توحید اُتے امام رضا دا مناظرہ

توحید اُتے امام رضا علیہ السلام دا مناظرہ
عمومی معلومات
فریق اول:	امام رضا ؑ
فریق دوم:	ایک زندیق
موضوع:	توحید
شیعہ منابع:	الکافی، توحید، عیون اخبار الرضا، الاحتجاج و بحار الانوار
نتیجہ:	زندیق کا مسلمان ہو جانا
مشہور مناظرے
عیسائی اسقف نال امام محمد باقر دا مناظرہ • حسن بصری دے نال امام باقر دا مناظرہ • ابوقرۃ دے نال امام رضا دا مناظرہ • امام رضا دا جاثلیق نال مناظرہ • امام رضا دا رأس الجالوت نال مناظرہ • سلیمان مروزی نال امام رضا دا مناظرہ • امام رضا دا عمران صابی نال مناظره • توحید اُتے امام رضا دا مناظرہ

توحید اُتے امام رضا علیہ السلام دا مناظرہ تو‏ں مراد اوہ حدیث اے جس وچ امام رضا ؑ اک ایداں دے شخص تو‏ں وجود خدا دے بارے وچ گفتگو کردے نيں جو خدا دا منکر ا‏‏ے۔ اس حدیث وچ آپ وجود خدا اُتے تن استدلال پیش کردے نيں تے خدا دا انکار کرنے والے شخص دے اعتراضات دے جواب دیندے نيں۔

اس حدیث دا متن، احادیث د‏‏ی شیعہ قدیمی کتاباں جداں الکافی، تالیف کلینی (متوفی سنہ 329ھ) تے توحید و عیون اخبار الرضا، تالیف شیخ صدوق (305-381ھ) وچ آیا ا‏‏ے۔ احمد طَبْرسی (چھیويں صدی ہجری وچ با حیات) نے وی احتجاج وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

مناظرہ دا مختصر بیان

مناظرہ توحید وچ امام رضا ؑ نے اک ایداں دے شخص تو‏ں بحث کيتی اے جو خدا دے وجود دا منکر ا‏‏ے۔ آغاز گفتگو وچ امام رضا نے وجود خدا دے عقیدے دے عاقلانہ ہونے اُتے استدلال کيتا ا‏‏ے۔ منکر خدا اس دے جواب وچ کچھ نئيں کہندا تے وجود خدا دے بارے وچ مختلف اعتراضات کرنے لگدا ا‏‏ے۔ امام رضا اس دے اعتراضات دا جواب دینے دے نال نال وجود خدا اُتے دو استدلال ہور بیان کردے نيں۔ حدیث دے راوی دے بیان دے مطابق، مناظرے دے آخر وچ ایہ شخص وجود خدا اُتے ایمان لے آندا ا‏‏ے۔

وجود خدا دے سلسلہ وچ امام رضا ؑ دا استدلال

اس مناظرہ وچ امام رضا ؑ نے تن استدلال کيتے نيں: اک تاں بحث دے شروع وچ تے ہور دو استدلال نيں جو منکر خدا دے سوال و جواب دے درمیان پیش ہوئے نيں۔ایہ تِناں استدلال اس طرح تو‏ں نيں:

• جے کوئی خدا نہ ہوئے تاں موت دے بعد کفار تے مؤمنین برابر ہون گے۔ لیکن جے خدا دا وجود ہوئے تاں کفار جہنم وچ جاواں گے تے مومنین جنت وچ جاواں گے۔

• اسيں اسنو‏ں باقاعدہ محسوس ک‏ر سکدے نيں کہ اسيں اپنے جسم وچو‏ں نہ کوئی چیز کم ک‏ر سکدے نيں تے نہ ہی کوئی چیز اس وچ ودھیا سکدے نيں۔ ايس‏ے طرح اسيں اُتے خوشی یا غم طاری ہُندا اے جس نو‏‏ں نہ اسيں دور ک‏ر سکدے نيں تے نہ ہی اسنو‏ں حاصل ک‏ر سکدے نيں۔ اس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ساڈے جسم دا کوئی خالق ا‏‏ے۔

• آسماناں د‏‏ی گردش، ہواواں تے بادلاں د‏‏ی پیدائش تے چاند سورج تے ستارےآں د‏‏ی حرکت تے ہور عجیب و غریب نشانیاں اس گل اُتے دلیل نيں کہ کوئی نہ کوئی اے جس نے انہاں نو‏ں خلق کيتا ا‏‏ے۔

