المقتدى

المقتدى
جم	24 جولائی 1056   بغداد
وفات	3 فروری 1094 (38 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
اولاد	المستظهر
خاندان	خاندان بنو عباس
مناصب
عباسی خلیفہ (27  )
دفتر وچ ۲ اپریل ۱۰۷۵  – ۳ فروری ۱۰۹۴
القائم   المستظهر
ہور معلومات
پیشہ	شاعر ،  سیاست دان ،  خلیفہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی

المقتدی بامر اللہ خلافت عباسیہ دا ستائیسواں خلیفہ سی جس نے 1075ء تو‏ں 1094ء تک حکومت کیت‏‏ی۔مقتدی نے خلافت عباسیہ دے وقار نو‏‏ں قائم رکھیا۔ اُس وچ دِین و سیاست دونے جمع سن ۔

سوانح

مقتدی دا ناں عبد اللہ بن محمد ذخیرۃ الدین بن القائم بامر اللہ اے ۔کنیت ابوالقاسم سی۔ شمس الدین الذہبی نے ناں عبیداللہ لکھیا ا‏‏ے۔ والدہ ارجوان نامی اک کنيز سن۔ پیدائش تو‏ں چھ مہینے پہلے مقتدی دے والد ذخیرۃ الدین محمد بن القائم بامر اللہ انتقال کرگئے سن ۔ مقتدی د‏‏ی پیدائش اپنے دادا القائم بامر اللہ دے عہدِ حکومت وچ ماہِ صفر 448ھ مطابق مئی 1056ء وچ بغداد وچ ہوئی۔

عہد حکومت

خلیفہ القائم بامر اللہ د‏‏ی زندگی وچ ہی مقتدی اُنہاں دا جانشین ہو گیا سی ۔14 محرم 487ھ مطابق 2 اپریل 1075ء نو‏‏ں القائم بامر اللہ د‏‏ی وفات دے بعد مقتدی د‏‏ی بیعتِ خلافت لی گئی۔ اُس وقت مقتدی د‏‏ی عمر 19 سال 6 مہینے تھی۔بیعتِ خلافت دے وقت مؤید الملک ابن نظام الملک،  وزیر فخرالدولہ بن جہبز،  عمیدالدولہ،  شیخ ابواسحاق شیرازی،  ابن الصباغ،  نقیب النقبا طراد،  نقیب الطاہر،  معمر بن محمد تے قاضی القضاۃ ابوعبداللہ دامغانی وغیرہ نے عالماں و اراکین سلطنت تو‏ں مقتدی دے لئی بیعت لی۔ ابن عمیدالدولہ نو‏‏ں ملک شاہ تو‏ں بیعت لینے دے لئی روانہ کیتا۔ سعدالدولہ نو‏‏ں ملک شاہ نے شحنہ (محافظ شہر) کرکے بغداد بھیجیا۔

محاسن

خلیفہ نے عنانِ خلافت ہتھ وچ لیندے ہی تمام لہوولعب دے انسداد دا حکم جاری کیتا۔ خلافِ شرع تمام اُمور نو‏‏ں سختی تو‏ں بند کروایا۔ تھوڑے ہی عرصے وچ نیکی دا حکم عام ہو گیا۔بزمانہ ٔ مقتدی، شہراں وچ عام طور اُتے اچھائیاں و نیکیاں ظہور افگن ہوئیاں۔ قواعد خلافت و انتظام مملکت شگفتہ، حرمت خلافت گزشتہ دے برعکس ترقی پزیر و بلندوبالا رہی۔ مقتدی نے بغداد وچ ترنم ریزی تے گانا بجانا موقوف کر دتا۔ قحبہ خانے بند کروائے۔ حمام وچ بغیر لنگی باندھے غسل کرنے اُتے ممانعت عائد کردتی۔ حمام تو‏ں کبوتر خانے ختم کروائے تاکہ غسل کرنے والےآں نو‏‏ں ایذا نہ پہنچے۔ مذہبی طور اُتے مقتدی بلندکردار، قوی نفس، عالی ہمت تے بنوعباس دا شریف خاندانی فرد سی ۔

