تخت بھائی (تخت بائی یا تخت بہائی) پشاور توں تقریباًً 80 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک بدھا رہتل دی باقیات اُتے مشتمل مقام اے جو اندازہً اک صدی قبلِ مسیح نال تعلق رکھدا اے۔[۱]
یہ مردان توں تقریباًً 15 پندرہ کلومیٹر دے فاصلے اُتے صوبہ سرحد وچ واقع اے۔[۱] اس مقام نوں 1980 وچ یونیسکو نے عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا گیا سی۔[۱] تخت اسنوں اس لئی کہیا گیا کہ ایہ اک پہاڑی اُتے واقع اے تے بہائی اس لئی کہ اس دے نال ہی اک دریا وگدا سی۔
تخت بھائی تحصیل مردان دا سب توں زرخیز علاقہ اے۔ ایتھے کئی طرح دی فصلاں اُگتی نيں، جنہاں وچ پٹ سن، گندم تے گنیا وغیرہ شامل نيں
اس زمین دی زرخیزی دے پیشِ نظر ایشیا دا پہلا شکر خانہ یا شوگرمل برطانوی راج وچ ایتھے بدھا صومعہ (monastery) دے نزدیک بنائی گئی سی۔
ایہ مقام بدھ مت دی ایتھے قدیم رہتل و تمدن، طرزِ رہائش دے بارے وچ نہایت مفصل معلومات و شواہد فراہم کرتااے۔ اس پنڈ دی بنیاد اک قدیم قصبے دی باقیات اُتے رکھی گئياں سن، اوہ باقیات اج وی عمدہ حالت وچ دیکھنے والےآں دے لئی علم و آگاہی دی فراہمی دا ذریعہ نيں۔ ایتھے پائے جانے والے قدیم زمانے دے سکےآں توں پتہ چلدا اے کہ ایتھے بدھ مت اورہندو نسل دے لوک آباد سن ۔ ایتھے تعمیر کيتی گئی عمارتاں جو راہباں دے لئی بنوائاں گئياں سن، ہر لحاظ توں تمام تر ضروریات ِ زندگی توں آراستہ سن۔ پہاڑی دے اُتے رہنے والےآں دے لئی وی فراہیٔ آب دا انتظام سی۔ عمارتاں دی دیواراں وچ ہويا دی آمد و رفت دے لئی روشندان تے رات وچ تیل دے چراغ روشن کرنے دے لئی طاقاں وی بنائی گئياں سن۔ کھدائی دے دوران ایتھے جو چیزاں دریافت کيتی گئیاں نيں، اُنہاں وچ بدھ مت دی عبادت گاہاں، صومعہ، عبادتگاہاں دے کھلے صحن، جلسہ گاہاں، وڈے وڈے ایستادہ مجسمے اورمجسماں دے نقش و نگار توں مزین بلند و بالا دیواراں شامل نيں۔ پہلی مرتبہ تخت بھائی دی تاریخی حیثیت دی طرف توجہ 1836ء وچ فرانسیسی آفیسر جنرل کورٹ نے مبذول کرائی سی۔[۱] جدوں کہ تحقیق تے کھدائی دے کم دا آغاز 1852ء وچ شروع کيتا گیا۔[۱]فائل:تخت بھائی گوتم بدھ کا مجسمہ.jpgتخت بھائی وچ گوتم بدھ دا مجسمہ
لُنڈ کھوڑ، شیر گڑھ، چارسدہ، سیری بہلول، تخت بھائی دے اطراف و مضافات وچ واقع نيں۔ سیھری بہلول وی تاریخی حوالےآں توں نہایت اہمیت دا حامل اے۔ ایہ تخت بھائی دی حدود وچ آندا اے۔ ایتھے وی بدھا رہتل دی باقیات ملی نيں اُتے تحقیق و کھدائی دا کم حالے تک مکمل نئيں کيتا جاسکيتا۔ لفظ سیھری بہلول دی کئی لوکاں نے مختلف انداز وچ تعریف کيتی اے۔ مقامی لوکاں دا کہنا اے کہ ایہ اک ہندی لفظ اے، جس دے معنی نيں “سر بہلول“ جو علاقے دے اک سیاسی و مذہبی شخصیت سن ۔ اُتے ایہ ناں اِنّا پرانا نئيں کہ جِنّا پرانا ایہ پنڈ اے۔ اطراف دا علاقہ نہایت سرسبز و شاداب اے، جتھے پنڈ والے ہن وی کھیتی باڑی کردے نيں۔ معاشرتی طور اُتے ایتھے دے لوک پسماندہ تے غریب نيں۔ تعلیم دا تناسب وی نہایت کم اے۔ مقامی لوک غیر قانونی طورپر انہاں تاریخی تھاںواں اُتے کھدائی کردے رہندے نيں، جس توں انہاں تاریخی نوادرات نوں نقصان پہنچ رہیا اے جدوں کہ کچھ نوادرات دے شوقین تے سودجے وی مقامی لوکاں نوں غیر قانونی کھدائی کرنے دی ترغیب دیندے نيں۔ ایتھے موجود نادر و نایاب تاریخی ورثہ نوں تحفظ دے لئی ملکی تے بین الاقوامی توجہ دی فوری تے اشد ضرورت اے۔ تاکہ تریخ دی اک اہم رہتل دی باقیات نوں محفوظ کيتا جاسکے۔[۲]
پاکستان
