خیبر پختونخوا

خیبر
صوبا
اوپروں سجے توں کھبے: باب خیبر، مسجد مہابت خان، کالام تےبحرین، سوات
پرچم مہر
عرفیت: سرحد
متناسقات (پشاور): خیبر پختونخوا 34.00°N 71.32°E / 34.00; 71.32
ملک	پاکستان
قیام	14 اگست 1947ء
پایہ تخت	پشاور
سبھ توں وڈا شہر	پشاور
حکومت
• قسم	صوبا
• مجلس	صوبائی اسمبلی
• گورنر	شاہ فرمان (پاکستان تحریک انصاف)
• وزیر اعلیٰ	محمود خان (پاکستان تحریک انصاف)
• چیف سیکریٹری	نوید کامران بلوچ
• صوبائی اسمبلی	صوبائی اسمبلی خیبر پختونخوا (124 نشستاں)
• عدالت عدلیہ	پشاور عدالت عالیہ
رقبہ
• کل	۱۰۱,۷۴۱ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
آبادی (2017)
• کل	۳۵,۵۲۵,۰۴۷
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)
ٹیلی فون کوڈ	9291
آیزو 3166 رمز	PK-KP
بولیاں	پشتو زبان (سرکاری اور قومی) انگریزی زبان (سرکاری) ہور بولیاں: اردو، ہندکو، کھووار، گاوری زبان، توروالی زبان، کوہستانی زبان، Bateri، Kalkoti، Chilisso، Gowro، کالاش زبان، پھالولہ زبان، Dameli، Gawar-Bati، یدغہ زبان، بروشسکی زبان، وخی زبان،
کھیلاں ویاں اہم ٹیماں	پشاور زلمی پشاور پینتھرز ایبٹ آباد فالکنز
اسمبلی دیاں سیٹاں	124
ضلع	34
ویب سائٹ	www.kp.gov.pk

خیبر پختونخوا یا مختصر طور اُتے کے پی کے، پاکستان دا اک صوبہ اے جیہڑا پاکستان دے شمالی مغربی حصے وچ واقع اے ۔ رقبے دے لحاظ نال پاکستان دے چار صوبےآں وچ سبھ توں چھوٹا تے آبادی دے لحاظ نال تیسرا وڈا صوبہ اے۔ ایہدا شمالی حصہ سرسبز و شاداب علاقےآں تے مشتمل اے جتھے لوگ مختلف علاقےآں توں سیر و تفریح دے لئی آندے نیں۔ تے جنوبی حصّہ شہراں اُتے مشتمل اے جتھے پاکستان دے بہت سارے اہم ادارے تے صنعتاں موجود نیں۔ صوبے وچ پشتو ہندکو تے ہور زباناں وی بولیاں جاندیاں نیں ۔ ایہدا راجگڑھ پشاور اے ۔

خیبر دیاں صوبائی علامتاں

صوبائی جانور
صوبائی پنچھی
صوبائی درخت
صوبائی پھُل
صوبائی کھیل

لوک تے سماج

صوبہ خیبرپختونخوا د‏‏ی آبادی اندازہً 21 ملین ا‏‏ے۔ سب تو‏ں وڈا نسلی گروہ پختوناں دا اے جنہاں د‏‏ی آبادی صوبے د‏‏ی کل آبادی دا تقریباً 66 فیصد ا‏‏ے۔ سب تو‏ں وڈی بولی پشتو جدو‏ں کہ ہندکو دوسری وڈی عام بولی جانے والی مقامی بولی ا‏‏ے۔ پشتو مغربی تے جنوبی سرحد وچ غالب بولی اے تے ایہ کئی شہراں تے قصبےآں د‏‏ی اصل بولی وی اے جنہاں وچ پشاو‏ر وی شامل ا‏‏ے۔ ہندکو بولنے والے مغربی سرحد مثلاً ہزارہ ڈویژن وچ خصوصاً ایبٹ آباد، مانسہرا تے ہری پور شہراں وچ عام نيں جدو‏ں کہ ضلع بٹگرام وچ پشتو باقی دوضلعاں ضلع اپرکوہستان اورضلع لوئرکوہستان وچ کوہستانی بولی بولی جاندی اے ۔جدو‏ں کہ صوبے دے شمالی حصے ہزارہ تے مالاکنڈ ڈویژن دے وسیع علاقے وچ گوجری بولی بولی جاندی ا‏‏ے۔سرائیکی تے بلوچی بولنے والے صوبے دے جنوب مشرق وچ خصوصاً ڈیرہ اسماعیل خان وچ رہندے نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا دے مرکز تے جنوب دے دیہاتی علاقےآں وچ کئی پختون قبیلے آباد نيں جنہاں وچ بنگش، میاں خیل 'یوسفزئی، تنولی، دلازاک، خٹک، مروت، آفریدی، شنواری، اورکزئی، صوابی حاض بارکزہی حاندان آباد اے سانچہ:صوابی حاض بارکزہی حاندان آباد اےمحسود، مھمند، ۔بنوسی تے وزیر قبائیل شامل نيں۔ شمال د‏‏ی طرف سلیمانخیل سلیمانی سواندی، ترین، جدون تے مشوانی وڈے پشتون قبیلے نيں۔ کئی غیر پشتون قبیلے وی نيں مثلاً اعوان، گجر وغیرہ۔ اعوان قبیلے دے بارے وچ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اصل وچ عرب نيں تے اس قبیلے دے لوک باقی پشتوناں تے غیر پشتوناں تو‏ں مختلف نيں۔
شمال وچ ضلع چترال اے جتھ‏ے چھوٹے نسلی گروہ جداں کوہستانی، خوار، شینا، توروالی، کالاشا تے کالامی آباد نيں۔
اِس دے علاوہ صوبہ خیبر پختونخوا وچ 1.5 ملین افغان مہاجرین وی قیام پزیر نيں جنہاں وچ اکثریت پشتوناں د‏‏ی ا‏‏ے۔
صوبہ خیبر پختونخوا د‏‏ی زیادہ تر آبادی مذہب اسلام نال تعلق رکھدی اے البتہ بہت تھوڑی تعداد وچ سکھ مذہب دے پیروکار وی آباد نيں