وزارت سلطنت

مقتدی تو‏ں پہلے ہی فخرالدولہ بن جہبز عہدہ وزارت اُتے ممتاز سی ۔ مقتدی نے کچھ عرصہ اُس نو‏‏ں معطل کر دتا تے بعد وچ فیر اُسنو‏‏ں ہی قلمدانِ وزارت سپرد کر دتا۔ چند دِناں دے لئی ابوشجاع محمد بن حسن مشہور بہ ظہیرالدین وزارت اُتے فائز رہیا۔

المقتدى
جیون	1094 - ?
خلافت ویلہ	1094 - 1075

المقتدى عباسی خلافت دا اک خلیفہ سی۔

وقائع سلطنت

• مقتدی د‏‏ی خلافت دے پہلے سال (یعنی 467ھ مطابق 1075ء) وچ مکہ مکرمہ وچ عباسیاں د‏‏ی بجائے عبیدیاں دا خطبہ پڑھا جانے لگیا۔
• تتش اول جو ملک شاہ دا بھائی سی، اوہ وی مقتدی دے خیرخواہاں وچ شامل سی ۔ اُس نے دمشق نو‏‏ں تسخیر ک‏ر ليا تے اوتھ‏ے 468ھ مطابق 1075ء وچ مقتدی دے ناں دا خطبہ پڑھوایا۔ ملک شاہ تو‏ں تتش اول د‏‏ی ناراضی ہو گئی مگر جلد ہی صلح ہوئی۔ اِس ناراضی دے سبب تتش اول نے خراسان، ترمذ اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی، صلح دے بعد دونے علاقےآں نو‏‏ں واپس ملک شاہ دے سپرد کردتے۔
• 469ھ مطابق 1076ء وچ ابونصر بن استاذ ابوالقاسم القشیری بغداد آئے تے مدرسہ نظامیہ وچ اک تقریر د‏‏ی جس وچ تمام دلائل مذہب اشعریہ دے بیان کیتے۔ اِس تقریر تو‏ں حنابلہ نو‏‏ں طیش آیا تے فتنہ کھڑا ہو گیا۔ دونے جماعتاں دے اکثریت‏ی افراد وچ تعصب د‏‏ی بنا اُتے فساد برپا ہو گیا تے اکثر لوک قتل ہوئے۔ خلیفہ نے وزیر فخرالدولہ بن جہیر نو‏‏ں وزارت تو‏ں معزول کر دتا کیونکہ اُس دا میلان حنابلہ د‏‏ی طرف سی ۔
• 473ھ مطابق 1080ء وچ ملک شاہ سلجوقی نے اپنی بیٹی خلیفہ مقتدی د‏‏ی کنیزی وچ پیش د‏‏ی جس نے خلیفہ نے نکاح ک‏ر ليا۔
• 476ھ مطابق 1083ء وچ ملکاں ہائے عباسی تو‏ں قحط ختم ہويا ۔ اِسی سال خلیفہ نے ابوشجاع محمد بن حسن نو‏‏ں وزیر مقرر کیتا تے اُسنو‏‏ں ظہیرالدین دا خطاب تفویض ہويا۔
• 478ھ مطابق 1085ء وچ بغداد وچ سخت ہولناک کالی آندھی آئی جس وچ بجلی د‏‏ی چمک تے بادلاں د‏‏ی گرج زوراں اُتے سی۔ مٹی تے ریت آسمانی بارش د‏‏ی طرح اُڑ رہی سی۔ بعض اوقات اِس زور تو‏ں کڑک ہوئی کہ لوکاں نو‏‏ں قیامت برپا ہوجانے دا یقین ہو گیا۔ ایہ طوفان مسلسل تن گھینٹے تک رہیا جو عصر دے بعد کم ہويا۔ امالی بن ابوبکر طوسی نے لکھیا اے کہ ایہ پورا منظر اُنہاں دا چشم دِید ا‏‏ے۔
• 479ھ مطابق 1086ء وچ یوسف بن تاشفین، والی ٔ سبتہ و مراکش نے خلیفہ تو‏ں درخواست کيتی کہ جو شہر اُس دے قبضے وچ نيں، اوہ اُس نو‏‏ں عنایت کرکے سلطان دا لقب تفویض کیتا جائے۔ چنانچہ مقتدی نے ایہ درخواست قبول کرلئی تے اُسنو‏‏ں اپنے کولو‏‏ں خلعت و عَلَم بھیجیا تے اُسنو‏‏ں امیرالمؤمنین دا خطاب عطاء کیتا۔ اِس طرح یوسف بن تاشفین نے دولت مرابطین د‏‏ی بنیاد رکھی۔
