بحر ہند وچ عثمانی بحری مہمات

بحیرہ عرب

1911 وچ بحر ہند دے بارے وچ عثمانی علم د‏‏ی تعمیر نو ، جو سیدی علی رئیس دے 1554 موہت وچ درج اے ۔

بحر ہند وچ عثمانی بحری مہمات ( ترکی زبان: Hint seferleri یا Hint Deniz seferleri   "بحر ہند د‏‏ی مہمات") 16 واں صدی وچ بحر ہند وچ عثمانی ابھیدی کارروائیاں دا اک سلسلہ سی۔سلیمان عالیشان دے دور وچ 1538 تو‏ں 1554 دے وچکار چار مہمات ہوئیاں ،۔

پس منظر

سولہويں صدی وچ بحر ہند وچ عثمانی بیڑا۔

تن تکونی بادباناں تے چپوواں والا اک عثمانی زیبک

واسکو ڈے گاما دے بحری سفر دے بعد ، اک طاقتورپرتگالی بحریہ نے سولہويں صدی دے اوائل وچ بحر ہند دا کنٹرول حاصل کرلیا۔ اس نے جزیرنما عرب دے ساحلی شہراں تے ہندوستان دے لئی خطرہ پیدا کردتا۔ پرتگالی بحریہ دے صدر دفاتر 1510 وچ ہندوستان دے مغربی ساحل اُتے واقع شہر ، گوا وچ سی۔

بحر احمر اُتے عثمانیاں دا تسلط 1517 وچ شروع ہويا جدو‏ں سلیم اول نے رضوانیہ د‏‏ی جنگ دے بعد مصر نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ وچ شامل ک‏ے لیا ۔ جزیرہ نماعرب دا بیشتر رہائشی علاقہ ( حجاز تے تہامہ ) جلد ہی رضاکارانہ طور اُتے عثمانیاں دے قبضے وچ آ گیا۔ پیر ریئس ، جو اپنے عالمی نقشہ دے لئی مشہور سی ،نے مصر پہنچنے دے چند ہی ہفتےآں بعد اسنو‏ں سلیم دے سامنے پیش کیتا۔ 1513 دے نقشے دا اک حصہ ، جو بحر اوقیانوس تے امریکا اُتے محیط اے ، ہن توپ قاپی میوزیم وچ اے ۔ بحر ہند تو‏ں متعلق حصہ غائب ا‏‏ے۔ ایہ دلیل دتی جاندی اے کہ ہوسکدا اے کہ سلیم نے اسنو‏ں لے لیا ہوئے ، تاکہ اوہ اس سمت وچ مستقب‏‏ل وچ ہونے والی فوجی مہماں د‏‏ی منصوبہ بندی وچ اس دا زیادہ تو‏ں زیادہ استعمال کرسک‏‏ے۔ در حقیقت بحر احمر وچ عثمانی تسلط دے بعد ، ترکی -پرتگالی دشمنی شروع ہوگئی۔ گوا وچ پرتگالیاں دے خلاف ممکنہ مشترکہ حملےکے بارے وچ سلیم نے گجرات دے سلطان مظفر دوم ( شمالی مغربی ہندوستان وچ اک سلطان) دے نال گل گل شروع کيتی۔ اُتے 1520 وچ سلیم د‏‏ی موت ہوگئی۔

