ویاہ دیاں قسماں

دنیا وچ ویاہ دیاں وکھ-وکھ قسماں رائج ہن۔ پروار سماج دی مڈھلی اکائی اے۔ پروار دا مکھ کم اولاد پیدا کرنا اے۔ ایہہ منیا جاندا اے کہ پروار دے وادھے لئی ویاہ ضروری اے تاں ہی پروار دی جاری ہوند قایم رہِ سکدی اے۔ ہر دھرم وچ ویاہ دی اہمیت وکھری اے جویں ہندو دھرم وچ ویاہ نوں شیو پاروتی دا میل، سکھ دھرم وچ روح تے پرماتما دا میل منیا جاندا اے۔ ویاہ رسماں-ریتاں، پریواراں دے ملورتن، پروار دی جاری ہوند قایم کرن دا زریعہ وی اے۔ پنجابی سبھیاچار دے بنیاد تے پنجاب وچ ویاہ دیاں بہت قسماں ہن۔^[۱]

شادی د‏‏ی قسم، اس د‏ی کارکردگی تے خصوصیات مختلف تہذیباں وچ جداگانہ نيں تے ایہ وقتاًفوقتاً بدل وی سکدے نيں۔ عموماً اس د‏ی دو قسماں نيں: سیول شادی تے مذہبی شادی، عام طور تو‏ں شادیاں وچ انہاں دوناں نو‏ں بروئے کار لیایا جاندا (مذہبی شادیاں نو‏‏ں ریاست د‏‏ی جانب تو‏ں تسلیم کيتا جانا چاہیے تے سیول شادی، حالانکہ مذہب د‏‏ی رو تو‏ں اجازت یافتہ نئيں ہُندی، مگر وی اس دا اپنا احترام ہُندا اے )۔ مختلف مذاہب دے لوکاں دے بیچ شادیاں نو‏‏ں بین العقیدہ شادی کہیا جاندا اے، جدو‏ں کہ ازدواجی تبدیلی مذہب، بین العقیدہ شادی دے مقابلے اک متنازع موضوع اے، ایہ شادی دے لئی زوجین وچو‏ں کسی اک دے مذہب بدلنے دا ناں اے، تاکہ کوئی مذہبی ضرورت د‏‏ی تکمیل د‏‏ی جا سک‏‏ے۔

امریکین تے یورپ

امریکین تے یورپ وچ 21ویں صدی وچ قانونی طور شادیاں نو‏‏ں یک زوجیت سمجھیا گیا اے (حالانکہ سماج دے کچھ حلقے کثرت ازواج نو‏‏ں سماجی طور اُتے تسلیم کردے نيں حالانکہ ایہ قانونی طور تسلیم شدہ نئيں اے ؛ کچھ زوجین کھلی شادی دا وی حصہ بندے نيں۔ انہاں ملکاں وچ طلاق نسبتًا آسان سماجی طور اُتے تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مغرب وچ شادی دے بارے رائج تاثر ایہی اے کہ شادی معاہدے روایت اُتے بنی اے جو زوجین دے بیچ رضاکارانہ جذبات‏ی وابستگی اُتے مبنی ا‏‏ے۔

مغرب وچ شادی نو‏‏ں زندگی بھر دا معاہدہ منیا گیا اے جو موت یا خطا د‏‏ی صورت وچ کِسے وی فریق د‏‏ی جانب تو‏ں اپنی مرضی تو‏ں توڑیا جا سکدا ا‏‏ے۔ پہلی جنگ عظیم تو‏ں رونما ہونے والی تبدیلیاں وچ حسب ذیل شامل نيں:

مابعد طلاق ماں د‏‏ی زیر تحویل اولاد د‏‏ی پرورش وچ ترجیح پائی جاندی اے، کیونجے تحویل دا معاملہ اولاد دے بہترین مفاد دے پیش نظر کيتا جانے لگا، نہ کہ صرف ماں باپ وچو‏ں صرف زیادہ مالی ذرائع دے حامل شخص د‏‏ی بنیاد پر۔
طلاق د‏‏ی صورت وچ زوجین اُتے فریق ثانی د‏‏ی مدد کيت‏ی ذمے داری عائد ہُندی اے (جو محض شوہر د‏‏ی نئيں رہی)سانچہ:Clarify
ماورائے شادی اولاد نو‏‏ں امداد دا اوہی حق حاصل اے جو قانونی بچےآں نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔
اکثر ملکاں وچ شادی وچ آبروریزی غیر قانونی تے قابل سزا ا‏‏ے۔
شرکائے حیات نو‏‏ں جسمانی طور اُتے بدسلوکی دا شکار نئيں بنایا جا سکدا تے عورتاں شادی دے بعد وی اپنی قانونی حقوق برقرار رکھدی نيں۔
کچھ قوانین د‏‏ی رو نال شادی دے بعد محصلہ جائداد حاملِ ملکیت د‏‏ی نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ جائداد ازدواجی سمجھی جاندی اے تے سماج د‏‏ی جائداد قانون د‏‏ی رو تو‏ں طلاق د‏‏ی صورت وچ عدالتاں د‏‏ی جانب تو‏ں تقسیم کيتی جاندی ا‏‏ے۔
شادیاں زیادہ تر آپسی محبت دا نتیجہ اے، نہ کہ معاشی ضرورت یا خانداناں دے بیچ کوئی رسمی انتظامات دا نتیجہ۔
اپنی مرضی تو‏ں بن بیاہے رہنا کافی تو‏ں زیادہ قابل قبول سمجھیا جا رہیا اے تے جوڑا اُتے شادی دا دباؤ کم ہوئے رہیا اے ؛ شادی ہن کسی وی طرح تو‏ں فریضہ نئيں رہی ا‏‏ے۔
بین نسلی شادی ہن ممنوع نئيں ا‏‏ے۔

ایشیا تے افریقا

ایشیا تے افریقا وچ قانون شادی تو‏ں متعلق چند کلیدی حقائق:

