سدھارتھ گوتم

تتھاگت ،بھگوان
گوتم بدھ
گوتم بدھ مراقبہ وچ ۔
جم	1 ہزاریہ ق م  لمبنی (موجودہ علاقہ نیپال)
وفات	1 ہزاریہ ق م  کشی نگر، اتر پردیش، بھارت
طرز وفات	طبعی موت
رہائش	بھارت نیپال
شہریت	شکیہ
شریک حیات	یشودھرا
اولاد	راہل
والد	شدھودن
والدہ	مایا
بہن/بھائی	نند ،  نندا
عملی زندگی
استاذ	الارا کلاما
تلمیذ خاص	بمبیسار
پیشہ	بھکھّو ،  فلسفی ،  مذہبی بانی ،  مذہبی رہنما ،  لکھاری ،  سماجی مصلح ،  نفسیاتی معالج ،  ماہر نفسیات ،  واعظ
پیشہ ورانہ زبان	ماگدھی ،  پالی ،  سنسکرت
شعبۂ عمل	فلاسفی ،  مت ،  امن ،  سیانف
وجہ شہرت	بانی بدھ مت
تحریک	اشٹانگ مارگ ،  نروان ،  تعرم

بدھا

گوتم بدھ (پیدائش 563 ق م - نروان 483 ق م) اک پرہیزگار سی جس د‏‏ی تعلیمات نے بدھ مت نو‏‏ں پھیلایا ۔

وہ لمبینی وچ 563 ق م وچ اکشواکو خاندان دے کھشتریا شاکیہ قبیلے دے بادشاہ شدھودھن دے گھر پیدا ہويا سی۔ اس د‏ی ماں دا ناں مہامایا سی ، جو کولیا خاندان نال تعلق رکھدی سی، جو اس د‏ی پیدائش دے ست دن بعد فوت ہو گئی، انہاں د‏‏ی پرورش رانی د‏‏ی چھوٹی بہن مہاپراجپتی گوتمی نے کيتی۔ شادی دے بعد 29 سال د‏‏ی عمر وچ ، سدھارتھ نے اکلوندے پہلے پیدا ہوݨ والے بچے راہول تے اپنی بیوی یشودھرا نو‏‏ں چھڈ دتا تے دنیا نو‏‏ں بڑھاپے، موت، دکھاں تے حقیقی الہی علم تو‏ں نجات دلانے دے راستے د‏‏ی تلاش وچ جنگل د‏‏ی طرف چلا گیا۔ رات نو‏‏ں راج پاتھ دا سحر بودھ گیا ( بہار ) وچ بودھی درخت برساں د‏‏ی سخت مشق دے بعداس دے تحت اس نے روشن خیالی حاصل کيتی تے سدھارتھ گوتم تو‏ں بھگوان بدھ بن گئے ۔ مورخ پنڈت کوٹا وینکٹاچلم دے مطابق گوتم بدھ 1887 وچ تے نروان 1807 ق م وچ پیدا ہوئے سن تے بوہت سارے مورخین دا خیال اے کہ ہندوستانی تاریخاں، نسب ناواں تے آثار قدیمہ دے مطابق بدھا نروان د‏‏ی ایہ تریخ ثابت ا‏‏ے۔

سدھارتھ گوتم

سدھارتھ گوتم بدھ (سنسکرت: सिद्धार्थ गौतम बुद्ध) بدھ دھرم دے موڈھی اتے مذہبی گرو سن۔ اوہناں دا جم 567 عیسیٰ مشرق نوں وساکھ پورنماشی نوں لمبنی وچ ہویا۔ اوہناں دی ماں دا نام مہامایا اتے پیؤ دا نام سدھودن سی۔ مہاتما بدھ دا اصلی نام سدھارتھ اتے گوت گوتم سی۔ بدھ مت وچ اوہناں نوں ساکی منی، گوتم، ساکی سہے آدی ناواں نال وی جانیا جاندا اے۔

گوتم بدھ، سدھارتھ گوتم، ساکیہ منی یا صرف بدھ اتلے ھندستان دا اک روحانی بندہ سی جینے بدھ مت دی نیو رکھی۔ بدھ لوک اوہنوں اپنے ویلے دا بدھا کیندے نیں۔ اودا ناں سدہارتھ گوتم سی۔ اونوں شاکیہ منی وی کیا جاندا اے۔ سدہارتھ 563 ق م چ نیپال دے اک نکے دیس کپل وستو دی نگری لمبنی چ جمیا۔ اودے پیو دا ناں راجہ سدودھنا سی تے ماں دا ناں مایادیوی سی۔ کیا جاندا اے اودھے جمن تے ای اودھی ماں مر گئی سی۔ سیانے لوکاں نیں اونوں ویکھ کے آکھیا سی کہ گوتم یاں تے بہت وڈا راجا بنے گا یا بڑا نیک انسان۔ گوتم نے ٹھاٹھ آلا جیون گزاریا اودھے پیو نے اونھوں مزہبی پڑھائی دے نیڑے نا جان دتا گوتم نوں اودھی ماسی نے پالیا۔

گوتم بدھ نو‏‏ں بدھا تے بدھ دے ناں تو‏ں وی پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں دا اصل ناں سدھارتھ سی۔ ایہ 563 ق م یا 480 ق م وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا باپ اک ریاست، جو علاقہ ہن موجودہ نیپال وچ شام‏ل اے، دا راجا سی اس ریاست نو‏‏ں کپل وستو کہیا جاندا سی۔ گوتم بدھ بدھ مت مذہب دے بانی نيں۔

16ویں ورے اودھا ویاہ یشودھرا نال کر دتا گیا اودھے پیو نے ہر چیز دے دتی سی پر گوتم سوچدا سی کہ دولت ای جیون دا انت نئی اے۔ 29ویں ورے اوہ اپنے کعروں نکلیا تے اونھے پہلی واری لوکاں نوں دکھاں چ ویکھیا اودھے نال اودھا نوکر چنا وی سی۔ جگ دے دکھاں نوں ویکھ کے اودھا دل ٹٹ گیا تے اونھے بڑھاپے روگ تے موت توں بچن لئی جگ توں دور رہن دا سوچیا۔ اک رات گوتم اپنے نوکر چنا تے اپنے گھوڑے کنتھکا نال اپنے کعروں نکل گیا۔ اوہ مگدہ دیس وچ آگیا تے بھیک منگن لگ گیا پر اونھوں پچھان لیا گیا اوتھوں دے راجا نے اونھوں راجا بنان دی کوشش کیتی پر اوہ نہ منیا۔ کج گرواں نال اونھے ویلا لنگایاتے اونھاں دی راہ تے ٹریا مگر اونھوں چین نہ آیا۔ پنج سنگیاں نال اونھے بوت ای سادھا جیون گزارنا ٹوریا ۔ بوت زیادہ سوچن توں بعد اونھوں نروان لب گیا۔ گوتم دے نیڑے سکون وشکارلے رستے تے چلن نال ای لبدا اے۔ اے سوچ آن توں بعد اونھے اوکھی زندگی چھڈ دتی۔ اک پنڈ دی کڑی سجاتا اودھے آستے ددھ تے چول لے کے آئی جیڑے اونھے لے کے کھا لۓ۔