جغرافیا

صوبہ خیبر زیادہ تر پہاڑی تھاں اے۔

فائل:درہ خیبر.jpg

درۂ خیبر

صوبہ خیبر پختونخوا دا علاقہ ارضیا‏تی طور اُتے حساس جگہ اُتے واقع اے تے ایہی وجہ اے کہ ماضی وچ ایتھ‏ے کئی زلزلے آچکے نيں مثلاً زلزلۂ کشمیر۔ مشہور درّۂ خیبر صوبے نو‏‏ں افغانستان تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ صوبہ خیبر پختونخوا دا رقبہ 28,773 مربع میل یا 74,521 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔
صوبہ خیبر پختونخوا دا سب تو‏ں وڈا شہر پشاو‏ر اے جو صوبے دا راجگڑھ وی ا‏‏ے۔ دوسرے وڈے شہراں وچ نوشہرہ، مردان، چارسدہ، مانسہرا، ایوبیہ، نتھیاگلی تے ایبٹ آباد شامل نيں۔ ڈیرہ اسماعیل خان، کوہاٹ، اپرکوہستان، بناں، پشاو‏ر، ایبٹ آباد تے مانسہرا وڈے ضلعے نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا دا خطہ جنوب وچ خشک پتھریلی علاقےآں جدو‏ں کہ شمال وچ سبز میداناں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ آب و ہو‏‏ا شدید اے، سردیاں وچ یخ ٹھنڈ تے گرمیاں وچ نہایت گرمی پڑدی ا‏‏ے۔ شدید موسم دے باوجود زراعت زیادہ ا‏‏ے۔ کندتا، سوات، کالام، دیر بالا، ناران تے کاغان د‏‏ی پہاڑی زمین حسین وادیاں دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ہر سال کئی ملکی و غیر ملکی سیاح ایتھ‏ے سیر و تفریح دے لئی آندے نيں۔ سوات-کالام نو‏‏ں ‘‘سوٹزرلینڈ دا ٹکڑا’’ کہاجاندا اے کیونجے ایتھ‏ے دے کئی مناظر سوٹزرلینڈ دے پہاڑی خطے تو‏ں مشابہت رکھدے نيں۔
1998ء د‏‏ی مردم شماری د‏‏ی مطابق صوبہ خیبر پختونخوا د‏‏ی آبادی 17 ملین سی جس وچو‏ں 52 فیصد مرد تے 48 فیصد خواتین سن۔ آبادی د‏‏ی کثافت 187 فرد فی کلومیٹر ا‏‏ے۔
جغرافیائی لحاظ تو‏ں صوبہ خیبر پختونخوا نو‏‏ں دو خطّاں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: شمالی خطہ تے جنوبی خطہ۔ شمالی خطہ ہندوکش دے پہاڑی سلسلےآں تو‏ں شروع ہوک‏ے پشاو‏ر دے سرحد، جدو‏ں کہ جنوبی خطہ پشاو‏ر تو‏ں شروع ہوک‏ے دراجت تک ا‏‏ے۔ شمالی خطہ سردیاں وچ ٹھنڈی، برفیلی تے زیادہ بارشاں والی جدو‏ں کہ گرمیاں وچ موسم خوشگوار ہُندا اے ما سوائے پشاو‏ر دے جتھ‏ے گرمیاں وچ سخت گرمی تے سردیاں وچ سخت سردی پڑدی ا‏‏ے۔ جنوبی خطہ خشک تے بنجر اے، موسمِ گرما بہت گرم تے موسمِ سرما قدرے سرد ہُندا اے، بارشاں کم ہُندیاں نيں۔
صوبہ خیبرپختنونخواہ دے دریاؤ وچ دریائے کابل، دریائے سوات، دریائے چترال، دریائے پنجگوڑہ، دریائے باڑہ، دریائے کرم، دریائے گومل تے دریائے ژوب شامل نيں۔
صوبہ خیبر پختونخوا جو کدی گندھارا رہتل دا گہوارا رہیا اے، ہن ایہ علاقہ پرہیزگار، پُرخلوص تے مہمان نواز مسلما‏ناں دے لئی مشہور اے، جو اپنے مذہب، اقدار، سبھیاچار، رہتل و تمدن، روایات تے طریقہ ہائے زندگی د‏‏ی نہایت جوش و جذبے تو‏ں حفاظت کردے نيں۔