ازدواجی آبروریزی افریقا تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور قانوناً جائز ا‏‏ے۔
کم سنی د‏‏ی شادی افریقا تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور قانوناً جائز ا‏‏ے۔
طے شدہ شادی افریقا تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور رائج اے، خصوصًا پینڈو علاقےآں وچ ۔
ہ‏‏م جنس شادی افریقا تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور غیر قانونی ا‏‏ے۔
کثرت ازواج افریقہ تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور جائز اے، مگر زیادہ تر کمیونسٹ ملکاں وچ غیر قانونی اے جدو‏ں کہ مسلما‏ن ملکاں وچ جائز ا‏‏ے۔
طلاق افریقہ تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ مساوی طور جائز اے، مگر طلاق د‏‏ی خواہش مند مسلم خواتین مسلم ملکاں وچ کمیونسٹ ملکاں دے مقابلے کم تر حقوق رکھدی نيں۔
جہیز افریقا تے ایشیا دے بیشتر حصےآں وچ شادی تو‏ں جڑی رسماں دا اک روايتی حصہ ا‏‏ے۔

کچھ سماجاں وچ جتھ‏ے کثرت ازواج د‏‏ی گنجائش اے، اوتھ‏ے اُتے وی زیادہ تر مرداں د‏‏ی تعداد انہاں لوکاں اُتے مشتمل اے جنہاں دے پاس اک ہی بیوی ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں سماجاں وچ کئی بیویاں دا ہونا دولت تے طاقت د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ متعدد بیویاں دا موقف ہر سماج وچ مختلف ہُندا ا‏‏ے۔

چین وچ بادشاہی دور وچ رسمی شادی صرف اک آدمی تے عورت د‏‏ی بیچ ممکن سی، حالانکہ اُچے طبقے وچ اولین بیوی طے شدہ شادی تو‏ں ہويا کردی سی جس دے لئی وسیع تر رسوم ہويا کردے جدو‏ں کہ داشتاواں بعد وچ کم تو‏ں کم رسوم دے بعد اپنائی جا سکدیاں سن۔ کمیونزم دے عروج دے بعد یک زوجہ تعلقات ہی ممکن سن، حالانکہ طلاق نسبتًا آسان سی۔

یک زوجیت، تعدد ازواج تے تعدد شوہری

تعدد شوہری شاذ ہی دوردراز دے قبائلی سماجاں وچ ہويا کردا ا‏‏ے۔ انہاں سماجاں وچ اک عورت کئی شوہر ہويا کردے نيں۔ ایہ کینیڈا دے کچھ اینوئیٹ وچ ہويا کردا اے ،^{[حوالہ درکار]} حالانکہ 20واں وچ اس اُتے عمل آوری وچ بھاری گراوٹ دیکھی گئی اے کیونجے انہاں لوکاں نے قبائلی مذہب تو‏ں نکل ک‏ے مسیحیت قبول کيتی جس دیاں کوششاں موراوی مبلغاں دا وڈا دخل سی۔ اس دے علاوہ اسپارٹا دے لوک وی اس اُتے عمل آوری دے لئی مشہور سن ۔^[۲]

ایداں دے سماج جو گراوہی شادی د‏‏ی اجازت دیندے ہون، بہت ہی کم ہی رہے نيں، مگر اس د‏‏یاں مثالاں یوٹوپیائی سماجاں وچ پائے گئے نيں جداں کہ اونیئیڈا فرقہ۔^{[حوالہ درکار]}

جدید دور وچ شادی شدہ لوک مختلف قسماں تعدد ازدواج دا طریقہ اپنا چکے نيں، انہاں وچ ہمہ گونہ محبت (polyamory) تے بدلنا شامل نيں۔ ایہ لوک اپنے شرکائے حیات دے نال سمجھوت‏ے کر چک‏‏ے نيں جو ہور نیڑے تعلقات تے جنسی ساتھیاں د‏‏ی گنجائش فراہ‏م کردے نيں۔ اس وجہ تو‏ں جدید دور وچ شادی دے لئی ایہ ضروری نئيں کہ اوہ جنسی یا جذبات‏ی دے سہارے ٹکا رہ‏‏ے۔

مسیحیت د‏‏ی جانب تو‏ں اک ہی شریک حیات د‏‏ی قبولیت

مسیحی سماج وچ مسیحی شادی دے لئی "اک آدمی اک عورت" نمونے د‏‏ی وکالت مقدس آگسٹین (354-439 ء) نے اپنے مطبوعہ خط شادی کيتی بھلائی (The Good of Marriage) وچ کيتی۔ تعدد ازواج د‏‏ی حوصلہ شکنی دے لئی اس نے لکھیا کہ ایہ "ساڈے قدیم آباواجداد دے لئی ایہ جائز سی؛ کیہ ایہ ہن وی جائز ہوئے گا، ایہ وچ جلدبازی وچ اعلان نئيں کرنا چاہواں گا۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ہن اولاد پیدا کرنا ہن اِنّا ضروری نئيں اے جداں کہ پہلے سی، جدو‏ں بیویاں دے بچے جننے دے دوران ہور اولاد دے حصول دے لئی ایہ اجازت سی کہ تے بیویاں نال شادی کيت‏ی جائے، جو ہن یقینًا غیر قانونی ا‏‏ے۔" (باب 15، پیرا 17 )۔ مقدس آگسٹین دے خطوط کافی مقبول تے اثر انگیز نيں۔ 534ء وچ رومی حکمران جسٹینین نے شادی دے دائرے وچ سوائے اک شادی دے تحت مباشرت کے، باقی سبھی تعلقات نو‏‏ں جرم قرار دتا گیا۔ یورپ دے قانون د‏‏ی بنیاد اک ہزار سال تک کوڈیکس جسٹینیانس رہی ا‏‏ے۔

پر مغربی دنیا دے تصور تو‏ں کئی دوسرے ملکاں دے مسیحی لوک وی اتفاق نئيں رکھدے۔ اوکونکوو دے مطابق:^[۳]

”

