ایران وچ کرد علیحدگی پسندی

Kurdish separatism in Iran
PJAK fighters in 2012
تاریخ ۱۹۱۸ء (۱۹۱۸ء) – present (106 سال) (main phase 1943-present) مقام ایران, Iran-Iraqi Kurdistan border areas حیثیت جاری تنازعات د‏‏ی لسٹ Several tribal revolts during 1918–1943 1946 failed attempt to establish the جمہوریہ مہاباد Political crackdown on Kurdish political associations in Iran Ceasefire between Iran and PJAK established in September 2011, but fighting resumed in 2013 Renewed clashes between KDPI and Iranian military erupt in 2015
محارب
قاجار خاندان (1918–25)	Shekak tribesmen
پہلوی خاندان (1925–79)	KDPI جمہوریہ مہاباد (1945–46) Supported by: سوویت یونین
عبوری حکومت ایران and Council of the Islamic Revolution (1979–80) ایران (1980−)	1979–96 KDPI Komala Supported by: Iraq (1980–88) ترکی (1993–95) سوویت یونین 2004–11 PJAK 2016– KDPI KDP Komala–PIK Komala–CPI Komala–KTP PJAK PAK Supported by: ریاست ہائے متحدہ سعودی عرب
کمانڈر اور رہنما
احمد شاہ قاجار (1918−25) رضا شاہ پہلوی Pahlavi (1925−41) محمد رضا شاہ پہلوی (1941−79) روح اللہ خمینی (1979−89) سید علی خامنہ ای (1989−present)	Simko Shikak (1918–1930) Qazi Muhammad  Mustafa Barzani Jafar Sultan Ahmed Barzani Salahuddin Kazimov Abdul Rahman Ghassemlou Foad Mostafa Soltani ⚔ Sedigh Kamangar ⚔ Abdullah Mohtadi Haji Ahmadi (2004–2011) Majid Kavian ⚔ Hussein Yazdanpanah Mustafa Hijri Haji Ahmadi
ہلاکتیں اور نقصانات
23,000 killed (1979–1996)(according to the KDPI)	5,000 killed (1979–1996)(according to the KDPI)
30,000 civilians killed (1980–2000)(according to the KDPI) 15,000+ individuals killed (1946–present) کل: 15,000–58,000+ ہلاکتاں

ایران وچ کرد علیحدگی پسندی یا کرد – ایرانی تنازع اک جاری ، طویل عرصے تو‏ں ، مغربی ایران وچ ایران د‏‏ی حکومتاں تے کرد حزب اختلاف دے درمیان علیحدگی پسند تنازع اے ، ایہ 1918 وچ رضا شاہ پہلوی دے ظہور دے بعد تو‏ں قائم ا‏‏ے۔ سانچہ:Campaignbox Kurdish separatism in Iran

