ابو حیان التوحیدی
ابو حیان التوحیدی | |
---|---|
(عربی وچ: أبو حيان التوحيدي) | |
جم | سنہ 923 |
وفات | سنہ 1023 (99–100 سال)[۱][۲] |
عملی زندگی | |
استاذ | ابوسلیمان سجستانی [۱] |
پیشہ | فلسفی ، لکھاری [۳] |
پیشہ ورانہ زبان | عربی |
شعبۂ عمل | اسلامی فلسفہ |
کارہائے نمایاں | الامتاع والموانسہ |
ترمیم |
ابوحیان التوحیدی (پیدائش: 923ء — وفات: 1023ء ) دسويں صدی دے نامور فلسفیاں وچوں اک سن ۔ استوں علاوہ اوہ مصف و ماہر حیوانیات وی سن ۔
سوانح
[سودھو]ناں و نسب
[سودھو]ابوحیان دا ناں علی بن محمد بن العباس اے جدوں کہ توحیدی دی نسبت توحید نامی اک کھجور توں اے جو اُنہاں دے والد محمد بن العباس بغداد دے بازار وچ ویچیا کردے سن ۔[۴]
سال پیدائش
[سودھو]ابوحیان دا سال پیدائش اختلافی اے۔ محققاں دے مطابق پیدائش 310ھ توں 320ھ دے درمیانی سالاں وچ کِسے سال وچ ہوئی۔ قیاساً 310ھ لکھیا جاندا اے یعنی اوہ 923ء وچ پیدا ہوئے۔ سالِ پیدائش دی طرح مقام پیدائش وچ وی اختلاف اے۔ متعدد روایات وچ نیشاپور، شیراز، واسط تے بغداد دے ناں آئے نيں۔
تحصیل علم
[سودھو]ابوحیان نے بغداد وچ تعلیم حاصل کيتی۔ علم نحو تے تصوف دی تحصیل ابوسعید السیرافی (متوفی 368ھ مطابق 978ء) توں دی جدوں کہ فلسفہ ابوزکریا یحییٰ بن عدی المنطقی توں پڑھیا۔ ابو حامد المروزی توں وی علم حاصل کیتا جو فقہ شافعہ دے قاضی سن ۔ علی بن عیسیٰ الرمانی توں علم الکلام تے لسانیات دی تعلیم حاصل کيتی۔ مؤرخ اسلام علامہ شمس الدین ذہبی نے ابوحیان دا قول ابن النجار دے حوالے توں نقل کیتا اے کہ: ’’ماں (یعنی ابوحیان) نے جعفر الخلدتی، ابوبکر الشافعی، ابوسعید السیرافی تے احمد بن بشر العامری توں علم حاصل کیتا اے ۔‘‘ استوں علاوہ ابوحیان نے مشائخ تصوف توں وی اکتسابِ علم کیتا۔ ابوحیان دی تصنیف المقابست توں معلوم ہُندا اے کہ اوہ 361ھ مطابق 971ء وچ ميں حکیم یحییٰ بن عدی المنطقی دے درسِ فلسفہ وچ شامل ہوئے سن ۔[۵]
حالات زندگی
[سودھو]ابوحیان دا پیشہ کتابت سی یعنی کتاباں دی کتابت کرنا۔مڈھلا جیون وچ اوہ اِسی پیشے توں منسلک سن ۔ قرائن توں معلوم ہُندا اے کہ اوہ ابوجعفر بن بانویہ ملک سجستان دے مسامرہ وچ الفزاری، طلحہ تے ابو تمام دے ہمراہ شریک ہوئے سن ۔[۶] ابن حجر عسقلانی، شمس الدین الذہبی تے تاج الدین السبکی نے لکھیا اے کہ عباسی وزیر المہلبی نے اُسنوں اُس دے ملحدانہ عقائد دی بنا اُتے سزا دِی سی۔ ایہ گل مشکوک معلوم ہُندی اے کیونجے اِسنوں متاخر محققاں و مؤرخین نے لکھیا اے۔ 353ھ مطابق 964ء وچ ابوحیان دا مکہ مکرمہ وچ ہونے دا پتا چلدا اے۔