پاکستانی پنجابی ادب

پنجاب 1947ء وچ جد دو حصےآں چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب وچ ونڈیا گیا۔ اس طرحاں 1947ء توں مگروں پاکستان وچ جیہڑا ادب پنجابی زبان وچ لِکھیا گیا اس نوں پاکستانی پنجابی ادب دا ناں دتا جاندا اے۔ پاکستان وچ اردو سرکاری زبان اے۔ کچھ لوک پنجابی نوں عامَ طور تے اردو، اسلام تے پاکستان دے حوالے نال ویکھدے نیں۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ پاکستان وچ شاہ مکھی لپی وچ لکھی جاندی پنجابی زبان مسلم پنجابی اے تے ایہدا بھارتی زیر انتظام چڑھدے پنجاب دی گرمکھی لپی والی سکھی پنجابی نال کوئی تعلق نہیں۔ اس طرحاں کچھ حلقیاں وچ پنجابی زبان نوں مذہب نال جوڑ کے دیکھیا جاندا اے۔ سکولاں دے پدھر تے پنجابی دی پڑھائی دا کوئی بندوبست نہیں، نہ ہی سیاسی، سماجی تے سبھیاچاری پکھاں توں پنجابی دی کوئی پچھ پرتیت اے۔ فیر وی اجوکے ویلے اندر پنجابی زبان سکھن ول جھکاؤ ودھ رہیا اے تے پنجابی ادب دی سرجنا ول وی کافی دھیان دتا جاݨ لگ پیا اے۔ ایتھے تک کہ بدیساں وچ رہندے پاکستانی مول دے پنجابی لکھاری وی پنجابی ادب دے وکھ وکھ روپاں وچ کتاباں لکھ رہے نیں۔ عام پنجابی لکھاریاں تے پنجابی سلیکھ سیوکاں دے جتناں توں علاوہ پاکستان پنجابی ادبی بورڈ، لاہور نے پنجابی دے وادھے لئی کافی کوشش کیتی اے۔ 2004ء وچ پنجاب حکومت دا قائم کردہ سرکاری ادارہ پنجاب انسٹیٹیوٹ آف لینگوئیجز آرٹ اینڈ کلچر (پلاک) وی پنجابی زبان و ادب دی ترقی واسطے کوشاں اے۔

پاکستان وچ پنجابی ادب

قیام پاکستان 1947ء توں لے کے ہُݨ تک پنجابی ادب دے وکھ وکھ روپاں بارے نِکی جہی جھات تے معلُومات ایداں اے۔

پاکستان وچ پنجابی شاعری دی شاندار روایت اے۔ شریف کنجاہی نے پاکستانی پنجابی شاعری ناں دی کتاب وچ پنجابی شاعری نوں 1947ء توں 1997ء تک پنج پڑاواں وچ ونڈیا اے۔ پنج دریا دا نظم نمبر، غلام مصطفا بسمل دی رچت میلے متراں دے تے سرفراز قاضی دی کتاب نویں نظم اس گل دا ثبوت نیں کہ پنجابی شاعری پنج دریاواں دی دھرتی دیاں سنہری روایتاں نوں باقاعدہ قائم رکھ رہی اے۔ ہُݨ تک سینکڑیاں شاعراں/شاعراواں دے ہزاراں شعری مجموعے چھپ چکے نیں۔

پاکستانی پنجابی ادب دے رجحان

ایہناں رچناواں نوں پڑھ کے جیہڑے خاص نکات یا رجحان نظر آؤندے نیں، اوہ نیں:

• 1. روایتی شاعری
• 2. پنجاب-ونڈ دا اثر
• 3. ڈر، خوف تے پرتیک ودھان
• 4. اکلاپا
• 5. لوک شاعری روپاں دی ورتوں
• 6. پیار، رمانس تے جنسیات
• 7. ناماتیا شاعری
• 8. غریباں، مزدوراں تے کامیاں نال ہمدردی
• 9. پنجاب، پنجابی تے پنجابیت

پاکستانی پنجابی ادیب

نویں نظم ناں دی کتاب وچ شریف کنجاہی توں لَے کے اقبال صلاح الدین تک جیہناں 17 شاعراں بارے گل بات کیتی گئی اے، اوہناں وچ شریف کنجاہی، احمد راہی، منیر نیازی، افضل احسن رندھاوا تے فخر زمان وغیرہ شامل نیں۔ شریف کنجاہی نے سخن ور عَورتاں دی شاعری سرلیکھ ہیٹھ شائستہ حبیب، کوثر صدیقی، نسرین انجم بھٹی، ثروت محی الدین تے عائشہ اسلم نوں شامل کیتا اے۔ بوہتے شاعراں نے نظماں دے نال نال غزلاں وی لِکھیاں نیں۔ جگتار نے پاکستانی غزلاں دی چوݨ کر کے دو مجموعے گواچی چھاں تے پرلے پار سمپادت کر کے گرمکھی لپی وچ وی چھپوائے نیں۔

ناول نگار

عبدالمجید بھٹی دے ناول ٹھیڈا (1960ء) توں شروع کر کے محمد منشا یاد دے ٹانواں ٹانواں تارا (1997ء) تک لگبھگ 100 ناول لکھے گئے نیں۔ پرتندھ ناول کاراں وچ افضل احسن رندھاوا، فخر زمان، سلیم خاں سمی، احمد سلیم، فرزند علی، مستنصر حسین تارڑ، احسان بٹالوی تے منشا یاد دے ناں لئے جا سکدے نیں۔ ایہناں ناولاں وچوں کچھ وچ پنجاب دی ونڈ دا ذِکر اے۔ شاعری وانگ ناولاں دا پرتیک ودھان وی دیکھݨ جوگ اے۔ لِکھے گئے بوہتے ناولاں نوں لمبیاں کہاݨیاں یا ناولٹ کہیا جا سکدا اے۔ کئیاں ناولاں اُتے ٹیلی ویژن ڈرامے وی بݨ چُکے نیں۔