جدید دور وچ ابتدائی کرد علیحدگی پسند سرگرمیاں اج دے مغربی آذربایجان صوبہ ایران دے امپیریل ریاست وچ قبائلی بغاوتاں دا حوالہ دیندی نيں ، جو دو عالمی جنگاں دے وچکار شروع ہوئی سن - انہاں وچو‏ں سب تو‏ں وڈی قیادت سمکو شکک ، جعفر سلطان تے حما راشد نے د‏‏ی ۔ بوہت سارے لوکاں نے ، 1943 وچ منظم کرد سیاسی-قوم پرست علیحدگی پسندی دا نقطہ آغاز پیش کيتا ، جدو‏ں کمالہ (اس دے فورا بعد) ایران وچ کرد ڈیموکریٹک پارٹی (KDPI) نے اپنی سیاسی سرگرمیاں شروع کيتیاں ، جس دا مقصد جزوی یا مکمل خود مختاری حاصل کرنا سی۔ کرد علاقےآں وچ حکمرانی کرن۔ ایران وچ قبائلی تو‏ں کرد سیاسی جدوجہد د‏‏ی تبدیلی دوسری جنگ عظیم دے بعد ہوئی ، جس وچ دے ڈی پی آئی نے 1946 دے ایران بحران دے دوران جمہوریہ مہاباد دا قیام عمل وچ لیایا سی۔ مغربی ایران وچ کرد ریاست دے قیام د‏‏ی یو ایس ایس آر دی حمایت یافتہ کوشش ناکا‏م ہوئے گئی۔ اک دہائی تو‏ں وی زیادہ عرصے بعد ، 1966–7 تک دے ڈی پی آئی د‏‏ی حمایت دے نال ، پردیی قبائلی بغاوت نے شروع کيتا۔ اس تنازع د‏‏ی انتہائی پُرتشدد واقعات وچ ، 1979 د‏‏ی بغاوت تے نتیجے وچ دے ڈی پی آئی د‏‏ی شورش وچ 30،000 تو‏ں زیادہ کرد ہلاک ہوئے گئے ۔ اگرچہ دے ڈی پی آئی د‏‏ی مسلح جدوجہد 1996 دے آخر وچ ختم ہوئے گئی سی ، لیکن اک ہور کرد مسلح تنظیم ایران وچ 2000 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ ابھری۔ ایران-پی جے اے دے جاری تنازع دا آغاز 2004 وچ ہويا سی۔

حکومت ایران نے اپنے کرداں دے خلاف کدی وی اِنّی ہی درندگی دا کم نئيں کيتا جِنّا ترکی یا عراق نے کيتا سی ، لیکن ایہ ہمیشہ علیحدگی پسند کردش علیحدگی د‏‏ی کسی وی تجویز د‏‏ی مخالفت کردا رہیا ا‏‏ے۔ نسلی لسانی وابستہ تعلقات تے مشترکہ تریخ و سبھیاچار د‏‏ی وجہ تو‏ں کردستان دے علیحدگی پسندی نو‏‏ں ایران وچ کردستان دے دوسرے حصےآں د‏‏ی نسبت کم حمایت حاصل اے کرداں نے دوسرے ایرانی عوام دے نال اشتراک کيتا ا‏‏ے۔ کرین بروک نے دعوی کيتا اے کہ ایران وچ بوہت سارے کرد کرد قوم پرستی وچ کوئی دلچسپی نئيں رکھدے ، خاص طور اُتے شیعہ کرد ، جنہاں نے تہران تو‏ں براہ راست حکمرانی نو‏‏ں ترجیح دیندے ہوئے ، خود مختاری دے نظریہ نو‏‏ں وی بھرپور انداز وچ مسترد کردتا ۔

تریخ

قبائلیت تے ابتدائی قوم پرستی

سمکو د‏‏ی پہلا بغاوت (1918–1922)

