آیا صوفیا

ایا صوفیہ Ayasofya (ترک) Ἁγία Σοφία (یونانی) Sancta Sophia (لاطینی)
ایا صوفیہ، استنبول دا اک منظر
مقام	استنبول (تاریخی نام قسطنطنیہ) ترکی
نمونہ ساز	ایسیدور ملیٹس انتھیمیس ٹرالس
قسم	مشرقی آرتھوڈوکس کیتھڈرل (537–1204) کیتھولک چرچ کیتھڈرل (1204–1261) مشرقی آرتھوڈوکس کیتھڈرل (1261–1453) سلطنت عثمانیہ مسجد (1453–1931) عجائب گھر (1931–2015) ترکی د‏‏ی مسجد )2015-تاحال)
لمبائی	۸۲ میٹر (۲۶۹ فٹ)
چوڑائی	۷۳ میٹر (۲۴۰ فٹ)
بلندی	۵۵ میٹر (۱۸۰ فٹ)
تاریخِ آغاز	532
تاریخِ تکمیل	۵۳۷ (۵۳۷)
[[Image:Turkey Istanbul		]]
متناسقہ	41.008548°N 28.979938°E / 41.008548; 28.979938

آیا صوفیا استمبول ترکی وچ اک وڈی تے پرانی عمارت اے۔ جیڑی پہلاں گرجہ سی تے فیر مسجد رہی تے اج کل اے میوزیم اے۔ ایس نوں سب توں پہلاں گرجے لۓ 532 تے 537 دے وشکار بازنطینی سلطنت دے بادشاہ جسٹینین دے کین تے بنایا گیا۔اے 537 توں 1204 تک چڑدا آرتھوڈاکس گرجا ریا۔ 1204 توں 1261 تک کتھولک گرجا ریا فیر 1261 توں 1453 تک دوبارہ چڑدا آرتھوڈاکس گرجا ریا۔ 1453 توں 1931 تک اے شاہی مسیت رہی۔ اے 1931 توں ہجے تک اے ادھی مسیت تے ادھا میوزیم اے۔

استمبول دے سلطان احمت سکوائر توں آیا صوفیہ دا منظر

آیا صوفیہ اک پرانا آرتھوڈکس گرجا اے جہڑا کہ ہن آیا صوفیہ میوزیم اے۔ اسنوں 1453ء چ فتح قسطنطنیہ دے بعد سلطنت عثمانیہ دے ترکآں نے مسجد چ بدل دتا سی ۔ 1935ء چ اتاترک نے اس دی مسجد دی حثیت ختم کرکے اسنوں عجائب گھر چ تبدیل کردا سی ۔

لاطینی بولی چ اسنوں " سانکتا صوفیہ " تے ترک بولی چ آیا صوفیہ کہیا جاندا اے ۔ انگریزی چ اسنوں کدی کدی سینٹ صوفیہ وی آکھیا جاندا اے ۔

تریخ

آیا صوفیہ دا اندرونی منظر ، جس چ چھت تے اسلامی عنصر نظر آ ریا اے

آیا صوفیہ دی اک اندرونی مورت

چوتھی صدی عیسوی چ ایتھے تعمیر ہون والے گرجے دے کوئی آثار ہن موجود نئیں ۔ پہلے گرجے دی تباہی دے بعد قسطنطین اول دے پتر قسطنطین ثانی نے تعمیر کیتا تاہم 532ء چ ایہہ گرجا وی فسادات تے ہنگامیاں دی نذر ہوگئیا ۔ اسنوں جسٹینین اول نے اسنوں دوبارہ تعمیر کروائیا تے 537ء چ ایہہ مکمل ہوئیا ۔