اوہ گیا نگر چ اک پپل دے رکھ تھلے بے گیا سوں کھادی کہ جدوں تک اودھے سوالاں دا جواب نئیں لبے گا اوہ نئیں اٹھے گا۔ 49 دناں دی سوچ بچار توں بعد اونھوں راہ لب گیا اونھوں نروان مل گیا۔ اس ویلے اونھے سوچیا دکھاں دی اصل وجہ جہالت اے۔ جمنا دکھ اے، بڑہاپا دکھ اے بیماری دکھ اے بری چیز نوں پانا دکھ اے تے چنگی چیز دا دور جانا دکھ اے۔

دکھاں توں بچن لئ اٹھ راہ نیں: ٹھیک ویکھنا، ٹھیک نیت، ٹھیک گل بات، ٹھیک جیون، ٹھیک کم،ٹھیک کوشش، ٹھیک سوچ تے ٹھیک توجہ۔،

کئی لوک کپل وستو، نیپال نوں بدھ دی جمن تھاں مندے نیں۔ ہور ہونوالیاں تھانواں وچ لمبینی اجکل دا نیپال، کاپلسیوارہ اوڑیسہ اکل دا ہندستان تے پپراہوا، اترپردیش اجکل دا ہندستان وی مندے نیں۔

بچپن

گوتم دے جم توں صرف اکّ ہفتہ بعد ہی اوہناں دی ماں دا انتقال ہو گیا۔ اوہناں دے پالن پوشن دی ذمہ واری ماسی پرجاپتی گوتمی نوں سونپی گئی، جو گوتم دی متریئی ماں وی سی۔ ہمالیہ پربت دے ترائی دیس وچ چھوٹے جہے راج دے ساشک پیؤ اپنے اکلوتے پتر گوتم نوں اکّ مہان راجا بناؤنا چاہندے سن پر گوتم روحانی معاملیاں وچ ودھیرے دلچسپی رکھدا سی۔

جیون

سدھارتھ گوتم شاکیہ منی قبیلے دے آگو سدھودھن دا پتر سی جسدا راجگڑھ کپلوستو سی۔ ایس راج نوں بدھ دے جیون وچ ای اک وڈی ہوندی سرکار کوسالہ نے اپنے نال رلا لیا۔ گوتم اوہد ٹبر ناں سی۔ اوہدی ماں دا ناں مایا دیوی سی۔ سدھودھن دی ٹبری اک کولی شہزادی سی۔ اکواری سفنے وچ مایا دیوی نے ویکھیا جے اک چٹے ہاتھی نے اپنے سنگ اوہدی وکھی وج واڑے نیں تے دش مہینے مگروں سدھارتھ جمدا اے۔ شاکیہ رواج توں، گابھن ہون مگروں مایا دیوی اپنے پیو دے گھر چل جاندی اے پر اوہدا پتر جاندے ہوۓ راہ وچ اک پھلواری اندر سل دے رکھ تھلے ہوندا اے۔

بدھ دا جمن دہاڑھ سارے بدھ نوں منن والے دیساں وچ خوشی دیہاڑہ منیا تے منایا جاندا اے۔ بدھ جمن دیہاڑے نوں پورمیما کیا جاندا اے جے ایہ ریت اے جی بدھ پورے چن والے دن جمیا سی۔ کئی اوہ گل کیندے نیں جے بدھ دی ماں اوہدے جمن دیہاڑے مر جاندی اے تے کج دی سوچ اے جی اوہ کج دن مگروں یا اک ہفتے مگروں مری۔ نیانے دا ناں سدھارتھ رکھیا گیا جیدا مطلب سی 'جینے اپنا کم لبھ لیا'۔ سدھودہن اک پشتینی راجہ سی۔ پرانیاں لکھتاں وچ اندا اے جے گوتم نوں اپنے روجی مزہب بارے چوکھا پتہ نہیں سی جس باہجوں اوہنوں انسانی حالت د کھوج بارے ہڑک اٹھی۔ اوس ویلے دا ہندستان نکے نکے نگری راجاں وچ ونڈیا ہویا سی۔ بدھ اک شاہی ہندو ٹبر وج جمیا سی تے اوہدی ماسی مہا پجاپتی نے اوہنوں پالیا سی۔ نکے ہوندے توں ای اوہ شہزادیاں دا جیون لنگھا ریا سی اوہدے لئی موسم دے حساب نال تن گھر سن رہن لئی۔ اوہدے پیو نے اوہنوں اک وڈا بادشاہ بنان لئی مذہبی پڑھائی توں دور رکھیا تے انسانی دکھاں بارے اوہنون پتہ نہ لگن دتا۔ جدوں اوہ 16 ورے دا ہویا تے اوہدے پیو نے اوہد ویا اک شہزادی یشودھرا نال کرا دتا تے اوہناں دا اک پتر راہول وی ہویا۔ سدھارتھ بارے کیا جاندا اے جے اوسنے 29 ورے کپل وستو وج لنگھاۓ تے اوہدے پیو نے دنیا دی کسی شے دی اوہنوں تھوڑ نہ ہون دتی پر بدھ لکھتاں ایہ دسدیاں نیں جے اوہدی ایہ سوچ سی جے پیس تے شیواں ای جیون دا انت نہیں۔

اوہدی عام جیون کہانی باہجوں 29 وریاں دا سی او جدوں اوہنے لوکاں نوں ملن لئی اپنے گھر نوں چھوڑیا۔ اوہدے پیو دی ایہ چنتا سی جے اوہ کسے روگی، بڈھے تے دکھی نوں نہ ملے پر اپنے پند وچ اوہنوں اک بڈھا دسیا۔ اوہنے اپنے سنگی نوکر چن نوں ایس بارے پچھیا تے چن نے دسیا جے سارے لوک بڈھے ہوجاندے نیں۔ ایس تے شہزادے نیں اپنے گھر توں باہر ہور وی پھیرے پاۓ تے اوہنوں اک روگی، اک سڑدی لاش تے اک جوگی دسیا۔ ایہناں گلاں نے اوہدا بڑا جی دکھایا تے اوہنے روگ، بڑھاپے تے موت تے جوگ نال جتن دا سوچیا۔ اوہ اکدن اپنے نوکر چانڈکا نال اپنے گھوڑے کنتھک تے بیٹھ کے اپنے محل تے راج نوں چھڈ کے منکنوالا بن جاندا اے تے 'دیوتاواں نے اوہدے گھوڑے دے پیراں دی واز ناں نکلندتی تاں جے اوہدے چوکیداراں نوں اوہدے جان دی دس ناں پوے۔

گوتم پہلے راجگیر جاندا اے تے اوتھے منگ کے گزارہ کردا اے۔ اوتھے اوہنوں راجہ امبیسار دے جنے پشان لیندے نیں تے بادشاہ نوں اوہدی کھوج دا پتہ چلدا اے تے اوہ گوتم نوں اپنا راج دندا اے پر گوتم ایہ گل نہیں مندا پر ایہ وعدھ کردا جے اوہدی کھوج پوری ہون تے اوہ اوہدی سلطنت مگدھ وچ سب توں پہلے آویگا۔ اوہنے راجگیر چھڈیا تے یوگا دے گروواں نال یوگا کرن لگ گیا۔ اوہدے الارا کلما دے گنی ہون تے اوہنوں کلما نے اپنے مگروں گرو بنن دا آکھیا پر گوتم دا دل ایس توں بھر گیا تے اوہ اک ہور گرو رام پڈاکا دا شگرد بن گیا۔ اوس دے گناں دے انت تے جان مگروں اوہنوں گرو دا وڈا چیلا بنن دا آکھیا گیا پر اوہنے فیر نہ کردتی تے اگے ٹر پیا۔