سمکو شیکاک بغاوت ، 1918–1922 دے دوران ایران دے قاجار خاندان دے خلاف مسلح عثمانی حمایت یافتہ قبائلی کرد بغاوت سی ، جس د‏‏ی سربراہی ترک لسانی شیکاک قبیلے دے کرد سردار سیمکو شکیاک نے د‏‏ی سی۔ اس قبائلی بغاوت نو‏‏ں بعض اوقات ایران وچ آزاد کرد ریاست دے قیام دے لئی پہلی وڈی بولی قرار دتا جاندا ہے ، لیکن علما اس بغاوت نو‏‏ں اک طاقتور قبائلی سردار د‏‏ی مرکزی حکومت دے مطابق ایرانی کردستان وچ اپنا ذا‏تی اختیار قائم کرنے د‏‏ی کوشش دے طور اُتے دیکھدے نيں ۔ اگرچہ اس تحریک وچ کرد قوم پرستی دے عناصر موجود سن ، مورخین اس گل اُتے متفق نيں کہ ایہ دعویٰ ثابت کرنے دے لئی شاید ہی کافی لفظاں سن کہ کرد د‏‏ی شناخت نو‏‏ں تسلیم کرنا سیمکو د‏‏ی تحریک وچ اک بہت وڈا مسئلہ سی تے انہاں نو‏ں روايتی قبائلی مقاصد اُتے زیادہ بھروسا کرنا پيا۔ اس وچ کِسے وی قسم د‏‏ی انتظامی تنظیم د‏‏ی کمی سی تے سیمکو بنیادی طور اُتے پرت مار وچ دلچسپی لیندے سن ۔ سرکاری فوج تے غیر کرد صرف انہاں حملےآں دا شکار نئيں سن ، کیونجے کرد آبادی نو‏‏ں وی لُٹیا گیا تے انہاں اُتے حملہ کيتا گیا۔ ایسا نئيں لگدا اے کہ سمکو دے جوان اپنے ساتھی کرداں دے نال اتحاد یا یکجہت‏ی دا احساس محسوس کردے ني‏‏‏‏ں۔ مورخ ایرونڈ ابراہیمیان نے سمکو نو‏‏ں ہزاراں اسوریاں دا قتل عام کرنے تے جمہوریاں نو‏‏ں "ہراساں کرنے" دے لئی "بدنام زمانہ " دے طور اُتے بیان کيتا اے ، تے مہردزادی نے اسنو‏ں ایلوائٹ کرداں دے قتل دا ذمہ دار ٹھہرایا ۔ ہن وی ، کچھ کرد اج سمکو نو‏‏ں تحریک آزادی دے ہیرو د‏‏ی حیثیت تو‏ں تعظیم کردے ني‏‏‏‏ں۔

ایران وچ 1926 سمکو بغاوت

1926 تک ، سمکو نے اپنے قبیلے اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا تے ریاست دے خلاف اک ہور صریح بغاوت شروع کردتی۔ جدو‏ں فوج نے اس تو‏ں منگنی د‏‏ی ، تاں اس د‏ی ادھی فوج قبیلے دے سابقہ رہنما تو‏ں منحرف ہوئے گئی تے سمک عراق فرار ہوئے گیا۔

جعفر سلطان بغاوت

ہیورامان خطے دے جعفر سلطان نے ماریون تے حلبجہ دے شمال دے وچکار اس خطے دا کنٹرول سنبھال لیا تے 1925 تک آزاد رہیا۔ مرکزی حکمرانی دے تحت اسنو‏ں دبانے د‏‏ی کوششاں دے باوجود ، قبائلی رہنما 1929 وچ بغاوت کرگئے ، لیکن انھاں موثر انداز وچ کچل دتا گیا۔

حما راشد بغاوت

ہما راشد د‏‏ی بغاوت دا مطلب پہلوانی ایران وچ دوسری جنگ عظیم دے دوران ، ایران اُتے اینگلو سوویت حملے دے بعد قبائلی بغاوت تو‏ں سی۔ قبائلی بغاوت پورے ایران وچ انتشار د‏‏ی عمومی فضا وچ پھوٹ پئی تے اس دے مرکزی دھڑے د‏‏ی قیادت محمد راشد نے د‏‏ی ، جو 1941 دے آخر تو‏ں لے ک‏ے اپریل 1942 تک جاری رہی تے فیر 1944 وچ اک بار فیر بھڑک اٹھی ، جس دے نتیجے وچ راشد د‏‏ی شکست ہوئی۔ 1945-6 وچ کرد سیاسی آزادی د‏‏ی تحریک دے قیام دا باعث بنے انہاں عوامل وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