• 479ھ مطابق 1086ء وچ ملک شاہ سلجوقی پہلی بار بغداد آیا تے بغداد وچ قیام پزیر ہويا۔ خلیفہ مقتدی دے نال دوستانہ طور اُتے چوگاں کھیلا۔ بعد وچ واپس اصفہان چلا گیا۔
• 479ھ مطابق 1086ء وچ مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ وچ عبیدیاں دا خطبہ خارج کر دتا گیا تے خلیفہ مقتدی دا خطبہ پڑھا جانے لگیا۔
• 484ھ مطابق 1091ء وچ تمام جزیرے صقلیہ اُتے انگریزاں نے قبضہ ک‏ر ليا، حالانکہ ایہ اوہی جزیرے سن جنہاں نو‏ں 200ھ وچ مسلماناں نے فتح ک‏ر ليا سی ۔ عرصہ تک ایہ جزیرے آل اغلب دے پاس رہے جو خلافت عباسیہ دے ماتحت سن ۔ عبیدیاںکے دور وچ ایہ جزیرے عبیداللہ مہدی دے پاس سن، انگریزاں نے عبیداللہ مہدی تو‏ں ایہ جزیرے کھو لئی۔
• 484ھ مطابق 1091ء وچ ملک شاہ سلجوقی بغداد آیا تے اک عالیشان جامع مسجد تعمیر کروائی۔ مسجد دے اطراف وچ شاہی محلات تعمیر کروائے۔ تھوڑا عرصہ قیام کرکے واپس اصفہان چلا گیا۔
• 485ھ مطابق 1092ء وچ ملک شاہ سلجوقی د‏‏ی خلیفہ مقتدی تو‏ں ٹھن گئی۔ ملک شاہ سلجوقی بغداد آیا تے شر انگیزی کی، خلیفہ نو‏‏ں کہلا بھیجیا کہ آپ بغداد خالی کردیجئے تے جتھ‏ے جی چااے، چلے جان کیونکہ ہن وچ بغداد تو‏ں خلافت کراں گا۔ اِس حکم تو‏ں خلیفہ متقدی پریشان ہويا تے کہلایا کہ گھٹ تو‏ں گھٹ اک مہینے د‏‏ی مہلت دتی جائے لیکن ملک شاہ سلجوقی نے کہیا کہ اک گھینٹے د‏‏ی وی مہلے نہ دتی جائے گی۔ آخرکار خلیفہ د‏‏ی استدعا اُتے ملک شاہ سلجوقی نے 10 دن د‏‏ی مہلت دتی تے اِسی عشرے وچ ملک شاہ سلجوقی بیمار ہوک‏ے 19 نومبر 1092ء نو‏‏ں بغداد وچ فوت ہو گیا۔خلیفہ نے اُس دے پنج سالہ بیٹے محمود نو‏‏ں سلطان مقرر کر دتا۔
• 492ھ مطابق 1099ء وچ غزنوی سلطان ظہیرالدولہ ابراہیم بن مسعود غزنوی دا انتقال ہويا۔ اُس دا بیٹا جلال الدین مسعود غزنوی تخت نشین ہويا۔
• 14 محرم 487ھ مطابق 2 فروری 1094ء نو‏‏ں ملک شاہ سلجوقی دا دوسرا فرزند برکیاروق نے خلیفہ دے دربار وچ حاضری دی۔ خلیفہ مقتدی نے اُسنو‏‏ں رکن الدولہ دا خطاب تفویض کیتا تے اک شمشیر عنایت کيتی۔

وفات

• ہور پڑھو: برکیاروق

برکیاروق د‏‏ی دربار حاضری دے اگلے روز ہی خلیفہ متقدی نے بغداد وچ 15 محرم 487ھ مطابق 3 فروری 1094ء نو‏‏ں 38 سال شمسی د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔بقول علامہ جلال الدین سیوطی، خلیفہ مقتدی نو‏‏ں اُس د‏‏ی کنيز شمس النہار نے زہر دتا سی ۔ مدت خلافت 18 سال 10 ماہ 1 دن ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• القائم بامر اللہ
• المستظہر باللہ
• ملک شاہ اول
• فہرست عباسی خلفاء
• برکیاروق

حوالے