بھارت وچ صوبےآں دی نو اساری

بھارت وچ صوبےآں دا مڑقیام

برطانوی راج وچ صوبے تے پریزیڈنسیاں

برطانوی راج ویلے تن پردیش یعنی صوبے سائز وچ بہت وڈے سن تے ایہناں نوں پریزیڈینسی کیہا جاندا سی۔ اوہناں تناں وچوں بنگال پریزیڈینسی سبھ توں وڈا سی جس وچ موجودہ مغربی بنگال، بنگلہ دیش، آسام، بہار تے اڑیسہ دے علاقے شامل سن۔ دوجی مدراس پریزیڈینسی سی جس ماتحت تاملناڈو توں علاوہ آندھرا پردیش، کیرالا تے کرناٹک دے کئی علاقے آؤندے سن۔ تیجی سی بمبئی پریزیڈینسی جس ماتحت موجودہ مہاراشٹر، گجرات تے سندھ دے علاقے آؤندے سن۔ ایہناں تناں پریزیڈینسیاں توں علاوہ باقی صوبیاں نوں پروونس یعنی صوبہ کیہا جاندا سی۔ سن 1921 تک پریزیڈینسی دا مکھی گورنر ہندا سی تے پروونس دا مکھی لیفٹینینٹ گورنر پر سن 1921 وچ برطانوی سرکار ولوں لیفٹینینٹ گورنر دا عہدہ ختم کر دتا گیا تے سارے صوبےآں دے مکھی گورنر تھاپے جان لگے۔

برطانوی راج وچ صوبے دے قیام دی تریخ

انھیویں صدی دے شروع وچ ایسٹ انڈیا کمپنی ولوں تن نویں صوبے قائم کیتے گئے۔ ایہہ سن اودھ جاں اودھ جس دا راجگڑھ لکھنؤ سی، شمال مغربی صوبہ جس دا راجگڑھ آگرہ سی تے سینٹرل پروونس جس دا راجگڑھ ناگپور سی۔ بھاویں پنجاب سن 1849 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے قبضے ہیٹھ آ چکا سی پر اس نوں پروونس یعنی صوبے دا رتبہ سن 1859 وچ ملیا۔ دس سال تک اس نوں ٹیریٹری آف لاہور کرکے جانیا جاندا سی تے اس دا پربندھ چیف کمیشنر راہیں سدھا گورنر جنرل ولوں ہندا سی۔ واضع اے کہ 1857 دے غدر ویلے پورے ہندستان دے چھ صوبے سن۔ ایہناں توں علاوہ ساڈھے پنج سو دے قریب ریاستاں سن جنہاں نوں سٹیٹس کیہا جاندا سی۔ سن 1857 دے غدر مگروں سرکار نے سن 1859 وچ شمال مغربی صوبہ توڑ دتا۔ اس دے مشرقی حصہ تے اودھ دے صوبے نوں رلا کے یونائیٹڈ پروونس یعنی یو۔پی۔ ناں دا صوبہ بنا دتا گیا جدونکھ اس دا مغربی حصہ (موجودہ ہریانہ تے دلی) پنجاب وچ رلا دتا گیا۔ پنجاب نوں پروونس دا درجہ ملن نال وی صوبیاں دی گنتی چھ ہی رہی۔ سن 1901 وچ پنجاب دے پنج سرحدی ضلعے پشاور، ہزارا، کوہاٹ، بنوں تے ڈیرہ اسمٰعیل خان پنجاب توں وکھ کر دتے گئے۔ سن 1923 وچ ایہناں پنجاں ضلعیاں تے مشتمل شمال مغربی سرحدی صوبہ یعنی صوبہ سرحد ہوند وچ آیا۔ اس نال صوبیاں دی گنتی ستّ ہو گئی۔ سن 1905 وچ بنگال پریزیڈینسی نوں دو حصیاں مغربی بنگال تے مشرقی بنگال وچ ونڈ دتا گیا پر لوکاں دے سخت خلاف کارن سرکار نے سن 1912 وچ مشرقی تے مغربی بنگال دا رلیواں کر دتا تے صوبیاں دی گنتی ستّ ہی رہی۔ سن 1912 وچ بہار تے اڑیسہ دے علاقے بنگال توں وکھ کر دتے گئے۔ بہار نوں سن 1935 تے اڑیسہ نوں 1936 وچ صوبے دا درجہ ملیا۔ اسے سال آسام تے سندھ نوں (جو بمبئی پریزیڈینسی ’چوں بنیا سی) نوں وی صوبے دا درجہ دتا گیا۔ صوبیاں دی گنتی گیاراں ہو گئی جو دیس دی ونڈ ویلے تک قایم رہی۔

دیس دی ونڈ

دیس دے بٹوارے نال پنجاب دے دو ٹکڑے ہو گئے جدونکھ سندھ تے سرحدی صوبہ مکمل روپ وچ پاکستان دے حصے چلے گئے۔ پاکستان دے سبھ توں وڈے رقبے والے صوبے بلوچستان نوں انگریزی راج ویلے صوبے دا رتبہ حاصل نہیں سی سگوں اس دا پربندھ چیف کمیشنر راہیں چلدا سی۔

بھارت وچ نویں صوبےآں دا قیام

دیسی ریاستاں

بھارت دی آزادی توں ڈیڑھ کو سال دے ویلے وچ ریاستاں دا دور ختم ہو گیا۔ اک-اک کر کے ساریاں ریاستاں بھارتی یونین وچ شامل ہو گئیاں۔ 550 وچوں 216 ریاستاں سائز وچ بہت چھوٹیاں تے تھوڑھی آبادی والیاں سن۔ اس لئی ایہہ نال لگدے راجاں وچ رلا دتیاں گئیاں جویں پٹودی، لوہارو وغیرہ۔