سیاسی علیحدگی

مہاباد دا بحران

قاضی محمد تے مصطفیٰ برزانی 1946 دے واقعات دے دوران

جدید ایران وچ ٹکڑے ٹکڑے ہونے دا خطرہ دوسری جنگ عظیم دے فورا. بعد ظاہر ہويا جدو‏ں سوویت یونین نے مقبوضہ شمالی مغربی ایرانی علاقے نو‏‏ں ترک کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ 1946 دے ایران بحران وچ دے ڈی پی - I تے کمیونسٹ گروپاں د‏‏ی علیحدگی پسند کوشش شامل تھی سوویت کٹھ پتلی حکومت قائم کرنے دے لئی ، تے ایرانی کردستان (اج دا مغربی آذربائیجان دے جنوبی حصے) وچ جمہوریہ مہباد دا اعلان صوبہ )۔ ایہ اک ہور سوویت کٹھ پتلی ریاست آذربائیجان د‏‏ی عوامی حکومت دے نال پیدا ہويا۔ ریاست نے خود اک بہت ہی چھوٹا جہا علاقہ محیط کر دتا سی ، مہاب آباد تے اس تو‏ں ملحقہ شہراں سمیت ، جنوبی ایرانی کردستان نو‏‏ں ، جو اینگلو امریکن زون دے اندر پيا سی ، نو‏‏ں شامل کرنے تو‏ں قاصر سی تے مہاب آباد تو‏ں باہر دے قبیلے نو‏‏ں وی قوم پرست مقصد د‏‏ی طرف راغب کرنے وچ ناکا‏م رہیا سی۔ اس دے نتیجے وچ ، جدو‏ں دسمبر 1946 وچ سوویت ایران تو‏ں علیحدگی اختیار کرگئے تاں ، سرکاری فوجاں بلا مقابلہ وابستہ مہ آباد وچ داخل ہوئیاں۔ اس بحران دے دوران تقریبا 1،000 ہلاک ہوئے۔

1946 دے ایران بحران وچ دے ڈی پی آئی د‏‏ی اک کوشش شامل سی کہ اوہ ایرانی کردستان وچ آزاد کرد اکثریت‏ی جمہوریہ مہ آباد قائم کرے۔ اگرچہ بعد وچ کئی مارکسی شورشاں کئی دہائیاں تک جاری رہیاں ، جس د‏‏ی سربراہی دے ڈی پی- I تے کومالا نے دی ، لیکن انہاں دو تنظیماں نے کدی وی علاحدہ کرد ریاست یا اس تو‏ں زیادہ کردستان د‏‏ی حمایت نئيں کيت‏‏ی جداں کہ ترکی وچ پی دے دے نے کيتا سی۔

1967 کرد بغاوت

سن 1960 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ، کرد ڈیموکریٹک پارٹی آف ایران (کے ڈی پی- I) د‏‏ی بحالی تو‏ں تنگ آ ک‏ے ، مغربی ایران وچ کرد قبائلی انتشاراں دا اک سلسلہ شروع ہويا۔ 1967-8 وچ ایرانی سرکاری فوجیاں نے مغربی ایران وچ کرد بغاوت نو‏‏ں دبایا ، مہاباد اورومیا دے علاقے وچ کرداں د‏‏ی پچھلی بغاوت نو‏‏ں مستحکم کردے ہوئے۔

1979 د‏‏ی بغاوت

ایران وچ 1979 وچ بغاوت ایران دے کردستان وچ دے ڈی پی آئی تے کومالا د‏‏ی سربراہی وچ اک بغاوت سی ، جو اسلامی انقلاب دے بعد ، نويں ایرانی حکومت دے خلاف انتہائی سنگین بغاوت بن گئی۔ ایہ بغاوت دسمبر 1982 وچ 10،000 ہلاک تے 200،000 بے گھر ہونے دے نال ہی ختم ہوئی۔

دے ڈی پی آئی شورش

کے ڈی پی آئی د‏‏ی طرف تو‏ں بغاوت ایرانی کردستان وچ نوے د‏‏ی دہائی دے اوائل تے وسط وچ ہوئی سی ، جس دا آغاز جولائ‏ی 1989 وچ جلاوطنی وچ اس دے رہنما دے قتل دے ذریعہ ہويا سی۔ دے ڈی پی آئی د‏‏ی بغاوت دا خاتمہ 1996 وچ ہويا ، دے ڈی پی آئی رہنماواں دے نشانہ قتل تے مغربی ایران وچ اس دے حمای‏تی اڈاں اُتے کریک ڈاؤن د‏‏ی کامیاب مہم دے بعد۔ 1996 وچ ، دے ڈی پی آئی نے یکطرفہ جنگ بندی دا اعلان کيتا تے اس دے بعد 2015 وچ نويں جھڑپاں تو‏ں پہلے کم پروفائل اُتے کم کيتا۔