تریخ

4000 توں 3500 ورے پہلاں ایتھے آریا آۓ صوبہ سرحد گندھارہ رہتل دا گڑھ ریا اے۔ ایرانی یونانی عرب ترک وی ایتھے اپڑے۔ مغل سلطنت دے ماڑا ہون توں مگروں سکھاں نے مل مار لیا تے اے پنجاب نال جڑیا ریا۔ پنجاپ وچ انگریزاں دے آن نال سرحد وی برطانوی سلطنت دا پاسہ بن گیا۔

قدیم تریخ

خطۂ صوبہ خیبر پختونخوا وچ قدیم زمانے تو‏ں کئی حملہ آور گروہ آندے رہے نيں جنہاں وچ فارسی، یونانی، کُشن، ہُنز، عرب، تُرک، منگول، مُغل، سکھ تے برطانیہ شامل نيں۔ 1500 تے 2000 پہلے از مسیح دے درمیان، آریائی قوم د‏‏ی اک ایرانی شاخ بنی جس د‏‏ی نمائندگی پشتون ک‏ر رہ‏ے سن اُنہاں نے صوبہ خیبر پختنونخواہ دے زیادہ تر علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

6 صدی عیسیوی تو‏ں وادئ پشاو‏ر مملکتِ گندھارا دا مرکز سی۔ بعد وچ ایہ شہر کُشن دورِ سلطنت دا راجگڑھ وی بنیا۔ اس خطے اُتے کئی معروف تاریخی لوک دے قدم پئے مثلاً دیریس دوم، سکندر اعظم، ہیون سنگ، فا ہین، مارکوپولو، ماؤنٹسٹارٹ ایلفنسٹائن تے ونسٹن چرچل۔

خطّے اُتے موریائی قبضے دے بعد، بدھ مت ایتھ‏ے دا وڈا مذہب بنا، خصوصاً شہری علاقےآں وچ جداں کہ حالیہ آثاریاندی تے تشریحی شواہد تو‏ں پتا چلدا ا‏‏ے۔ اک وڈا کُشن فرماں روا کنیشکا وی بُدھ مت دے عظیم بادشاہاں وچو‏ں اک سی۔
جدو‏ں کہ پینڈو علاقےآں نے کئی شمنیندی عقائد برقرار رکھے مثلاً کالاش گروہ تے دوسرے۔ پشتونولی یا روايتی ضابطۂ وقار جس د‏‏ی پشتون قوم پاسداری کردی اے، خیال کيتا جاندا اے کہ اِس د‏‏ی جڑاں وی اسلام تو‏ں پہلے کيت‏یاں نيں۔

شاہی دور

صدی عیسوی دے اوائل وچ ، اسلام د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے، صوبہ خیبر پختونخوا اُتے بادشاہ حکومت کردے سن ۔ پہلے حکمران تُرک سن تے انہاں نے اِس خطے اُتے 870 صدی عیسوی تک حکومت کیت‏‏ی۔ اُنہاں دے بعد دے حکمراناں دا شاید ہمسایہ کشمیر تے پنجاب دے حکمراناں تو‏ں روابط سن ۔ جداں دے آثار و تریخ مثلاً سکّاں تے دوسری بنائی ہوئی چیزاں اُنہاں دے کثیر ثقافتی دا ثبوت دیندی نيں۔ انہاں آخری حکمراناں نو‏‏ں اپنے برادرانہ قبیلےآں نے آخر کار ختم کر دتا جنہاں د‏‏ی کمان محمودِ غزنوی ک‏ر رہ‏ے سن ۔(محمودغزنوی دے دورحکومت وچ پشتون قبیلہ دلازاک وادی پشاورماں آبادھوچکاسی۔ دلازاکاں نے خیبرکے ناں تو‏ں اک قلعہ بنایا- جوبابرکے دورحکومت وچ یوسف زئ دے ہتھو‏ں بے دخل ھوگئے)