سدھارتھ تے اوہدے 5 سنگی اک سادھو کندنیا دی آکوی وچ جوگ دے اگلے پینڈے تے چڑھدے نیں۔ ایہ اپنے آپ نوں چانن دین لئی دنیا دیاں شیواں توں دور لے جاندے نیں۔ اوہ پورے دن لئی صرف اک روٹی یا گری تے گزارا کردے نیں۔ پکھ ہتھوں اوہ مرن لگدا اے تے دریا وچ نہاندیاں ہویاں ڈبن لگدا اے۔ گوتم اپنے رستے بارے سوچدا اے تے اوہنوں یاد آندا اے اپنے پیو دا فصل دی رت دا مڈھ رکھن دا ویلہ۔ اوہ تیآن دی سکھی تے سکون والی تھاں لبھ لیندا اے۔

پرانیاں بدھ لکھتاں وچ ایہ آندا اے جے گوتم نے دھیان نال سوچ نوں سچ جانن دا ٹھیک راہ منیا پر اوہ انت تے وشکارلے راہ تے اپڑیا جیہڑا اپنے آپ نوں تکلیف وج پان تے اپنے آپ نوں مزے وج رکھن دا راہ سی۔ پکھ کٹن دے ویلے چوں لنکھن مگروں اک پنڈ دی کڑی سجاتا اوہدے لئی دد والے چول لیاندی اے۔ ایہ سوچ اوہنوں اک پپل دے رکھ تھلے آندی اے جیہڑا گیا ہندستان وچ اے۔ 49 دناں تک سوج وچار کرن مگروں 35 وریاں دا سی اوہ جدوں اوہدے راز کھلے تے اوہ بدھ اخوایا۔ ایہ کم چن دے 5ویں یا 12ویں مہینے وج ہویا۔ بدھ سوچاں ایہ کیندیاں نیں جے اوہدے بدھ بنن تے اوہناں دکھاں دیاں ساریاں وجہاں پتہ چلیاں تے ایہناں نوں مکان دے ضروری راہ وی دسے۔ ایہ کھوجاں چار ودھیا سچ اخواندے نیں تے ایہ بدھ دیاں گلاں دا ست نیں۔ ایہناں تے چل کے کوئی جنا ازادی دی وڈی تھاں نروان جت سکدا اے۔ نروان بدھ دے نیڑے پورے سنتوخ دی تھاں اے جتھے اک جنا انپڑھی، لالچ تے کرودھ تے رلدیاں گلاں توں بچدا اے۔ نروان دنیا دا انت اے جتھے کوئی سوج دی ولگن نہیں رہ جاندی۔ ایس جیون نال بدھ دیاں دس اچیچیاں گلاں وی آجاندیاں نیں۔

بدھ بنن مگروں گوتم دو بپاریاں ٹپوسا تے بھالیکا نال ملدا اے تے ایہ اوہدے پہلے چیلے بندے نیں۔ بدھ اوہناں نوں اپنے سر دے وال دیندا اے تے ایہ وال کیا جاندا اے رنگون برما دے اک پگوڈا وچ پۓ نیں۔ بدھ اسیتا تے اپنے پرانے گروواں الارا کلاما تے اڈاکا راماپتا نوں ملنا چاہندا اے پر اوہ اودوں تک مر چکے سن۔ اوہ فیر بنارس دے نیڑے سارناتھ جاندا اے تے اوتھے اوہ دھرم چکر دا مڈھ رکھدا اے۔ ایتھے اوہ رل کے بدھ بھکشوواں دی پہلی سنگت 'سنگھ' دا مڈھ رکھدے نیں۔ ایہ 5 رل کے ارہنٹ اخواے کجھ چر مگروں یاسا اپنے 40 یاراں نال ایہناں نال رلدا اے تے ایہ 60 ارہنٹ بن جاندے نیں۔ کپاسا ناں دے 3 بھرا ایس سنگھ نال نال رلدے نیں تے اوہناں دے چیلے وی آرلدے نیں تے اینج سنگھ گنتی 1000 تک جا اپڑدی اے۔ اپنے جیون دے اگلے 45 ورے بدھ گنگا ویہڑے وچ جیدے وج اجکل دے اتر پردیش، بہار تے نیپال آندے نیں اپنے مت دا پرچار کردا ریا۔ اوہ امریاں توں لے کے غریباں تک سب کول گیا۔ مڈھ توں ای بدھ مت وچ کسے زات تے اچی نیویں پدھر دی تھاں نہیں سی۔ ایہ اوس ویلے دے رواجی مت ہندو مت توں وکھ سی۔ اوہنے اوس ویلے گنگا ویہڑے وج بولی جانوالی عام بولی پالی وج ای گلان کیتاں ۔ سنگھ دے لوکاں نے پورے دیس وج نویں مت دے پرچار لئی جانا شروع کیتا۔ اوہ مینہ پین دے چار مہینے جنگلاں یا اپنے سنگراماں وچ ریندے۔ ایہ ویلہ وسنا اخواندا اے۔ پہلی وسنا بنارس وچ لنکھائی گئی جتھے ایہدا پہلا سنگھ بنایا گیا سی۔ گوتم نے مگدھ دے راجگڑھ راجگیر جاندا تے بمبیسار نوں ملن دا اپنا وچن پورا کیتا۔ ایس پندھ وچ سریپتا تے میوڈگلیانا نوں اساجی بدھ بناندا اے۔ ایہ اگے چل کے بدھ دے وڈے چیلے بندے نیں۔ بدھ اگلے تن موسم اوتھے ای لنگھاندا اے۔

سدھودن نوں جدوں اپنے پتر دے بدھ بنن دا پتہ لگدا اے تے اوہ اوہنوں بلان دے سنیہے کلدا اے۔ پہلے نو سدے لے کے آنوالے اوہدے کول ای وس جاندے نیں تے ارہنٹ بن جاندے نیں۔ دسواں اوہدا نکے ویلے دا یار سی دے سنیہے تے بدھ اپنے دیس کپل وستو ول ٹردا اے۔ اوہ پیدل جاندا اے۔ اوہ اپنے بدھ بنن دے دو ورے مگروں جاریا سی اپڑن وچ 2 مہینے لگ گۓ۔ اوہدی واپسی تے محل وچ دن دے کھانے دا بندوبست کیتا گیا تے مگراں بدھ دے پرچار تے اوہدا پیو تے شاہی ٹبر دے کئی لوک بدھ مت ول ہوجاندے نیں۔ اپنیاں ساک سوانیاں دے آکھن تے اوہنے سوانیاں نوں وی بدھ مت وج تھاں دتی اُتے اوہناں لئی کج گل ونایا دے ناں توں وکھ رکھیاں۔

