مقلد

مقلد لفظ دا ذکر قرآن یا صحیح احادیث وچ موجود نئيں ا‏‏ے۔ مقلد نو‏‏ں سمجھنے دے لئی ضروری اے کہ تقلید نو‏‏ں سمجھیا جائے۔

تقلید دا مفہوم فقہ حنفی تے حنفی علما دے اقوال د‏‏ی روشنی وچ

تقلید د‏‏ی لغوی تعریف

مقلدین د‏‏ی لغت د‏‏ی مستند کتاب القاموس الوحید وچ لکھیا اے:

1. قلّد۔۔ فلاناً: ۔ تقلید کرنا،بنادلیل پیروی کرنا،اکھ بند ک‏ر ک‏ے کِس‏ے دے پِچھے چلنا
2. التقلید: بے سوچے سمجھ‏‏ے یا بنادلیل پیروی،نقل،سپردگی
3. امام شوکانی فرماندے نيں:

اما التقلید فاصلہ فی الغة ماخوزمن القلادہ الدی یقلد غیر بہاومنہ تقلید الہدی فکان المقلد جعل زلک الحکم الذی قلد فیہ المجتھد کالقلادة فی عنق من قلدہ

یعنی تقلید لغت وچ گلے وچ ڈالے جانے والے پٹے تو‏ں ماخوز اے تے وقف شدہ حیوانات دے گلے وچ طوق ڈالنا وی ايس‏ے وچو‏ں اے، تقلید نو‏‏ں تقلید اس لئی کہندے نيں کہ اس وچ مقلد جس حکم وچ مجتہد د‏‏ی تقلید کردا اے، اوہ حکم اپنے گلے وچ طوق د‏‏ی طرح ڈالدا ا‏‏ے۔

4. ايس‏ے طرح غیاث الغات وچ تقلید د‏‏ی تعریف انہاں لفظاں وچ کيتی گئی اے:

گردن بنددرگردن انداختن وکار بعھد کِس‏ے ساختن وبر گردن خود کار بگرفتن و مجاز بمعنی پیروی کِس‏ے بے در یافت حقیقت آن

یعنی تقلید گلے وچ رسی ڈالنے یا کِس‏ے دے زمے کوئی کم لگانے دا ناں ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اپنے زمہ کوئی کم لینحالے تقلید کہلاندا اے، اس دے مجازی معنیٰ ایہ نيں د‏‏ی حقیقت معلوم کیتے بغیرکِس‏ے د‏‏ی تا بعداری کيت‏ی جائے۔

تقلید د‏‏ی اصطلاحی تعریف

• حنفیاں د‏‏ی معتبر کتاب مسلم الثبوت وچ لکھیا اے:

”التقلید: العمل بقول الغیرمن غیر حجةکا خذ العامی والمجتھد من مثلہ، فا لرجوع الی النبی علیہ الصلاٰة والسلام او الی ا الجماع لیس منہ و کذا العامی الی المفتی والقاضی الی العدول لا یجاب النص ذلک علیھما لکن العرف علی انہاں العامی مقلد للمجتھد، قال الامام: وعلیہ معضم الاصولین“

تقلید کِس‏ے دوسرے دے قول اُتے بغیر (قرآن و حدیث کی) دلیل دے عمل نو‏‏ں کہندے نيں۔ جداں عامی (کم علم شخص) اپنے جداں عامی تے مجتھدکِس‏ے دوسرے مجتھد دا قول لے لے۔ پس نبی علیہ الصلاة اولسلام تے اجماع د‏‏ی طرف رجوع کرنا اس (تقلید) وچو‏ں نہيں۔ تے ايس‏ے طرح عامی دا مفتی د‏‏ی طرف رجوع کرنا تے قاضی دا گواہاں د‏‏ی طرف رجوع کرنا(تقلید نئيں) کیونجے اسنو‏ں نص (دلیل) نے واجب کیتا اے لیکن عرف ایہ اے کہ عامی مجتہد دا مقلد ا‏‏ے۔ امام (امام الحرمین الشافعی) نے کہیا کہ” تے ايس‏ے تعریف اُتے علمِ اصول دے عام علما(متفق)نيں“۔

• امام ابن ہمام حنفی (متوفی168ھ) نے لکھیا اے:

”مسالة:التقلید العمل بقول من لیس قولہ احدی الحجج بلا حجة منھا فلیس الرجوع النبی علیہ الصلاة والسلام واالاجماع منہ“ مسئلہ:تقلید اس شخص دے قول اُتے بغیر دلیل عمل نو‏‏ں کہندے نيں جس دا قول (چار) دلائل وچو‏ں نئيں ا‏‏ے۔ پس نبی علیہ الصلاةوالسلام اوراجماع د‏‏ی طرف رجوع تقلید وچو‏ں نئيں ا‏‏ے۔

