کمال الدین الدمیری

کمال الدین الدمیری
(عربی وچ: مُحمَّد بن موسى بن عيسى بن علي الدميري)
جم	سنہ 1341   قاہرہ
وفات	27 اکتوبر 1405 (63–64 سال)  قاہرہ
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت و الجماعت
فقہی مسلک	شافعی
عملی زندگی
استاذ	جمال الدین الاسناوی ،  ابن الملقن ،  ابن عقیل
تلمیذ خاص	تقی الدین المقریزی
پیشہ	فطرت پسند ،  ماہر حیوانیات ،  لکھاری ،  مفتی ،  استاد ،  فقیہ ،  فلسفی
مادری زبان	عربی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث ،  زوالوجی ،  عربی ساہت ،  اسلامی فلسفہ ،  اسلام دی تریخ
کارہائے نمایاں	حیات الحیوان
باب اسلام

علامہ کمال الدین الدمیری (پیدائش: 1341ء — وفات: 27 اکتوبر 1405ء) پندرہويں صدی عیسوی وچ مصری محدث، محقق، عالم سن ۔ علامہ دمیری د‏‏ی وجہ شہرت اُنہاں د‏‏ی تصنیف حیات الحیوان ا‏‏ے۔

ناں و نسب

علامہ دمیری دا اسم گرامی کمال الدین محمد، کنیت ابوالبقاء تے والد دا ناں موسیٰ بن عیسیٰ سی ۔ شجرۂ نسب ایويں اے: کمال الدین محمد بن موسیٰ بن عیسیٰ بن علی الدمیری المصری۔ شمس الدین سخاوی کہندے نيں کہ علامہ دا ناں پہلے کمال الدین سی لیکن بعد وچ اپنا ناں کمال الدین محمد رکھیا تے خود علامہ نے اپنی لکھتاں وچ لکھیا اے کہ اِس د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے ناں دے نال بطور برکت اِنتساب ہوجائے۔

پیدائش

محقق ابن شہبہ نے طبقات وچ لکھیا اے کہ علامہ دمیری د‏‏ی پیدائش 750ھ وچ ہوئی۔ شمس الدین سخاوی تے ابن العماد حنبلی نے آپ دا سال پیدائش 742ھ مطابق 1341ء دا اوائل لکھیا اے تے مقام پیدائش قاہرہ دسیا ا‏‏ے۔ ایہ تطبیق ایويں ممکن ہوسک‏ی کہ علامہ دمیری نے اپنی تریخ پیدائش اپنی کتاباں وچ تحریر کيتی سی جتھ‏ے تو‏ں شمس الدین سخاوی نے نقل ورگی۔

