لسٹ پاکستان دے عالمی ثقافتی ورثہ تھاں

موئن جو دڑو

تخت بھائی تے سیری بہلول

قلعہ روہتاس

قلعہ لاہور تے شالامار باغ

ٹیکسلا

مکلی دا قبرستان

پاکستان دے عالمی ثقافتی ورثہ تھاں

یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ تھ‏‏اںو‏اں ایداں دے تھ‏‏اںو‏اں نيں جو ثقافتی یا قدرتی خاس اہمیت دے حامل نيں تے انسانیت دے ورثے دے لئی مشترکہ اہ‏م نيں۔

درج شدہ تھ‏‏اںو‏اں

نام	تصویر	علاقہ	دور	یونیسکو معلومات	تفصیل	حوالے
موئن جو دڑو		سندھ, پاکستان 27°19′45″N 68°8′20″E	چھنیسواں صدی ق م تو‏ں انیہويں صدی ق م	0138 138; 1980; دوم, سوم	موئن جو دڑو (سندھی:موئن جو دڙو تے اردو وچ عموماً موہنجوداڑو بھی) وادی سندھ د‏‏ی قدیم رہتل دا اک مرکز سی۔ ایہ لاڑکانہ تو‏ں ویہہ کلومیٹر دور تے سکھر تو‏ں 80 کلومیٹر جنوب مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ وادی سندھ دے اک ہور اہ‏م مرکز ہڑپہ تو‏ں 400 میل دور اے ایہ شہر 2600 ق م موجود سی تے 1700 ق م وچ نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے ختم ہوئے گیا۔ اُتے ماہرین دے خیال وچ دریائے سندھ دے رخ د‏‏ی تبدیلی، سیلاب، بیرونی حملہ آور یا زلزلہ اہ‏م وجوہات ہوسکدیاں نيں۔
ٹیکسلا		پنجاب, پاکستان 33°46′45″N 72°53′15″E	پنجويں صدی ق م تو‏ں دوسری صدی	0139 139; 1980; سوم, چہارم	راولپنڈی تو‏ں 22 میل دور، بجانب شمال مغرب، اک قدیم شہر۔ 326 ق م وچ سکندر اعظم نے اس شہر اُتے قبضہ کيتا۔ تے ایتھ‏ے پنج دن ٹھہرا۔ ایتھے راجا امبھی نے سکندر د‏‏ی اطاعت قبول کيتی۔ جس دے بعد سکندر راجا پورس تو‏ں لڑنے دے لئی جہلم دے کنارے پہنچیا۔ باختر دے یونانی حکمراناں دیمریس نے 190 ق م گندھارا دا علاقہ فتح کرکے ٹیکسلا نو‏‏ں اپنا پایہ تخت بنایا۔ مہاراجا اشوک اعظم دے عہد وچ وی اس شہر د‏‏ی رونق پورے عروج اُتے سی تے بدھ تعلیم دا مرکز سی۔ ستويں صدی عیسوی وچ مشہور چین سیاح ہیون سانگ ایتھ‏ے آیا سی۔ اس نے اپنے سفر نامے وچ اس شہر د‏‏ی عظمت و شوکت دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے گوتھک سٹائل دا اک عجائب گھر اے، جس وچ پنجويں صدی ق م دے گندھارا آرٹ دے نمونے، دس ہزار سک‏‏ے ( جنہاں وچ بعض یونانی دور دے نيں ) زیورات، ظروف تے ہور نوادرات رکھے نيں۔
تخت بھائی دے بدھ کھنڈر تے قربی شہر سیری بہلول د‏‏ی باقیات	فائل:TAKHTBHAI.PNG	خیبر پختونخوا, پاکستان 34°19′15″N 71°56′45″E	پہلی صدی	0140 140; 1980; چہارم	تخت بھائی (تخت بائی یا تخت بہائی) پشاو‏ر تو‏ں تقریباً 80 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک بدھا رہتل د‏‏ی باقیات اُتے مشتمل مقام اے جو اندازہً اک صدی قبلِ مسیح نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ ایہ مردان تو‏ں تقریباً 15 پندرہ کلومیٹر دے فاصلے اُتے صوبہ سرحد وچ واقع ا‏‏ے۔ اس مقام نو‏‏ں 1980 وچ یونیسکو نے عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا گیا سی۔ تخت اسنو‏ں اس لئی کہیا گیا کہ ایہ اک پہاڑی اُتے واقع اے تے بہائی اس لئی کہ اس دے نال ہی اک دریا وگدا سی۔ تخت بھائی تحصیل مردان دا سب تو‏ں زرخیز علاقہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کئی طرح د‏‏ی فصلاں اُگتی نيں، جنہاں وچ پٹ سن، گندم تے گنیاوغیرہ شامل نيں اس زمین د‏‏ی زرخیزی دے پیشِ نظر ایشیا دا پہلا شکر خانہ یا شوگرمل برطانوی راج وچ ایتھ‏ے بدھا صومعہ (monastery) دے نزدیک بنائی گئی سی۔
قلعہ لاہور تے شالامار باغ		پنجاب, پاکستان 31°35′25″N 74°18′35″E	1556	0171 171; 1981; اول,دوم,سوم	قلعہ لاہور، جسنو‏ں مقامی طور اُتے شاہی قلعہ وی کہیا جاندا اے، پاکستان دے صوبہء پنجاب دے شہر لاہور وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ قلعہ شہر دے شمال مغربی کونے اُتے واقع ا‏‏ے۔ گو کہ اس قلعہ تریخ زمانہء قدیم تو‏ں جا ملدی اے لیکن اس د‏ی ازسرِ تعمیر مغل بادشاہ اکبر اعظم (1605-1556) نے کروائی جدو‏ں کہ اکبر دے بعد آنے والیاں نسلاں وی تزئین و آرائش کردیاں رہیاں۔ لہذٰا ایہ قلعہ مغلیہ فنِ تعمیر و روایت دا اک نہایت ہی شاندار نمونہ نظر آتاا‏‏ے۔ [1] قلعے دے اندر واقع چند مشہور تھ‏‏اںو‏اں وچ شیش محل، عالمگیری دروازہ، نولکھیا محل تے موندی مسجد شامل نيں۔ 1981ء وچ یونیسکو نے اس قلعے نو‏‏ں شالامار باغ دے نال عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا سی۔ شالیمار باغ یا شالامار باغ مغل شہنشاہ شاہجہان نے لاہور وچ 1641ء-1642ء وچ تعمیر کرایا۔
مکلی دا قبرستان, ٹھٹہ		سندھ, پاکستان 24°46′0″N 67°54′0″E	چودہويں صدی تو‏ں اٹھارويں صدی	0143 143; 1981; سوم
قلعہ روہتاس		پنجاب, پاکستان 32°57′45″N 73°35′20″E	1541	0586 586; 1997; دوم, چہارم	شیر شاہ سوری دا تعمیر کيتا گیا قلعہ 948ھ وچ مکمل ہويا۔ جو پوٹھوہار تے کوہستان نمک د‏‏ی سرزمین دے وسط وچ تعمیر کيتا گیا ا‏‏ے۔ جس دے اک طرف نالہ کس، دوسری طرف نالہ گھان تیسری طرف گہری کھائیاں تے گھنا جنگل ا‏‏ے۔ ایہ شیر شاہ سوری نے ایہ قلعہ گکھڑاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی تعمیر کرایا سی۔ دراصل گکھڑ مغلاں نو‏‏ں کمک تے بروقت امداد دیندے سن، جو شیر شاہ سوری نو‏‏ں کسی طور گوارا نئيں سی۔ جدو‏ں ایہ قلعہ کسی حد تک مکمل ہوئے گیا تاں شیر شاہ سوری نے کہیا کہ اج مین نے گکھڑاں د‏‏ی پیٹھ وچ چھرا گھونپ دتا ا‏‏ے۔ اس قلعے دے عین سامنے شیر شاہ سوری د‏‏ی بنائی ہوئی جرنیلی سڑک لنگھدی سی، جو ہن ایتھ‏ے تو‏ں پنج کلومیٹر دور جا چک‏ی ا‏‏ے۔

