وسط ایشیا وچ سزائے موت
وسط ایشیا دا علاقہ انہاں پنج مسلمان اکثریت والی جمہوریاواں اُتے مشتمل اے جو کدی سوویت یونین دا حصہ رہے سن ۔ ایہ ملک قازقستان، تاجکستان، ازبکستان، کرغیزستان، ترکمانستان تے آذربائیجان نيں۔
ان ملکاں دا عام رجحان سزائے موت نوں منسوخ کرنے دا اے۔ 2000ء تے 2010ء دے بیچ منسوخی پسند وسط ایشیائی ملکاں وچوں سبھی نے بین الاقوامی کانویننٹ برائے شہری تے سیاسی حقوق (International Covenant on Civil and Political Rights) دے دوسرے اختیاری پروٹوکول (Second Optional Protocol) دی تصدیق کر دتی سی، جس دا مطلب سزائے موت نوں منسوخ کرنا سی ۔[۱] اس دی تفصیلات ذیل دے قطعاں وچ درج نيں:
قازقستان
[سودھو]قازقستان وچ دسمبر 2003ء وچ صدارتی حکم دے تحت سزائے موت اُتے سرکاری طور اُتے روک لگیا دتی سی۔ ملک وچ اس توں پہلے سزائے موت دے نفاذ دے بارے متاثرہ خانداناں نوں نہ تاں پہلے توں دسیا جاندا سی تے نہ ہی مقام تدفین دی کوئی اطلاع ملدی سی۔ متوفی دے خانداناں دے ایہ اطلاعات لگ بھگ دو سالاں دے بعد پہنچائی جادیاں سن۔ ملک وچ ایہ سزا اک سرکاری راز دے طور مشخص سی، لہٰذا اس دا جائزہ لینا آسان نئيں سی ۔
2014ء وچ تعزیرات قازقستان وچ کئی اصلاحات نوں بروئے کار لیایا گیا۔ انہاں توں سزائے موت نوں منسوخ تاں نئيں کیتا گیا، مگر سزائے موت دے جواز دے جرائم نوں 18 توں گھٹا کر 17 کر دتا گیا۔ انہاں جرائم نوں دو زمراں وچ منقسم کیتا گیا، “دہشت گردی دے اعمال جو موت دی شکل وچ ظاہر ہُندے نيں“ (acts of terrorism resulting in death) تے “بطورخاص سنگین جرائم جو بوقت جنگ کیتے گئے“ (especially grave crimes committed during times of war) -- ایہ اوہ دستوری جرائم نيں جنہاں دے لئی دستور وچ موت دی سزا دا جواز موجود اے۔ ايسے سال تعزیراندی بین الاقوامی اصلاح (Penal Reform International) دی جانب توں کيتی گئی رائے شماری توں پتہ چلا اے کہ 72 فی صد لوک دہشت گردی توں متعلقہ جرائم وچ سزائے موت ہٹانے دے حق وچ نئيں سن، حالانکہ انہاں وچوں ادھے صدارتی حکم دے تحت سزائے موت اُتے سرکاری طور اُتے روک دے حق وچ سن ۔ 2,337 جواب دہنداں وچوں 37 فی رائے دہندے غلط معلومات رکھدے سن، کیوں کہ انہاں نوں اس گل علم ہی نئيں سی کہ ملک موت دی سزا اُتے روک لگی ہوئی اے۔
قازقستان وچ ایداں دے قیدی جو روک لگنے دے وقت تختۂ دار اُتے چڑھنے والے سن، اوہ اپنی سزا وچ ميں تخفیف پاکر حبس دوام دے اسیر ہوئے گئے جس وچ پیرول دا کوئی اختیار نئيں سی ۔ اس روک دے لگنے دے نال ہی قانون سازاں نے زندگی بھر قید دی اک نويں سزا ایجاد کر دتی جو سزائے موت دا متبادل بن گیا تے ایہ حد قائم کيتی کہ اعظم ترین سزا 25 سال قید ہوئے گی (30 سال جے مجموعی جرائم نوں خاطر وچ لیایا جائے)۔ اس توں اک متوازی نظام قائم ہوئے گیا جس دے تحت شروع وچ موت دی سزا پانے والے انہاں لوکاں توں زیادہ سزا جھیل رہے نيں انہاں لوکاں دے مقابلے نوں 2004ء دے بعد سزایافتہ بنے۔
سزائے حبس دوام پانے والےآں دی تعداد ودھ رہی اے۔ نومبر 2011ء وچ 95 سزائے حبس دوام بھر دے قیدی رکھدا سی (جنہاں وچوں 29 تاحیات قیدی سن )۔ انہاں وچوں کوئی خواتین یا کم عمر زمرے توں نئيں سی تے قازقستان وچ کِسے وی آدمی نوں 65 سال دی عمر تک قید وچ رکھیا جا سکدا اے۔[۱]
