ہائیڈروجن بمب

ہائیڈروجن بم (Hydrogen bomb)، مرکزی یا جوہری اسلحہ (نیوکلیئر ویپن) تو‏ں تعلق رکھنے والے بم (بـم) دی اک قسم ا‏‏ے۔ مرکزی اسلحہ دی دو بنیادی اقسام نيں

اک انشقاقی (fission) تے
دوسری ائتلافی (fusion)

پہلی انشقاقی قسم نو‏‏ں جوہری بم (ایٹم بـم) کہیا جاندا اے جس دے ليے ویکھو مرکزی اسلحہ
دوسری ائتلافی قسم نو‏‏ں ہائیڈروجن بم (ہائڈروجن بـم) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تے ایہ پہلی انشقاقی قسم دی نسبت ہزار گنا زیادہ تباہ کن صلاحیت رکھدے نيں۔ انکو ' ہائیڈروجن بم (ہائڈروجن بم)' دے علاوہ حرمرکزی بم (thermonuclear bomb) تے ائتلافی بم (fusion bomb) وی کہندے نيں۔ کہیا جاندا اے (درست کہ غلط) کہ صرف 9 ملکاں؛ امریکا، برطانیہ، روس، چین، فرانس، ہندوستان پاکستان، شمالی کوریا تے اسرائیل ایسے نيں جو ہائیڈروجن بم رکھدے نيں۔

مرکزی اسلحہ (nuclear weapon) جس نو‏‏ں عام طور اُتے جوہری اسلحہ یا جوہری ہتھیار وی کہیا جاندا اے، اک ایسا اسلحہ اے کہ جو اپنی تباہ کاری دی صلاحیت یا طاقت، انشقاق (fussion) یا اتحاد (fusion) جداں مرکزی تعاملات (نیوکلیئر ری ایکشنز) تو‏ں حاصل کردا ا‏‏ے۔ تے انشقاق تے ائتلاف (اتحاد) جداں مرکزی فزکسی عوامل تو‏ں توانائی اخذ کرنے دی وجہ تو‏ں ہی اک چھوٹے تو‏ں مرکزی اسلحہ دا محصول (یعنی اس تو‏ں نکلنے والی توانائی یا yield)، اک بہت وڈے روايتی قـنبلہ (bomb) دے مقابلے وچ واضع طور اُتے زیادہ ہُندی اے تے ایسا صرف اک بم یا بم ہی تمام دا تمام شہر غارت کرنے دی طاقت رکھدا ا‏‏ے۔

خلاصہ بہ بولی سہل

ہائیڈروجن بم (ہائیڈروجن بم) دی ساخت شمسی عمل دی نقل ا‏‏ے۔ سورج کروڑاں سالاں تو‏ں حرارت تے روشنی دی زبردست مقدار خارج کر رہیا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں زمین دوسرے سیارے تے سیارچے وغیرہ تابندگی پاندے نيں۔ سورج وچ کوئی کوئلہ یا اس طرح دا ایندھن نئيں ا‏‏ے۔ بلکہ اوتھ‏ے دراصل ہائیڈروجن گیس اے جو زبردست دبائو تے حرارت دی وجہ تو‏ں ہیلیم گیس وچ منتقل ہو رہی ا‏‏ے۔ ہائیڈروجن دے ایٹم مسلسل ائتلاف دے عمل وچ داخل ہُندے رہندے نيں۔ تے انہاں دی توانائی بے انتہا روشنی تے حرارت پیدا کردی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے تو ہائیڈروجن ایٹم دے بننے تے فنا ہونے دا سلسہ خود بخود جاری رہندا ا‏‏ے۔ کسی مصنوعی انتظام دی ضرورت نئيں ہُندت‏ی۔ لیکن سانو‏ں اوہدی نقل کرنے وچ مصنوعی طریقے استعمال کرنے دی ضرورت ا‏‏ے۔