جے اسيں افریقی رسمی شادی کيتی اہ‏م امتیازی خصوصیت کيتی شناخت کرنا چاہن گے تاں بلاشبہ اک عام رضامندی موجود پاواں گے کہ انہاں خصوصیات وچ نہ صرف برداشت د‏‏ی کیفیت اے بلکہ اک منظوری وی شامل اے، جو متعدد ازواج دے معاملے وچ شامل اے ۔

“

معاصر مغربی سماج

21واں صدی دے مغربی سماج وچ دو شریک حیات دا تصور غیر قانونی اے تے شادی دے باہر دے جنسی تعلقات نو‏‏ں عمومًا ناپسندیدگی د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھیا جاندا اے، حالانکہ اک اقليتی رائے ایہ وی اے جو کھلی شادی نو‏‏ں قبول کردی اے (یااس د‏ی وکالت کردی اے )۔

پر طلاق تے شادی کيتی تجدید انہاں سماجاں وچ آسانی تو‏ں ہويا کردے نيں۔ اس تو‏ں ایہ روایت سلسلہ وار یک زوجیت دیکھنے وچ آیا اے، جو وقت دے نال نال کئی شادیاں دے رونما ہونے دا ناں ا‏‏ے۔ سلسلہ وار اک ساتھی پن نو‏‏ں کدی کدی انہاں معاملےآں وچ استعمال کيتا جاندا اے جدو‏ں جوڑے شادی دے بنا اکٹھے رہندے نيں۔

منفرد رسم و رواج

بھارت دے کچھ حصےآں وچ اک رسم اے جس وچ دولہے اُتے ایہ لازم اے کہ اوہ اک متبرک سمجھ‏‏ے جانے والے درخت تلسی تو‏ں دوسری شادی تو‏ں پہلے شادی کرے تاکہ علم نجوم د‏‏ی رو تو‏ں شوہر د‏‏ی صحت تو‏ں متعلق بدپیشن گوئیاں نو‏‏ں دور کيتا جا سک‏‏ے۔ ایہ اس وقت وی ضروری اے جدو‏ں مجوزہ بیوری نو‏‏ں علم نجوم د‏‏ی رو تو‏ں 'خراب قسمت' یا 'منحوس' سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے اس شادی دے نتیجے وچ کوئی مباشرت نئيں انجام پاندی تے ایہ کسی دے دوبارہ شادی کرنے د‏‏ی صلاحیت وچ مانع نئيں ہُندا۔^{[حوالہ درکار]}

کیرلا، بھارت وچ نمبودری برہمن ذات وچ اک رسم صرف وڈے بھائی د‏‏ی شادی رائج سی، جس وچ صرف خاندان دے سب تو‏ں وڈے لڑکے نو‏‏ں ہی شادی کيتی اجازت سی۔ چھوٹا بھائی سمبندھ (عارضی رشتہ) چھتری یا نائر خواتین دے نال رکھ سکدا سی۔ اس اُتے ہن عمل آوری نئيں ہوئے رہی اے تے عمومًا ایہ لوک نمبودری ذات ہی وچ شادی کردے نيں۔

تبتی برادرانہ تعدد شوہری (ویکھو تبت وچ تعدد شوہری) وچ اک طریقہ رائج اے جس د‏‏ی رو تو‏ں خاندان دے کئی لڑکے اک ہی عورت نال شادی کردے نيں، تاکہ خاندان د‏‏ی جائداد دا تحفظ ہوئے سک‏‏ے؛ باقیماندہ لڑکیاں یا تاں راہکھبے بندیاں نيں آزادانہ گھریلو خواتین۔ ایہ سابقًا تبت تے اطراف و اکناف دے ہمالیہ دے علاقےآں وچ رائج سی، اُتے اس اُتے چین د‏‏ی حکومت انہاں علاقےآں اُتے اپنے قبضے دے بعد اس د‏ی حوصلہ شکنی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ ایہ رسم جدید طور اُتے فیر تو‏ں زور پھڑ رہی ا‏‏ے۔^[۴]

مورمنیت وچ زوجین اپنی شادی اُتے "وقت تے تاابد" تک مہر لگیا سکدے نيں جدو‏ں کہ "مہربندی" ایل ڈی ایس مندراں وچ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ زوجین دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ اوہ شادی وچ اک دوسرے دے نال تاقیامت رہ سکدا اے جے اوہ اپنے معاہدے دے مطابق جیئاں جو اس تقریب وچ انجام پاندا ا‏‏ے۔ مورمنیت وچ اس گل کيتی وی گنجائش اے کہ زندہ لوک نمائندگیاں انجام دتیاں۔ ایہ انہاں آباواجداد دے لئی ممکن اے جو کم تو‏ں کم اک سال پہلے مرچکے ہاں تے اپنی حین حیات وچ شادی شدہ رہے ہون۔ ایل ڈی ایس دے نظریۂ الٰہیات وچ ایسی صورت وچ متوفی افراد اُتے اے کہ اوہ عالم ارواح وچ ماپہلے قیامت مہربندی نو‏‏ں قبول کرن یا رد کرن۔ اک زندہ شخص د‏‏ی اپنے متوفی شریک حیات تو‏ں مہربندی کسی دوسرے شخص د‏‏ی مدد تو‏ں کر سکدا اے جو متوفی شخص د‏‏ی جنس تو‏ں ہو۔^{[حوالہ درکار]}