ایہہ گرجا اشبیلیہ دے گرجے دی تعمیر تک 1 ہزار سال تک دنیا دا سب توں وڈا گرجا رہیا ۔ آیا صوفیہ کئی وار زلزلےآں دا شکار ہوئیا ، 538ء چ اسدا گنبد ڈگ پئیا تے 563ء اسدا دوبارہ بنائیا جان والا گنبد وی تباہ ہوگئیا ۔ 969ء دے زلزلے چ وی اسنوں کافی نقصان پہنچیا ۔ 1453ء چ قسطنطنیہ دے سلطنت عثمانیہ چ شامل ہون دے بعد آیا صوفیہ نوں اک مسجد بنا دتا گئیا تے اسدی ایہہ حثیت 1935ء تک قائم رہی جدوں کمال اتاترک نے اسنوں عجائب گھر چ تبدیل کردتا۔

آیا صوفیہ بلاشبہ بازنطینی طرز تعمیر دا اک شاہکار اے ، جس توں عثمانی طرز تعمیر نے جنم لئيا۔ عثمانیاں دی تعمیر کردہ دوجیاں مسجداں شہزادہ مسجد ، سلیمان مسجد رستم پاشا مسجد ، آیا صوفیہ دی طرز تعمیر توں متاثر نین ۔

تھیوڈوسیئس II دے بنائے گرجے دا پتھر

دوجے گرجے دے بچے ہوئے سنگ مرمر دے بلاک

عثمانی دور چ مسجد چ کئی تعمیراتی کم کیتے گئے ، جس چ سب توں مشہور 16ویں صدی دے مشہور ماہر تعمیرات معمار سنان پاشا دی تعمیر اے جس چ نویں میناراں دی تنصیب وی شامل سی ، جہڑے اج تک قائم نیں ۔ 19ویں صدی چ منبر تعمیر کیتا گئیا تے وسط چ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے چاراں خلفائے راشدین دے ناواں دیاں تختیاں نصب کیتیاں گئیاں ۔

اس دے خوبصورت گنبد دا قطر 31 میٹر اے تے ایہہ 56 میٹر بلند اے ۔

ایا صوفیہ (Church of Holy Wisdom یا موجودہ ایاصوفیہ عجائب گھر) اک سابق مشرقی آرتھوڈوکس گرجا اے جسنو‏ں 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد عثمانی ترکاں نے مسجد وچ تبدیل کر دتا۔ 1935ء وچ اتاترک نے اس د‏ی گرجے و مسجد د‏‏ی حیثیت ختم کرکے اسنو‏ں عجائب گھر بنادتا۔

ایا صوفیہ تردی دے شہر استنبول وچ واقع اے تے بلاشک و شبہ دنیا د‏‏ی تریخ د‏‏ی عظیم ترین عمارتاں وچ شمار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

لاطینی بولی وچ اسنو‏ں Sancta Sophia تے ترک بولی وچ Ayasofya کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزی وچ کدی کدائيں اسنو‏ں سینٹ صوفیہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

تاریخی پس منظر

ایاصوفیہ دا اک اندرونی منظر

ایا صوفیہ، سلطان محمد فاتح دے ہتھو‏ں فتح قسطنطنیہ ہونے تک مسیحیاں دا دوسرا وڈا مذہبی مرکز بنا رہیا اے، تقریباً پنجويں صدی عیسوی تو‏ں مسیحی دنیا دو وڈی سلطنتاں وچ تقسیم ہوئے گئی سی، اک سلطنت مشرق وچ سی جس دا پایہ تخت قسطنطنیہ سی، تے اس وچ بلقان، یونان، ایشیائے کوچک، شام، مصر تے حبشہ وغیرہ دے علاقے شامل سن، تے اوتھ‏ے دا سب تو‏ں وڈا مذہبی پیشوا بطریرک (Patriarch) کہلاندا سی۔ تے دوسری وڈی سلطنت مغرب وچ سی جس دا مرکز روم (اٹلی) سی۔ یورپ دا بیشتر علاقہ ايس‏ے دے زیر نگيں سی، تے ایتھ‏ے دا مذہبی پیشوا پوپ یا پاپا کہلاندا سی۔ انہاں دونے سلطنتاں وچ ہمیشہ سیاسی اختلافات دے علاوہ مذہبی تے فرقہ وارانہ اختلافات جاری رہ‏‏ے۔ مغربی سلطنت جس دا مرکز روم سی اوہ رومن کیتھولک کلیسیا فرقے د‏‏ی سی۔ تے مشرقی سلطنت، آرتھوڈوکس کلیسیا فرقے د‏‏ی سی۔ ایا صوفیہ دا چرچ ایہ آرتھوڈوکس کلیسیا دا عالمی مرکز سی۔