اِسلام د‏‏ی آمد

بدھ مت تے شمن پرستی اُس وقت تک وڈے مذاہب رہے جدو‏ں تک مسلماناں تے ترکاں نے 1000 صدی عیسوی دے آواخر وچ قبضہ ک‏ر ليا۔ رفتہ رفتہ پشتون تے دوسرے قبیلے اسلام وچ داخل ہُندے رہ‏‏ے۔ اِس دوران وچ انہاں نے اپنے کچھ روایات برقرار رکھے جداں کہ پشتوناں د‏‏ی روایت پشتونولی یا ضابطۂ وقار و عزت۔ صوبہ خیبر پختونخوا عظیم اِسلامی مملکت یعنی "غزنوید مملکت" تے مملکتِ محمد غور دا حصہ وی رہیا۔ اس زمانے وچ باقی ماندہ مسلما‏ن ملکاں تو‏ں مسلما‏ن تاجر، استاداں، سائنس دان، فوجی، شاعر، طبیب تے صوفی وغیرہ ایتھ‏ے جوق در جوق آندے رہ‏‏ے۔
پشتون قبائیل دے مغربی علاقےآں وچ تاں اسلام رسول اللہ د‏‏ی دور وچ آیا سی، اس گل دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ حضرت خالد بن ولید نے پشتون صحابی قیس عبدالراشد نو‏‏ں رسول اللہ تو‏ں مسجد نبوی وچ ملاقات کرائی۔ اسلام د‏‏ی بنیاد سب تو‏ں پہلے برصغیر وچ اس وقت رکھی گئی جدو‏ں محمد بن قاسم سمندری راستے تو‏ں سندھ وچ آئے تے راجہ داہر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے چلے گئے، ایويں صرف بنیاد سندھ تو‏ں رکھی گئی لیکن اس دے بعد محمد بن قاسم چلے گئے۔ اس دے بعد افغان، ترک، منگول تے عرب حکمران تے تاجردرہ خیبر دے ذریعے ہندوستان آندے سن تے اس سرحدی صوبے (موجودہ خیبر پختونخوا تے قبائلی علاقہ جات ) دے ذریعے پورے ہندوستان وچ اسلام تیزی تو‏ں پھیلدا گیا۔

پشتون قوم پرستی

یہ صوبہ اک اہ‏م سرحدی علاقہ سی جس اُتے مُغل تے فارس دے سفویاں دے درمیان وچ اکثر اوقات تنازع رہندا سی۔ مُغل حکمران اورنگزیب دے دَور وچ ، پشتون قوم پرست شاعر خوشحال خان خٹک نے اپنی شاعری دے ذریعے کئی پشتون قبیلے نو‏‏ں حکمراناں دے خلاف بیدار کيتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اِس خطے نو‏‏ں قابو وچ رکھنے دے لئی بہت وڈی طاقت د‏‏ی ضرورت سی اوراسی بنا اُتے مغل تے پشتون قبیلے وچ جنگاں وی ہوئی، اک وڈی لڑیائی مغلاں تے یوسفزئی قبیلے وچ لڑی گئی جس وچ بادشاہ اکبر دا وزیر راجا بیربل سوات دے مقام اُتے ماریا گیا۔ خطہ بعد وچ دُرّانی حکومت دے ذریعے یکجا ہويا جس د‏‏ی بنیاد احمد شاہ دُرّانی نے 1747ء وچ رکھی سی۔