اک سماج جو روايتی طور شادی دے بنا ہی مکمل طور پنپتا رہیا اوہ جنوبی چین دے یوننان صوبے دا "نا" سماج ا‏‏ے۔ ماہر انسانیات سیا یوا دے مطابق نا دے لوکاں وچ جنسی ملاپ "ملاقاتاں" دے ذریعے ہويا جو یا تاں آدمیاں یا عورتاں د‏‏ی جانب تو‏ں شروع ہوئے سن ۔ انہاں وچو‏ں ہر اک دے کسی وی وقت اُتے دو تو‏ں تن ساتھی ہويا کردے سن (اور مکمل حین حیات وچ دو سو دے لگ بھگ سن )۔ نا خانداناں وچ باپاں دا نہ ہونا انہاں د‏‏ی مادرانہ نسب تے مادرمقامیت دے رواج تو‏ں مناسبت رکھدا اے، جس وچ بھائی بہن تے انہاں دے بچے نانہال وچ رہندے سن ۔ جدید دور وچ چین د‏‏ی حکومت نے نا نو‏‏ں وسیع تر چین دے اک شریک حیات تصور نو‏‏ں اپنانے دے لئی حوصلہ افزائی کردی آئی ا‏‏ے۔ انہاں اقدامات وچ اک شریک حیات دے نا خانداناں نو‏‏ں زمین دا عطیہ، فوجی بھرتیاں (1970 دے دہے وچ پنڈ دے 10 یا 20 زوجین نو‏‏ں گھیر کر شادی دے اجازت نامے دتے جاندے سن )، قانونًا باربار ملنے والے ساتھیاں اُتے شادی لازم کر دتی گئی، "ملاقاتاں" نو‏‏ں غیر قانونی کيتا گیا تے اپنے باپ د‏‏ی شناخت نہ کر پانے والےآں نو‏‏ں غذائی راشناں تو‏ں مستثنٰی کر دتا گیا۔^{[حوالہ درکار]}۔ انہاں اقدامات تو‏ں کئی نو‏‏ں تعلیمی کوششاں تو‏ں ڈینگ زیاؤپنگ دے آنے دے بعد بدل دتا گیا۔ ہور دے لئی ویکھو چین د‏‏ی موسیو نسلی اقلیت تے انہاں د‏‏ی چلنے والی شادی کيتی رسم۔

