بنی بویہ

فائل:800px-Buyids1.png

بنی بویہ دی سلطنت 970ء چ (ہلکے نیلے رنگ چ)

خلافت عباسیہ دے عروج دے ویلے 247ھ تک اندلس تے مراکش دے چھوٹے دیس چھڈ کے باقی سارا اسلامی جگ موجودہ پاکستان تے وادی فرغانہ توں لے کے قیروان تک عباسی خلافت دے تھلے سی پر عباسی خلافت دے زوال دے مگروں اس اتحاد دا خاتمہ ہو گئیا تے کئی خود مختار حکومتاں قائم ہو گئیاں جنہاں چ 3 وڈیاں تے قابل ذکر حکومتاں چ بنی بویہ دی حکومت وی شامل سی ۔

حکومت دا قیام

بنی بویہ حکومت

اس ٹبر دا وڈکا ابو شجاع بویہ سی ، چونکہ اس ٹبر دا تعلق ماژندران دے علاقے دیلم نال سی اس لئی بنی بویہ نوں دیالمہ وی آکھئیا جاندا اے ۔ ایہہ اک ایرانی ٹبر سی ۔ اس حکومت دے بانی تن بھراء علی ، حسن تے احمد سن جنہاں نے ترتیب وار عمادالدولہ ، رکن الدولہ تے معز الدولہ دے لقب اختیار کیتے تے ایران تے عراق چ علیحدہ علیحدہ حکومتاں بنائیاں ۔ عماد الدولہ اینہاں دا مرکزی سربراہ سی ۔ اس دے مگروں ایہی حثیت رکن الدولہ نوں ملی تے اس دے مگروں عضد الدولہ تے اس دی اولاد نوں ۔ بغداد تے ایسے ٹبر دے حکمران معز الدولہ نے 334ھ چ مل مارئیا ۔ عراق دا پورا ملک تے خراسان چھد کے باقی ایران بنی بویہ دے قبضہ چ سی ۔ بغداد ، اصفہان تے شیراز بنی بویہ دی سلطنت دے وڈے شہر سن ۔ سلطنت سامانیہ دے زوال مگروں رے وی اینہاں دے قبضے چ آگئیا ۔

مشہور حکمران

بنی ویہ دا دیلمی سپاہی

بنی بویہ دا سب توں مشہور حکمران عضد الدولہ 366ھ توں 372ھ سی ۔ اس دے مگروں بنی بویہ دی حکومت چ انتشار پیدا ہو گئیا ۔ عراق ، رے تے فارس چ بویہی شہزادےآں نے علیحدہ علیحدہ حکومتاں قائم کر لئیاں ، اینہاں چوں رے دی حکومت اس لحاط نال مشہور سی کہ اس دے حکمران فخر الدولہ نوں اک قابل وزیر صاحب ابن عباد مل گئیا سی ۔ صاحب نے 373ھ توں 385ھ تک 12 سال وزارت کیتی اوہ شہرت حاصل کیتی جہڑی خلافت عباسیہ دے ویلے چ برامکہ نے حاصل کیتی سی ۔

خاتمہ

رے دی حکومت دا 420ھ چ سلطنت غزنویہ دے حکمران سلطان محمود غزنوی نے خاتمہ کر دتا ۔ اس دے مگروں 447ھ چ سلجوقیاں نے بغداد تے مل مار کے بنی بویہ دی سلطنت دا ہر تھاں توں خاتمہ کر دتا ۔ بنی بویہ عقیدے دے لحاظ نال شیعہ سن تے محرم دے مہینے چ تعزیہ کڈن تے عاشورہ دیاں رسماں ادا کرن دا آغاز اینہاں دے ای حکمران معزالدولہ دے زمانے توں ہوئیا ۔

علم تے ادب دی سرپرستی

بنی بویہ دے کئی حکمران تے وزیر علم تے ادب دے بوہت سرپرست سن ۔ عضد الدولہ تے صاحب ابن عباد خاص طور تے علم دی سرپرستی چ مشہور سن ۔ عربی بولی دا سب توں وڈا شاعر متنبی ( 910ء توں 960ء) ایسے زمانے چ ہوئیا ۔

10ویں صدی دا بنی بویہ داآرٹ دا نمونہ جہڑا ہن نیویارک دے آرٹ دے میٹرو پولٹن عجائب گھر چ اے

مشہور طبیب تے فلسفی بوعلی سینا (370ھ- 428ھ) وی ایسے زمانے چ سی ، رازی دے بعد ابن سینا سب توڑں وڈا مسلمان طبیب سی ۔ طب تے اس نے جہڑی کتاب لکھی اس دا ناں " القانون" اے تے فلسفے تے جہڑی سب توں وڈی کتاب لکھی اس دا ناں " الشفاء" اے ۔ ایہہ دونے کتاباں عربی بولی چ نیں تے کئی جلداں چ نیں ۔ بعد چ اینہان کتاباں دا لاطینی تے یورپ دیاں دوجیاں بولیاں چ بولی وٹاندرا ( ترجمہ) ہوئیا تے فرانس ، جرمنی تے اٹلی دے تعلیمی ادارےآں چ کافی چر تک ایہہ پڑھائیاں جاندیاں رہئیاں ۔

ایسے ویلے دے سائنسداناں چ ابن الہیشم (345ھ - 430ھ ) دا ناں وی قابل ذکر اے ۔ اوہ بصرہ دا رہن آلا سی تے ابن سینا دا ہم عصر سی ۔ اس نے علم طبیعات تے سائنس دے متعلق کئی کتاباں لکھئیاں ۔ یورپ دے سائنسداناں دا ایہ مننا اے کہ کیمرا جس نظریئے دی بنیاد تے ایجاد ہوئیا اوہ نظریہ سب توں پہلاں ابن الہیشم نے ای پیش اکیتا سی ۔ اس دی کتاب " کتاب المناظر " جس چ اس نے ایہہ نظریہ پیش کیتا سی ، 12ویں صدی چ عربی توں لاطینی چ ترجمہ کیتی گئی تے یورپ دے سائنسداناں نے اس توں فیدہ چکئیا ۔( اس دے اینہاں کمالات دی وجہ توں پاکستان چ نومبر 1969ء چ ابن الہیشم دا جشن ہزار سالہ منائیا گئیا ) ۔ فلسفے دی مشہور کتاب " رسائل اخوان الصفا" وی ایسے دور چ لکھی گئی ۔

بنی بویہ دے اینہاں کارنامےآں دے باوجود اینہاں دا دور حکومت مسلماناں چ عقیدےآں دی کمزوری تے اخلاقی خرابی دا باعث بنئیا ۔ مذہبی تعصب تے فرقہ بندی نے چوتھی صدی ہجری چ مسلماناں چ مضبوطی نال جڑاں پھڑ لئیاں سن ۔ تے عباسی دور دے بر خلاف مختلف عقیدے رکھن آلے علماء آپس چ لڑدے جھگڑدے تے بغداد فرقہ وارانہ فساد دا گڑھ بن گئیا ۔

بارلے جوڑ

• [۱]
• ایرانی انسائیکلوپیڈیا