تاجکستان
[سودھو]تاجکستان وچ جولائی 2004ء توں سزائے موت اُتے روک لگیا دتی گئی اے۔ قازقستان ہی دی طرح اس ملک وچ سزائے موت دے نفاذ دے بارے متاثرہ خانداناں نوں نہ تاں پہلے توں دسیا جاندا سی تے نہ ہی مقام تدفین دی کوئی اطلاع ملدی سی۔ قانونًا تاجکستان وچ پنج جرائم دے لئی موت دی سزا دتی جاندی تھی: قتل؛ دہشت گردی؛ کم سن دی آبروریزی؛ نسل کشی؛ تے حیات کشی (biocide)۔ تعزیرات تاجکستان اُتے نظرثانی دا عمل جاری اے، حالاں کہ اس گل کيتی امید اے کہ آنے والے وقت وچ سزائے موت نوں بالکلیہ طور اُتے ہٹا دتا جا سکدا اے۔ غیرسرکاری تنظیم نوٹا بینے دی رائے شماری دے مطابق 2,000ٍ جواب دہنداں وچوں 67 فی صد سزائے موت بالکلیہ ہٹا دینے دے حق وچ اے۔ ملک وچ 18 سال توں کم عمر دے لوکاں اُتے سزائے موت دا نفاذ نئيں کیتا جا سکدا اے۔ 63 سال توں اُتے دے افراد نوں حبس دوام یا موت دی سزا نئيں دتی جا سکدی اے۔[۱]
ترکمانستان، کیرغیزستان تے ازبکستان
[سودھو]ترکمانستان، کیرغیزستان تے ازبکستان وچ علی الترتیب 1999ء، 2007ء تے 2008ء وچ موت دی سزا دے جواز نوں قانونًا منسوخ کر دتا گیا گیا سی ۔[۱]
آذربائیجان
[سودھو]سوویت یونین توں آزادی دے بعد توں آذربائیجان نے کئی اقدامات اٹھائے جو موت دی سزا دی منسوخی دا اشارہ کردے نيں، جس وچ سبھی عورتاں تے 65 سال توں زیادہ عمر دے مرداں دا اس سزا توں مستثنٰی ہونا تے موت دی سزا والے جرائم دی لسٹ وچ کمی شامل نيں۔ اس دے علاوہ ملک وچ 1993ء دے بعد توں کوئی سزائے موت دی تعمیل دیکھنے وچ نئيں آئی تے ایتھے دے صدر حیدر علیوف باضابطگی توں اپنے دستوری اختیارات نوں بہ روئے کار لاندے ہوئے موت دی سزاواں نوں عمر قید وچ تبدیل کردے آئے نيں۔[۱]
آذربائیجان دی عدالتاں صدر جمہوریہ دی معافیاں نوں خاظر وچ نہ لاندے ہوئے سزائے موت سناندی رہیاں نيں۔ 1996ء وچ 41 افراد نوں سزا دی موت دا عدالتاں دی جانب توں اعلان کیتا گیا سی ۔ موت سزا سنائے جانے والے مجرماں نوں ودھ از گنجائش ماحول وچ قید کر کے رکھیا جاندا رہیا اے۔ اس دے علاوہ اس گل دے وی الزامات لگائے گئے نيں کہ قانون دا نفاذ کرنے والے عہدیدار زبردستی اقبال جرم کرواندے نيں، جس وچ ایداں دے جرائم وی نيں جنہاں دی سزا موت ہی اے۔ جو ابتدائی استثنائی زمرے رہے نيں، انہاں دے مطابق موت دی سزا کِسے ایداں دے شخص نوں نئيں دتی جا سکدی اے جو 18 سال توں کم عمر ہوئے عورتاں نوں سزائے موت نئيں دتی جا سکدی اے تے نہ ہی 65 سال متجاوز مرداں نوں۔ ملک دی سزاواں گولی مارکر دتی جادیاں سن، اُتے سپریم کورٹ آخری اپیل دا مرکز سی ۔[۲]
اس طرح بہ حیثیت مجموعی ایہ کہنا بے جا نئيں ہوئے گا کہ وسط ایشیائی ملکاں وچ عمومًا سزائے موت دی منسوخی دے لئی اسيں وار فضا چل رہی اے۔ جنہاں ملکاں نے مکمل یا حتمی طور سزائے موت دی منسوخی دا اعلان نئيں کیتا اے، اوہ بہت ممکن اے کہ آنے والے کچھ سالاں وچ ایہ اعلبن کے سکدے نيں۔
ہور ویکھو
[سودھو]- سزائے موت
- جنوبی ایشیا وچ سزائے موت
- جنوب مشرقی ایشیا وچ سزائے موت
- مشرق وسطی وچ سزائے موت
- لاطینی امریکا وچ سزائے موت