61 ریاستاں نوں رلا کے مرکز ماتحت پردیش بنائے گئے۔ ہماچل پردیش اجیہے مرکز شاست پردیساں وچوں اک سی۔ 275 ریاستاں نوں رلا کے کئی نویں صوبے بنائے گئے جویں پیپسو، متسیا، راجستھان، ٹراونکور-کوچین، سودیس، مدھ بھارت، وندھیا پردیش، بھوپال وغیرہ ۔ تن ریاستاں جو سائز وچ کافی وڈیاں سن، نوں بغیر کسے جغرافیائی تبدیلی توں صوبے دا درجہ دے دتا گیا۔ ایہہ ریاستاں میسور، جموں کشمیر اتے حیدرآباد سن۔ ایہہ سارا پربندھ اصل وچ کم-چلاوُ ہی سی۔

نویں صوبے

1949 توں 1956 تک نویں صوبے

سن 1949 وچ متسیا صوبہ راجستھان وچ رلا دتا گیا۔ سن 1953 وچ مدراس دے تیلگو بھاشی علاقے کڈھ کے آندھرا پردیش ناں دا صوبہ بنایا گیا۔ سرکار ولوں سن 1953 وچ صوبےآں دے مڑقیام متعلق کمیشن بٹھایا گیا جس نے سن 1955 وچ اپنی رپورٹ پیش کیتی۔ رپورٹ دے بنیاد تے کئی چھوٹے صوبے نال دے صوبیاں وچ رلا دتے گئے۔ سودیس نوں بمبئی وچ، حیدرآباد نوں آندھرا پردیش وچ اتے مدراس صوبہ دے ملیالم بولی دے علاقے ٹراونکور-کوچین وچ رلا کے کیرل ناں دا صوبہ بنا دتا گیا۔ اسے طرحاں پیپسو، پنجاب وچ رلا دتا گیا۔ سینٹرل پروونس یعنی سی۔پی۔ دا صوبہ توڑ کے مدھ پردیش ناں دا نواں صوبہ بنایا گیا۔ مدھ بھارت تے وندھیا پردیش نوں مدھ پردیش وچ رلا دتا گیا۔

1956 توں ہن تک نویں صوبے

مڑقیام اپرنت سن 1956 وچ بھارت دے 14 صوبے تے چار مرکز ماتحت پردیش سن۔ 14 صوبہ اس پرکار سن: آندھرا پردیش، آسام، بہار، بمبئی (ہن دا مہاراشٹر)، کیرل، مدھ پردیش، مدراس (ہن دا تاملناڈو)، میسور (ہن دا کرناٹک)، اڑیسہ، پنجاب، راجستھان، اتر پردیش، مغربی بنگال تے جموں کشمیر۔ چار مرکز ماتحت پردیش دلی، ہماچل پردیش، منیپور تے تریپورا سن۔ سن 1960 وچ بمبئی صوبہ دو حصیاں وچ ونڈ دتا گیا۔ بولی دے بنیاد تے نواں صوبہ گجرات ہوند وچ آیا۔ بمبئی دا ناں بدل کے مہاراشٹر کر دتا گیا۔ اس مگروں سن 1963 وچ ناگالینڈ ناں دا صوبہ آسام توں وکھ کر کے بنایا گیا۔ اس نال صوبیاں دی گنتی 16 ہو گئی۔ اک نومبر 1966 نوں پنجاب دا بولی دے بنیاد تے مڑقیام کیتا گیا۔ ہریانہ ناں دا صوبہ ہوند وچ آیا تے صوبیاں دی گنتی 17 ہو گئی۔ 25 جنوری 1971 نوں ہماچل پردیش، جو ادوں تک مرکز ماتحت پردیش سی، نوں مکمل صوبے دا درجہ دتا گیا تے صوبےآں دی گنتی 18 ہو گئی۔ سن 1972 وچ منیپور تے تریپورا نوں مکمل صوبےآں دا درجہ دے دتا گیا، میگھالیا ناں دا نواں صوبہ آسام وچوں نکلیا تے صوبےآں دی گنتی 21 ہو گئی۔ مئی 1975 وچ سکم، بھارتی یونین وچ شامل ہویا تے صوبیاں دی گنتی 22 ہو گئی۔ گوا، دمن تے دیؤ، جو 1961 وچ پرتگال توں آزاد ہو کے بھارت وچ شامل ہوئے سن، وچوں گوا نوں سن 1987 وچ مکمل صوبے دا درجہ ملیا جدونکھ دمن تے دیؤ مرکز ماتحت پردیش رہن دتے گئے۔ سن 1987 وچ ہی میزورم تے اروناچل پردیش دے نویں صوبے آسام توں وکھ کر کے بنائے گئے۔ اس نال صوبےآں دی گنتی 25 ہو گئی۔ بھارتی جنتا پارٹی دے راجدور ویلے سن 2000 وچ تن نویں صوبہ ہوند وچ آئے۔ اتراکھنڈ جو یو۔پی۔ وچوں نکلیا، جھارکھنڈ بہار وچوں تے چھتیسگڑھ مدھ پردیش وچوں نکلیا۔ اس نال راجاں دی گنتی 28 ہو گئی۔ بھارت سرکار نے 2004ء وچ تلینگانا نوں ملک دا 29واں صوبہ بنا دتا ۔