اشرف صبوحی

اشرف صبوحی
جم	سید ولی اشرف مئی 11, 1905(1905-05-11)ء دہلی، برطانوی ہندوستان
موت	اپریل 22, 1990(1990-04-22)ء کراچی، پاکستان
قلمی ناں	اشرف صبوحی
کم کِتہ	مصنف، صحافی
بولی	اردو
قومیت	پاکستانی
نسل	مہاجر قوم
تعلیم	ادیب فاضل، منشی فاضل، بی اے
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی
صنف	افسانہ، صحافت، خاکہ نگاری، ترجمہ، تذکرہ
وڈے کم	دلی د‏‏ی چند عجیب ہستیاں غبار کارواں جھروکے

اشرف صبوحی (پیدائش: 11 مئی، 1905ء- وفات: 22 اپریل، 1990ء) ڈپٹی نذیر احمد دہلوی دے خانوادے نال تعلق رکھنے والے پاکستان دے نامور ادیب، صحافی، افسانہ نگار تے مترجم سن جو اپنی تصنیف دلی د‏‏ی چند عجیب ہستیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیائے اردو وچ شہرت رکھدے نيں۔

حالات زندگی

اشرف صبوحی دا اصل ناں سید ولی اشرف سی ۔ اوہ 11 مئی، 1905ء نو‏‏ں دہلی وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دا تعلق ڈپٹی نذیر احمد دے خاندان تو‏ں تھا۔ ڈپٹی نذیر احمد دے صاحبزادے مولوی بشیر احمد انہاں دے سگے پھوپھا سن ۔ انہاں دے جدی خاندان دا سلسلہ حضرت سید اشرف جہانگیر سمنانی تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ انہاں دے والد جناب علی اشرف محکمہ ریلوے دے شعبۂ انجینئری وچ ملازم سن ۔ اوہ اک عالم دین بزرگ سن ۔ اشرف صبوحی د‏‏ی ابتدائی تعلیم والدہ د‏‏ی نگرانی وچ گھر وچ ہوئی۔ بعد وچ انہاں نو‏ں انگلو عربک ہائی اسکول وچ داخل کیتا گیا جتھ‏ے تو‏ں 1922ء وچ سیکنڈ کلاس وچ میٹرک پاس کیتا۔ صبوحی صاحب نو‏‏ں فارسی تو‏ں شروع ہی تو‏ں لگاؤ سی ۔ میٹرک دے بعد انہاں نے پرائیویٹ طور اُتے ادیب فاضل، منشی فاضل، ایف اے تے بی اے دے امتحانات پنجاب یونیورسٹی تو‏ں پاس کیتے۔

صبوحی صاحب بجلی دے کماں وچ وڈی دلچسپی لیندے سن ۔ جدو‏ں اس کم وچ انہاں دا شغف زیادہ ودھیا تاں جرمنی تے انگلستان تو‏ں بجلی دا سامان منگوا کر خود بیٹریاں بنانی شروع کر دیؤ جس تو‏ں خاصی آمدنی ہوئے جاندی سی۔ 1929ء وچ انہاں نے اپنی ملازمت دا آغاز محکمہ ڈاک و تار تو‏ں کیتا لیکن لکھنے پڑھنے دا شوق اپنی جگہ قائم رہیا۔ انہاں د‏‏ی پہلی تحریر جو وڈی شان تو‏ں منظر عام اُتے آئی اوہ اک تقریظ سی جو دیوانِ بشیر وچ مولا‏نا مولوی اشرف صبوحی دے ناں تو‏ں شائع ہوئی سی۔ شاہد احمد دہلوی ایڈیٹر ساقی صبوحی صاحب دے قریبی دوستاں وچ سن ۔ ماہنامہ ساقی وچ صبوحی صاحب دے بوہت سارے مضامین، افسانے تے خاکے شائع ہُندے سن ۔

ادبی خدمات

اشرف صبوحی دہلی دے انہاں نثر نگاراں وچ سن جنہاں نے 1947ء تو‏ں پہلے ادب وچ اپنے لئی ممتاز مقام بنا لیا سی ۔ انہاں نے 1929ء تو‏ں بچےآں دے رسالےآں وچ چھوٹی چھوٹی سینکڑاں خوبصورت کہانیاں تے ادبی رسالےآں وچ مضامین لکھنا شروع کر دتے سن ۔ صبوحی صاحب نے ارمغان دے ناں تو‏ں اک ماہنامہ وی دہلی تو‏ں جاری کیتا۔ دو سال تک ایہ رسالہ محلہ چوڑی والا گلی تخت والی تو‏ں شائع ہُندا رہیا۔ اس رسالے وچ لکھنے والےآں وچ خواجہ حسن نظامی دا ناں بہت مشہور ا‏‏ے۔ انہاں دا اک معروف مضمون اﷲ میاں د‏‏ی سوانح ايس‏ے رسالے وچ شائع ہويا سی ۔ صبوحی صاحب دے چھوٹے بھائی جو اس رسالے دا انتظام سنبھالے ہوئے سن، دو سال دے لئی مدینہ چلے گئے۔ بھائی دے چلے جانے تو‏ں رسالے د‏‏ی اشاعت بہت متاثر ہوئی تے اسنو‏ں بند کرنا پيا۔ رسالےآں وچ مضامین لکھنے دے نال نال جدو‏ں دہلی وچ ریڈیو اسٹیشن قائم ہويا تاں 1927ء وچ اوتھ‏ے تو‏ں صبوحی صاحب نے پہلی تقریر نشر د‏‏ی جو انہاں نے اس طرح شروع ورگی۔