ابتدائی حالات تے حصول علم

علامہ دمیری دا بچپن قاہرہ وچ گزریا تے ایتھے ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ جدو‏ں ہوش سنبھالیا تاں بطور درزی دے کم شروع کیتا۔ چند دِن ایہ کم کیتا تے فیر اِس تو‏ں وکھ ہوئے گئے۔ جدو‏ں علم و فن د‏‏ی اہمیت حاصل ہوئی تاں جامعۃ الازہر، قاہرہ وچ خود نو‏‏ں تعلیم دے لئی وقف کر دتا۔ فیر اِس انہماک دے نال حصولِ علم وچ لگے رہے کہ اپنے وقت دے جلیل القدر علما وچ شمار ہونے لگے، ایتھ‏ے تک کہ عہدۂ قضاء پیش کیتا گیا لیکن علامہ دمیری نے اِس عہدے تو‏ں اِنکار کر دتا۔ علامہ دمیری اہل سنتکے مسلک تو‏ں وابستہ تے فقہ شافعی دے مفتی سن ۔ تصوف وچ درک سی ۔ عابد و زاہد سن ۔ سعودی علما دے مطابق علامہ دمیری اولاً شافعی سن لیکن بعد وچ فقہ مالکی نو‏‏ں اِختیار ک‏ر ليا سی ۔ لیکن اِس گل کيتی تائید نئيں ہُندی کیونجے حیات الحیوان وچ جانوراں دے شرعی احکامات د‏‏ی تفصیلات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ علامہ شافعی المذہب سن، چنانچہ بعض تھ‏‏اںو‏اں وچ علامہ دمیری نے شافعی مذہب د‏‏ی تفصیل تے ترجیح بیان کيتی ا‏‏ے۔ علامہ دمیری نے اپنے زمانے دے یکتائے روزگار علما و فقہا تو‏ں علوم حاصل کیتے۔ علم فقہ وچ شیخ بہاء الدین سبکی، جمال الدین اسنوی، کمال الدین نویری المالکی تو‏ں حاصل کیتا تے اِنئيں استاداں تو‏ں افتاء و تدریس د‏‏ی اجازت ملی۔ ادب وچ شیخ برہان الدین قیراطی تے شیخ بہاء بن عقیل تو‏ں علم حاصل کیتا۔ علم حدیث وچ جامع الامام الترمذی شیخ علی المظفر عطار المصری، جمال عبدالمعطی بن کمال بن محمد، علی بن احمد فرضی الدمشقی، ابوالفرج بن القاری تے محمد بن علی الحراوی تو‏ں تحصیل کيتی۔ بقول حافظ زیلعی، آپ نے شیخ کمال الدین دے درس ترمذی وچ وی شریک ہوک‏ے استفادہ کیندا۔ اِسی طرح شیخ کمال الدین محمد بن عمر بن جیب تو‏ں مسند احمد بن حنبل مکہ مکرمہ وچ تے مدینہ منورہ وچ شیخ عفیف المطری تو‏ں پڑھی۔ اِسی طرح ہور علوم سراج الدین بلقینی تو‏ں حاصل کیتے۔ شمس الدین سخاوی دا بیان اے کہ علامہ دمیری نے شیخ بہاء الدین احمد بن تقی السُبکی د‏‏ی صحبت بابرکت وچ رہندے ہوئے زیادہ علم حاصل کیتا۔ البدر الطالع دے بیان دے مطابق آپ نے علوم و معارف امام یافعی تو‏ں وی حاصل کیتے، جیساکہ کتاب حیات الحیوان دے مطالعہ تو‏ں وی معلوم ہُندا اے کہ اوراد و وَظائف تے ہور عملیات امام یافعی تو‏ں لئی گئے۔ اِنہاں تمام علوم تو‏ں استفادہ حاصل کرکے علامہ دمیری تفسیر، حدیث، فقہ، فلسفہ تے عربی ادب وچ ماہر ہوئے۔

وفات

علامہ دمیری نے بروز منگل 3 جمادی الاول 808ھ مطابق 27 اکتوبر 1405ء نو‏‏ں قاہرہ وچ وفات پائی۔

لکھتاں

• ہور دیکھو: حیات الحیوان

حیات الحیوان

علامہ دمیری نے ایہ کتاب علم حیوانات اُتے مرتب کيتی اے تے اِس کتاب ورگی دوسری مثال اج تک پیش نئيں کيت‏‏ی جاسکيتی۔ حیات الحیوان اپنی تالیف تو‏ں اج تک اِس علم وچ اک نادرروزگار شاہکار سمجھی جاندی اے ۔اپنے زمانہ ٔ تصنیف تو‏ں ہن تک اپنی متنوع تے وکھ وکھ خصوصیات د‏‏ی بنا اُتے ایہ کتاب مقبولِ عام رہی اے تے مختلف زمانےآں تے مختلف زباناں وچ اِس دے تراجم وی ہوئے نيں۔حیات الحیوان حیوانات دے مفصل تذکرے اُتے مبنی اک شاہکار کتاب اے جس وچ 1069 جانوراں دا ذِکر کیتا گیا ا‏‏ے۔ اِنہاں وچو‏ں جنہاں جانوراں دا حلیہ تے تفصیل دا ذِکر ہويا اے، اُنہاں د‏‏ی تعداد 731 ا‏‏ے۔ لیکن چونکہ بساء اوقات مختلف جانوراں نو‏‏ں اک ہی ناں دِیا گیا اے تے متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے اِس دے برعکس اک ہی جانور مختلف عناوین دے تحت بیان کیتا گیا اے، اِس لئی کتاب وچ مذکور حیوانات د‏‏ی اصل تعداد متعین کرنا خاصا دشوار کم معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ اِس دے علامہ علامہ کمال الدین الدمیری نے خلفاء د‏‏ی تریخ ذیل وچ 69 خلفاء دا تذکرہ وی کیتا ا‏‏ے۔

حوالے