توں"۔
- فلنٹ پہاڑی آوی (بلک) "تاریخی دور توں"
- پرانا قبرستان (بلک) "پیلیوتھک دور توں"۔
- غلام پہاڑی (کوکون) "تاریخی دور توں"
- کوکون (کوکون) دی جنوبی پہاڑی "چاکولیتھک دور توں - (تانبے تے پتھر)"۔
- پرانا قبرستان (کوکون) "پیلیوتھک دور توں"۔
- Asengaran پہاڑی (سرکنڈا) "تاریخی دور توں".
- دلاش پہاڑی (سرکنڈا) "پارتھی دور توں - (حصہ)"۔
- گوان (سرکنڈا) پہاڑی "پارتھین دور توں - (حصہ)"۔
- دس پہاڑیاں (تاریخی دور توں)
- پولن پہاڑی توں صوفی (ولیہ جر) "تاریخی دور توں"
- Zhizhuan پہاڑی (بھٹی ہنس) "تاریخی دور توں".
- ملیہ کونان پہاڑی (کولکے جان) "تاریخی دور توں"
- پارتھین دور توں سلیمان ہل (دری) – (حصہ)
- ہل توں فہل (مریوان) "تاریخی دور توں"
- زرد معدنی پہاڑی (مریوان) "تاریخی دور توں"
- لاچن پہاڑی (مریوان) "پیلیوتھک دور توں"۔
- Te Han Elias (Darzian) "دوسری صدی ق م دے دور توں"۔
- Nene (Nene) دی پہاڑی تے قلعہ "پارتھین تے ساسانیڈ دور توں"۔
- چھوٹا علاقہ (گوار) "پارتھی دور توں"۔
- ہومن ڈومن ہل (کولان) "تاریخی دور توں"
دستکاری
[سودھو]حاشیہ
[سودھو]- ↑ "{{{title}}}". نام قدیمی شهر. http://www.marivan.gov.ir/Default.aspx?TabID=62.
- ↑ "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". https://web.archive.org/web/20140724132759/http://portal2.moi.ir/Portal/Home/Default.aspx?CategoryID=8f931308-c67e-4cf4-a5e7-3c1bbb1a6f32. Retrieved on۲۴ مارس ۲۰۱۴. - ↑ "{{{title}}}". سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۹۵. https://web.archive.org/web/20140628043120/http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". https://web.archive.org/web/20180724123612/http://tct.ir/?siteid=1&pageid=401&siteid=1. Retrieved on۲۴ مارس ۲۰۱۴. - ↑ "{{{title}}}". سرشماری نفوس و مسکن ۱۳۹۵. https://web.archive.org/web/20140628043120/http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1536. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "{{{title}}}". پیشینه و وجه تسمیه. http://www.marivan.gov.ir/Default.aspx?TabID=62.
- ↑ "{{{title}}}". عنوان=زریبار نگین فیروزهای مریوان. http://www.aftabir.com/articles/view/social/tourism/c4_1369500164p1.php/زریوار-نگین-فیروزه-ای-مریوان.
- ↑ "{{{title}}}". استانشناسی کردستان (اجرای آزمایشی) 1392-1391. http://www.chap.sch.ir/books/161.
- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في GeoNames ID". http://sws.geonames.org/124778. Retrieved on ۵ اکتوبر ۲۰۲۴.
- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في خريطة الشارع المفتوحة". https://www.openstreetmap.org/relation/10783118. Retrieved on ۵ اکتوبر ۲۰۲۴.
- ↑ https://www.amar.org.ir/english
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۹ اکتوبر ۲۰۲۳
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons Attribution 3.0 Unported
- ↑ قانع
- ↑ "{{{title}}}". محورهای ارتباطی مریوان. https://www.google.com/maps/preview?authuser=0#!q=Marivan,+Iran&data=!4m10!1m9!4m8!1m3!1d27134376!2d-95.677068!3d37.0625!3m2!1i1440!2i799!4f13.1.
- ↑ "{{{title}}}". استانشناسی کردستان (اجرای آزمایشی) 1392-1391. http://www.chap.sch.ir/books/161.
- ↑ "{{{title}}}". کوههای مریوان. https://web.archive.org/web/20140202194356/http://tourism.ostan-kd.ir/details.aspx?pageId=item_3_3#ChehelCheshme_Altitudes. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "{{{title}}}". استانشناسی کردستان (اجرای آزمایشی) 1392-1391. http://www.chap.sch.ir/books/161.
- ↑ "{{{title}}}". هواشناسی استان کردستان. http://www.kurdistanmet.ir.