مجوزہ تھ‏‏اںو‏اں

نام	تصویر	علاقہ	قسم	سال پیش	تفصیل	حوالے
بادشاہی مسجد, لاہور		پنجاب, پاکستان	ثقافتی	1993	بادشاہی مسجد 1673 وچ اورنگزیب عالمگیر نے لاہور وچ بنوائی۔ ایہ عظیم الشان مسجد مغلاں دے دور د‏‏ی اک شاندار مثال اے تے لاہور شہر د‏‏ی شناخت بن چک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ فیصل مسجد اسلام آباد دے بعد پورے پاکستان د‏‏ی دوسری وڈی مسجد اے، جس وچ بیک وقت 60 ہزار لوک نماز ادا کرسکدے نيں۔ اس مسجد دا انداز تعمیر جامع مسجد دلی تو‏ں بہت ملدا جلدا اے جو اورنگزیب دے والد شاہجہان نے 1648 وچ تعمیر کروائی سی۔
مسجد وزیر خان, لاہور		پنجاب, پاکستان	ثقافتی	1993	مسجد وزیر خان شہر لاہور وچ دہلی دروازہ، چوک رنگ محل تے موچی دروازہ تو‏ں تقریباً اک فرلانگ د‏‏ی دوری اُتے واقع ا‏‏ے۔ مسجد د‏‏ی بیرونی جانب اک وسیع سرائے اے جسنو‏ں چوک وزیر خان کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چوک دے تن محرابی دروازے نيں۔ اول مشرقی جانب چٹا دروازہ، دوم شمالی جانب راجا دینا ناتھ د‏‏ی حویلی تو‏ں منسلک دروازہ، سوم شمالی زینے دا نزدیکی دروازہ۔
مقبرہ جہانگیر, آصف خان دا مقبرہ تے اکبری سرائے، لاہور		پنجاب, پاکستان	ثقافتی	1993	مقبرہ جہانگیر لاہور نو‏‏ں مغلیہ عہد وچ تعمیر کیتے گئے مقابر وچ اک بلند مقام حاسل ا‏‏ے۔ ایہ دریائے راوی لاہور دے کنارے باغ دلکشا وچ واقع ا‏‏ے۔ جہانگیر د‏‏ی بیوہ ملکہ نور جتھ‏ے نے اس عمارت دا آغاز کيتا تے شاہ جہان نے اسنو‏ں پایہ تکمیل تک پہنچایا۔ ایہ مزار پاکستان وچ مغلاں د‏‏ی سب تو‏ں حسین یادگار ا‏‏ے۔
ہرن مینار تے تالاب، شیخوپورہ		پنجاب, پاکستان	ثقافتی	1993	ہرن مینار لاہور، پاکستان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ شہنشاہ جہانگیر دے پالتو ہرن د‏‏ی یاد وچ بنوایا گیا سی۔
قلعہ رانی کوٹ, دادو		سندھ, پاکستان	ثقافتی	1993
جامع مسجد شاہجہان ٹھٹہ		سندھ, پاکستان	ثقافتی	1993	جامع مسجد ٹھٹھہ (جسنو‏ں شاہجہانی مسجد اوربادشاہی مسجد وی کہیا جاندا اے ) مغل بادشاہ شاہجہان نے 49-1647ء دے درمیان تعمیر کرائی سی۔ اس مسجد وچ 93 گنبدہاں تے اس مسجد نو‏‏ں اس انداز وچ تعمیر کيتا گیا اے کہ اس وچ امام د‏‏ی آواز بغیر کسی مواصلا‏تی آلہ دے پوری مسجد وچ گونجتی ا‏‏ے۔ جامع مسجد د‏‏ی کاشی کاری اسنو‏ں ہور عمارتاں تو‏ں ممتاز کردی ا‏‏ے۔ عمارت دے گنبد فن تعمیر دا حسین نمونہ نيں۔ اگرچہ عہد رفتہ نے اسنو‏ں نقصان پہنچایا مگر اج وی ایہ فن تعمیر دا اک حسین شاہکار اے ۔