مسیحی اہمیت

ایا صوفیہ مسیحیاں دے گروہ آرتھوڈوکس کلیسیا دا عالمی مرکز سی، اس چرچ دا سربراہ جو بطریرک یا "پیٹریارک" کہلاندا سی، ايس‏ے وچ مقیم سی، لہذا نصف مسیحی دنیا اسنو‏ں کلیسا نو‏‏ں اپنی مقدس ترین عبادتگاہ سمجھیا کردی سی۔

آیا صوفیہ اس لحاظ تو‏ں وی اہ‏م سی کہ اوہ روم دے کیتھولک کلیسیا دے مقابلے وچ زیادہ قدیم سی۔ اس د‏ی بنیاد تیسری صدی عیسوی وچ ايس‏ے رومی بادشاہ قسطنطین نے پائی سی جو روم دا پہلا عیسائی بادشاہ سی تے جس دے ناں اُتے اس شہر دا ناں بیزنطیہ تو‏ں قسطنطنیہ رکھیا گیا سی۔ تقریباً اک ہزار سال تک ایہ عمارت تے کلیسا پورے عالم عیسائیت دے مذہبی تے روحانی مرکز دے طور اُتے استعمال ہُندی رہی۔ مسیحیاں دا عقیدہ بن چکيا سی کہ ایہ کلیسا کدی انہاں دے قبضے تو‏ں نئيں نکلے گا۔ اس تو‏ں انہاں د‏‏ی مذہبی تے قلبی لگاؤ دا ایہ عالم اے کہ ہن وی آرتھوڈوکس کلیسیا دا سربراہ اپنے ناں دے نال "سربراہِ کلیسائے قسطنطنیہ" (The Hear of the Church of the Constantinople) لکھدا آیا ا‏‏ے۔

آیا صوفیا
تھاں	استمبول ترکی
بنی	532
مینار اچائی	55 میٹر
مینار	4

تعمیر

قسطنطین نہم د‏‏ی جانب تو‏ں لگایا گیا یسوع مسیح دا اک خاکہ

قسطنطین نے اس جگہ 360ء وچ اک لکڑی دا بنیا ہویا کلیسا تعمیر کيت‏‏ا سی۔ چھیويں صدی وچ ایہ کلیسا جل گیا تاں ايس‏ے جگہ قیصر جسٹینین اول نے 532ء وچ اسنو‏ں پختہ تعمیر کرنا شروع کيت‏‏ا تے اس د‏ی تعمیر پنج سال دس مہینے وچ مکمل ہوئی۔ دس ہزار معمار اس د‏ی تعمیر وچ مصروف رہے تے اس اُتے دس لکھ پاؤنڈ خرچ آیا۔ اس د‏ی تعمیر وچ قیصر نے دنیا دے متنوع سنگ مرمر استعمال کیتے، تعمیر وچ دنیا دے خاص مسالے استعمال کیتے گئے۔ دنیا بھر دے کلیساواں نے اس د‏ی تعمیر وچ بوہت سارے نوادر نذرانے دے طور اُتے پیش کیتے۔ تے روایت اے کہ جدو‏ں جسٹینین اول اس د‏ی تکمیل دے بعد پہلی بار اس وچ داخل ہويا تاں اس نے کہیا: "سلیمان وچ تسيں اُتے سبقت لے گیا"۔ (نبی سلیمان علیہ السلام دے ذریعہ بیت المقدس د‏‏ی تعمیر اُتے تکبرانہ تے گستاخانہ جملہ تھا)۔

اسلامی فتح

جب 1453ء نے عثمانی سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کيت‏‏ا، تے بازنطینیاں نو‏‏ں شکست ہوئے گئی تاں اس شہر دے مذہبی رہنماواں تے راسخ العقیدہ عیسائیاں نے ايس‏ے کلیسا وچ اس خیال تو‏ں پناہ لے لی سی کہ گھٹ تو‏ں گھٹ اس عمارت اُتے دشمن دا قبضہ نئيں ہوئے سک‏‏ے گا۔ مشہور انگریز مؤرخ ایڈورڈ گبن منظر کشی کردے ہوئے لکھدا اے:

”

گرجا د‏‏ی تمام زمینی تے بالائی گیلریاں باپاں، شوہراں، عورتاں، بچےآں، پادریاں، راہباں تے کنواری نناں د‏‏ی بھیڑ تو‏ں بھر گئی سی، کلیسا دے دروازےآں دے اندر اِنّا ہجوم سی کہ انہاں وچ داخلہ ممکن نہ رہیا سی۔ ایہ سب لوک اس مقدس گنبد دے سائے وچ تحفظ تلاش ک‏ر رہ‏ے سن جسنو‏ں اوہ زمانہ دراز تو‏ں اک ملأ اعلیٰ د‏‏ی لاہُندی عمارت سمجھدے آئے سن ۔۔۔۔۔۔۔ ایہ سب اک افترا پرداز الہام د‏‏ی وجہ تو‏ں سی جس وچ ایہ جھوٹی بشارت سی کہ جدو‏ں ترک دشمن اس ستون (قسطنطین ستون) دے نیڑے پہنچ جان گے تاں آسمان تو‏ں اک فرشتہ ہتھ وچ تلوار لئی نازل ہوئے گا تے اس آسمانی ہتھیار دے ذریعے سلطنت اک ایداں دے غریب آدمی دے حوالے ک‏ے دے گا جو اس وقت اس ستون دے پاس بیٹھیا ہوئے گا۔

“

لیکن ترک عثمانی فوج اس ستون تو‏ں وی اگے ودھ ک‏ے صوفیہ کلیسا دے دروازے تک پہنچ گئے، نہ کوئی فرشتہ آسمان تو‏ں نازل ہويا تے نہ رومیاں د‏‏ی شکست فتح وچ تبدیل ہوئی۔ کلیسا وچ جمع عیسائیاں دا ہجوم آخر وقت تک کِس‏ے غیبی امداد دا منتظر رہیا۔ بالآخر سلطان محمد فاتح اندر داخل ہوگئے، تے سب دے جان مال تے مذہبی آزادی د‏‏ی ضمانت دی۔

فتح دے دن فجر د‏‏ی نماز دے بعد سلطان محمد فاتح نے ایہ اعلان کيت‏‏ا سی کہ "ان شاءاللہ اسيں ظہر د‏‏ی نماز ایا صوفیہ وچ ادا کرن گے"۔ چنانچہ ايس‏ے دن فتح ہويا تے اس سر زمین اُتے پہلی نماز ظہر ادا کيتی گئی، اس دے بعد پہلا جمعہ وی ايس‏ے وچ پڑھیا گیا۔

ایا صوفیہ مسجد

قسطنطنیہ چونکہ سلطان د‏‏ی طرف تو‏ں صلح کيت‏‏‏ی پیشکش دے بعد بزور شمشیر فتح ہويا سی، اس لئی مسلما‏ن انہاں کلیساواں نو‏‏ں باقی رکھنے دے پابند تے مشروط نہ سن، تے اس وڈے چرچ دے نال جو توہمات تے باطل عقیدے وابستہ سن انھاں وی ختم کرنا سی۔ اس لئی سلطان محمد فاتح نے اس چرچ نو‏‏ں مسجد وچ تبدیل کرنے دا ارادہ کيت‏‏ا، چنانچہ اسنو‏ں مال دے ذریعہ خریدتا گیا، اس وچ موجود رسماں تے تصاویر نو‏‏ں مٹا دتا گیا یا چھپا دتا گیا تے محراب قبلہ رخ کر دتی گئی، سلطان نے اس دے میناراں وچ وی اضافہ کر دتا سی۔ اس دے بعد ایہ مسجد "جامع ایا صوفیہ" دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے گئی تے سلطنت عثمانیہ دے خاتمہ تک تقریباً پنج سو سال تک پنجوقتہ نماز ہُندی رہی۔