- ↑ "{{{title}}}". سازمان هواشناسی کشور. http://www.weather.ir.
- ↑ "{{{title}}}". استانشناسی کردستان (اجرای آزمایشی) 1392-1391. http://www.chap.sch.ir/books/161.
- ↑ "{{{title}}}". لغتنامه دهخدا. https://web.archive.org/web/20140111233704/http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-f695268be1b749688d60386105ca80fc-fa.html. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "{{{title}}}". دریاچه زریوار مریوان در آستانه خشک شدن. http://www.hamshahrionline.ir/details/176776.
- ↑ "{{{title}}}". زیستگاههای مهم منطقه. http://www.marivan.gov.ir/Default.aspx?TabID=2.
- ↑ "{{{title}}}". شکارگاهها و حیات وحش. https://web.archive.org/web/20140219042638/http://www.shahediha.ir/showthread.php?t=1676&s=692008cbb07f3c4e40eda43c53b3df42. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "{{{title}}}". معرفی جاذبههای طبیعی استان کردستان. http://www.tebyan.net/newmobile.aspx/index.aspx?pid=6855.
- ↑ "{{{title}}}". گرد و غبار کردستان را فراگرفت. https://web.archive.org/web/20131110015640/http://www.afkarnews.ir/vdccseq4.2bqei8laa2.html. Retrieved on ۵ اوت ۲۰۱۳.
- ↑ "{{{title}}}". فرهنگستان بولی کردی. http://www.akademiyakurdi.org/ziman-kurdi/1.
- ↑ (ذکاء یحیی- تریخ رقص در ایران، هنر و مردم شمارههای ۱۸۹–۱۸۸ خرداد ۲۵۳٧)
- ↑ (وبگاه پژوهشی رقص در خاورمیانه/ رقص میان کردها)سانچہ:مردہ ربط
- ↑ هفتهنامهٔ امرداد، یکشنبه ۲۴ دتی ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شمارهٔ ۲۸۹، ص ۳.
حوالے
[سودھو]- ملیا اسماعیل، تریخ اردلانها.
- تواری، سید عبدالصمد، نورالنور.
- بیگ، امین زک، تریخ کرد و کردستان.
- مردوخ، آیتالله، تریخ کرد و کردستان.
- سراج الطریق، ملیا ابوبکر مصنف چوری.
- منصوری خالد، مجله ئاوینه، شماره ۱۶.
- سنندجی، میرزا شکرالله، حدیقه ناصری.
- ملیا صالح حکیم، ئاوینه، شماره ۱۹ و ۲۰.
- دهخدا علی اکبر، لغتنامه، ج ۱۱، ص ۱۸۸۱۱.
- دکتر معین، برهان قاطع، جلد یکم، ص ۳٧ توں ۴۱.
- مدرس، ملیا عبدالکریم، بنه مالهٔ زانیاران، صفحهٔ ۴۹۶.
- دلیسی میر شرفخان، شرفنامه، ترجمه ههژار، ص ۱۳۸.
- دیدگاه میرجلالالدین کزازی، کنگره بیسارانی مریوان ۱۳٧۵.
- مردوخی، بابا، تریخ مشاهیر کرد، چاپ اول، تهران ۱۳۶۴.
- مکری، محمد؛ گورانی یا ترانههای کردی، تهران، نشر دانش، ۱۹۵٧، ص ۸.
- قسیمی، دارا، زریبار وجدانهای بیدار را به کمک طلبیدهاست جبهه سبز ایران.
- یاسمی، رشید، کرد و پیوستگی نژاد و تریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا، ص ۴۹ و ۵۴.
- دکتر کمال فواد؛ گویشهای بولی کُردی و بولی ادبی و نوشتاری، مجلهٔ انجمن دانشپژوهی کُرد، شمارهٔ ۴، سال ۱۹٧۱، بغداد، ص ۲۲.
- پروفسور مینورسکی، کُردها نوادگان مادها، ترجمه؛ دکتر کمال مظهر احمد، مجلهٔ انجمن دانشپژوهی کُرد، جلد یکم، سال ۱۹٧۳، بغداد، ص ۵۶۳.
- محمدپور، شةبةنگی زوانی کوردی هورامی له گاساکان تا…، افق بولی هورامی از گاساها تا…، ۱۱۸ و مجله ئاوینه (آینه)، میثروان، میهرهوان، یا…، ش ۱٧ و ۱۸.
- ویکیپدیای انگلیسیen:Marivan
- وب سایت واژه یاب
- ملیا اسماعیل، تریخ اردلانها.
- تواری، سید عبدالصمد، نورالنور.