اوہ 563 عیسوی دے درمیان نیپال وچ شکیہ جمہوریہ دے اودو‏ں دے راجگڑھ کپیلا واستو دے نیڑے لومبینی وچ پیدا ہوئے۔ لومبینی جنگل نیپال دے ترائی علاقے وچ کپل وستو تے دیودہ دے درمیان، نوتنوا اسٹیشن تو‏ں 8 میݪ مغرب وچ ، رکمنڈی نامی جگہ دے نیڑے واقع سی۔ کپل وستو د‏‏ی ملکہ مہامایا دیوی نو‏‏ں نیہر دیودہ جاندے ہوئے درد درد ہويا تے اوتھ‏ے اس نے اک لڑکے نو‏‏ں جنم دتا۔ بچے دا ناں سدھارتھا رکھیا گیا۔ گوتم گوتر وچ انہاں د‏‏ی پیدائش د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں گوتم وی کہیا جاندا سی۔ کھشتری بادشاہ شدھودھناس دے والد سن ۔ روايتی لیجنڈ دے مطابق، سدھارتھ د‏‏ی ماں اس د‏ی پیدائش دے ست دن بعد انتقال کر گئی۔ اس د‏ی پرورش اس د‏ی خالہ تے شدھودھن د‏‏ی دوسری ملکہ مہاپرجاوندی (گوتمی) نے کيتی۔ شیر خوار دا ناں سدھارتھا رکھیا گیا، جس دا مطلب اے "وہ جو سدھی نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی پیدا ہويا اے "۔ پیدائش د‏‏ی تقریب دے دوران، بابا سیر آسیندا نے اپنے پہاڑی گھر تو‏ں اعلان کيتا - بچہ یا تاں اک عظیم بادشاہ یا عظیم مقدس رہنما بن جائے گا۔ [18] شدودھن نے پنجويں دن ناں رکھنے د‏‏ی تقریب منعقد د‏‏ی تے اٹھ برہمن علماء نو‏‏ں مستقب‏‏ل پڑھنے دے لئی مدعو کيتا۔ سب نے اک ہی دوہری پیشین گوئی د‏‏ی کہ بچہ یا تاں وڈا بادشاہ بنے گا یا وڈا مقدس آدمی۔ [18] مہاراجہ اشوکا جنوبی وسطی نیپال وچ واقع لومبینی دے مقام پرتیسری صدی ق م وچ بدھ د‏‏ی پیدائش د‏‏ی ياد وچ اک ستون کھڑا کيتا گیا سی۔ تھیرواڈا ملکاں وچ بدھ دا یوم پیدائش وڈے پیمانے اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ [18] سدھارتھ دا ذہن بچپن تو‏ں ہی ہمدردی تے مہربانی دا ذریعہ سی۔ اس دا تعارف انہاں د‏‏ی مڈھلا جیون دے کئی واقعات تو‏ں معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ گھوڑےآں د‏‏ی دوڑ وچ جدو‏ں گھوڑے دوڑ رہے ہُندے تے انہاں دے منہ تو‏ں جھگ نکلنے لگتی تاں سدھارتھ ایہ جاݨدے ہوئے کہ اوہ تھک چکے سن تے اوہ جِتی ہوئی گیم ہار جاندے۔ کھیلاں وچ وی سدھارتھ خود ہارنا پسند کردے سن کیونجے اوہ کسی نو‏‏ں شکست دیندے ہوئے تے کسی نو‏‏ں اداس کردے نئيں دیکھ سکدے سن ۔ سدھارتھ ہنس د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچیا جسنو‏ں اس دے چچا زاد بھائی دیودت نے تیر تو‏ں زخمی کر دتا تے اس د‏ی جان بچائی۔

تعلیم تے شادی

سدھارتھ نے نہ صرف گرو وشوامتر تو‏ں ویداں تے اپنشداں دا مطالعہ کيتا بلکہ اس نے بادشاہی تے جنگ دے بارے وچ وی سکھیا۔ کشتی، گھڑ دوڑ، تیر اندازی تے رتھ چݪاݨ وچ کوئی اس دا مقابلہ نئيں کر سکدا۔ سولہ سال د‏‏ی عمر وچ سدھارتھ د‏‏ی شادی دھی یشودھرا نال ہوئی۔ اوہ یشودھرا دے نال موسماں دے مطابق اپنے والد دے بنائے ہوئے محل وچ تے تمام تر لذتاں دے نال رہنے لگا، جتھے اس دا پُتر راہول پیدا ہويا۔ لیکن شادی دے بعد اس دا دماغ خاموشی وچ چلا گیا تے مناسب خوشی تے سکو‏ن د‏‏ی خاطر اس نے اپنے گھر والےآں نو‏‏ں چھڈ دتا۔

دنیاوی معاملیاں ‘چ دھیان لگاؤن لئی گوتم دا ویاہ 16 سال دی عمر وچ سندر شہزادی یشودھرا نال کر دتا گیا مگر پھر وی انھا دا من روحانی گلاں ول ہی لگا رہا۔ گھر وچ اکّ پتر نے جم لیا، جس دا نام راہل (مطلب-بندھن) رکھیا گیا، کیونکہ گوتم اس نوں نواں بندھن سمجھدے سن۔

حالات

اب تو‏ں تقریباً 25 سو برس پیشتر قدیم برہمناں دے عہد دے اختتام اُتے کوشل د‏‏ی طاقتور سلطنت دے کچھ مشرق وچ ساکیہ کشتری آباد سن ۔ ایہ اک چھوٹی سی قوم سی۔ سدھوون انہاں دا راجا سی۔ کپل وستو اس د‏ی راجدھانی سی۔ ایہ شہر بنارس تو‏ں سو میݪ دے نیڑے شمال وچ واقع سی۔ سدھوون وڈا بہادر جنگجو راجا سی تے چاہندا سی کہ میرے بعد میرا پُتر گوتم وی ایسا ہی بہادر تے جنگجو ہوئے۔ اس نے اسنو‏ں سپہ گری دے سب فن سکھائے مثلاً نیزہ بازی، تیر اندازی تے شمشیر زنی۔ گوتم جدو‏ں 18 برس دا ہويا تاں اک خوبصورت شہزادی مسماۃ یشورا تو‏ں اس د‏ی شادی ہوئی تے شادی دے دس سال بعد انہاں دے ہاں اک لڑکا پیدا ہويا۔ گوتم جدو‏ں پيدا ہويا تاں نجومياں نے اس دے باپ كو بتايا سی كہ ایہ بچہ وڈا ہو كر يا تاں بادشاہ بنے گا يا فیر سادھو مگر جو وی بنے گا اس جيسا دنيا ميں كوئی تے نہ ہوئے گا۔ جے بادشاہ ہويا تاں بہت وڈا بادشاہ ہوئے گا تے جے سادھو بنا تاں رہندی دنيا تک اس دا ناں رہے گا۔

اس لئی اس دے باپ نے اس كو بادشاہ بنانے دے لئی اسنو‏ں سپہ گری دے سب فن سکھائے مگر قدرت نے سدھارتھ نون سادھو بنانا سی۔

