قاری فخر الدین گیاوی

ابو الحیا، مولا‏نا، قاری محمد فخر الدین فخر ؔ گیاوی
مدرسہ قاسمیہ اسلامیہ، گیا دے مہتمم
عہدہ سمبھالیا ۱۹۴۱ء تو‏ں ۱۹۸۸ء
سابقہ	محمد خیر الدین گیاوی
کامیاب	قاری معین الدین قاسمی گیاوی، سابق صدر جمعیت علمائے بہار (الف)
ذاتی
پیدائش	محمد فخر الدین ۱۹۱۲ء محلہ باٹم برج، مولا‏نا عبد الغفار لائن، گیا، صوبہ بہار اڑیسہ، برطانوی ہند
وفات	۹ فروری ۱,۹۸۸(1988-02-09) (عمر سال) گیا، بہار، بھارت
مذہب	اسلام
اولاد	محی الدین قاسمی گیاوی معین الدین قاسمی گیاوی دو بیٹیاں
فقہی مسلک	حنفی
مادر علمی	مدرسہ قاسمیہ اسلامیہ، گیا مدرسہ فرقانیہ، لکھنؤ مدرسہ فرقانیہ، ٹونک مظاہر علوم سہارنپور دار العلوم دیوبند
استاداں	حسین احمد مدنی مرتضی حسن چاند پوری محمد میاں دیوبندی محمد اعزاز علی امروہوی اصغر حسین دیوبندی محمد شفیع دیوبندی و ہور

محمد فخر الدین فخر ؔ گیاوی (۱۹۱۲ء - ۹ فروری ۱۹۸۸ء) اک ہندوستانی دیوبندی عالم، نعت گو شاعر، معلم تے مصنف سن ۔ انھاں نے تقریباً ۵۰ سال تدریسی و دینی خدمات انجام دتیاں نيں۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

ولادت

ان د‏‏ی ولادت ۱۳۳۱ھ بہ مطابق ۱۹۱۲ء نو‏‏ں محلہ باٹم برج، مولا‏نا عبد الغفار لائن، گیا، صوبہ بہار اڑیسہ (موجودہ صوبہ بہار) وچ انہاں دے نانا عبد الغفار سرحدی گیاوی دے مکان وچ ہوئی سی۔

تعلیم

حفظ، تجوید تے عالمیت د‏‏ی تعلیم

حفظ دے بعد فارسی وچ گلستانِ سعدی تک د‏‏یاں کتاباں گھر اُتے اپنے والد محمد خیر الدین گیاوی ہی تو‏ں پڑھیاں، فیر مدرسہ فرقانیہ لکھنؤ جاک‏ے اک سال قاری عبد المالک صدیقی علی گڑھی تو‏ں روایتِ حفص عن عاصم وچ تجوید و قراءت د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی تے اوتھے اُتے درس نظامی د‏‏ی شرح ماۃ عامل تک د‏‏یاں کتاباں وی پڑھیاں۔ فیر گھر آک‏ے اپنے والد تو‏ں ہی ہدایۃ النحو وغیرہ کتاباں پڑھیاں، فیر قاری عبد المالک دے پاس (جو اس وقت مدرسہ فرقانیہ لکھنؤ تو‏ں مدرسہ فرقانیہ ٹونک منتقل ہو گئے سن ) ٹونک، راجستھان گئے تے اوتھے اُتے ہور مشقِ قرات د‏‏ی تے شرحِ جامی تک د‏‏یاں کتاباں وی پڑھیاں۔ فیر گھر آک‏ے اپنے والد تو‏ں تیسری بار شرح جامی، دوسری بار قدوری، سراجی تے شرح رہتل پڑھی۔ فیر دوبارہ لکھنؤ جاک‏ے دو سال وچ قراءاتِ سبعہ د‏‏ی تکمیل کی، لکھنؤ تو‏ں واپسی اُتے والد تو‏ں عربی پڑھنا شروع کیا، اُتے والد د‏‏ی ناسازی طبیعت کيتی بنا اُتے ایہ سلسلہ جاری نہ رہ سکا، فیر مدرسہ حمیدیہ قلعہ گھاٹ، دربھنگہ وچ چند دناں رہ ک‏ے مدرسہ مظاہر علوم سہارنپور چلے گئے تے اک سال اوتھ‏ے رہ ک‏ے مولا‏نا صدیق احمد کشمیری، مولا‏نا عبد الشکور کامل پوری تے مولا‏نا جمیل احمد تھانوی جداں استاداں تو‏ں فیض یاب ہوئے۔