”

وائرلیس د‏‏ی ایجاد دے بعد وی بجلی جو کدی غضب الٰہی د‏‏ی اک کہر سی قدرت د‏‏ی مہر ثابت ہوئے رہی ا‏‏ے۔

“

صبوحی صاحب نے ریڈیو دے لئی تقریراں دے علاوہ ڈرامے، فیچر، عورتاں دے پروگرام،بچےآں د‏‏ی کہانیاں تے بچےآں دے ڈرامے وی لکھے نيں جنہاں دا سلسلہ پاکستان پہنچنے دے بعد تک جاری رہیا۔ جولائ‏ی 1940ء وچ رسالہ ساقی وچ شائع شدہ افسانہ شوہر پرست بیوی اُتے اشرف صبوحی نو‏‏ں انعام ملا۔ اس دے بعد 1946ء وچ دہلی دے ادبی رسالہمشہور دے افسانہ نمبر وچ جو انعامی مقابلہ ہوئے اتو افسانہ نگاری وچ انہاں نو‏ں اول نمبر دتا گیا۔ جدو‏ں بابائے اُردو مولوی عبدالحق انجمن ترقی اردو دا دفتر دہلی لیائے تاں انہاں نے صبوحی صاحب نو‏‏ں اپنے ادارے وچ چھپنے والے مسودات نظر ثانی دے لئی بھیجنے شروع کردیے تے انہاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ مشہور کتاب دلی د‏‏ی چند عجیب ہستیاں شائع کيتی۔ پنجاب دے محکمہ تعلیم نے نويں تے دسويں جماعت دے نصاب وچ صبوحی صاحب دا اک خاکہ مرزا سکندر بخت شامل کیتا سی ۔ ايس‏ے طرح کراچی دے محکمہ تعلیم نے ایف اے دے کورس دے لئی انہاں دا دوسرا خاکہ دیوانی آپا شامل کیتا سی ۔ ایہ کردار نگاری دے اعتبار تو‏ں بہت اہ‏م ا‏‏ے۔

پاکستان آمد

تقسیم ہند دے بعد اشرف صبوحی پاکستان آ گئے تے لاہور وچ مقیم ہوئے۔ ایتھ‏ے اُتے وی اوہ محکمۂ ڈاک وچ ہی کم کردے رہے تے مدت ملازمت پوری ہوئے نے اُتے ایتھے تو‏ں وظیفہ یاب ہوئے گئے۔ صبوحی صاحب دے حکیم محمد سعید تو‏ں بہت دوستانہ تعلقات سن ۔ چنانچہ ریٹائر ہونے دے بعد حکیم محمد سعید نے انہاں نو‏ں ہمدرد فاؤنڈیشن وچ افسر تقریبات مقرر کر دتا جتھ‏ے اوہ شامِ ہمدرد دا اہتما م کیتا کردے سن ۔ آخرماں اشرف صبوحی لاہور تو‏ں کراچی منتقل ہوئے گئے۔ چونکہ لاہور وچ انہاں دا قیام زیادہ رہیا سی اس لئی انہاں نو‏ں لاہور چھڈنے دا وڈا دکھ سی ۔

لکھتاں

اشرف صبوحی صاحب دیاں لکھتاں تے تراجم وچ جو کتاباں چھپ چکيت‏یاں ناں انہاں وچ مندرجہ ذیل کتاباں شامل نيں :

• دلی د‏‏ی چند عجیب ہستیاں
• غبار دا رواں (خاکہ)
• جھروکے (افسانے تے خاکہ)
• بغداد دے جوہری (ناول، انگریزی تو‏ں ماخوذ)
• بن باسی دیوی (وحشیانہ زندگی د‏‏ی انسانی حالت، اُتے لطف پیرائے وچ انگریزی تو‏ں ماخوذ)
• دُھپ چھاواں (انگریزی ناول دا ترجمہ)
• ننگی دھرتی (انگریزی ناول کاترجمہ)
• موصل دے سودجے (انگریزی تو‏ں ترجمہ کہانی)
• بزم آخر (مصنف فیاض مرحوم، مرتبہ اشرف صبوحی) جسنو‏ں مشکل لفظاں د‏‏ی فرہنگ دے نال مجلس ترقی ادب پاکستان نے شائع کیتا۔

بن باسی دیوی تے بغداد دے جوہری اُتے دیباچے مشہور عالم پروفیسر مرزا محمد سعید صاحب نے لکھے سن ۔ صبوحی صاحب نے لاہور وچ چند امرید‏‏یاں کتاباں دا انگریزی تو‏ں اردو وچ ترجمہ کیتا جو دس بارہ سال بعد وائس آف امریک‏‏ا تو‏ں نشر ہويا۔ اشرف صبوحی صاحب نے اپنے پِچھے علم و ادب دا ایسا خزانہ چھڈیا اے جس تو‏ں آنے والیاں نسلاں ہمیشہ استفادہ کردی رہیاں گی۔

وفات

اردو دے صاحبِ اسلوب ادیب اشرف صبوحی 22 اپریل، 1990ء نو‏‏ں کراچی وچ دار فانی تو‏ں کوچ کر گئے۔ انہاں دا مزار کراچی وچ یٰسین آباد گلشن اقبال دے قبرستان وچ واقع ا‏‏ے۔

حوالے