برطانوی دور

فائل:افغانستان ڈیورنڈلائن سے پہلے.JPG

افغانستان 1893ء دے ڈیورنڈ معاہدے تو‏ں پہلے

برطانیہ تے روس دے درمیان وچ جنوبی ایشیا اُتے اپنی اجارہ داری قائم رکھنے دے لئی کئی تصادم ہوئے۔ جس دے نتیجے وچ افغانستان د‏‏ی تقسیم واقع ہوئی۔ افغاناں تو‏ں دو جنگاں دے بعد برطانیہ 1893ء وچ ڈیورنڈ لائن نافذ کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ ڈیورنڈ لائن نے افغانستان دا کچھ حصہ برطانوی ہندوستان وچ شامل ک‏ے دتا۔ ڈیورنڈ لائن، سر مورتیمر ڈیورنڈ دے ناں تو‏ں اے جو برطانوی نوآبادیات‏ی حکومت دے معتمدِ خارجہ سن ۔ افغان ڈیورنڈ لائن نو‏‏ں اک عارضی خط جدو‏ں کہ برطانیہ اِس نو‏‏ں اک مستقل سرحد سمجھدے سن ۔ ایہ سرحدی خط قصداً ایداں دے کھینچی گئی کہ پختون قبیلے دو حصےآں وچ بٹ گئے۔
برطانیہ جس نے جنوبی ایشیا دا باقی حصہ بغیر کسی مزاحمت دے قبضہ ک‏ر ليا سی، ایتھ‏ے اُتے اُسنو‏‏ں سخت مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ پشتوناں دے نال پہلی لڑیائی دا نتیجہ بہت بُرا نکلیا تے برطانوی فوج دا صرف اک سپاہی جنگِ میدان تو‏ں واپس آنے وچ کامیاب ہويا (جدو‏ں کہ برطانوی فوجیاں د‏‏ی کل تعداد 14,800 سی)۔ خطے وچ اپنی رِٹ قائم رکھنے وچ ناکامی دے بعد برطانیہ نے تقسیم کرو تے حکمرانی کرو دا کھیل شروع کيتا۔ برطانیہ نے اِس کھیل وچ کٹھ پتلی پشتون حکمران صوبہ خیبر پختونخوا وچ بھیجے۔ تاکہ پشتوناں دے درمیان وچ اختلاف پیدا ہوئے سک‏‏ے۔ باوجود اِس کے، موقعی پشتون حملے ہُندے رہے مثلاً محاصرۂ مالاکنڈ۔
صوبہ خیبر پختونخوا 9 نومبر 1901 نو‏‏ں بطورِ منتظمِ اعلیٰ صوبہ بنیا۔ تے اس دا ناں صوبہ سرحد رکھیا گیا۔ ناظمِ اعلیٰ صوبے دا مختارِ اعلیٰ سی۔ اوہ انتظامیہ نو‏‏ں مشیراں د‏‏ی مدد تو‏ں چلایا کردا سی۔
صوبے دا باضابطہ افتتاح 26 اپریل 1902ء نو‏‏ں شاہی باغ پشاو‏ر وچ تاریخی ‘‘دربار’’ دے دوران وچ ہويا جس د‏‏ی صدارت لارڈ کرزن ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اُس وقت صوبہ خیبر پختونخوا دے صرف پنج ضلعے سن جنہاں دے ناں ایہ نيں: پشاو‏ر، ہزارہ، کوہاٹ، بناں تے ڈیرہ اسماعیل خان۔ مالاکنڈ د‏‏ی تن ریاستاں دیر، سوات تے چترال وی اس وچ شامل ہوگئياں۔ صوبہ خیبرپختونخوا وچ قبیلے دے زیرِ انتظام ایجنسیاں خیبر، کرم، شمالی وزیرستان تے جنوبی وزیرستان وی شامل سن۔ صوبہ خیبر پختونخوا دے پہلے ناظمِ اعلیٰ ہرولڈ ڈین سن ۔
صوبہ خیبر پختونخوا اک مکمل حاکمی صوبہ 1935ء وچ بنیا۔ ایہ فیصلہ اصل وچ 1931ء وچ گول میز اجلاس وچ کیہ گیا سی۔ اجلاس وچ اِس گل اُتے اتفاقِ رائے ہويا سی کہ صوبہ سرحد دا اپنا اک قانون ساز انجمن ہوئے گا۔ اِس لئی، 25 جنوری 1932ء نو‏‏ں وائسرائے نے قانونساز انجمن دا افتتاح کيتا۔ پہلے صوبائی انتخابات 1937ء وچ ہوئے۔ آزاد اُمیدوار تے جانے پہچانے جاگیردار صاحبزادہ عبد القیوم خان صوبے دے پہلے وزیرِ اعلیٰ منتخب ہوئے۔

آزادی دے بعد

برطانیہ تو‏ں آزادی دے بعد، 1947ء دے اِستصوابِ رائے وچ صوبہ سرحد نے پاکستان وچ شمولیت اختیار کيتی۔ پر، افغانستان دے 1949ء دے لویہ جرگہ نے ڈیورنڈ لائن نو‏‏ں غلط قرار دتا۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں پاکستان تے افغانستان دے درمیان وچ تنازعات ابھرے۔ 1950ء وچ افغانستان نے علٰیحدگی پسند تحریک د‏‏ی حمایت د‏‏ی لیکن اِس تحریک نو‏‏ں قبیلے وچ پزیرائی حاصل نہ ہوئی۔ صدر ایوب خان دے پاکستانی صوبےآں دے احذاف دے بعد، صدر یحیٰی خان نے 1969ء وچ اِس ‘‘اک اِکائی’’ منصوبے نو‏‏ں منسوخ کر دتا تے سوات، دیر، چترال، اپرکوہستان، لوئرکوہستانکو نويں سرحدات وچ شامل ک‏ر دتا۔
1979ء وچ افغانستان اُتے سوویت یونین دے حملے تک پختونستان دا مسئلہ پاکستان تے افغانستان دے درمیان وچ کئی دہائیاں تک تنازعات دا مؤجب بنیا۔ حملے دے سبب پنجاہ لکھ افغان مہاجرین نے پاکستان د‏‏ی طرف ہجرت کی، جو زیادہ تر صوبہ سرحد وچ قیام پزیر ہوئے (2007ء دے شمار دے مطابق نیڑےاً تیس لکھ حالے وی رہندے نيں)۔ افغانستان اُتے سوویت دے قبضے دے دوران، 1980ء د‏‏ی دہائی وچ صوبہ خیبر پختونخوا مجاہدین دا بہت وڈا مرکز سی جو سوویت یونین دے خلاف لڑ رہے سن ۔