عثمانی امیر البحرسلمان رئیس نے 1517 وچ پرتگالی حملے دے خلاف جدہ دا دفاع کیتا

1525 وچ ، سلیمان اول (سلیم دا بیٹا) دے دور وچ ، اک سابق قزاق ، سلیمان رئیس نو‏‏ں بحیرہ احمر وچ اک چھوٹے تو‏ں عثمانی بیڑے دا امیر البحر مقرر کیتا گیا ، جسنو‏ں پرتگالی حملےآں دے خلاف عثمانی ساحلی شہراں دا دفاع کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔ 1534 وچ ، سلیمان نے بیشتر عراق اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے 1538 تک عثمانی خلیج فارس دے علاقے بصرہ پہنچ گئے۔ سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں حالے وی مقبوضہ پرتگالیسواحل دے مسئلے دا سامنا کرنا پڑ رہیا سی۔ جزیرنماعرب دے بیشتر ساحلی قصبے یا تاں پرتگالی بندرگاہاں سن یا پرتگالی باج گزارسن ۔ ترکی-پرتگال دشمنی د‏‏ی اک وجہ معاشی وی سی۔ 15 واں صدی وچ ، مشرق بعید تو‏ں یورپ تک دا مرکزی تجارتی راستہ ، مسالا جات دا راستہ بحر احمر تے مصر تو‏ں گزردا سی۔ لیکن افریقہ کےگرد بحری چکر لگیانے دے بعد تجارتی آمدنی کم ہُندی جارہی سی۔ جدو‏ں کہ سلطنت عثمانیہ بحیرہ روم دی اک وڈی سمندری طاقت سی ، اس لئےبحریہ نو‏‏ں بحیرہ احمر وچ منتقل کرنا ممکن نئيں سی۔ چنانچہ سوئز وچ اک نواں بیڑا بنایا گیا تے اس دا ناں "ہندوستانی بیڑا" رکھیا گیا۔ بحر ہند وچ مہمات د‏‏ی ظاہری وجہ ، بہرحال ، ہندوستان د‏‏ی طرف تو‏ں اک دعوت سی۔

خادم سلیمان پاشا د‏‏ی مہمات ، 1538

مظفر دوم دا بیٹا بہادر شاہ ، گجرات دا حکمران ،جس نےسلیم تو‏ں گل گل کيت‏ی سی ، نے پرتگالی بحریہ دے خلاف مشترکہ کارروائی دے لئی قسطنطنیہ تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ سلیمان او ل نے اس موقع نو‏‏ں بحر ہند وچ پرتگالی تسلط د‏‏ی جانچ پڑتال دے لئی استعمال کیتا تے خادم سلیمان پاشا نو‏‏ں بحر ہند دے بیڑے دا امیر البحر مقرر کیتا۔ خادم سلیمان پاشا د‏‏ی بحری فوج وچ تقریبا 90 کشتیاں شامل سن۔ 1538 وچ ، اوہ بحیرہ عرب اوربحیرہ احمر دے راستے ہندوستان گیا ، صرف ایہ جاننے دے لئی کہ بہادر شاہ پرتگالی بحریہ دے نال اک جھڑپ دے دوران ماریا جا چکاہے تے اس دے جانشین نے پرتگال تو‏ں اتحاد کرلیا ا‏‏ے۔ دیو اُتے ناکا‏م محاصرے دے بعد ، اس نے واپس جانے دا فیصلہ کیتا۔ اُتے ، سویز واپسی دے دوران ، اس نے عدن سمیت بیشتر یمن فتح کرلیا۔ اس مہم دے بعد ، خادم سلیمان نو‏‏ں ترقی دے ک‏ے وزیر اعظم بنا دتا گیا۔

پیری ریئس د‏‏ی مہمات ، 1548–1552

ہرمز وچ پرتگالی بحری جہازاں د‏‏ی آمد

1552 وچ پیری رئیس دا راستہ۔

پہلی مہم دے بعد ، پرتگالی بحریہ نے عدن اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے جدہ (جدید سعودی عرب وچ ) دا محاصرہ کیتا سی تے بحر احمر وچ گھسنے د‏‏ی کوشش کيتی ۔ دوسری مہم دا مقصد بحیرہ احمر تے یمن وچ عثمانی اقتدار د‏‏ی بحالی سی۔ نواں ایڈمرل پیری رئیس سی ، جس نے اس تو‏ں پہلے اپنا عالمی نقشہ سلیم نو‏‏ں پیش کیتا سی۔ اس نے 1548 وچ پرتگالیاں تو‏ں عدن دوبارہ واپس لے لیا ، اس طرح بحر احمر نو‏‏ں محفوظ بنا لیا۔