[۷] 358ھ مطابق 969ء وچ ابوحیان دا ابوالفضل ابن العمید دے دربار وچ یعنی شہر رَے وچ حاضر ہويا سی ۔[۸] 361ھ مطابق 971ء وچ ميں حکیم یحییٰ بن عدی المنطقی دے درسِ فلسفہ وچ شامل ہوئے سن ۔ شہر رَے دے وزیر ابوالفتح ابن العمید دے دربار وچ قسمت آزمائی دے لئی پہنچے سن مگر اِس مقصد وچ خاص کامیابی نہ ہوئی۔ 367ھ مطابق 977ء وچ ابوحیان ابن عباد دے نقل نویس دے طور اُتے ملازم ہوئے۔ اِس سلسلہ ملازمت اُتے وی کامیابی نہ ہوئی جس دی وڈی وجہ یقیناً کردار دی ناسازگاری تے اُنہاں دا احساسِ برتری سی، جداں کہ اُنہاں نے اپنے آقا ابن عباد دے مکتوبات دے اک ضخیم مجموعے نوں نقل کرنے توں انکار کر دتا جس دی وجہ اوہ وقت ضائع کرنے نوں سمجھدے سن ۔ بالآخر ابن عباد نے برطرف کر دتا تے ابوحیان نے اِس معاملے وچ ایہ محسوس کیتا کہ اُنہاں توں بدسلوکی کيتی جاندی رہی اے تے اِس دا انتقام اک رسالہ ذم یا مثالب یا اخلاق الوزیرین لکھ کے پورا کر دتا۔[۹]
بغداد واپسی
[سودھو]ابوحیان 370ھ مطابق 981ء وچ بغداد آگئے تاں زید بن رِفاعہ تے انجینئر ابو الوفا البوزجانی (متوفی 15 جولائی 998ء) نے ابوحیان دی سفارش عبدالحسین ابن احمد ابن سعدان توں کيتی۔ ابن سعدان دے لئی ابوحیان نے دوستی دے موضوع اُتے اک کتاب لکھی۔
بحیثیت فلسفی
[سودھو]بغداد وچ قیام دے دوران ابوسلیمان المنطقی دی آمدورَفت اُس دے پاس برابر رہی۔ ابوسلیمان المنطقی نوں ابوحیان فلسفیانہ مسائل وچ بالخصوص سند تے حجت تسلیم کیتا کردا سی ۔ ابوحیان نے ابوسلیمان دے درس فلسفہ وچ 371ھ مطابق 981ء وچ شرکت ورگی۔[۱۰] ابن سعدان نوں جدوں صمصام الدولہ نے 373ھ مطابق 983ء وچ اپنا وزیر مقرر کر ليا تے ابوحیان ابن سعدان دا حاضر باش درباری تے وزیر سن تے اکثر اُس دی شام دی مجالس وچ شرکت کردے سن ۔ اِنہاں مجالس وچ ابوحیان نوں ادب، فلسفہ تے درباری و ادبی موضوعات اُتے کیتے گئے سوالات دے جوابات دینا پڑدے سن ۔ابوحیان متعدد مسائل فلسفہ اُتے ابوسلیمان المنطقی دے اَفکار و خیالات توں جوابات دِیا کردے سن جنہاں نے شاہی و درباری حاضری توں ترک نشینی اختیار کرلئی سی۔
اواخر ایام
[سودھو]375ھ مطابق 986ء وچ ابن سعدان آل بویہ دا معتوب ہوکے قتل ہويا تے ہن ابوحیان بغیر کِسے سرپرست دے رہ گئے۔ اواخر دِناں وچ ابوحیان نے ابوالقاسم المدلجی جو صمصام الدولہ دا شیراز وچ وزیر سی، دے لئی کتاب لکھی مگر خاطر خواہ سرپرستی نہ ہوئی۔ابوحیان دے آخری سالاں دے متعلق معلومات کم نيں لیکن بظاہر ابن سعدان دے قتل دے بعد ابوحیان دی زِندگی مفلسی وچ بسر ہوئی۔
وفات
[سودھو]ابوحیان نے 414ھ مطابق 1023ء وچ تقریباً 99 یا 100 سال دی عمر وچ شیراز وچ وفات پائی۔ شیراز وچ اُنہاں دی قبر شیخ عبد اللہ بن خفیف دے محاذ دے نیڑے واقع سی۔