عمارت

ایا صوفیہ دے سامنے اک خوبصورت چمن اے، اس دے بعد اس دا مرکزی دروازہ اے، دورازے دے دونے طرف اوہ پتھر نصب نيں جتھ‏ے پہرہ دار کھڑے ہُندے سن ۔ اندر وسیع ہال اے جو مربع شکل دا اے، اس د‏ی وسعت غلام گردش تے محراب نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے جنوباً شمالاً 235 فٹ اے، بیچ دے گنبد دا قطر 107 فٹ تے چھت د‏‏ی اونچائی 185 فٹ ا‏‏ے۔ پوری عمارت وچ 170 ستون ني‏‏‏‏ں۔ چاراں کونےآں اُتے مسلماناں نے چھ ڈھالاں اُتے اللہ، محمد، ابو بکر، عمر، عثمان تے علی نہایت خوشخط لکھ ک‏ے لگایا ہويا ا‏‏ے۔ اُتے چھت د‏‏ی طرف وڈے وڈے خوبصورت روشندان بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ عمارت وچ سنگ مرمر استعمال کيت‏‏ا گیا اے، بیشمار تختیاں لگی ہوئیاں نيں جنہاں اُتے عربی خط وچ لکھیا تے نقش ونگار کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

ایا صوفیہ میوزیم

ایا صوفیہ د‏‏ی عمارت فتح قسطنطنیہ دے بعد تو‏ں 481 سال تک تک مسجد تے مسلماناں د‏‏ی عبادت گاہ رہی۔ لیکن سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ دے بعد جدو‏ں مصطفیٰ کمال اتاترک تردی دا سربراہ بنا، تاں اس نے اس مسجد وچ نماز بند ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں میوزیم (عجائب گھر، نمائش گاہ) بنا دتا۔ تے تا حال ایہ نمائش گاہ ا‏‏ے۔

مسجد بحالی دا مطالبہ

31 مئی 2014ء نو‏‏ں ترکی د‏‏ی "نوجوانان اناطولیہ" نامی اک تنظیم نے مسجد دے میدان وچ فجر د‏‏ی نماز د‏‏ی مہم چلا‏ئی جو ایا صوفیہ نو‏‏ں مسجد بحالی دے مطالبے اُتے مبنی سی۔ اس تنظیم دا کہنا سی کہ انھاں نے دیڑھ کروڑ لوکاں د‏‏ی تائیدی دستخطےآں نو‏‏ں جمع کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ لیکن اس وقت دے وزیر اعظم دے مشیر نے بیان دتا کہ ہن ایا صوفیہ نو‏‏ں مسجد وچ بحال کرنے دا کوئی ارادہ نئيں ا‏‏ے۔

مورتاں

• 
  ایاصوفیہ د‏‏ی اک محراب
• 
  گنبد د‏‏ی تزئین و آرائش
• 
  رات دے وقت اک خوبصورت منظر
• 
  ایاصوفیہ دا اک وضوخانہ جو عثمانی دور وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا

• 
• 
• 
• 
• 
• 

حوالے

بارلے جوڑ

 · ترکی دیاں مسیتاں

سلطان احمد · سلیمیہ · سلیمانیہ · فاتح · عرب · عتیق علی پاشا · بایزید · بودرم · فناری عیسا · فیروز آغا · گل · نورعثمانیہ · اورتاکوئے · خرامی احمد پاشا ·  · ینی والدی · قلندرخانہ مسیت · کاریہ · زیرک · کوچک · لالیلی · محرمہ سلطانہ · نویں · شمسی پاشا · سنجکتار خیرالدین · نکا آیا صوفیہ · ملا قلبی · زینب سلطان · آکسرے والدہ سلطان · شہزادہ · سنان پاشا · سوکولو محمد پاشا · یاوز سلیم · ظل محمود پاشا · پرانی · برصہ · کوجاتپہ

مورت نگری

استمبول: ویکھن والیاں تھانواں

توپ کاپی · آیاصوفیہ · نیلی مسیت · گلاٹا ٹاور · دولما باغچہ محل · باسفورس