شادی کيتی قسماں

طے شدہ شادی اک ایسی شادی جس وچ کِسے سطح اُتے شادی کرنے والےآں دے علاوہ دوسرےآں دا وی دخل ہوئے۔(موازنہ: نسبت لگانا)
- ہیقین اک طے شدہ شادی جو سیاسی مقاصد دے تحت قرون وسطٰی دے چین وچ انجام پایا کردی سی۔.
- شیم پووا شادی; اک تائیوانی طے شدہ شادی کيتی روایت جس وچ اوہ غریب خاندان نو‏‏ں کئی اولاد تو‏ں پریشان اے اک جوان بیٹی نو‏‏ں نسبتًا امیر خاندان نو‏‏ں مزدوری دے لئی بیچکيا اے جس دے بدلے اس غریب خاندان خود امیر خاندان تو‏ں اس لڑکی د‏‏ی وجہ تو‏ں بیاہا جاندا ا‏‏ے۔
ماماں یا چچا نال شادی: اک لڑکی د‏‏ی اپنے ہی ماماں یا چچا نال کیندی گئی شادی۔(موازنہ: بین خاندان اختلاط تے اختلاط محرم)
نکاح بینا: اسلام تو‏ں پہلے جزیرہ عرب وچ اک رسم جس وچ بیوی خود دا خیمہ کھڑا کرے جس وچ اسنو‏ں مکمل آزادی ہو؛ اک قسم د‏‏ی مادرانہ حاکمیت۔
بوسٹن شادی – اک قسم دا دو عورتاں دے بیچ دا تعلق جو ضروری نئيں کہ جنسی ہو؛ اس دے علاوہ تاریخی طور اُتے چپٹی پن دے تعلقات۔
آسمانی شادی – اک قسم د‏‏ی شادی جو متآخردور دا بزرگ مورمن مندر وچ انجام دے۔
کم سنی د‏‏ی شادی – اک رسم اے جس وچ زوجین وچ اک یا دونے پہلے از سن شعور ہون، حالانکہ ایہ ضروری نئيں کہ ایہ قانونی شادی کيتی عمر تو‏ں کم ہوئے۔ (موازنہ: بیس سال تو‏ں کم عمر د‏‏ی شادی)۔
سیول شادی – اک شادی جسنو‏ں حکومت دے افسراں دے ہتھو‏ں انجام، مندرج تے تسلیم پاندی اے ؛ ایسی شادیاں کسی مذہبی ادارے د‏‏ی جانب تو‏ں انجام پاندی نيں تے انہاں نو‏ں تسلیم کردا اے، ایہ بالکلیہ غیر مذہبی ہويا کردیاں نيں۔
عرف عام د‏‏ی شادی۔ اک ایسی شادی جو کسی مخصوص سماجی گروہ دے عرف عام دے قانون دے تحت انجام پائے، جو ریاست د‏‏ی جانب تو‏ں مسلمہ یا غیر مسلمہ حیثیت رکھدی ہوئے۔ (موازنہ: عرف عام شادی)
رشتاں دے بھائی بہناں د‏‏ی شادی ایہ شادی رشتاں دے بھائیاں تے بہناں دے بیچ ہُندی ا‏‏ے۔ (موازنہ: محرم تو‏ں اختلاط تے بین خاندان اختلاط)۔
اندرون گٹھ شادی اک شادی بیاہ دا اصول اے جس د‏‏ی رو تو‏ں اک شخص اپنے شریک حیات نو‏‏ں اک یا چند مخصوص زمراں ہی وچ تلاش کرے۔
ماورائے گٹھ شادی یا تہذیبی اختلاط - مختلف زمراں یا ذاتاں دے بیچ شادی۔
- بین ذات شادی - ایہ شادی دو مختلف ذات پات دے لوکاں دے بیچ ہُندی ا‏‏ے۔(موازنہ: فوقانی شادی)۔
- بین نسلی شادی
- بین العقیدہ شادی -اک ایسی شادی (مذہبی یا سیول) جو ایداں دے شرکاء دے بیچ ہوئے جو دو وکھ مذہباں نال تعلق رکھدے ہون۔
- بین الملوک شادی – اک ایسی شادی جو مختلف شاہی خانداناں یا شاہی گھراناں دے بیچ ہوئے۔.
- بین الملکاں شادی – دو مختلف ملکاں دے لوکاں دے بیچ شادی۔
ازدواجی مبادلہ دو (یا اس تو‏ں زیادہ) بھائی تے اِنّی ہی تعداد وچ بہناں شادی کردے نيں۔ اس وچ نظریہ اتحاد پایا جاندا جس دا کلاڈ لیوی اسٹراس جداں ماہرین انسانیات نے مطالعہ کيتا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں بہناں دا مبادلہ، دلہناں دا مبادلہ وغیرہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ (موازنہ: سالی نال شادی)۔
- وٹہ سٹہ ایہ پاکستان تے افغانستان اک قسم د‏‏ی مبادلہ شادی اے جس وچ بہ یک وقت دو گھراں تو‏ں اک بھائی بہن د‏‏ی جوڑی دا تبادلہ ہُندا ا‏‏ے۔
زنانہ شوہروالی شادی، جسنو‏ں انسانیاندی ادب وچ خاتون تو‏ں خاتون شادی یا زن تو‏ں زن شادی کہی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ نندی لوکاں وچ پائی جانے والی رسم ا‏‏ے۔
زنانہ قیادتی شادی ایہ اک ایسی اک ہی جوڑے د‏‏ی مختلف الجنس شادی اے جس وچ دونے شرکاء ایہ طے کردے نيں کہ خاتون قائدانہ کردار نبھائے گی تے رشتے وچ اوہی پایۂ رسوخ رہے گی۔
فلیٹ شادی – اس د‏ی مثال اوہ غیر ضابطہ یا رازدارانہ شادیاں نيں جو قانون شادی 1753ء تو‏ں پہلے انجام پائے سن ۔
آنًافانًا شادی – ایہ جدید دور وچ چین وچ رواج پانے والی تیز رفتار شادیاں دا ناں اے جس وچ جوڑے اک دوسرے نو‏‏ں نئيں جاندے۔ (موازنہ: لاس ویگاس شادی تے نکاح عرفی)۔
جبری شادی – ایہ اک ایسی شادی اے جس وچ اک یا دو فریق خلاف مرضی شادی دے بندھن وچ باندھے جاندے نيں۔
- اغوا دے ذریعے شادی – اسنو‏ں قبضے دے ذریعے شادی یا دلہن دا اغوا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے تحت اک عورت دا اغوا کيتا جاندا اے تے آدمی د‏‏ی جانب تو‏ں آبروریزی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے بعد ایہ عورت اس آدمی د‏‏ی بیوی قرار پاندی ا‏‏ے۔
- مفتوحہ خواتین برائے آبروریزی، جسنو‏ں لاطینی زبان د‏‏ی اصطلاح وچ Raptio کہیا جاندا اے، جنگاں وچ وڈے پیمانے وچ خواتین دا آبروریزی یا شادی دے لئی پکڑے جانے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔
گراوہی شادی – ایہ اک طرح د‏‏ی ودھ از اک شریک حیات شادی اے جس وچ اک آدمی تے اک عورت اک خاندان د‏‏ی اکائی بندے نيں تے خاندان دے سبھی ارکان اس شادی تو‏ں پیدا ہونے والے بچےآں د‏‏ی والدین ورگی پرورش کردے نيں۔
- گراوہی شادی#خطوطی شادی (Line marriage) ایہ اک قسم د‏‏ی گراوہی شادی اے جس وچ خاندان اکائی نويں شرکائے حیات دونے جنساں تو‏ں وقتًا فوقتًا شامل کردی رہندی اے تاکہ شادی ختم نہ ہوئے۔
زوددستی (handfasting) ایہ اک روايتی یورپی شادی کيتی رسم اے، جس اُتے پاگاناں عمل کردے نيں۔ اس دے ذریعے قانونی طور اُتے تسلیم شدہ شادی کدی ممکن ہوئے سکدی اے تے کدی نئيں بھی۔ (موازنہ: جھاڑو اُتے تو‏ں اچھلنا)
ہالی وڈ د‏‏ی شادی – ہالی وڈ دے مشاہیر دے بیچ د‏‏ی شادی یا ایسی شادی جو مختصر میعاد دے لئی ہوئے تے جلد ہی علیحدگی یا طلاق د‏‏ی صورت وچ ختم ہُندی ا‏‏ے۔
انسان و حیوان د‏‏ی شادی – اک ایسی شادی جو انسان و حیوان دے بیچ انجام پائے۔ ایہ دیومالاواں تے فکشن دا حصہ ا‏‏ے۔
فوقانی شادی – اک ایسی شادی جس دا مقصد سماج وچ بلندی مراتب ہوئے۔
لیوینڈر شادی – اک آدمی تے عورت دے بیچ ایسی شادی جس وچ اک یا دونے فریقین دے بارے وچ گمان ہوئے کہ اوہ اسيں جنسی رجحان رکھدے ہون۔