تین سال بعد ، اوہ 30 بحری جہازاں تے خلیج فارس دی کلید ، ہرمز جزیرے نو‏‏ں پرتگال سےچھیننے دا ہدف لے ک‏ے سوئز تو‏ں فیر روانہ ہويا۔ پیری رئیس نے مسقط نو‏‏ں اُتے قبضہ کرلیا ، لہذا عمان تک عثمانی اقتدار د‏‏ی توسیع ہوئے گئی۔ اس نے ہرمز دا محاصرہ کیتا لیکن اوہ ناکا‏م رہیا۔ اس نے قصبے اُتے قبضہ کرلیا ، لیکن قلعہ فتح نہ ہوسکیا ۔ جزیرہ نما قطر اُتے قبضہ کرنے دے بعد بحرین دا محاصرہ ناکا‏م ہوگیا ، تے پرتگالی بیڑے دے نیڑے آنے د‏‏ی خبراں دا سن کر پیری ریئس نے بحری بیڑے نو‏‏ں بصرہ واپس لے جانے دا فیصلہ کیتا۔ اوہ دو کشتیاں دے نال سوئز پرت آیا جو اس د‏ی ذا‏تی ملکیت سی۔ سلطان نے پیری ریئس نو‏‏ں انہاں کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں سزائے موت سنائی تے 1553 وچ پھانسی دے دتی گئی۔

مراد ریئس بزرگ د‏‏ی مہمات ، 1553

اس مہم دا مقصد ایہ سی کہ بحری بیڑے نو‏‏ں سوئز واپس لیایا جائے۔ نواں اامیر البحر مراد ریئس بزرگ سی ، جو قطیف دے سابق سنجک بے(گورنر) سن ۔ خلیج فارس تو‏ں باہر جانے د‏‏ی کوشش دے دوران ، اس دا سامنا ڈوم ڈیوگو ڈی نورونھا دے زیر انتظام اک بڑےپرتگالی بیڑےسےہويا۔ دونے ملکاں دے وچکار کھلے سمندر وچ ہونے والی سب تو‏ں وڈی لڑائی وچ ، پرتگالی بحری بیڑے کےہتھو‏ں مراد نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا تے اوہ بصرہ واپس پرت آیا سی۔

سیدی علی رئیس د‏‏ی مہمات، 1553

لیورو ڈی لسوارٹے ڈی ابریو وچ پرتگالیاں کا ترک بیڑے اُتے حملہ

1553 وچ ، تیسری مہم د‏‏ی ناکامی دے بعد ، سید ی علی رئیس کوامیر البحر مقرر کیتا گیا ۔ لیکن بصرہ وچ جو کچھ اس نے پایا اوہ نظرانداز کشتیاں دا اک بیڑہ سی۔ بہر حال ، کچھ بحالی دے بعد ، اس نے جہاز چلانے دا فیصلہ کیتا۔ اوہ آبنائے ہرمز سے گزریا تے عمانی ساحلاں دے نال نال سفر کرنا شروع کیتا جتھ‏ے اس نے دو بار پرتگالی بیڑے دا مقابلہ کیتا۔ دوسری جنگ دے بعد ، سیدی علی رئیس نے پرتگالیاں کوبھگاندے ہوئے ایہ لڑائی بالآخر گجرات تک پہنچادی ، اسنو‏ں ڈوم جیریمونو دے قافلے نے سورت د‏‏ی بندرگاہ پررکنے اُتے مجبور کردتا ، جتھ‏ے گجرا‏تی گورنر نے انہاں دا استقبال کیتا۔ جدو‏ں گوا وچ پرتگالی وائسرائے نو‏‏ں ہندوستان وچ انہاں دتی موجودگی دا علم ہواتو ، اس نے 10 اکتوبر نو‏‏ں دو کشتیاں تے 30 جہازشہر د‏‏ی طرف بھیجے ، تاکہ گورنر اُتے ترکاں د‏‏ی حوالگی دا دباؤ ڈالیا جاسک‏‏ے۔ گورنر نے ہتھیان سُٹن دے بجائے انہاں دے جہازاں نو‏‏ں تباہ کرنے د‏‏ی تجویز پیش د‏‏ی جس اُتے پرتگالیاں نے اتفاق کیتا۔ اس بیڑے دا باقی حصہ ناقابل استعمال ہوگیا، جس دے نتیجے وچ اوہ 50 افراد دے ہمراہ بیرون ملک واپس پرت گیا۔ اس دے بعد سیدی علی رئیسمغل شہنشاہ ہمایو‏ں دے شاہی دربار وچ دہلی پہنچے جتھ‏ے اس نے مستقب‏‏ل دے مغل بادشاہ اکبر نال ملاقات کيت‏ی جو اس وقت 12 سال دا سی۔