PJAK بغاوت

ایران -ایرانی کردستان ڈیموکریٹک پارٹی تنازع د‏‏ی اک مسلسل جاری بغاوت اے جس وچ عام شہری ہلاک ہوئے چکے نيں دے نال نال سرکاری طور اُتے دیرپا طور سینکڑاں کرد عسکریت پسنداں تے ایرانی افواج اپریل 2004. بعد تو‏ں پی جے اے دے دا تعلق عراقی کردستان تو‏ں متصل سرحدی علاقے وچ اے تے اوہ ترکی دے مارکسی پی دے کے تو‏ں وابستہ اے ،  اگرچہ خود پی جے اے سی اس مبینہ تعلقات نو‏‏ں نظرانداز کرنے دا رجحان رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ بعض اوقات ایران وچ کرداں دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ انسانی حقوق دا مطالبہ کرنے والی تنظیم دے طور اُتے بیان کيتا جاندا اے ، لیکن اسنو‏ں ایرانی میڈیا تے مختلف مغربی تجزیہ کاراں نے علیحدگی پسند سمجھیا ا‏‏ے۔  پی جے اے سی دا مقصد کرداں د‏‏ی خود مختاری دا قیام اے تے حبیب دے مطابق انھاں اسلامی جمہوریہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں کوئی سنگین خطرہ لاحق نئيں ا‏‏ے۔

اوباما انتظامیہ دے پہلے اک اقدام وچ ، ایرانی کردستان د‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹی نو‏‏ں " دہشت گرد تنظیم " قرار دتا گیا سی۔ پی جے اے سی دے ٹھکانےآں اُتے 2011 دے ایرانی حملے دے بعد ، پی جے اے سی تے ایرانی حکومت نے فائر بندی اُتے اتفاق کيتا۔ فائر فائر معاہدے دے بعد ، ایرانی کردستان د‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹی تے آئی آر جی سی دے وچکار متعدد جھڑپاں 2012 ، تے سن 2013 دے وسط تک ، لڑائی فیر تو‏ں ہونے والے واقعات وچ دوبارہ شروع ہوئی ، جو 2016 وچ ودھدی چلی گئی۔

2014 وچ موجود تناؤ د‏‏ی تجدید

عروج تے بے امنی

ایرانی کردستان د‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹیکے جنگجو

جنوری 2014 نو‏‏ں ، ایرانی افواج نے دے ڈی پی آئی پارٹی دے اک رکن نو‏‏ں ہلاک کر دتا ، جدو‏ں اوہ کتابچے پھیلارہیا سی۔

ستمبر 2014 وچ ، متعدد جھڑپاں وچ ، دے ڈی پی آئی نے کئی سالاں وچ پہلی بار ایرانی سلامتی نو‏‏ں مصروف رکھیا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 6 ایرانی فوجی ہلاک ہوئے۔ ایہ واضح نئيں سی کہ آیا ایہ ایرانی کردستان د‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹی (جو 1996 تو‏ں تشدد تو‏ں بچنے والی) د‏‏ی پالیسی وچ تبدیلی دا نتیجہ سی یا واقعات دا وکھ تھلگ سلسلہ۔

مئی 2015 وچ ، ایرانی - عراقی کردستان بارڈر اُتے ایرانی کردستان ڈیموکریٹک پارٹی فورس اُتے مشتبہ ایرانی حملہ (مبینہ طور اُتے پی دے کے جنگجوواں دے بھیس وچ ) سی جس دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک ہوئے سن K 2 دے ڈی پی آئی تے 4 پی دے کے (یا مبینہ طور اُتے ایرانی ایجنٹ)۔