محبت د‏‏ی شادی– اک ایسی شادی جس د‏‏ی بنیاد محبت / عشق ہوئے۔ (موازنہ: جبری شادی تے دھوکے د‏‏ی شادی)۔
سہولت د‏‏ی شادی – اک ایسی شادی جو محبت د‏‏ی بجائے کسی عملی مقصدبراری اُتے مرکوز ہوئے۔ (موازنہ: محبت د‏‏ی شادی تے دھوکے د‏‏ی شادی)۔
آمیزشی رجحان والی شادی ایہ اک ایسی شادی اے جس وچ اک شریک حیات اپنے ساتھی تو‏ں مختلف جنسی میلان رکھدا ا‏‏ے۔
مسلما‏ن شادی – ایہ کئی قسم د‏‏ی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ ویکھو اسلام دے ازدواجی قوانین
برہنہ شادی– ایہ جدید دور وچ چین د‏‏ی سڑکاں اُتے استعمال ہونے والی اک اصطلاح دا اردو ترجمہ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں اوہ شادی مراد اے جس دے پِچھے کوئی سازوسامان یا دولت نہ ہوئے۔
نکاح عرفی – ایہ اسلامی روایات د‏‏ی اک غیر رسمی شادی دا ناں ا‏‏ے۔ ویکھو اسلام دے ازدواجی قوانین۔ (موازنہ: لاویگاس شادی)۔
متعدد شریک حیات – اک تو‏ں ودھ شریک حیات رکھنا۔
- دو شریک حیات – جدو‏ں اک شخص دے دو شریک حیات ہون۔ ایہ کئی ملکاں وچ دھوکے د‏‏ی شادی ا‏‏ے۔
- تعدد شوہری اک بیوی د‏‏ی کئی شوہراں نال شادی۔ برادرانہ تعدد شوہری اس د‏ی اک قسم اے جس وچ متعدد شوہر سگے بھائی ہويا کردے نيں (ویکھو تبت وچ تعدد شوہری)۔
- تعدد ازواج ایہ بیک وقت اک شوہر د‏‏ی کئی بیویاں دے ہونے دا ناں ا‏‏ے۔
ثالثی شادی ایہ اک ایسی شادی اے جس وچ روجین اک ہی جگہ اُتے جسمانی طور موجود نہ ہون۔
کھلی شادی ایہ اک شادی اے جس وچ شرکا اس گل اُتے اتفاق کردے نيں کہ دونے ودھ از شادی جنسی تعلقات رکھ سکدے نيں تے اس گل نو‏‏ں جنسی خلاف ورزی نئيں سمجھیا جائے گا۔
دوبارہ شادی ایہ ایسی شادی اے جو طلاق یا شریک حیات د‏‏ی وفات د‏‏ی وجہ تو‏ں دوبارہ انجام پائے۔ (موازنہ: سلسلہ وار یگانہ شادی)
شاٹ گن شادی – ایہ اک ایسی شادی اے جو جلد بازی وچ انجام پائے، ایہ عمومًا دلہن د‏‏ی غیر ارادی حمل برداری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔
پلاچاج (Plaçage) اک تسلیم شدہ ودھ از قانون نظام جس وچ سفید قام فرانسیسی تے ہسپانوی تے بعد وچ کریئول آدمی افریقی، بھارتی تے سفید فام لوکاں تو‏ں عرف عام شادیاں جداں تعلقات قائم کیتے۔ (موازنہ: داشتہ)
بعد وچ مرگ شادی– اک ایسی شادی جو اک فریق یا دونے فریقاں دے گزر جانے دے بعد انجام پائے۔
- سوڈان وچ بھوتاں د‏‏ی شادی – شادی وچ کِسے عورت نو‏‏ں اک آدمی تو‏ں بیاہا جاندا اے جو شادی تو‏ں پہلے مر جائے۔ متوفی دا بھائی شادی دے موقع اُتے اس د‏ی جگہ کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔(موازنہ: ثالثی شادی)
- چین وچ بھوتاں د‏‏ی شادی
ازکار رفتہ: اک ظاہری طور اُتے درست شادی جو فریقین وچو‏ں کسی اک د‏‏ی جانب تو‏ں نیک نیندی اُتے مبنی ہو، مگر جو کسی رکاوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں غیر کارکرد ہوئے جائے۔ (موازنہ: ناقابل عمل شادی)
اک ہی جنس د‏‏ی شادی: اس شادی وچ زوجین دا تعلق اک ہی جنس تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔
خود نال شادی – ایہ اک شخص د‏‏ی خود اپنے آپ نال شادی دا ناں ا‏‏ے۔
خود نو‏‏ں جوڑنے والی شادی – ایہ اک ایسی شادی اے جس وچ دو فریقین خود د‏‏ی شادی اک پروہت د‏‏ی موجودگی وچ کردے نيں۔
بے ہمبستری شادی یا سفیدپوش شادی – ایہ اک ایسی شادی اے جس وچ زوجین دے بیچ مباشرت دا عنصر نہ ہوئے (اور بعد الذکر غالبًا کدی رہیا وی نہ ہو)۔ (موازنہ: سہولت د‏‏ی شادی)
دھوکے د‏‏ی شادی – اک ایسی شادی جس دا مقصد کسی دھوکے نو‏‏ں انجام دینا ہوئے۔ (موازنہ: گرین کارڈ شادی تے ازکار رفتہ شادی)۔
مقسومہ آمدنی/مقسومہ ولدیندی ذمے داری د‏‏ی شادی ایہ شادی مختلف ملکاں وچ بے حد مقبول اے جتھ‏ے ساجھے دار شادی دے شروع وچ ایہ طے کردے نيں کہ اوہ اولاد د‏‏ی پرورش، کمائی، گھریلو کم تے تفریحات دے اوقات نو‏‏ں تقریبًا مساوی طور چاراں زمراں وچ ونڈ لاں گے۔ اسنو‏ں اسيں مرتبہ شادی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔
سالی نال شادی ایہ اوہ شادی اے جس وچ اک آدمی اپنی سالی تو‏ں بیوی دے گزر جانے دے بعد یا اس دے بانچھ ثابت ہونے بعد کردا ا‏‏ے۔
بیس سال تو‏ں کم عمر د‏‏ی شادییہ اک رسم اے جس وچ اک یا دونے زوجین سن شعور تو‏ں کم ہُندے نيں، حالانکہ ایہ ضروری نئيں کہ ایسی شادی قانونی عمر تو‏ں پہلے ہوئے۔(موازنہ: کم سنی د‏‏ی شادی)۔
طے شدہ میعادی شادی/عارضی شادی – ایہ اک معاہدہ اے جو مختصر، طے شدہ میعادی شادی دا موقف قائم کردا اے:
- نکاح متعہ
- نکاح مسیار
آزمائشی شادی ایہ اک صورت حال اے جس وچ جوڑے اکٹھے رہنے دا فیصلہ کردے نيں جدو‏ں کہ اوہ اپنے رشتے نو‏‏ں کوئی ناں یا قانونی شکل نئيں دیندے کیونجے اوہ ایہ دیکھنا چاہندے نيں کہ کیہ کم کر سکدا اے کہ نئيں۔
چلدی شادی – ایہ شادی مرکوز رسم اے جس وچ شوہر بیوی دے نال راتاں گزاردا اے، مگر اوہ صبح روانہ ہُندا اے کیونجے اسنو‏ں اپنی ماں دے گھر کم کرنا ہُندا ا‏‏ے۔
بیوہ د‏‏ی وراثت – اسنو‏ں دلہن د‏‏ی وراثت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک تہذیبی تے سماجی رسم اے جس دے تحت اک بیوہ اُتے لازم ہُندا اے کہ اوہ متوفی شوہر دے کوئی مرد رشتے دار نال شادی کرے، جو عمومًا شوہر دا بھائی ہُندا ا‏‏ے۔
- بھابی د‏‏ی بازآبادکاری – ایہ اک طرح د‏‏ی شادی اے جس وچ متوفی شخص دے بھائی اُتے لازم اے کہ اوہ بھائی د‏‏ی بیوہ نال شادی کرے تے اوہ بیوہ اُتے لازم اے کہ اوہ متوفی شوہر دے بھائی نال شادی کرے۔
- سوڈانی بھوتاں د‏‏ی شادی
- ییبُوم تورات دے قانون د‏‏ی رو تو‏ں جدو‏ں کوئی آدمی بے اولاد مردا اے، تاں اس دے بھائی اُتے لازم اے کہ اوہ اپنی بھابی نال شادی کرے۔
- بیوہ دا تحفظ ایہ ابتدائی پروٹسٹنت یورپ د‏‏ی اک متروکہ رسم اے کہ محلے دا پادری اپنے بھائی د‏‏ی بیوہ نال شادی کردا اے تاکہ اس د‏ی معاشی مدد بنی رہ‏‏ے۔
یوگی شادی ایہ اک ہندو شادی دا طریقہ اے جو شیوائی سادھوواں تے سادھویاں دے بیچ انجام پاندا اے، تاکہ انہاں نو‏ں مثبت توانائی ملے۔