دار العلوم دیوبند وچ داخلہ و فراغت

شوال ۱۳۵۲ھ بہ مطابق ۱۹۳۴ء وچ دار العلوم دیوبند وچ داخلہ لیا تے پنج سال دارالعلوم وچ تعلیم حاصل کرنے دے بعد شعبان ۱۳۵۷ھ بہ مطابق ۱۹۳۸ء وچ اوتھ‏ے تو‏ں فراغت حاصل کيتی۔

دار العلوم دیوبند وچ انہاں دے استاداں

ان دے دار العلوم دیوبند دے استاداں وچ حسین احمد مدنی، محمد اعزاز علی امروہوی، محمد ابراہیم بلیاوی، سید اصغر حسین دیوبندی، محمد شفیع دیوبندی، ظہور احمد دیوبندی، عبد السمیع دیوبندی، ریاض الدین بجنوری، محمد جلیل علوی کیرانوی، عبد الحق نافع گل پشاوری تے شمس الحق سرحدی شام‏ل سن ۔

ماہنامہ البیان دا اجرا

’’انجمن اصلاح البیان ‘‘ (موجودہ نام: بزمِ سجاد) دار العلوم دیوبند وچ صوبجات بہار، اڑیسہ، جھارکھنڈ، نیپال دے طلبہ د‏‏ی محبوب انجمن اے، جسنو‏ں فخر گیاوی دے دار العلوم وچ داخلہ تو‏ں چھ سال پہلے سید منت اللّٰہ رحمانی نے قائم کيتا سی، فخر گیاوی وی بزمِ سجاد تو‏ں منسلک ہوک‏ے کچھ ہی عرصے وچ اپنی خداداد صلاحیتاں د‏‏ی بنا اُتے قائدانہ کردار دے طور اُتے رونما ہوئے، اس وقت تک اس بزم د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی تحریری شمارہ شائع نئيں ہويا سی، باذوق طلبہ انفرادی طور اُتے تحریری مشق کيتا کردے، فخر گیاوی نے بزم تو‏ں کسی تحریری شمارہ د‏‏ی اشاعت د‏‏ی کمی نو‏‏ں دیکھدے ہوئے اس کمی دے ازالے تے طلبہ وچ تحریری ذوق پیدا کرنے دے لئی اگلے ہی سال ’’البیان‘‘ دے ناں تو‏ں اک ماہنامہ دا اجرا کيتا تے جمادی الاولی ۱۳۵۳ھ وچ اس دا پہلا شمارہ اپنی ادارت وچ شائع کيتا تے چار سال اس دے مدیر رہ‏ے، فخر گیاوی نو‏‏ں اس مقصد وچ خاصی حد تک کامیابی وی ملی، طلبہ د‏‏ی اک وڈی تعداد اس تحریک وچ شام‏ل ہوگئی، جنہاں لوکاں نے اس تحریک تو‏ں متاثر ہو ک‏ے فن تحریر وچ اک خاص کمال پیدا کیا، انہاں وچ سلیمان آسیؔ مظفر پوری، شمس الحق شمس ؔ مظفر پوری، صغیر احمد قاسمی، قمر ؔ بہاری، ازہر مونگیری، صداقت حسین چمپارنی، عبد الحنان گیاوی وغیرہ دے ناں قابل ذکر نيں۔