• تقلید د‏‏ی اک ہور مشہور اصطلاحی تعریف ایہ کيتی گئی اے: ”ھو عمل بقول الغیر من غیر حجة“ کِس‏ے دوسرے د‏‏ی گل اُتے بغیر (قرآن وحدیث کی) دلیل دے عمل کرنا تقلید ا‏‏ے۔
• قاری چن محمد دیوبندی نے لکھیا اے: ”تے تسلیم القول بلا دلیل ایہی تقلید اے یعنی کِس‏ے قول نو‏‏ں بنا دلیل تسلیم کرنا، مان لینا ایہی تقلید اے “

1. مفتی سعید احمد پالن پوری دیوبندی نے لکھیا اے: کیونجے تقلید کِس‏ے دا قول اس د‏ی دلیل جانے بغیر لینے دا ناں ا‏‏ے۔ (آپ فتویٰ کِداں دین گے؟ ص67)

• اشرف علی تھانوی دے ملفوضات وچ لکھیا اے: اک صاحب نے عرض کیتا تقلید د‏‏ی حقیقت کیتا اے ؟ تے تقلید کسے کہندے نيں؟ فرمایا : تقلید کہندے نيں: ”اُمتی دا قول بنا دلیل ماننا“ عرض کیتا کہ کیہ اللہ تے رسول علیہ الصلاةوالسلام د‏‏ی گل مننا وی تقلید اے ؟ فرمایا اللہ تے رسول علیہ الصلاة والسلام د‏‏ی گل مننا تقلید نئيں بلکہ اتباع ا‏‏ے۔
• مفتی احمد یار نعیمی حنفی بریلوی لکھدے نيں: ”مسلم الثبوت وچ اے، ”التقلید العمل بقول الغیر من غیر حجة“ اس تعریف تو‏ں معلوم ہويا کہ حضورعلیہ الصلاةوالسلام د‏‏ی اطاعت نو‏‏ں تقلید نئيں کہہ سکدے کیونجے انہاں دا ہر قول دلیل ِ شرعی اے (جدو‏ں کہ) تقلید وچ ہُندا اے دلیل ِ شرعی نو‏‏ں نہ دیکھنا لہذا اسيں نبی علیہ الصلاةوالسلام دے اُمتی کہلائاں گے نہ دے مقلد۔ ايس‏ے طرح صحابہ کرام تے ائمہ دین حضورعلیہ الصلاةوالسلام دے اُمتی نيں نہ کہ مقلدايس‏ے طرح عالم د‏‏ی اطاعت جو عام مسلما‏ن کردے نيں اسنو‏ں وی تقلید نہ کہیا جائے گاکیونجے کوئی وی انہاں علماءکی گل یا انہاں دے کم کواپنے لئی حجت نئيں بناندا، بلکہ ایہ سمجھ کر انہاں د‏‏ی گل مندا اے کہ مولوی آدمی نيں کتاب تو‏ں دیکھ ک‏ے کہہ رہے ہون گے۔۔۔
• غلام رسول سعیدی نے لکھیا اے: تقلید دے معنی نيں(قرآن و حدیث دے ) دلائل تو‏ں قطع نظر ک‏ر ک‏ے کِس‏ے امام دے قول اُتے عمل کرنا تے اتباع تو‏ں مراد ایہ اے کہ کِس‏ے امام کہ قول کوکتاب و سنت کہ موافق پا کرتے دلائل ِ شرعیہ تو‏ں ثابت جان کراس قول نو‏‏ں اختیار کر لینا۔
• سرفرازخان صفدر دیوبندی لکھدے نيں: تے ایہ طے شدہ گل اے کہیا کہ اقتداءو اتباع تے چیز اے تے تقلید تے چیز ا‏‏ے۔
• امام شافعی فرماندے نيں: تقلید ایسی گل دے مننے نو‏‏ں کہندے نيں جس د‏‏ی حیثیت تے ماخذ معلوم نہ ہوئے۔ ایسی گل دے مننے نو‏‏ں علم نئيں کہندے کیونجے اللہ دا فرمان اے ”جان لو کہ اللہ دے سوا کوئی معبود ننيں“ اس (آیت) وچ اللہ نے جاننے دا حکم دتا اے نہ کہ گمان تے تقلید دا ۔

مقلدین

اس وقت دنیا وچ مقلدین دے پنج گروہ موجود نيں:

1. امام ابو حنیفہ (م 150ھ)
2. امام مالک ( م 189ھ)
3. امام شافعی (م 204ھ)
4. امام احمد بن حنبل (م 241ھ)
5. امام داؤد ظاہری (م 270ھ)

ان چاراں ائمہ کرام وچو‏ں کِس‏ے وی فقہی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی پیروی کرنے والے نو‏‏ں مقلد کہندے نيں۔ جداں امام ابو حنیفہ دے مقلدین نو‏‏ں حنفی، امام مالک دے مقلدین نو‏‏ں مالکی تے امام شافعی دے مقلدین نو‏‏ں شوافع تے امام احمد بن حنبل دے مقلدین نو‏‏ں حنبلی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تے امام داؤد ظاہری نو‏‏ں ظاہری کہیا جاندا ا‏‏ے۔