لکھتاں
[سودھو]الامتاع و المؤانسہ
[سودھو]انجینئر اعظم ابو الوفا البوزجانی دی درخواست اُتے ابوحیان نے 37 مجالس دی رُوداد مرتب کيتی جسنوں الامتاع و المؤانسہ کہیا گیا۔
المقابست
[سودھو]یہ کتاب ابوحیان نے اپنے اواخر ایام وچ لکھی جس وچ 106 مکالمات شامل نيں۔ ایہ مکالمات فلسفیانہ موضوعات اُتے لکھے گئے نيں۔ اِس کتاب دا پہلا ایڈیشن ممبئی توں 1306ھ وچ تے قاہرہ توں پہلی بار 1929ء وچ شائع ہوئی۔
رسالہ ذم یا مثالب یا اخلاق الوزیرین
[سودھو]اِس رسالے وچ ابوالفتح ابن العمید تے ابن عباد دی وڈی خوش اسلوبی توں تضحیک کيتی گئی اے۔
بصائر القدماء
[سودھو]ابوحیان نے اِس کتاب نوں 350ھ توں 365ھ دے درمیانی سالاں (یعنی 961ء توں 975ء) وچ مکمل کیتا۔ ایہ کتاب دس جلداں وچ اے تے اِسنوں البصائر والذخائر وی کہیا جاندا اے۔
الصداقۃ والصدیق
[سودھو]یہ کتاب ابوحیان نے ابن سعدان دے لئی تصنیف کيتی جو دوستی دے موضوع اُتے اے ۔تیس سال دے طویل عرصے وچ ایہ کتاب مکمل ہوئی۔ ایہ مصر توں 1323ھ وچ شائع ہوئی سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ https://archive.org/details/galerikitabkuningfiles2/book1/mode/2up — صفحہ: 16
- ↑ https://archive.org/details/galerikitabkuningfiles2/book1/mode/2up — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : BnF catalogue général — ناشر: Bibliothèque nationale de France
- ↑ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/118867695 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۷ جولائی ۲۰۲۱
- ↑ ابن خلکان: وفیات الاعیان، جلد 2، صفحہ 90۔
- ↑ ابوحیان توحیدی: المقابست، صفحہ 156۔
- ↑ منتخب صوان الحکمۃ: صفحہ 116۔
- ↑ الامتاع: جلد 2، صفحہ 97۔
- ↑ یاقوت الحموی: ارشاد الاریب، جلد 2، صفحہ 292۔
- ↑ یاقوت الحموی: ارشاد الاریب، جلد 1، صفحہ 281، 282، 317۔
- ↑ ابوحیان توحیدی: المقابست، صفحہ 246، 286۔
|
- مضامین جنہاں وچ فرانسیسی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ عربی بولی دا متن شامل اے
- 923 دے جم
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1023 دیاں موتاں
- صفحات مع خاصیت P1066
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ شعبۂ عمل
- ویکی ڈیٹا توں ماخوذ کارہائے نمایاں
- ویکیپیڈیا مضامین مع VIAF شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع ISNI شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- بغداد دے مصنفاں
- مسلم فلاسفہ
- مسلم قرون وسطی دے ماہرین حیوانات