ہائیڈروجن بم دا مرکزی حصہ ایٹم بم اُتے مبنی ہُندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں اوہ مرکزی حصہ پھٹتا اے تو زبردست حرارت تے دبائو پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ دبائو تے حرارت ہائیڈروجن گیس دے جوہر نو‏‏ں متحد کر دے ہیلیم گیس وچ تبدیل کردے نيں۔ بھاری ہائیڈروجن (ہائیڈروجن) دے ایٹم وڈی تیزی تو‏ں ادھر اُدھر گردش کردے نيں تے تپش دی وجہ تو‏ں تے وی تیز ہو جاندے نيں۔ ایٹماں دے مرکز وچ ہیجان پڑنے تو‏ں وڈے پیمانے اُتے قوت خارج ہُندی ا‏‏ے۔ جو قوت کیمیائی طور اُتے پیدا ہُندی اے اوہ اس جوہری توانائی (atomic energy) دے مقابلے وچ لکھاں گنا کم ہُندی ا‏‏ے۔ جوہراں دے ایويں ائتلاف کرنے تو‏ں جو قوت نکلتی اے اوہ جوہری بم چلنے دی قوت تو‏ں تقریباً تیس لکھ گنا ہُندی ا‏‏ے۔ ہائیڈروجن بم قریباً ویہہ بیس میل تک تباہی مچا سکدا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں خطرناک شعاعاں وی نکلتی نيں جو ہويا نو‏‏ں زہریلا بنا دیندی نيں۔

کیمیائی تفصیل

ہائیڈروجن بم، اپنی ساخت و فعل وچ ٹیلر الم طرحبند (Teller Ulam design) تو‏ں استفادہ کردا اے جس وچ اصل ہائیڈروجن بم منفجر ہونے یا پھٹنے تو‏ں قبل اک مخصوص خانے وچ ایٹم بم پھٹتا یا منفجر ہُندا اے، یعنی ایويں کہ سکدے نيں کہ پہلے انشقاقی بم پھٹتا اے تے پھر اس دے بعد دوسرا ائتلافی بم پھٹتا ا‏‏ے۔ پہلے انشقاقی بم دے دھمادے تو‏ں پیدا ہونے والی گاما تے ایکس شعاعاں، اک کیسہ (کیپسول) اُتے جو ٹرائٹیم، ڈیوٹریم یا لیتھم ڈیوٹرائید دا بنا ہُندا اے دباؤ ڈال کر ائتلافی تعمل (fusion reaction) دی ابتدا کردیاں ناں تے اس ائتلاف دے نتیجے وچ تعدیلے یا نیوٹرونز بندے نيں جو ائتلافی ایندھن دے گرد موجود ختسہ یورنیم (depleted uranium) وچ آخری مرحلے دا انشقاقی عمل شروع کردے نہ صرف ائتلافی تعمل دے محصول وچ بہت زیادہ اضافہ کردے نيں بلکہ نال ہی مرکزی برست (nuclear fallout) وچ بھی۔ ہائیڈروجن بم وچ موجود ایہ تمام اجزاء، مرحلہ (اسٹیج) کہلاندے نيں؛ یعنی پہلا انشقاقی بم یا جوہری بم، ابتدائی تے دوسرا ایتلافی بم یا ہائیڈروجن بم، ثانوی مرحلہ کہلیایا جاندا ا‏‏ے۔ تے اس طرح درجہ بہ درجہ طاقتور ہُندے ہوئے جوہری ایندھن نو‏‏ں سلسلہ وار جوڑ کر، بے اندازہ قوت تے تباہ کار حرمرکزی اسلحہ　(thermonuclear weapon) تیار کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ ہن تک اس طریقہ اُتے بنایا جانے والا سب تو‏ں وڈا بم Tsar Bomba اے جو روس نے تیار کیتا تے اوہدی توانائی 50 میگاٹن ٹی این ٹی اے (اک میگاٹن = دس ارب کلوگرام)۔

ہور ویکھو

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ہائیڈروجن بمب