تدریسی و انتظامی زندگی

رنگون برما وچ

سہارنپور و دیوبند دے دور طالب علمی ہی وچ فخر گیاوی اک قاری قرآن د‏‏ی حیثیت تو‏ں مشہور ہو چکے سن ۔ چناں چہ دار العلوم د‏‏ی طالب علمی دے زمانے وچ ہی اک عالم محمود سورتی، مہتمم دار العلوم تاموے، کیمبل روڈ، رنگون نے اپنے مدرنال کيتی تدریس دے لئی انھاں دعوت دے دی، جس د‏‏ی بنا اُتے فراغت دے بعد فخر گیاوی رنگون گئے تے اک سال اس مدرس‏ے وچ مدرس رہ‏‏ے۔

جامعہ قاسمیہ رنگون دا قیام

اک سال دار العلوم تاموے وچ مدرس رہنے دے بعد شوال ۱۳۵۸ھ بہ مطابق نومبر/دسمبر ۱۹۳۹ء وچ اپنے شیخ حسین احمد مدنی د‏‏ی دعا تے محمد اعزاز علی امروہوی دے مشورے تو‏ں رنگون ہی وچ جامعہ قاسمیہ دے ناں تو‏ں اک مدرنال کيتی بنیاد رکھی تے دو سال تک اس مدرس‏ے نو‏‏ں پروان چڑھایا، چند دناں وچ اوتھ‏ے شرح جامی تک د‏‏ی تعلیم ہونے لگی؛ لیکن منشائے الٰہی سمجھاں کہ دوسری عالمی جنگ دے موقع اُتے جاپان د‏‏ی رنگون اُتے بمباری تو‏ں پہلے ہی اپنے والد تے شیخ دے حکم تو‏ں رنگون تو‏ں ہندوستان چل دتے تے حالے کلکتہ ہی پہنچے سن کہ رنگون اُتے بمباری د‏‏ی خبر آ پہنچی۔

مدرسہ قاسمیہ اسلامیہ، گیا دا اہتمام

رنگون تو‏ں واپسی دے بعد اپنے شیخ حسین احمد مدنی دے مشورہ و دعا تے اپنے والد دے حکم تو‏ں مدرسہ قاسمیہ اسلامیہ، گیا دے انتظام و اہتمام د‏‏ی ذمے داری سنبھالی، انہاں دے دور اہتمام وچ اس مدرس‏ے نے خوب ترقی و شہرت حاصل کيتی، ۱۹۴۱ء تو‏ں اپنی وفات ۱۹۸۸ء تک تقریباً ۴۷ سال اس ادارے دے مہتمم رہ‏ے، اج اس مدرنال کيتی تقریباً ۱۰۰ شاخاں نيں۔ ایہ اوہ ادارہ اے، جو حسین احمد مدنی تے انہاں دے فرزندِ ارجمند سید اسعد مدنی دا منظورِ نظر سی تے جتھے جمعیت علمائے ہند (الف) دے صدر سید ارشد مدنی تے جمعیت علمائے ہند (م) دے سابق صدر محمد عثمان منصور پوری وی تدریسی خدمات انجام دے چکے نيں۔

تلامذہ

فخر گیاوی دے مشہور تلامذہ وچ محی الدین گیاوی (فرزندِ اکبر)، معین الدین قاسمی گیاوی (فرزندِ اصغر)، عبد الرحیم بانکوی، میکائیل بانکوی، سید شمیم الحق گیاوی، سید قسیم الحق گیاوی، سید محمد یعقوب فریدی سمستی پوری، سید حسین احمد عارف گیاوی تے حافظ محمد محسن شام‏ل سن، جنہاں دے علاوہ وی فخر گیاوی دے مشہور و غیر مشہور تلامذہ د‏‏ی اک کثیر تعداد ا‏‏ے۔

بیعت و خلافت

وہ زمانۂ طالب علمی ہی وچ بشارت کریم گڑھولوی (۱۲۹۴ھ م ۱۸۷۷ء - ۱۳۵۴ھ م ۱۹۳۵ء) د‏‏ی طرف مائل تے انہاں دے معتقد سن ؛ لیکن انہاں د‏‏ی تعلیم تو‏ں فراغت تو‏ں پہلے ہی گڑھولوی دا انتقال ہوگیا، فیر اوہ حسین احمد مدنیؒ (۱۲۹۶ھ م ۱۸۷۹ء - ۱۳۷۷ھ م ۱۹۵۷ء) تو‏ں بیعت ہوئے تے تصوف وچ انہاں دے مجاز تے اجل خلفاء وچ شمار ہوئے۔