کہاݨی کار

ناول دی نِسبت پنجابی کہاݨی دے میدان وچ بوہتی ترقّی ہوئی اے۔ سینکڑیاں کہاݨی مجموعے شائع ہوئے نیں۔ کہاݨی کاراں دی گݨتی وی سو توں اپر اے۔ بھاویں بوہتیاں کہاݨیاں روائتی رنگ دیاں نیں، پر افضل احسن رندھاوا، محمد منشا یاد، حنیف چوہدری، انور علی، اکبر لاہوری، سجاد حیدر، الیاس گھمݨ، افضل توصیف، کہکشاں ملک، حنیف باوا، سلیم خاں گمی، حسین شاہد، کنول مشتاق وغیرہ نے چنگیاں کہاݨیاں لکھیاں نیں۔ ناولاں وان٘گ بوہتیاں کہانیاں سماجی، سبھیاچاری، تریخی تے معاشی مسئلےآں نال جڑیاں ہوئیاں نیں۔ وڈیرا حصہ پنجاب دی دیہی رہتل نال متعلق اے۔ کچھ کہاݨیاں پنجاب دی ونڈ دے مسئلےآں نال جڑیاں ہوئیاں نیں۔ ناول تے شاعری وان٘گ ایہناں کہاݨیاں دا خاص پہلو ورتیا گیا پرتیکاتمک انداز اے۔

ڈراما

پاکستانی پنجابی ڈرامے نوں سٹیجی ناٹک، ریڈیو ڈرامے اتے ٹیلی ویژن سیریئل/ڈراما سیریز وچ ونڈیا جا سکدا اے۔ اک درجݨ دے لگبھگ سٹیج نال متعلق جہیڑے ڈرامے کتابی روپ وچ چھپ کے پاٹھکاں تک پجے نیں، اوہناں وچوں توں کون، شک شبہے دا ویلا، (سرمد صہبائی)، مسلی، ققنس، (میجر اسحاق محمد)، تخت لاہور، (نجم حسین سید)، قصہ دو بھراواں دا، (منیر نیازی) تے خصماں کھاݨیاں، (شاہد ندیم) خاص ذکر جوگ نیں۔ سٹیج ڈرامے بھاویں بہت گھٹ لکھے گئے نیں، پر ایہناں وچوں کچھ کامیابی نال سٹیج اپر پرفارم کیتے گئے نیں۔

سفرنامے

پاکستان وچ ادبی وارتک مولوں ہی اپنے مڈھلے پڑاء اُتے آ۔ پنجابی وچ لکھے گئے لیکھاں دیاں چھپتاں گھٹ نیں۔ فلحال کوئی خاص وی صاحب طرز نظر نہیں آیا۔ سفر نامےآں دیاں چند کتاباں ہی لکھیاں گئیاں نیں۔ سفرنامیاں وچ یورپ توں چیونگم دے نال (اعجاز الحق)، دیس پردیس (سلیم خاں گمی)، لندن لاہور ورگا اے، میپل دی چھاں وچ (جمیل احمد پال)، میریاں بھارت پھیریاں (شہباز ملک) تے من٘ہ ول کعبہ شریف (مستنصر حسین تارڑ) ذِکر جوگ نیں۔

جیوݨیاں/سوجیوݨیاں

جیوݨیاں/ سوجیوݨیاں دی لڑی وچ افضل توصیف دی لکھی ہوئی آپ بیتی من دیاں بستیاں ذکر جوگ اے۔ انور علی دی رچنا گواچیاں گلاں نوں وی سوجیوݨی دی گٹھ وچ وچاریا جا سکدا اے۔ سیف الرحمان ڈار دی کتاب ٹیکسلا تے عبدالغفور دی رچنا ناخاص نوں واقفی بھرپور وارتک وجوں دیکھیا جاسکدا اے۔ کِسے وی زبان وچ وارتک دی ترقی پترکاری تے انحصار کردی اے۔

کھوج تے تنقید

پاکستان وچ پنجابی تنقید تے کھوج دے متعلق جیہڑا کم ہویا اے، اس وچ درجݨاں کتاباں ادب دی تریخ کاری بارے نیں، جیہناں وچوں انعام الحق جاوید دی کتاب پنجابی ادب دا ارتقاء (1947–1988) نوں چھڈّ کے باقی یا تاں تذکرے نیں یا اوہناں نوں پڑھ کے کچھ سمسیاواں دیاں دسّاں آؤندیاں نیں۔ تنقید دے کھیتر وچ وی سید نجم حسین سید دیاں ادھی درجݨ کتاباں نوں چھڈّ کے باقی رچناواں تنقید دے معیار تے پوریاں نہیں اتردیاں۔ کھوج اتے تنقید دیاں بوہتیاں کتاباں یونیورسٹی دے طالب علماں دیاں امتحانی لوڑاں پوریاں کرن لئی لِکھیاں گئیاں نیں۔ پنجابی لوک ادب دی کھوج تے سن٘بھال بارے ہویا کم تعریف جوگ اے۔ پنجاب یونیورسٹی دے شعبہ پنجابی ولوں شائع ہوݨ والے چھماہی رسالے کھوج نے وی کھوج دے کھیتر وچ ملوان کم کیتا اے۔