- بیگ، امین زک، تریخ کرد و کردستان.
- مردوخ، آیتالله، تریخ کرد و کردستان.
- سراج الطریق، ملیا ابوبکر مصنف چوری.
- منصوری خالد، مجله ئاوینه، شماره ۱۶.
- سنندجی، میرزا شکرالله، حدیقه ناصری.
- ملیا صالح حکیم، ئاوینه، شماره ۱۹ و ۲۰.
- دهخدا علی اکبر، لغتنامه، ج ۱۱، ص ۱۸۸۱۱.
- دکتر معین، برهان قاطع، جلد یکم، ص ۳٧ توں ۴۱.
- مدرس، ملیا عبدالکریم، بنه مالهٔ زانیاران، صفحهٔ ۴۹۶.
- دلیسی میر شرفخان، شرفنامه، ترجمه ههژار، ص ۱۳۸.
- دیدگاه میرجلالالدین کزازی، کنگره بیسارانی مریوان ۱۳٧۵.
- مردوخی، بابا، تریخ مشاهیر کرد، چاپ اول، تهران ۱۳۶۴.
- مکری، محمد؛ گورانی یا ترانههای کردی، تهران، نشر دانش، ۱۹۵٧، ص ۸.
- قسیمی، دارا، زریبار وجدانهای بیدار را به کمک طلبیدهاست جبهه سبز ایران.
- یاسمی، رشید، کرد و پیوستگی نژاد و تریخ او، چاپ سوم، تهران، ابن سینا، ص ۴۹ و ۵۴.
- دکتر کمال فواد؛ گویشهای بولی کُردی و بولی ادبی و نوشتاری، مجلهٔ انجمن دانشپژوهی کُرد، شمارهٔ ۴، سال ۱۹٧۱، بغداد، ص ۲۲.
- پروفسور مینورسکی، کُردها نوادگان مادها، ترجمه؛ دکتر کمال مظهر احمد، مجلهٔ انجمن دانشپژوهی کُرد، جلد یکم، سال ۱۹٧۳، بغداد، ص ۵۶۳.
- محمدپور، شةبةنگی زوانی کوردی هورامی له گاساکان تا…، افق بولی هورامی از گاساها تا…، ۱۱۸ و مجله ئاوینه (آینه)، میثروان، میهرهوان، یا…، ش ۱٧ و ۱۸.
- ویکیپدیای انگلیسیen:Marivan
- وب سایت واژه یاب
ہور ویکھو
[سودھو]بیرونی ربط۔
[سودھو]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: مریوان |
- مریوان میونسپلٹی پورٹل۔
- مریوان گورنریٹ Archived 2008-08-20 at the وے بیک مشین
صوبہ البرز · صوبہ اردبیل · صوبہ ایلام · صوبہ اصفہان · صوبہ بوشہر · صوبہ تہران · صوبہ زنجان · صوبہ چہارمحال و بختیاری · صوبہ تھلواں خراسان · صوبہ اتلا خراسان · صوبہ خراسان رضوی · صوبہ خوزستان · صوبہ سیستان و بلوچستان · صوبہ قزوین · صوبہ فارس · صوبہ لہندا آذربائیجان · صوبہ کہگیلویہ و بویراحمد · صوبہ چڑھدا آذربائیجان · صوبہ سمنان · صوبہ قم · صوبہ کردستان · صوبہ کرمان · صوبہ کرمانشاہ · صوبہ گولستان · صوبہ گیلان · صوبہ لورستان · صوبہ مرکزی · صوبہ ماژندران · صوبہ ہرمزگان · صوبہ ہمدان · صوبہ یزد
- Pages with malformed coordinate tags
- Pages with graphs
- Pages with disabled graphs
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ فارسی بولی دا متن شامل اے
- Articles which use infobox templates with no data rows
- ایران
- صفحات مع خاصیت P17
- جغرافیائی حوالہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P1376
- صفحات مع خاصیت P131
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- مرجع جغرافي من ويكي بيانات
- صفحات مع خاصیت P2044
- صفحات مع خاصیت P1082
- صفحات مع خاصیت P1540
- صفحات مع خاصیت P1539
- صفحات مع خاصیت P856
- صفحات مع خاصیت P1566
- مواد سانچہ دستاویز
- شہرستان مریوان
- ماخذ وچ نامکمل اندراجات
- ویکی ڈیٹا اُتے موجود متناسقات
- ایران دے شہر
- مقالے جنہاں وچ فارسی بولی دا متن اے
- جغرافیہ شہرستان مریوان دے نامکمل مضامین
- نقشیاں نال صفحے