گوتم بچپن ہی تو‏ں غور و فکر تے سوچ بچار وچ رہیا کردا سی۔ بولی دا مٹھا تے دل دا نرم سی۔ تمام مخلوقات اُتے ترس کھاندا تے رحم کردا سی۔ شکار نو‏‏ں چلا اے تیر چلے اُتے چڑھا ہويا اے شست لگیا لی اے، کچھ کچھ کمان وی تان لی اے، مگر دیکھدا اے کہ بھولا بھالا ہرن بے خبر بے کھٹکے ننھے ننھے دنداں تو‏ں پتلی پتلی گھاہ د‏‏ی پتیاں کھا رہیا اے بس اوتھے کمان نو‏‏ں چھڈ دتا اے تے فکر وچ ڈُبیا ہويا اے ! افسوس! اس معصوم جانور نے میرا کيتا بگاڑا اے ؟ ایہ کسی نو‏‏ں ستاندا اے جو وچ اسنو‏ں ماراں؟ تیر ترکش وچ ڈال لیا ا‏‏ے۔ تے واپس گھر چلا گیا ا‏‏ے۔ گھڑ دوڑ وچ شام‏ل اے، گھوڑے نو‏‏ں ہويا کر رکھیا اے، اغلب اے کہ بازی جتے گا مگر منزل اُتے پہنچنے تو‏ں ذرا پہلے گھوڑے دے ہانپنے تے زور زور تو‏ں سانس لینے د‏‏ی طرف دھیان جا پيا اے، بس اوتھے رک گیا اے تے پشیمان اے افسوس! کيتا تفریح د‏‏ی خاطر اس بے گناہ وفادار جانور نو‏‏ں ایسا ستانا روا اے ؟ تفریح جائے مگر گھوڑے نو‏‏ں دکھ دینا واجب نئيں اے ـ گھڑ دوڑ تو‏ں علاحدہ اے تے گھوڑے نو‏‏ں چمکاردا دلاسا دیندا اک طرف لے گیا ا‏‏ے۔

اک روز بہار دے موسم وچ باپ نے کہیا کہ آؤ باہر چلو، دیکھو درختاں تے کھیتاں اُتے کيتا جوبن چھایا ہويا ا‏‏ے۔ باپ پُتر آہستہ آہستہ چلے جاندے سن جدھر دیکھدے سن بہار دا عالم سی۔ باغ ہی باغ نظر آندے سن ۔ کونٹاں چل رہی سی۔ زمین اُتے ہری ہری گھاہ دا فرش سی۔ ہری بھری کھیتیاں لہلہا رہی سی۔ درختاں د‏‏یاں شاخاں میوے دے بجھ تو‏ں جھکيتی جاندی سی۔ گوتم اس منظر نو‏‏ں دیکھ ک‏ے بہت خوش ہويا۔ فیر کيتا دیکھدا اے کہ اک کسان ہݪ چلا رہیا اے بیل کمزور اے اس د‏ی پیٹھ اُتے زخم ا‏‏ے۔ کسان تک تک کر رہیا اے تے اسنو‏ں لکڑی تو‏ں مارے چلا جاندا اے تے بیل اے کہ بچارا درد دا ماریا بیٹھیا جاندا ا‏‏ے۔ فیر کيتا دیکھیا کہ باز نے کبوتر اُتے جھپٹا ماریا تے اسنو‏ں کھا گیا۔ اگے ودھ ک‏ے ايس‏ے قسم د‏‏ی اک ہور گل دیکھی۔ اک کبوتر مکھیاں اُتے ٹھونگ ماردا اے تے دانے تو‏ں چبا رہیا ا‏‏ے۔ انہاں سب گلاں نے باغ تے بہار دے تماشے دا مزہ تلخ کر دتا۔ دل وچ ایہ خیال آیا کہ دنیا ہیچ اے جی دا بیری جی ا‏‏ے۔ کیويں دا تماشا؟ چل اپنے گھر۔

اس دے کچھ دناں بعد گوتم نے خواب وچ دیکھیا کہ اک مرد پیرانہ سال اے جو بڑھاپے د‏‏ی کمزوری تو‏ں نہ چل سکدا ا‏‏ے۔ نہ کھڑا ہو سکدا اے تے کوئی خواب ہی وچ گوتم تو‏ں کہندا اے کہ اک دن تاں وی ایسا ہی بوڑھا تے بے کس ہو جائے گا۔ فیر دیکھیا کہ کوئی بیمار اے درد تو‏ں کراہ رہیا اے تے اوہی آواز کہ رہی اے کہ اے گوتم! اک دن تاں وی بیمار ہوئے گا تے ايس‏ے طرح درد تو‏ں کراہے گا۔ فیر دیکھیا کہ اک شخص زمین اُتے پيا اے، موت تو‏ں ٹھنڈا ہو چکيا اے تے جسم دے اعضا لکڑی د‏‏ی طرح سخت ہو چکے نيں تے اوہی آواز کہہ رہی اے کہ گوتم! اک دن تینو‏ں وی مرنا ا‏‏ے۔

اس دے کچھ عرصے بعد گوتم ماں، باپ، بیوی، بچے، راج پاٹ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے گھر تو‏ں نکل گیا۔ ہن اس د‏ی عمر 30 سال دے نیڑے سی۔ اپنے لمبے لمبے بال، جداں کہ کشتری رکھیا کردے سن، منڈوا ڈالے۔ محلےآں وچ جو قیمتی لباس و زیورات پہنا کردا سی اتار دتے تے فقیراں دے تو‏ں پھٹے پرانے چیتھڑے پہن لئی۔ ست برس تک بن وچ جوگ اختیار ک‏ر ک‏ے اس فکر و تلاش وچ پھرا کہ دنیا وچ جو دکھ درد تے گناہ اے اس تو‏ں کس طرح رہائی ہوئے۔ راجگڑھ دے نیڑے جو مگدھ د‏‏ی راجدھانی سی، جنگل وچ دو برہمن عبادت گزار رہندے سن ۔ گوتم انہاں دے پاس گیا لیکن اوہ اسنو‏ں دنیا دے غم و اندوہ تو‏ں بچنے تے سچی خوشی حاصل کرنے د‏‏ی راہ نہ بتا سک‏‏ے۔ فیر پٹنہ تو‏ں جنوب نو‏‏ں گیا دے پاس گھنے جنگلاں وچ چلا گیا۔ 6 برس برابر تپسیا (بمعنی عبادت/ریاضت) کی، فاقے کيتے تے جسم نو‏‏ں ماریا۔ آخر معلوم ہويا کہ ابدی خوشی حاصل کرنے دا طریقہ ایہ وی نئيں ا‏‏ے۔ بدھ گیا دا مندر اس گل د‏‏ی يادگار اے کہ ایتھ‏ے گوتم بدھ نے 6 برس تپسیا د‏‏ی سی۔

آخر اوہ دن آیا کہ گوتم بدھ نے راحت و تسکین حاصل کيتی۔ گوتم بدھ گيا ميں اک املی دے پیڑ دے تھلے دھیان دھرے بیٹھیا سی، اس دے دل وچ اک قسم د‏‏ی روشنی محسوس ہوئی، دل نو‏‏ں اطمينان سا آگيا۔ معلوم ہو اکہ فاقے تے جسم نو‏‏ں ایذا دینے تو‏ں کچھ نئيں ہُندا۔ دنیا تے عقبی، وچ خوشی تے راحت حاصل کرنے دا طریقہ ایہ اے کہ نیک تے پاک زندگی بسر کر۔ سب اُتے رحم کر تے کسی نو‏‏ں مت ستا۔ گوتم نو‏‏ں یقین ہو گیا کہ نجات دا سچا راستہ ایہی ا‏‏ے۔