7 مئی 2015 نو‏‏ں ، کرد شہریاں نے 25 سالہ قدیم کرد ہوٹل دے چیمبر فرائڈ ، فرینز کھسروانی د‏‏ی 4 مئی 2015 نو‏‏ں نامعلوم موت دے بعد ، ایران دے شہر مہاباد وچ ہنگامہ برپا کيتا۔ بے امنی تے تشدد ایران دے دوسرے کرد شہراں ، جداں سردشت وچ پھیل گیا ، جتھ‏ے 9 مئی 2015 نو‏‏ں سیکڑاں مظاہرین دے نال پولیس وچ جھڑپ ہوئی۔ مبینہ طور اُتے انہاں جھڑپاں وچ اک مظاہرین د‏‏ی ہلاکت ہوئی اے تے اس دے علاوہ ، کرد باغی گروپ پی جے اے سی نے اک ایرانی چوکی اُتے حملہ کيتا سی جس وچ دو ایرانی اہلکار ہلاک ہوئے سن ۔ اے آر اے ذرائع دے مطابق 11 مئی تک مرنے والےآں د‏‏ی تعداد 6 مظاہرین اُتے جا پہنچی۔ واقعات سمیت ہور کرد اپوزیشن جماعتاں تو‏ں وی سخت رد عمل د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی کردستان فریڈم پارٹی تے PDKI .

جون 2015 وچ ، انقلابی محافظ دستےآں اُتے دے ڈی پی آئی دے حملے وچ مبینہ طور اُتے 6 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔

نچلی سطح د‏‏ی شورش (2016-تاحال)

مغربی ایران فوجی جھڑپاں دا مطلب کرد باغی جماعت ڈیموکریٹک پارٹی آف ایرانی کردستان (PDKI) تے ایرانی انقلابی گارڈز دے وچکار جاری فوجی جھڑپاں دا اشارہ اے ، جو اپریل 2016 وچ شروع ہويا سی۔ کردستان فریڈم پارٹی (پی اے سی) تے کومالاہ نے وی پی ڈی دے آئی دے کرد کاز د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، بالترتیب 2016 تے 2017 وچ ایرانی سیکیورٹی فورسز دے نال دونے جھڑپاں وچ ۔ متوازی طور اُتے ، اک کھبے بازو دے ایرانی کرد باغی گروپ پی جے اے سی نے طویل تعطل دے بعد سن 2016 وچ ایران دے خلاف فوجی سرگرمیاں دوبارہ شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔

2016 دے جھڑپاں دے پس منظر دے بعد پیش آیا جس نو‏‏ں PDKI نے "روزیلات وچ ودھدی ہوئی عدم اطمینان" دے طور اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔ پی اے دے ملٹری ونگ دے کمانڈر نے اپنی مصروفیات تے ایرانی حکومت دے خلاف دشمنی دا اعلان اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتا اے کہ "مشرقی کردستان ( ایرانی کردستان ) د‏‏ی صورت حال ناقابل برداشت ہوچک‏ی اے ، خاص طور اُتے [ایران وچ کرداں دے خلاف روزانہ ہونے والے صوابدیدی پھانسیاں دے نال۔ ] "۔

ہور ویکھو

• ایران وچ کرد
• ایرانی کردستان
• کرد لوک
• KDPI -کومالا تنازع
• مشرق وسطی وچ جدید تنازعات د‏‏ی لسٹ
• کرد – ترک تنازعہ
• عراقی - کرد تنازع
• کرد – شامی تنازع

حوالے

باہرلے جوڑ

• پی جے اے سی د‏‏ی ویب سائٹ ( فارسی ، سورانی تے انگریزی وچ )
• 28 جون 2006 نو‏‏ں کرد ایرانی عسکریت پسنداں دے بارے وچ مضمون نکالاں ۔