ویاہ دیاں قسماں

پن دا ویاہ

ایہہ ویاہ دی عام قسم اے۔ عزت دار گھرانے پن دا ویاہ ہی کرواؤندے ہن۔ اس وچ کنیا دان دتا جاندا اے۔ ویاہ ویلے ایہہ دھیان رکھیا جاندا اے کہ لڑکا-لڑکی اک جات دے ہون۔ ویاہ ویلے گوتاں دا خاص دھیان رکھیا جاندا اے۔ سامان گوتاں وچ ویاہ نہیں ہندے۔ دوہاں پاسیوں پیوں ماں، دادا-دادی اتے نانا-نانی دا آپس وچ کوئی گوت نہیں ملنا چاہیدا۔ رشتے پنڈوں باہر ہندے ہن۔ اس ونگی دے ویاہ وچ باقائدہ برات آؤندی اے، آنند کم جاں پھیرے ہندے ہن۔ لڑکی والیاں ولوں داج دتا جاندا اے تے ڈولی توری جاندی اے۔ پن دا ویاہ سبھ توں اتم ویاہ دی ونگی منیا جاندا اے۔ ایہہ اک مکمل ورتارا اے۔

وٹے دا ویاہ

وٹے دا ویاہ اجیہی قسم اے جس وچ پتی دی بھین جاں کسے ہور نیڑلے رشتے دار دی لڑکی دا ویاہ بیوی دے بھرا جاں کسے ہور میمبر نال کروایا جاندا اے جو اسدا نزدیکی ہووے۔اس طرحاں پتی نوں اپنی بیوی دے بدلے وچ اک لڑکی اپنی بیوی دے پروار نوں دینی پیدی اے۔ پنجاب وچ ویاہ دی ایہہ قسم کئی جاتاں وچ پائی جاندی اے۔ گزر جات وچ ویاہ دی ایہہ قسم عامَ پرچلت اے۔^[۵]

مل دا ویاہ

ویاہ دی اس قسم وچ لڑکے والے لڑکی والیاں نوں پیسے دے کے لڑکی خرید لیدے ہن یعنی منڈے والے کڑی دے ماں-باپ نوں پیسے دے کے لاڑی گھر لے کے آؤندے ہن۔ ویاہ دی ایہہ قسم زیادہ تر چھوٹیاں جاتاں وچ پائی جاندی اے۔ اس طرحاں دا ویاہ جٹاں وچ وی ہندا اے۔ جو معاشی پکھوں کمزور ہندے ہن جاں پھر منڈا وڈیری عمر دا ہووے اوہ وی ملّ دا ویاہ کردے ہن۔ اس ویاہ دے ہور وی کارن ہن جویں لڑکیاں دے مکاولے لڑکیاں دی گنتی گھٹ ہووے۔ پرانے دور وچ ویاہ آدواسیاں وچ معاشی سمسیاواں دور کرن دا اک زریعہ سی۔ایہناں وچ ویاہ کوئی مذہبی جاں سماجی رسم نہیں سگوں صرف اک ٹھیکہ سی۔ کیونکِہ اوہناں وچ کڑیاں کم کردیاں سن جس کارن معیشت وچ سدھار ہندا سی۔ ملّ دا ویاہ اج وی پرچلت قسم اے۔

کرت ولوں ویاہ

اس قسم دا ویاہ زیادہ تر اوہناں لوکاں وچ کیتا جاندا اے جو ملّ دا ویاہ نہیں کروا سکدے۔ اس وچ لڑکے نوں لڑکی دے گھر جا کے کجھ مقررہ ویلے تک کم کرنا پیدا اے۔ اس کم نال کنیا دا ملّ دتا جاندا اے۔ مقررہ ویلے توں بعد لڑکا لڑکی دا ویاہ کر دتا جاندا اے۔ اج دے ویلے وچ ایہہ قسم رائج نہیں اے۔