اب گوتم نے بدھ یعنی عارف دا لقب اختیار کیتا، بن تو‏ں نکلیا تے دنیا د‏‏ی تعلیم و تلقین د‏‏ی غرض تو‏ں دیس بدیس پھرنا شروع کيتا۔ پہلے کاشی یعنی بنارس پہنچیا۔ ایتھ‏ے مرد عورت سب نو‏‏ں دھرم سنایا۔ تن مہینے دے قیام وچ 60 چیلے جمع کيتے تے انہاں نو‏‏ں روانہ کيتا کہ جاؤ ہر طرف دھرم دا چرچا کرو۔ فیر راج گڑھ گیا۔ ایتھ‏ے راجا پرجا سب اس دے دھرم دے پیرو بنے۔ فیر کپل وستو وچ گیا جتھے اس دا بوڑھا باپ راج کردا سی، وطن تو‏ں رخصت ہوݨ دے وقت اوہ راج پُتر(شہزادہ) سی، ہن جو واپس آیا تاں زرد لباس' ہتھ وچ کاسئہ گدائی، سر منڈا جوگی سی، باپ، بیوی، بیٹے تے ساکیہ قوم دے سب مرد عورتاں نے اس دا وعظ سنیا تے چیلے ہو گئے۔ اس دے 45 برس دے بعد یعنی 80 برس د‏‏ی عمر تک بدھ دیو نے جابجا فیر کر اپنے مت نو‏‏ں پھیلایا۔ اس طرح تو‏ں سارا مگدھ تے کوشل یعنی بہار تے صوبہ جات متحدہ آگرہ و اودھ وچ ایہ مت عام ہو گیا۔

دنیا توں بیزاری

سدھارتھ دا مہابھنشکرمن ( رابندر ناتھ ٹیگور نے پینٹ کيتا سی )

بادشاہ شدھودھن نے سدھارتھ دے لئی لطف اندوزی تے عیش و عشرت دا بہت انتظام کيتا۔ تن موسماں د‏‏ی مالیت دے تن خوبصورت محلات بنائے۔ رقص، موسیقی تے تفریح ​​کا تمام سامان اوتھ‏ے جمع سی۔ غلاماں تے لونڈیاں نو‏‏ں اس د‏ی خدمت وچ رکھیا جاندا سی۔ لیکن ایہ سب چیزاں سدھارتھ نو‏‏ں دنیا وچ جکڑے نہ رکھ سکن۔ موسم بہار وچ اک دن سدھارتھ باغ وچ سیر دے لئی گیا۔ اس نے سڑک اُتے اک بُڈھے آدمی نو‏‏ں دیکھیا۔ اس دے دانت ٹوٹے ہوئے سن، بال سفید ہو چکے سن، جسم ٹیڑھا سی۔ ہتھ وچ چھڑی پکڑے اوہ دھیرے دھیرے کانپتے ہوئے سڑک اُتے چل رہیا سی۔ دوسری بار جدو‏ں کمار باغ وچ سیر دے لئی گئے تاں اک مریض انہاں د‏‏ی اکھاں دے سامنے آگیا۔ اس د‏ی سانساں تیز ہو رہی سی۔ کندھے ڈھیلے پے گئے سن ۔ بازو خشک سن ۔ پیٹ پھولا ہويا سی۔ اس دا چہرہ پیلا پے گیا سی۔ اوہ وڈی مشکل تو‏ں دوسرے د‏‏ی مدد تو‏ں چݪݨ دے قابل سی۔ تیسری بار سدھارتھ نو‏‏ں بیئر ملا۔ چار آدمی اسنو‏ں لے جا رہے سن ۔ پِچھے بوہت سارے لوک سن ۔ کچھ رو رہے سن، کوئی سینہ پیٹ رہے سن، کوئی اس دے بال کھچ رہیا سی۔ انہاں مناظر نے سدھارتھ نو‏‏ں بہت پریشان کيتا۔ اس نے سوچیا، 'افسوس جوانی پر، جو زندگی نو‏‏ں چوس لیندی ا‏‏ے۔ صحت د‏‏ی خرابی جو جسم نو‏‏ں تباہ کر دیندی ا‏‏ے۔ ہائے زندگی جو اِنّی جلدی اپنا باب مکمل ک‏ے لیندی ا‏‏ے۔ کيتا بڑھاپا، بیماری تے موت ہمیشہ ایداں دے ہی رہے گی، سومیا؟ جدو‏ں کمار چوتھ‏ی بار باغ وچ سیر دے لئی گیا تاں اس نے اک راہب نو‏‏ں دیکھیا۔ دنیا دے تمام احساسات تے خواہشات تو‏ں آزاد، خوش دل سنیاسی نے سدھارتھ نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ تاں اس نے اک راہب نو‏‏ں دیکھیا۔ دنیا دے تمام احساسات تے خواہشات تو‏ں آزاد، خوش دل سنیاسی نے سدھارتھ نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ تاں اس نے اک راہب نو‏‏ں دیکھیا۔ دنیا دے تمام احساسات تے خواہشات تو‏ں آزاد، خوش دل سنیاسی نے سدھارتھ نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔

سچ دی کھوج

شہزادہ گوتم نے اکّ وار رتھّ وچ بیٹھ کے سیر کردے ویلے بڈھے آدمی، روگی اتے مردے نوں دیکھ کے ایہہ تجربہ کیتا کہ دنیا دکھاں دا اتے مصیبتاں دا گھر اے اتے جم لین والا کوئی وی انسان بڈھاپے، بیماری اتے موت توں نہیں بچ سکدا۔ پھر گوتم نے اکّ پرسنّ چتّ سنیاسی دیکھیا، جو جیون اتے مرن دے بندھناں توں مکتی حاصل کرن لئی دنیا تیاگ کے سچ دی کھوج وچ لگا ہویا سی، ایہناں چار سمتاں دا گوتم بدھ دے من ‘تے اینا ڈونگا اثر پیا کہ اوہناں نے سچے علم دی کھوج لئی گھر نوں تیاگن دا درڑھ عزم کر لیا۔

اک رات گوتم اپنے پتر، بیوی اتے محل نوں چھڈّ کے اپنے گھوڑے کنتھک ‘تے سوار ہو کے سچائی دی کھوج وچ چپ چاپ گھروں چلے گئے۔ یوگ گرو دی بھال ‘چ پہلاں راج سیارہ شہر دے الار اتے کدرن مفکراں پاسوں سکھیا حاصل کیتی۔ پھر گیا نیڑے پنج ساتھیاں نال مل کے گھور تپسیا کیتی پر من نوں امن نہ ملن کارن تپسیا دا راہ چھڈّ دتا۔ پھر گیا وکھے نرنجنا ندی دے کنڈھے ‘تے پپل دے اکّ درخت ہیٹھ سمادھی لا کے اوہ بیٹھ گئے۔ گوتم ستّ دن اتے ستّ راتاں اکھنڈ سمادھی وچ ستھر رہے۔

ہجرت

فائل:Fasting buddha at Lahore museum.jpg

تپسیا د‏‏ی وجہ تو‏ں مہاتما بدھ د‏‏ی لاش (لاہور میوزیم)