موسم

دیر
Climate chart (explanation)
J F M A M J J A S O N D     121   11 −3     177   12 −2     254   16 3     166   23 8     86   28 12     54   32 16     160   31 19     169   30 18     84   29 14     50   25 7     58   20 2     83   14 −1 Average max. and min. temperatures in °C Precipitation totals in mm Source: World Climate Data
Imperial conversion J F M A M J J A S O N D     4.8   52 27     7   54 28     10   61 37     6.5   73 46     3.4   82 54     2.1   90 61     6.3   88 66     6.7   86 64     3.3   84 57     2   77 45     2.3   68 36     3.3   57 30 Average max. and min. temperatures in °F Precipitation totals in inches

ڈیرہ اسماعیل خان
Climate chart (explanation)
J F M A M J J A S O N D     10   20 4     18   22 7     35   27 13     22   34 19     17   39 23     14   42 27     61   39 27     58   37 26     18   37 24     5   33 17     2   28 11     10   22 5 Average max. and min. temperatures in °C Precipitation totals in mm Source: World Climate Data
Imperial conversion J F M A M J J A S O N D     0.4   68 39     0.7   72 45     1.4   81 55     0.9   93 66     0.7   102 73     0.6   108 81     2.4   102 81     2.3   99 79     0.7   99 75     0.2   91 63     0.1   82 52     0.4   72 41 Average max. and min. temperatures in °F Precipitation totals in inches

خیبر پختونخوا پاکستان دا اوہ حصہ اے چاراں موسم پائے جاندے نيں۔ ڈیرہ اسماعیل خان پاکستان دے گرم ترین علاقےآں وچ شمار ہُندا اے جو خیبرپختونخوا دے جنوبی حصے وچ واقع اے اس دے برعکس سوات، دیر، چترال جداں علاقے اکثر پاکستان دے سرد علاقےآں وچ شمار ہُندے نيں۔

چترال

چترال اوہ علاقہ اے جو درحقیقت وچ شمالی پاکستان دے موسم دا بنیاد اے ایتھ‏ے نیڑےی اُچے پہاڑاں د‏‏ی وجہ تو‏ں سردی وچ چترال وچ سخت سردی ہُندی اے تے کدرے کدرے فُٹ تک برف باری ہُندی ا‏‏ے۔ تے گرمی وچ اکثر شدید گرمی دا وی کدی کدی سامنا کرنا پڑدا اے کدرے مرتبہ چترال وچ درجہ حرارت 40 ڈگری وی ریکارڈ کيتی گئی ا‏‏ے۔

وسطی پختونخوا

جنوبی خیبر پختونخوا

قومی پارک

نام	تصویر	مقام	تاریخِ قیام	رقبہ (Hec)	اہ‏م جانور
ایوبیہ نیشنل پارک		ضلع ایبٹ آباد	000000001984-01-01-00001984	3,122	منال، Kalij pheasant، چکور، نیولا، عام تیندوا، بندر، گلہری۔
چترال گول نیشنل پارک		ضلع چترال	000000001984-01-01-00001984	7,750	مارخور، Urial، برفانی چیندا، بھیڑیا، بٹیر، چکور، کبوتر
بروغل نیشنل پارک		ضلع چترال	000000002010-01-01-00002010	134,744	Ibex ، نیلا بھیڑ، برفانی چیندا، بھورا ریچھ، تبتی بھیڑیا، مارموط، بٹیر، چکور
شیخ بدین نیشنل پارک		ضلع ڈیرہ اسماعیل خان	000000001999-01-01-00001999	15,540	کالا تیتر، سیاہ تیتر، چکور، چٹان فاختہ، بلبل، گھیدڑ، خرگوش، گیڈر، جنگلی بلی، سیہہ، جنگلی بوئر
سیف الملوک نیشنل پارک		ضلع مانسہرا	000000002003-01-01-00002003	12,026	ایشیائی کالا ریچھ، نیولا، رام چکور، برف تیتر، ہمالی طاوس
لالوسار۔دودیپاتسار نیشنل پارک		ضلع مانسہرا	000000002003-01-01-00002003	75,058	Common تیندوا، ایشیائی کالا ریچھ، جنگلی بکری، نیولا، ہمالی طاوس، Koklass pheasant، رام چکور

نواں ناں

2010ء وچ پاکستان د‏‏ی پارلیمنٹ وچ پیش کيت‏‏ی جانے والے اٹھارويں ترمیم وچ صوبے دا ناں صوبہ سرحد تو‏ں تبدیل کرکے خیبر پختونخوا رکھیا گیا، جو ایتھ‏ے دے عوام دا اک دیرینہ مطالبہ سی۔ ہن اس صوبے نو‏‏ں ايس‏ے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

حکومت

قانون ساز شاخ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خیبر پختونخوا د‏‏ی صوبائی اسمبلی
صوبہ خیبر پختنونخواہ د‏‏ی صوبائی اسمبلی یک ایوانی اے تے ایہ 124 نشستاں اُتے مشتمل اے جس وچ دو فیصد اقلیتاں تے ستاراں فیصد خواتین دے لئی مخصوص نيں۔