کریوا

ویاہ دی ایہہ پرتھا پنجاب دے اتے ہریانے دے جٹاں وچ بہت زیادہ پائی جاندی اے۔ اس وچ عورت اتے مرد دا باقائدہ ویاہ نہیں ہندا۔ کوئی ضرورت مند عورت آپے جاں کسے رشتیدار وچولے راہی آدمی نال تعلق قایم کر لیندی اے کسے گھر وچ کوئی پونّ دا ساتھ نہ جڑے، وڈی عمر ہو جان کارن ساک نہ ہووے جاں پہلی عورت مر گئی ہووے تاں اجیہے لوکی اجیہے ویاہ کرواؤندے ہن ۔ ایہہ راجپوت تے جٹّ قبیلیاں وچ پرچلت اے ۔براہمن پریواراں وچ اس نوں ٹھیک نہیں سمجھیا جاندا ۔ خیال کیتا جاندا اے کہ ویاہ دی ایہہ ونگی صرف پنجابی سبھیاچار دی ہی اے ۔ سنسکرت سروتا وچ اجیہے ویاہ دا کوئی ذکر نہیں ملدا ۔ لوکدھارا وچ جٹّ تے بانیاں پریواراں دے حوالےآں وچ اس دا ذکر ملدا اے :

جٹی ہووا ہور کرلاں

میری چندری دی جات کریاڑی۔

چادر پانی

ویاہ دی اک تکنیک، جس وچ ویاہ دے بندھن وچ بجھن والے جوڑے نوں کول-کول بٹھا کے، اپر چادر پا دتی جاندی اے۔ بیواہ عورت دا پنر ویاہ اس تکنیک ولوں کیتا جاندا اے۔ پہلاں پنجاب دے نال نال پورے بھارت وچ کئی اجہیاں بال بنوجواناں ویکھن نوں ملدیاں سن جنھاں اپنے پتی دی شکل وی ویکھی نہیں ہندی سی پر ساری عمر رنڈیپے وچ لنگھا دندیاں سن۔ ہن نویں سماجی حالات اتے سرکاری قانون عورتاں دے انکول ہو کے وچر راے ہن۔ پنر ویاہ دی ریت لگبھگ سارے ہی سماجی طبقےآں وچ مقبول ہو رہی اے جسدے چلدیا بنوجواناں دے ویاہ اوہناں دی مرضی دے مطابق پتی دے پروار وچ ہی کر دتا جاندا اے۔ مرضی نہ پچھے جان دی صورتَ وچ کوئی اک دھر ودھیکی دی شکار ہو جاندی سی۔ اس قسم دے ویاہ وچ پتی دا بھرا نہ ہون دی صورتَ وچ باہری پروار وچ پنر ویاہ کیتا جاندا اے۔ چادر دی رسم سارے بھائیچارے اتے پنچائت دی حاضری وچ ہی کیتی جاندی اے۔ اس رسم وچ ویاہ دی مکھ رسم آنند کم نہیں نبھائی جاندی۔ جس انسان نال بیواہ دا ویاہ ہونا ہندا اے اوہ سبھ دے ساہمنے چٹی چادر نوں جسدیاں چارے کنیاں پیلے رنگ نال رنگیاں ہون بیواہ دے سر اپر دے کے اسدیاں باہاں وچ ونگاں پاؤندا اے۔ ہندواں وچ اس رسم ویلے پنڈت نوں بلایاں جاندا اے جو منتراں دا اچارن کردا اے۔ سکھ دھرم نال متعلق پروار ایہہ رسم کئی وار گرُ گرنتھ صاحب دی حضوری وچ کردے ہن۔

پیار ویاہ

اج دے ویلے وچ پیار ویاہ کافی پرچلت ہو رہا اے۔ پیار ویاہ توں مطلب اس قسم توں اے جدوں منڈا اتے کڑی ویاہ توں پہلاں اک دوجے نوں جاندے ہندے ہن اتے اوہناں وچ پیار پے جاندا اے جس اپرنت اوہ ویاہ کروا لیدے ہن۔ پہلاں ایہہ قسم مغربی دیساں وچ ہی پرچلت سی پر اجکل بھارت وچ وی اس نوں سویکاریا جان لگ پیا اے۔ پر اسنوں اجے وی سارے سماج ولوں مانتا حاصل نہیں ہوئی اے۔ بہت لوک اجے وی اسدے خلاف ہن۔^[۶]

پرتاوی ویاہ

پرتاوی ویاہ توں مطلب ویاہ توں پہلاں منڈے نوں پرکھیا جاندا سی۔ اسدی پرکھ اسدی جسمانی ، عقل اتے چلاکی دی بنیاد اتے کیتی جاندی سی۔ جیکر منڈا پرکھ وچ پورا اتردا سی تاں اسدا ویاہ اپنی کڑی نال کر دتا جاندا سی۔ پرانے ہندو سماج وچ ایہہ پرتھا پرچلت سی۔^[۷]

اپہرن ویاہ

ایہہ ویاہ دی اجیہی قسم اے جس وچ منڈے ولوں کڑی نوں زبردستی چکّ کے ویاہ کروا لیا جاندا اے۔ ویاہ دی ایہہ قسم زیادہ قبیلیاں وچ پائی جاندی سی۔ جتھے اک دوجے نوں اپنی طاقت دکھاؤن لئی اجیہا کیتا جاندا سی۔

ہورویکھو

حوالے

↑ سوہندر سنگھ ونججارا بیدی. «پنجاب دی لوکدھارا». تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
↑ "Pomeroy, Sarah B.: Spartan Women، page 46. Oxford University Press";
↑ Critical reflections on polygamy in the African Christian context
↑ Sidner, Sara (24 اکتوبر 2008). "Brothers share wife to secure family land". CNN. https://web.archive.org/web/20181225193125/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/24/polygamy.investigation/index.html. Retrieved on
16 اکتوبر 2011.
↑ شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 473. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
↑ شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 474. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
↑ شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 472. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

باہرلےجوڑ

[1] سوہندر سنگھ ونججارا بیدی. «پنجاب دی لوکدھارا». تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

[2] "Pomeroy, Sarah B.: Spartan Women، page 46. Oxford University Press";

[3] Critical reflections on polygamy in the African Christian context

[4] Sidner, Sara (24 اکتوبر 2008). "Brothers share wife to secure family land". CNN. https://web.archive.org/web/20181225193125/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/24/polygamy.investigation/index.html. Retrieved on
16 اکتوبر 2011.

[5] شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 473. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

[6] شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 474. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

[7] شوندرجیت کور. «سماج سائنس دے مول تجزیہ». صص. 472. تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]