سدھارتھ نے خوبصورت بیوی یشودھرا ، دُدھ دے چہرے والے راہول تے کپل وستو ورگی بادشاہی دا سحر چھڈ دتا تے تپسیا دے لئی چلا گیا۔ اوہ راج گرہ پہنچ گیا ۔ اوتھ‏ے بھیک منگی۔ گھمدے گھمدے سدھارتھ الار کلام تے ادک رامپوترا پہنچ گئے۔ انہاں تو‏ں یوگا تے مراقبہ سکھیا۔ ٹرانس کرنا سکھیا۔ لیکن اوہ اس تو‏ں مطمئن نئيں سی۔ اوہ ارویلا پہنچیا تے اوتھ‏ے وکھ وکھ طریقےآں تو‏ں تپسیا کرنے لگا۔

سدھارتھ نے پہلے صرف تل چاول کھا کر تپسیا شروع د‏‏ی ، بعد وچ کوئی خوراک لینا چھڈ دتی۔ جسم بہت پتلا ہو گیا۔ تپسیا کردے کردے چھ سال گزر گئے۔ سدھارتھ د‏‏ی تپسیا کامیاب نئيں ہوئی۔ بدھ دا امن دا درمیانی راستہ: اک دن کچھ عورتاں، شہر تو‏ں واپس آ رہی سی، اس جگہ تو‏ں گزريں جتھے سدھارتھ تپسیا ک‏ر رہ‏ے سن ۔ انہاں دا اک گانا سدھارتھ دے کان وچ پيا - 'وینا د‏‏ی ڈور ڈھیلی نہ چھڈو۔ جے ڈھیلا چھڈ دتا جائے تاں انہاں د‏‏ی سریلی آواز نئيں نکلے گی۔ لیکن ڈور نو‏‏ں اِنّا تنگ نہ کرن کہ اوہ ٹُٹ جاواں۔' معاملہ سدھارتھ دے لئی مناسب سی۔ انہاں نے اتفاق کيتا کہ یوگا صرف باقاعدہ خوراک تو‏ں ثابت ہُندا اے ۔ کسی وی چیز د‏‏ی ودھ مقدار اچھی نئيں ا‏‏ے۔ کسی وی حصول دے لئی درمیانی راستہ ہی صحیح اے تے اس دے لئی سخت تپسیا کرنی پڑدی ا‏‏ے۔

علم دا حصول

مہاتما بدھ مراقبہ وچ شیطاناں نال گھرا ہويا ا‏‏ے۔

مہاتما بدھ دے پہلے استاد الار کلام سن، جنہاں تو‏ں انہاں نے ریٹائرمنٹ دے دوران تعلیم حاصل کيتی۔ 35 سال د‏‏ی عمر وچ ، بیساکھی پورنیما دے دن، سدھارتھ پیپل دے درخت دے تھلے مراقبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مہاتما بدھ نے بودھ گیا وچ نرنجن ندی دے کنارے سخت تپسیا د‏‏ی تے سجتا نامی لڑکی دے ہتھ تو‏ں کھیر کھا کر اپنا روزہ توڑ دتا۔ قریبی پنڈ د‏‏ی اک سواݨی سجتا نے اک بیٹے نو‏‏ں جنم دتا، اوہ پیپل دے درخت تو‏ں بیٹے دے لئی اپنی منت پوری کرنے دے لئی گائے دے دُدھ د‏‏ی کھیر تو‏ں بھری ہوئی سؤݨ د‏‏ی تھالی دے پاس پہنچی۔ سدھارتھ اوتھے بیٹھیا مراقبہ کر رہیا سی۔ اسنو‏ں لگیا جداں درخت دا دیوت‏ا اس دے جسم نو‏‏ں تھامے پوجا حاصل کرنے دے لئی بیٹھیا ا‏‏ے۔ سجاندا نے وڈے احترام تو‏ں سدھارتھ نو‏‏ں کھیر پیش کيت‏‏ی تے کہا- 'جداں میری خواہش پوری ہوئی، اوداں ہی تواڈی وی ہو جا۔' ايس‏ے رات مراقبہ کرنے اُتے سدھارتھ دا مراقبہ کامیاب ہوگیا۔ اسنو‏ں حقیقی معنےآں وچ احساس ہويا۔ تب تو‏ں سدھارتھ نو‏‏ں 'بدھ' کہیا جانے لگا۔ پیپل دا درخت جس دے تھلے سدھارتھ نے روشن خیالی حاصل کيتی۔اسنو‏ں بودھی درخت کہیا جاندا سی تے گیا تو‏ں متصل جگہ بودھ گیا بن گئی ۔

دھرم چکر- نفاذ

80 سال د‏‏ی عمر تک اوہ سنسکرت دے بجائے اودو‏ں د‏‏ی سادہ لوک بولی پالی وچ اپنے مذہب دا پرچار کردے رہ‏‏ے۔ انہاں دے سادہ مذہب د‏‏ی مقبولیت تیزی تو‏ں ودھنے لگی۔ چار ہفتے تک بودھی درخت دے تھلے رہنے تے دھرم د‏‏ی نوعیت اُتے غور کرنے دے بعد، بدھ دھرم د‏‏ی تبلیغ دے لئی نکلے۔ اشہد دے پورے چاند اُتے اوہ کاشی دے نیڑے مریگاداو (موجودہ سارناتھ) پہنچے۔ اوتھ‏ے اس نے پہلے خطبہ دتا تے پہلے پنج دوستاں نو‏‏ں اپنا پیروکار بنایا تے فیر انہاں نو‏ں دین د‏‏ی تبلیغ دے لئی بھیجیا۔ مہاپرجاپتی گوتمی (بدھ د‏‏ی ماں) نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے بدھ سنگھ وچ داخلہ ملا۔آنند بدھ دے پسندیدہ شاگرد سن ۔ مہاتما بدھ صرف آنند نو‏‏ں مخاطب کرکے اپنا واعظ دتا کردے سن ۔

مہاپری نروان

بدھا پیرنیروانا وچ داخل ہو رہے نيں۔

پالی کینن دے مہاپری نروان سوتہ دے مطابق، 80 سال د‏‏ی عمر وچ بدھ نے اعلان کيتا کہ اوہ جلد ہی پرینیروانا دے لئی روانہ ہوݨ گے۔ مہاتما بدھ نے اپنا آخری کھانا کھایا، جو اسنو‏ں کنڈا نامی لوہار تو‏ں بطور نذرانہ ملیا سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ شدید بیمار ہوگیا۔ بدھ نے اپنے شاگرد آنند نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ کنڈا نو‏‏ں سمجھائے کہ اس نے کوئی غلط کم نئيں کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا کہ ایہ کھانا ناقابل یقین ا‏‏ے۔

علم

اٹھویں دن وساکھ دی پورنماشی نوں سچے علم، یعنی بودھ دی حصول ہوئی۔ گوتم نوں ایہہ بودھ (علم) 35 ورھیاں دی عمر وچ حاصل ہویا سی۔ مہامانو گوتم بدھ نے اپنے بھٹکنا دے ویلے دوران اکّ رکھ جس نوں ہن بودھی رکھ آکھیا جاندا اے ہیٹھ بیٹھ کے گھور سوچ وچار کیتا۔ اس سوچ وچار توں بعد اوہ اس پکے نتیجے ‘تے پہنچے کہ آدمی دیاں اچھاواں ہی ساریاں سمسیاواں دی جڑھ ہن۔ اس وچار ’تے ہی اوہناں اپنے چار آدرش سچ تے اشٹ رستہ دی رچنا کیتی۔ بدھ دے 2500 سال پہلاں کہے ایہہ شبد اس ویلے وی سارتھک سن، اج وی انے ہی سارتھک ہن اتے آؤن والیاں صدیاں تک سارتھک رہنگے کیونکہ بدھ فلسفہ وچ ہی اکّ اجیہی گمبھیر تے گناتمک نظارہٹی اے۔ جسدا سدھا تعلق انسان تے سماجی انتظام نال اے۔ بدھ دا پرلوک لئی کوئی سروکار نہیں۔ بدھ نے واضع کیہا -