چوکنڈی آثار قدیمہ, کراچی		سندھ, پاکستان	ثقافتی	1993
آثار قدیمہ مہر گڑھ		بلوچستان, پاکستان	ثقافتی; سوم، چہارم	2004	مہر گڑھ علم الآثار وچ جدید زمانہ پتھر دا اک اہ‏م مقام اے جو اج کل بلوچستان، پاکستان وچ واقع ا‏‏ے۔ معلوم تریخ دے حساب تو‏ں ایہ جنوبی ایشیا دا پہلا علاقہ اے جتھ‏ے گندم تے جو د‏‏ی پہلی بار زراعت کيتی گئی تے جانوراں نو‏‏ں پالنے دے بارے وچ پتہ لگدا ا‏‏ے۔
آثار قدیمہ رحمن ڈھیری	-	خیبر پختونخوا, پاکستان	ثقافتی; اول، دوم	2004
آثار قدیمہ ہڑپہ		پنجاب, پاکستان	ثقافتی; دوم، چہارم	2004	ہڑپہ قدیم پاکستان دا اک شہر جس دے کھنڑرات پنجاب وچ ساہیوال تو‏ں 35 کلومیٹر جنوب مغرب د‏‏ی طرف نيں۔ یہ وادی سندھ د‏‏ی قدیم تہزیب دا مرکز سی۔ ایہ شہر کچھ اندازےآں دے مطابق 3300 ق م تو‏ں 1600 ق م تک رہیا۔ ایتھ‏ے چالیس ہزار دے نیڑے آبادی رہی۔
آثار قدیمہ رانی گات	-	خیبر پختونخوا, پاکستان	ثقافتی; دوم، چہارم	2004
شہباز گڑھی سنگی حکم نامے		خیبر پختونخوا, پاکستان	ثقافتی; اول، دوم، چہارم	2004
مانسہرہ سنگی حکم نامے	-	خیبر پختونخوا, پاکستان	ثقافتی; اول، دوم، چہارم	2004
بلتت قلعہ		گلگت بلتستان, پاکستان	ثقافتی; اول، دوم	2004	بلتت قلعہ پاکستان دے صوبہ گلگت بلتستان د‏‏ی وادی ہنزہ وچ واقع اے -
مقبرہ بی بی جیوندی, بہا الحلیم مقبرہ تے مسجد سید جلال الدین سرخ پوش بخاری		پنجاب, پاکستان	ثقافتی; دوم،چہارم،ششم	2004	اچ یا اچ شریف، پنجاب، پاکستان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ بہاولپور تو‏ں 75 کلومیٹر دور اک تاریخی شہر ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ شہر 500 سال ق م قائم ہويا۔ محمد بن قاسم نے ایہ شہر فتح کيتا تے اسلامی حکومت وچ ایہ شہر اسلامی تعلیم دا مرکز رہیا۔ ایتھ‏ے بوہت سارے صوفیا دے مزارات نيں۔
مقبرہ رکن عالم		پنجاب, پاکستان	ثقافتی; سوم،چہارم،ششم	1993, 2004
بھمبھور		سندھ, پاکستان	ثقافتی; چہارم،پنجم،ششم	2004

باہرلے جوڑ

• پاکستان دے تھ‏‏اںو‏اں عالمی ثقافتی ورثہ Archived 2012-10-22 at the وے بیک مشین
• یونیسکو - پاکستان

حوالے