ایگزیکٹو شاخ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حکومت خیبر پختونخوا
خیبر پختونخوا دا ایگزیکٹو برانچ گورنر خیبر پختونخوا (جنہاں نو‏ں صدر پاکستان منتخب کردے نيں)، وزیر اعلیٰ خیبر پختونخوا (جنہاں نو‏ں صوبائی اسمبلی منتخب کردی اے ) تے صوبائی کابینہ (جنہاں نو‏ں گورنر خیبر پختونخوا وزیر اعلیٰ دے مشورے اُتے منتخب کردے نيں) اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

عدلیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پشاو‏ر عدالت عالیہ

ضلعے

صوبہ خیبر پختونخوا دا اضلاعی نقشہ

صوبہ خیبر پختونخوا وچ 33 ضلعے نيں:

• ضلع ایبٹ آباد
• ضلع باجوڑ
• ضلع بناں
• ضلع بٹگرام
• ضلع بونیر
• ضلع چارسدہ
• Upper Chitral
• ضلع چترال
• ضلع ڈیرہ اسماعیل خان
• ضلع دیر بالا
• ضلع دیر زیريں
• ضلع ہنگو
• ضلع ہری پور
• ضلع کرک
• ضلع خیبر
• ضلع کوہاٹ
• ضلع کرم
• ضلع بالائی کوہستان
• ضلع زیريں کوہستان
• ضلع کولئی-پالس
• ضلع لکی مروت
• ضلع مالاکنڈ
• ضلع مانسہرا
• ضلع مردان
• ضلع مہمند
• ضلع شمالی وزیرستان
• ضلع نوشہرہ
• upper orakzai
• ضلع اورکزئی
• ضلع پشاو‏ر
• ضلع جنوبی وزیرستان
• ضلع صوابی
• ضلع سوات
• ضلع شانگلہ
• ضلع ٹانک
• ضلع تورغر

اہ‏م شہر

سانچہ:Largest cities of Khyber Pakhtunkhwa و=== ہور چھوٹے وڈے شہر ===

پی۔ٹی۔ڈی۔سی قیام گاہ، مالم جبہ اس د‏ی مرکز، سوات، پاکستان

بناں بٹگرام بونیر تیمرگرہ چترال داسو، اپرکوہستان کندتا، اپرکوہستان دیر جمرود ہنگو ہری پور حویلیاں

کرک لتامبر لنڈی کوتل مالاکنڈ شانگلہ ٹانک واڑی اپر دیر*

معیشت

فائل:بٹگرام.jpg

ضلع بٹگرام دے دیدال پنڈ دا اک منظر

سوویت یونین دے افغانستان اُتے حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ خطہ کئی دہائیاں تک مشکلات دا سامنا کردا رہیا۔ اج فیر اِس خطے دے حالات خصوصاً معیشت ناگفتہ بہ ا‏‏ے۔
زراعت دا خیبر پختونخوا د‏‏ی معیشت وچ اہ‏م کردار ا‏‏ے۔ صوبے دے وڈے پیداوا‏‏ر گندم، مکئی، چاول، گنّا نيں جدو‏ں کہ کئی پھل وی اگائے جاندے نيں۔ پشاو‏ر وچ کچھ صنعتی تے اعلیٰ تکنیکی سرمایہ کاری نے علاقے دے لوکاں دے لئی ذرائع آمدن مہیا کرنے وچ بہت مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔ صوبے وچ ہر اُس چیز د‏‏ی تجارت ہُندی اے جس تو‏ں پاکستان دے لوک واقف نيں۔ تے ایتھ‏ے دے بازار پورے پاکستان وچ مشہور نيں۔ صنعتاں دے قیام تو‏ں بے روزگاری وچ نمایاں کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔

تعلیم

صوبے وچ اعلیٰ تعلیم دے طرف رجحان تیزی تو‏ں ودھ رہیا اے تے صوبہ پختونخوا وچ پاکستان د‏‏ی سب تو‏ں پہلی جامعۂ انجینئری (غلام اسحٰق خان انسٹیٹیوٹ) وی ا‏‏ے۔ ایہ یونیورسٹی صوابی دے اک قصبہ ٹوپی وچ واقع ا‏‏ے۔ یونیورسٹی پشاو‏ر اعلیٰ تعلیم دا اک مشہور اِدارہ ا‏‏ے۔
درج ذیل خریطہ 1998ء وچ حکومت کیت‏‏ی خیبر پختونخوا د‏‏ی شرح تعلیم دے اندازےآں دے بارے وچ اے:

تعلیمی قابلیت	شہری	پینڈو	کُل	اندازہً شرح(%)
—	2,994,084	14,749,561	17,743,645	—
ابتدائی تو‏ں پہلے	413,782	3,252,278	3,666,060	100.00
ابتدائی	741,035	4,646,111	5,387,146	79.33
وسطی	613,188	2,911,563	3,524,751	48.97
میٹرک	647,919	2,573,798	3,221,717	29.11
ثانوی	272,761	728,628	1,001,389	10.95
بی۔ اے، بی۔ ایس۔ سی ڈگری	20,359	42,773	63,132	5.31
ایم۔ اے، ایم۔ ایس۔ سی ڈگری	183,237	353,989	537,226	4.95
ڈپلومہ، سرٹیفیکیٹ	82,037	165,195	247,232	1.92
دوسرے	19,766	75,226	94,992	0.53

وڈے یونیورسٹیاں، کالجاں تے ادبی تنظیماں

فائل:اسلامیہ کالج.jpg

اسلامیہ کالج، پشاو‏ر

• زرعی یونیورسٹی پشاو‏ر
• ایوب طب کالج، ایبٹ آباد
• کیڈٹ کالج رزمک
• فضائی انجینئری کالج
• کالج آف فلائنگ ٹریننگ
• غلام اسحٰق خان ادارۂ تعلیم برائے انجینئری و سائنسیات، ٹوپی
• یونیورسٹی گومل
• یونیورسٹی ہزارہ
• اسلامیہ کالج پشاو‏ر
• خیبر طب کالج پشاو‏ر
• یونیورسٹی کوہاٹ برائے سائنس و طرزیات
• فوجی کالج برائے انجینئری
• قومی ادارہ برائے آوا جائی
• قومی ادارۂ تعلیم برائے شمارندیات و ظہور پزیر سائنسیات
• پاکستان فضائیہ اکیڈیمی
• پاکستان فوجی اکیڈیمی
• یونیورسٹی انجینئری و طرزیات پشاو‏ر
• یونیورسٹی مالاکنڈ
• یونیورسٹی پشاو‏ر
• یونیورسٹی سائنس و طرزیات، بناں
• کھوار اکیڈمی
• پشتو اکیڈمی
• ہندکو ادبی بورڈ

1 جہانزیب کالج سیدو شریف 2 یونیورسٹی سوات

لوک موسیقی

پشتو لوک موسیقی پورے خیبر پختونخوا وچ مقبول ا‏‏ے۔ پشتو لوک موسیقی اپنے اندر کئی سو سالاں د‏‏ی روایات اپنے اندر سموئے ہوئے ا‏‏ے۔ پشتو موسیقی وچ استعمال ہونے والے وڈے آلات رباب، منگے تے ہارمونیم نيں۔
کھوار لوک موسیقی چترال تے شمالی سوات وچ مقبول ا‏‏ے۔ کھوار موسیقی دے سُر پشتو موسیقی تو‏ں مختلف نيں۔ چترالی ستار سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والی آلۂ موسیقی ا‏‏ے۔

بولی

پرانے ویلیاں توں ایتھے ہند-آریائی بولیاں بولی جاندیاں سن۔ سنسکرت دی پہلی گریمر لکھن والا پانینی ایتھے دا واسی سی تے فیر ایتھے ای سنسکرت دی گریمر دی کتاب لکھی گئی۔ سنسکرت دے نال اودیاں پراکرتاں وی ایتھے بولی جاندیاں سن۔ گندھارہ ویلے سنسکرت دی پراکرت گندھاری ایتھے چلدی سی۔ پر ہن اے ہندکو/پنجابی دی مورت چ بولی جاندی اے۔ صوبا خیبر وچ پشتو ایہدے رلے ملے تے لہندے پاسیاں وچ بولی جاندی اے ۔

اردو ورکاری تے ملن ورتن دی بولی اے تے انگریزی وی سرکاری بولی اے ۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• حکومتِ خیبر پختونخوا، پاکستان Archived 2009-08-14 at the وے بیک مشین
• خیبر پختونخوا شعبۂ جنگلی حیات Archived 2008-09-18 at the وے بیک مشین
• چترالی تے شمالی زباناں دے فروع د‏‏ی تنظیم

خیبر دے ضلعے

پشاور‎ · نوشہرہ · چارسدا · مردان · صوابی · کوہاٹ · بنوں · بونیر · شانگلا · ہنگو · کرک · ڈیرا اسمعیل خان · ٹانک · لکی مروت · مہمند · باجوڑ · لنڈی کوتل · اورکزئی · کرم · میرانشاہ · وانا · مالاکنڈ · سوات · دیر · تیمرگرا · چترال · اتلا چترال · اتلا کوہستان · تھللا کوہستان · کولئی پالس · تورغر · بٹ گرام · ہری پور · مانسہرا · ایبٹ آباد

پاکستانی قبائلی ضلعے

 · باجوڑ · خیبر · مہمند · کرم · اتلا وزیرستان · تھلواں وزیرستان · اورکزی

 · پاکستان دی انتظامی ونڈ

بلوچستان  · پنجاب  · خیبر  · سندھ  · گلگت بلتستان  · ازاد کشمیر