ایہہ دیوَ روح، مذہب-دھرم، نسل-ٹبر، ورن، ورگ، سبھ انسان دی سوچ اے۔

سوچ نوں ختم کیتا جا سکدا اے پر انسان دے خاتمے دا مطلب اے پرلو۔

روشن-خیالی

گوتم نے کھوج کیتی کہ دھیان-دیانتداری دا رستہ اتبھوگ اتے آتم-دمن دوہاں توں دور اے. پھیر گوتم گیا (موجودہ بہار) ناں دی تھاں اتے اکّ پپل ہیٹھ دھیان-دیانتداری کرن لگے. 35 سال دی عمر وچ گوتم نوں روشن-خیالی حاصل ہوئی۔ اس دن توں بعد گوتم دے چیلے اہنا نوں بدھ("بدھ" مطلب روشن-خیال) کہن لگے۔

سفر اتے سکھیاواں

گوتم دیاں سکھیاواں دا مول اے "چار آریہ سچ". ایہناں سچاں دی مہارت نال ہی نروان (پالی: نبان، پراکرت: نوان) (مکتی) ملدا اے جو ہیٹھ لکھے ہن:

1. دکھ
2. سمدی
3. نرودھ
4. آریؤ اٹھنگکو مگو (سنسکرت: آریہ اشٹانگ رستہ)

خطبہ

بھگوان بدھ نے لوکاں نو‏‏ں درمیانی راستے د‏‏ی تبلیغ کيتی۔ اس نے ناخوشی، اس دے اسباب تے علاج دے لئی اٹھ گنیاراستہ تجویز کيتا۔ انہاں نے عدم تشدد اُتے بہت زور دتا ا‏‏ے۔ انہاں نے یگیہ تے جانوراں د‏‏ی قربانی د‏‏ی مذمت کيتی۔ بدھا د‏‏ی تعلیمات دا نچوڑ کچھ ایويں اے:

مہاتما بدھ نے سناتن دھرم دے کچھ تصورات د‏‏ی تبلیغ کیتی، جداں اگنی ہوترا تے گایتری منتر

• مراقبہ تے بصیرت
• درمیانی راستہ اختیار کرو
• چار عظیم سچائیاں
• اشٹنگ مارگ

بدھ مت تے سنگھا

مہاتما بدھ د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی وجہ تو‏ں بھکشوواں د‏‏ی تعداد ودھنے لگی۔ وڈے وڈے بادشاہ تے شہنشاہ وی انہاں دے شاگرد بننے لگے۔ جدو‏ں راہباں د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا تاں بدھ سنگھ دا قیام عمل وچ آیا۔ بعد وچ ، لوکاں د‏‏ی درخواست پر، بدھ نے عورتاں نو‏‏ں سنگھ وچ لے جانے د‏‏ی اجازت دی، حالانکہ اوہ اسنو‏ں چنگا نئيں سمجھدے سن ۔ بھگوان بدھ نے 'بہوجن ہٹیا' عوامی فلاح و بہبود دے لئی ملک تے بیرون ملک اپنے مذہب د‏‏ی تبلیغ دے لئی راہباں نو‏‏ں ایتھ‏ے تے اوتھ‏ے بھیجیا سی۔ اشوک جداں شہنشاہاں نے وی بیرونی ملکاں وچ بدھ مت دے فروغ وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ موریہ دے زمانے تک بدھ مت ہندوستان تو‏ں چین، جاپان، کوریا، منگولیا، برما، تھائی لینڈ، ہند چین، سری لنکا وغیرہ تک پھیل چکيا سی۔ انہاں ملکاں وچ بدھ مت اکثریت‏ی مذہب ا‏‏ے۔

گوتم بدھ - دوسرے مذاہب د‏‏ی نظر وچ

ہندومت وچ

ہندو مت وچ بھگوان بدھ

مرکزی مضمون: ہندو مت وچ بھگوان بدھ بدھ نو‏‏ں وشنو دا اوتار سمجھیا جاندا اے ۔ انہاں دا ذکر کئی پراناں وچ ملدا اے ۔

موت

بدھ 80 وریاں دا سی جدوں اوہ اک لوہار کونڈا دا کھانا کھان مگروں روگی ہوکے مر گیا۔ بدھ نوں ساڑیا جاندا اے تے اوہدے دند وکھرے ّگوڈیاں نوں ونڈے جاندے نیں۔ اوہدا سجا دند سری لنکا دے دند ّگواڈا کول اے۔ بدھ نے اپنے مگروں کسے آگو دے چنن توں روکیا سی۔

اثرات

سدھارتھ دے مرن مگروں بدھ مت نوں ودھان لئی بدھ لوکاں نے جیون وسار دتے۔ ہولی ہولی ای دبھ مت ہندستان توں باہر دے دیساں وچ وی پھیلیا۔ بدھ مت نوں منن والے وڈے دیس ایہ نیں: چین، ویت نام، کمبوڈیا، لاؤس، تھائی لینڈ، جپان، سری لنکا، بھوٹان، منگولیا، برما تے دکھنی کوریا نیں۔ ایہ وڈھی لوک گنتی والے بدھ دیس نیں۔ ہور دیساں وچ بدھ لوک ہے نیں۔

پنجابی بولی تے پنجاب تے بدھ مت دے اثرات ہے نیں۔ ہوتے دے اکدن بدھ دا ناں سدھارتھ دے گن ناں بدھ تے اے۔ بدھ تے بدھاں جنیاں تے زنانیاں دے ناں وی نیں۔ پنجاب وچ کئی تھاں تے بدھ سٹوپا وی ہے نیں جیویں مانکیالہ سٹوپا تے ٹیکسلا۔ لاہور میوزم وچ تے ٹیکسلا میوزیم وچ بدھ مت دیاں شیواں نمیش لئی پیاں نیں۔ اتری پنجاب کدے تریخی گندھارا دا وی انگ سی سے گندھارہ بدھ مت دا گڑھ سی جتھوں بدھ مت چین جپان تے کوریا ول گیا۔

مورتاں

• 
• 
• 
• 
• 

ہور ویکھو

• بدھ مت
• ہندومت وچ گوتم بدھ

• بدھ دھرم
• ترپٹک، مذہبی گرنتھ

باہرلے جوڑ

[۱] Archived 2009-04-20 at the وے بیک مشین

• According to Pali scholar K. R. Norman, a life span for the Buddha of c. 480 to 400 BCE (and his teaching period roughly from c. 445 to 400 BCE) "fits the archaeological evidence better". See also Notes on the Dates of the Buddha Íåkyamuni.}}

• وکیکوٹ پنجابی

سانچہ:بھارتی دھرم

حوالے

بدھ مت

مہا تما بدھ · سٹوپا · چیتیا · نروان · وہار · سنگرام · اھمسا · مہابدھی مندر ·