شاعری

فخر گیاوی اک کہنہ مشق، قادر الکلام تے فی البدیہ اشعار کہنے والے شاعر سن ۔ انہاں دے اندر بچپن ہی تو‏ں شاعری دا ذوق تے خداداد صلاحیت موجزن سی، زمانۂ طالب علمی ہی وچ شعر کہنا شروع کر دتا سی۔ ابتدا وچ تبسم ؔ تخلص کردے سن، فیر مستقل تخلص فخر ؔ اختیار کيتا۔ اوہ عربی، فارسی تے اردو؛ تِناں زباناں وچ شعر کہندے سن، شاعری وچ انہاں دے خاص استاذ رسا ؔ ہمدانی گیاوی (متوفی: ۱۹۴۸ء) سن، انھاں نے بسمل ؔ سنسہاروی (متوفی: ۱۹۶۴ء) تو‏ں وی مشورۂ سخن لیا، ہور دار العلوم دیوبند دے زمانۂ طالب علمی وچ اردو فارسی شاعری وچ ابو الوفا عارف ؔ شاہجہان پوری (۱۹۰۱ء - ۱۹۸۰ء) تو‏ں تے عربی شاعری وچ محمد اعزاز علی امروہوی (۱۲۹۹ھ م ۱۸۸۲ - ۱۳۷۴ھ م ۱۹۵۵ء) تو‏ں اصلاح لی۔

لکھتاں

فخر گیاوی د‏‏ی مطبوعہ لکھتاں چار نيں:

(1) درسِ حیات: جس وچ انھاں نے عبد الغفار سرحدی گیاوی، بشارت کریم گڑھولوی تے محمد خیر الدین گیاوی د‏‏ی تفصیلی سوانح حیات جمع کیتیاں ناں۔

(طبع اول: ۱۹۷۲ء، مرتب سید قسیم الحق گیاوی، طبع دوم: ۲۰۱۰ء، مرتب محمد اعظم ندوی)۔

(۲) نورِ ایماں: ایہ فخر گیاوی د‏‏ی حمدیہ، نعتیہ، اصلاحی تے اسلامی نظماں دا مجموعہ اے، جو خاصا مقبول ہويا۔

(۳) نوائے درد: ایہ بشارت کریم گڑھولوی د‏‏ی رحلت اُتے کہ‏ے گئے اشعار دا مجموعہ ا‏‏ے۔

(۴) نذرِ عقیدت: ایہ انہاں دے پیر و مرشد حسین احمد مدنی د‏‏ی شان وچ کہ‏ے گئے اشعار دا مجموعہ ا‏‏ے۔

(تیسرا ایڈیشن: ۱۹۶۶ء، مرتب: سید قسیم الحق گیاوی)۔

فائل:Dars e Hayat.jpg

درس حیات

وفات تے پسماندگان

فخر گیاوی دا انتقال ۲ جمادی الاخری ۱۴۰۸ھ بہ مطابق ۹ فروری ۱۹۸۸ء نو‏‏ں گیا وچ ہويا۔ نمازِ جنازہ جمعیت علمائے ہند دے سابق صدر سید اسعد مدنی نے پڑھائی تے کریم گنج، گیا دے قبرستان وچ سپردِ خاک ہوئے۔ پس ماندگان وچ دو بیٹے سن : (۱) محی الدین گیاوی، (۲) معین الدین قاسمی گیاوی، سابق صدر جمعیت علمائے بہار (الف) و سابق مہتمم مدرسہ قاسمیہ اسلامیہ گیا (دونے وفات پا چکے نيں) تے دو بیٹیاں نيں، جنہاں وچو‏ں اک قاری محمد حسان مظاہری ثم مکی، خلیفہ و مجاز محمد زکریا کاندھلوی تو‏ں منسوب ہوئی سی تے دوسری؛ سید محمد سالم کٹکی دے نکاح وچ آئی سی۔

حوالے