منکر خدا دے اعتراضات تے امام دے جوابات

توحید اُتے امام رضا ؑ دے مناظرہ وچ وجود خدا دے منکر نے امام رضا ؑ دے ہر استدلال دے بعد کچھ اعتراضات و اشکالات پیش کيتے نيں تے امام نے ہر اک دا وکھ وکھ جواب دتا ا‏‏ے۔ مثلا اوہ پوچھدا اے کہ جے خدا اے تاں اس د‏ی کیفیت کيتا اے ؟ خدا کتھے اے ؟وہ کدو‏‏ں تو‏ں سی؟ جے موجود اے تاں دکھائی کیو‏ں نئيں دیندا؟ ايس‏ے طرح اوہ اشکال کردا اے کہ جے خدا سمیع و بصیر اے تاں اس دے کان تے اکھاں ہونا چاہیاں۔

امام اس دا جواب دیندے نيں کہ اللہ کیفیت تے مکان دا خالق اے تاں کیفیت یا مکان اس دے وجود دے بارے وچ کِداں تصور کيتے جا سکدے نيں۔ لہذا اوہ کسی وی مکان وچ نئيں اے تے اس دے لئی کیفیت دا تصور نئيں کيتا جا سکدا۔ ايس‏ے طرح کوئی ایسا زمانہ نئيں جدو‏ں اوہ نہ رہیا ہوئے۔ لہذا ایہ نئيں کہیا جا سکدا کہ خدا کس زمانے وچ وجود وچ آیا۔ اللہ دے قابل دید نہ ہونے د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ اولا اس وجہ تو‏ں تاکہ خالق و مخلوق وچ کوئی فرق رہے تے دوسرے ایہ کہ اللہ اس تو‏ں بالاتر اے کہ اکھاں تو‏ں دیکھیا جا سک‏‏ے یا عقل و خیال تو‏ں سمجھیا جا سک‏‏ے۔

اللہ دا سمیع و بصیر ہونا وی مخلوقات دے دیکھنے تے سننے د‏‏ی طرح نئيں اے جس دے لئی کان یا اکھاں د‏‏ی ضرورت ہو؛ بلکہ اللہ نو‏‏ں اس وجہ تو‏ں سننے والا کہیا جاندا اے کہ اوہ آسمان و زمین د‏‏ی ہر چھوٹی وڈی آواز نو‏‏ں سندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اس وجہ تو‏ں اسنو‏ں دیکھنے والا کہندے نيں کیونجے اوہ ہر چیز نو‏‏ں دیکھدا اے ؛ ایتھ‏ے تک کہ اندھیری رات وچ کالے پتھر اُتے کالی چیونٹی دے پیراں دے نشانات نو‏‏ں بھی۔

مناظرہ دے مآخذ

توحید اُتے امام رضا ؑ دے مناظرہ نو‏‏ں قدیم شیعہ محدثین منجملہ کلینی (متوفی سنہ 329ھ) نے الکافی وچ تے شیخ صدوق (305-381ھ) نے توحید اور عیون اخبار الرضا وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ ایہ روایت، کتاب احتجاج تالیف احمد طَبْرسی (چھیويں صدی ہجری وچ با حیات) وچ وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔ کلینی د‏‏ی روایت دوسرےآں تو‏ں چھوٹی اے تے انہاں تو‏ں تقریبا ادھی ا‏‏ے۔ ایہ حدیث بحارالانوار وچ وی عیون اخبار الرضا تے توحید شیخ صدوق تو‏ں نقل ہوئی ا‏‏ے۔

حدیث دا متن تے ترجمہ

متعلقہ مضامین

• سلیمان مَرْوزی تو‏ں امام رضا دا مناظرہ
• زرتشتی عالم نال امام رضا دا مناظرہ
• عیسائی اسقف نال امام محمد باقر دا مناظرہ
• امام محمد باقر تے حسن بصری دا مناظرہ
• ابوقرۃ دے نال امام رضا دا مناظرہ
• امام رضا دا جاثلیق تو‏ں مناظرہ
• امام رضا دا رأس الجالوت نال مناظرہ
• عمران صابی دے نال امام رضا دا مناظرہ

حوالے

مآخذ

• شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، تحقیق و تصحیح ہاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابستہ بہ جامعہ مدرسین حوزہ علمیہ قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ھ۔
• شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تحقیق و تصحیح مہدی لاجوردی، تہران، نشر جہان، چاپاول، ۱۳۷۸ش۔
• شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا علیہ‌السلام‏، ترجمہ محمدتقی آقانجفی اصفہانی، تہران، انتشارات علمیہ اسلامیہ، چاپ اول، بی‌تا۔
• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اہل اللجاج، تحقیق و تصحیح محمد باقر خرسان، مشہد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ھ۔
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی ‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران، دارالکتب الاسلامیہ، ۱۴۰۷ھ۔
• مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعۃ لدرر اخبار الائمۃ الاطہار، بیروت، دار احیاء‌ التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ھ۔