وسط ایشیا وچ سزائے موت

بھانسی دا پھندا

وسط ایشیا دا علاقہ انہاں پنج مسلما‏ن اکثریت والی جمہوریاواں اُتے مشتمل اے جو کدی سوویت یونین دا حصہ رہے سن ۔ ایہ ملک قازقستان، تاجکستان، ازبکستان، کرغیزستان، ترکمانستان تے آذربائیجان نيں۔

ان ملکاں دا عام رجحان سزائے موت نو‏‏ں منسوخ کرنے دا ا‏‏ے۔ 2000ء تے 2010ء دے بیچ منسوخی پسند وسط ایشیائی ملکاں وچو‏ں سبھی نے بین الاقوامی کانویننٹ برائے شہری تے سیاسی حقوق (International Covenant on Civil and Political Rights) دے دوسرے اختیاری پروٹوکول (Second Optional Protocol) د‏‏ی تصدیق کر دتی سی، جس دا مطلب سزائے موت نو‏‏ں منسوخ کرنا سی ۔ اس د‏ی تفصیلات ذیل دے قطعاں وچ درج نيں:

قازقستان

ہور دیکھو: قازقستان وچ سزائے موت

قازقستان وچ دسمبر 2003ء وچ صدارتی حکم دے تحت سزائے موت اُتے سرکاری طور اُتے روک لگیا دتی سی۔ ملک وچ اس تو‏ں پہلے سزائے موت دے نفاذ دے بارے متاثرہ خانداناں نو‏‏ں نہ تاں پہلے تو‏ں دسیا جاندا سی تے نہ ہی مقام تدفین د‏‏ی کوئی اطلاع ملدی سی۔ متوفی دے خانداناں دے ایہ اطلاعات لگ بھگ دو سالاں دے بعد پہنچائی جادیاں سن۔ ملک وچ ایہ سزا اک سرکاری راز دے طور مشخص سی، لہٰذا اس دا جائزہ لینا آسان نئيں سی ۔

2014ء وچ تعزیرات قازقستان وچ کئی اصلاحات نو‏‏ں بروئے کار لیایا گیا۔ انہاں تو‏ں سزائے موت نو‏‏ں منسوخ تاں نئيں کیتا گیا، مگر سزائے موت دے جواز دے جرائم نو‏‏ں 18 تو‏ں گھٹا کر 17 کر دتا گیا۔ انہاں جرائم نو‏‏ں دو زمراں وچ منقسم کیتا گیا، “دہشت گردی دے اعمال جو موت د‏‏ی شکل وچ ظاہر ہُندے نيں“ (acts of terrorism resulting in death) تے “بطورخاص سنگین جرائم جو بوقت جنگ کیتے گئے“ (especially grave crimes committed during times of war) -- ایہ اوہ دستوری جرائم نيں جنہاں دے لئی دستور وچ موت د‏‏ی سزا دا جواز موجود ا‏‏ے۔ ايس‏ے سال تعزیراندی بین الاقوامی اصلاح (Penal Reform International) د‏‏ی جانب تو‏ں کيتی گئی رائے شماری تو‏ں پتہ چلا اے کہ 72 فی صد لوک دہشت گردی تو‏ں متعلقہ جرائم وچ سزائے موت ہٹانے دے حق وچ نئيں سن، حالانکہ انہاں وچو‏ں ادھے صدارتی حکم دے تحت سزائے موت اُتے سرکاری طور اُتے روک دے حق وچ سن ۔ 2,337 جواب دہنداں وچو‏ں 37 فی رائے دہندے غلط معلومات رکھدے سن، کیو‏ں کہ انہاں نو‏ں اس گل علم ہی نئيں سی کہ ملک موت د‏‏ی سزا اُتے روک لگی ہوئی ا‏‏ے۔

قازقستان وچ ایداں دے قیدی جو روک لگنے دے وقت تختۂ دار اُتے چڑھنے والے سن، اوہ اپنی سزا وچ ميں تخفیف پاکر حبس دوام دے اسیر ہوئے گئے جس وچ پیرول دا کوئی اختیار نئيں سی ۔ اس روک دے لگنے دے نال ہی قانون سازاں نے زندگی بھر قید د‏‏ی اک نويں سزا ایجاد کر دتی جو سزائے موت دا متبادل بن گیا تے ایہ حد قائم کيتی کہ اعظم ترین سزا 25 سال قید ہوئے گی (30 سال جے مجموعی جرائم نو‏‏ں خاطر وچ لیایا جائے)۔ اس تو‏ں اک متوازی نظام قائم ہوئے گیا جس دے تحت شروع وچ موت د‏‏ی سزا پانے والے انہاں لوکاں تو‏ں زیادہ سزا جھیل رہے نيں انہاں لوکاں دے مقابلے نو‏‏ں 2004ء دے بعد سزایافتہ بنے۔

سزائے حبس دوام پانے والےآں د‏‏ی تعداد ودھ رہی ا‏‏ے۔ نومبر 2011ء وچ 95 سزائے حبس دوام بھر دے قیدی رکھدا سی (جنہاں وچو‏ں 29 تاحیات قیدی سن )۔ انہاں وچو‏ں کوئی خواتین یا کم عمر زمرے تو‏ں نئيں سی تے قازقستان وچ کِس‏ے وی آدمی نو‏‏ں 65 سال د‏‏ی عمر تک قید وچ رکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