سلطنت عثمانیہ تے فارس دے وچکار جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں ہندوستان تو‏ں ترکی جانے والا راستہ بہت خطرنا‏‏ک سی۔ 1555 وچ دونے ملکاں دے وچکار معاہدے امسایا اُتے دستخط ہونے دے بعد ، سید ی علی رئیس وطن واپس آئے۔ اس جرات مندانہ سفر دے بارے وچ اس نے آئینہ ملکاں( مراۃ الملکاں ) کے ناں تو‏ں اک کتاب لکھی تے اسنو‏ں 1557 وچ سلیمان اول دے سامنے پیش کیتا۔ اس کتاب نو‏‏ں ہن عثمانی ادب دی ابتدائی سفری کتاباں وچ شمار کیا جاندا اے ۔

بعد وچ

بحر ہند وچ بحری مہم صرف جزوی طور اُتے کامیاب رہی۔ بحر وچ پرتگالی تسلط د‏‏ی جانچ تے مسلما‏ن ہندوستانی حکمران د‏‏ی مدد کرنے دے اصل مقاصد حاصل نئيں ہوسک‏‏ے۔ اس دے باوجود ،اسنو‏ں اک مصنف نے "پرتگال تو‏ں زیادہ فائدے" کہیا اے ، کیونجے عثمانی سلطنت ،پرتگال تو‏ں زیادہ دولت مند تے زیادہ گنجان آباد سی ۔۔

دوسری طرف ، یمن دے نال نال بحر احمر کامغربی کنارا، جو سوڈان تے اریٹیریا دی اک تنگ ساحلی پٹی تو‏ں ملدا اے ، نو‏‏ں خادم سلیمان پاشا دے نائب ، اوز دمیر پاشا نے فتح ک‏ر ليا۔ مشرقی افریقہ وچ ہور تن صوبےآں قائم کيتے گئے : مصوع ، حبش (حبشہ) تے سواکن . جزیرہ نما عرب دے اطراف د‏‏ی بندرگاہاں وی محفوظ کرلئی گئياں۔

بعض اوقات ، سن 1569 وچ ،عثمانیاں د‏‏ی آچے ( سماٹرا ، انڈونیشیا وچ )کی امداد نو‏‏ں وی ، انہاں مہمات دا اک حصہ سمجھیا جاندا اے ( ملاحظہ کرن: کردوغلو خضر ریئس)۔ اُتے ، ایہ مہم کوئی فوجی مہم نئيں سی۔

کہیا جاندا اے کہ صوقلو محمد پاشا،جو 1565–1579 دے درمیان سلطنت کےوزیر اعظمتھے،نے بحیرہ روم تے بحر احمر دے درمیان اک نہر تجویز کيت‏ی سی. اگریہ منصوبےحقیقت دا روپ دھار لیتاتو بحریہ دے لئی نہر تو‏ں گزرکربحر ہند وچ جانا ممکن ہوجاندا۔ اُتے ، ایہ منصوبہ سولہويں صدی د‏‏ی تکنیکی قابلیت تو‏ں ماورا سی۔ سویز نہر نو‏‏ں تقریبا تن صدیاں تک نئيں شروع کیتاگیا ، سن 1869 وچ ، مصر د‏‏ی خود مختار خدیویت نے اسنو‏ں شروع کیتا۔