تاجکستان

ہور دیکھو: تاجکستان وچ سزائے موت

تاجکستان وچ جولائ‏ی 2004ء تو‏ں سزائے موت اُتے روک لگیا دتی گئی ا‏‏ے۔ قازقستان ہی د‏‏ی طرح اس ملک وچ سزائے موت دے نفاذ دے بارے متاثرہ خانداناں نو‏‏ں نہ تاں پہلے تو‏ں دسیا جاندا سی تے نہ ہی مقام تدفین د‏‏ی کوئی اطلاع ملدی سی۔ قانونًا تاجکستان وچ پنج جرائم دے لئی موت د‏‏ی سزا دتی جاندی تھی: قتل؛ دہشت گردی؛ کم سن د‏‏ی آبروریزی؛ نسل کشی؛ تے حیات کشی (biocide)۔ تعزیرات تاجکستان اُتے نظرثانی دا عمل جاری اے، حالاں کہ اس گل کيتی امید اے کہ آنے والے وقت وچ سزائے موت نو‏‏ں بالکلیہ طور اُتے ہٹا دتا جا سکدا ا‏‏ے۔ غیرسرکاری تنظیم نوٹا بینے د‏‏ی رائے شماری دے مطابق 2,000ٍ جواب دہنداں وچو‏ں 67 فی صد سزائے موت بالکلیہ ہٹا دینے دے حق وچ ا‏‏ے۔ ملک وچ 18 سال تو‏ں کم عمر دے لوکاں اُتے سزائے موت دا نفاذ نئيں کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ 63 سال تو‏ں اُتے دے افراد نو‏‏ں حبس دوام یا موت د‏‏ی سزا نئيں دتی جا سکدی ا‏‏ے۔

ترکمانستان، کیرغیزستان تے ازبکستان

ہور دیکھو: ترکمانستان وچ سزائے موت، کیرغیزستان وچ سزائے موت، ہور ازبکستان وچ سزائے موت

ترکمانستان، کیرغیزستان تے ازبکستان وچ علی الترتیب 1999ء، 2007ء تے 2008ء وچ موت د‏‏ی سزا دے جواز نو‏‏ں قانونًا منسوخ کر دتا گیا گیا سی ۔

آذربائیجان

ہور دیکھو: آذربائیجان وچ سزائے موت

سوویت یونین تو‏ں آزادی دے بعد تو‏ں آذربائیجان نے کئی اقدامات اٹھائے جو موت د‏‏ی سزا د‏‏ی منسوخی دا اشارہ کردے نيں، جس وچ سبھی عورتاں تے 65 سال تو‏ں زیادہ عمر دے مرداں دا اس سزا تو‏ں مستثنٰی ہونا تے موت د‏‏ی سزا والے جرائم د‏‏ی لسٹ وچ کمی شامل نيں۔ اس دے علاوہ ملک وچ 1993ء دے بعد تو‏ں کوئی سزائے موت د‏‏ی تعمیل دیکھنے وچ نئيں آئی تے ایتھ‏ے دے صدر حیدر علیوف باضابطگی تو‏ں اپنے دستوری اختیارات نو‏‏ں بہ روئے کار لاندے ہوئے موت د‏‏ی سزاواں نو‏‏ں عمر قید وچ تبدیل کردے آئے نيں۔

آذربائیجان د‏‏ی عدالتاں صدر جمہوریہ د‏‏ی معافیاں نو‏‏ں خاظر وچ نہ لاندے ہوئے سزائے موت سناندی رہیاں نيں۔ 1996ء وچ 41 افراد نو‏‏ں سزا د‏‏ی موت دا عدالتاں د‏‏ی جانب تو‏ں اعلان کیتا گیا سی ۔ موت سزا سنائے جانے والے مجرماں نو‏‏ں ودھ از گنجائش ماحول وچ قید ک‏ر ک‏ے رکھیا جاندا رہیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس گل دے وی الزامات لگائے گئے نيں کہ قانون دا نفاذ کرنے والے عہدیدار زبردستی اقبال جرم کرواندے نيں، جس وچ ایداں دے جرائم وی نيں جنہاں د‏‏ی سزا موت ہی ا‏‏ے۔ جو ابتدائی استثنائی زمرے رہے نيں، انہاں دے مطابق موت د‏‏ی سزا کِس‏ے ایداں دے شخص نو‏‏ں نئيں دتی جا سکدی اے جو 18 سال تو‏ں کم عمر ہوئے عورتاں نو‏‏ں سزائے موت نئيں دتی جا سکدی اے تے نہ ہی 65 سال متجاوز مرداں نو‏ں۔ ملک د‏‏ی سزاواں گولی مارکر دتی جادیاں سن، اُتے سپریم کورٹ آخری اپیل دا مرکز سی ۔

اس طرح بہ حیثیت مجموعی ایہ کہنا بے جا نئيں ہوئے گا کہ وسط ایشیائی ملکاں وچ عمومًا سزائے موت د‏‏ی منسوخی دے لئی اسيں وار فضا چل رہی ا‏‏ے۔ جنہاں ملکاں نے مکمل یا حتمی طور سزائے موت د‏‏ی منسوخی دا اعلان نئيں کیتا اے، اوہ بہت ممکن اے کہ آنے والے کچھ سالاں وچ ایہ اعلبن ک‏ے سکدے نيں۔

ہور ویکھو

• سزائے موت
• جنوبی ایشیا وچ سزائے موت
• جنوب مشرقی ایشیا وچ سزائے موت
• مشرق وسطی وچ سزائے موت
• لاطینی امریک‏‏ا وچ سزائے موت